Poezia moderne bashkëkohore shqiptare dhe problemet që dalin

Vasil Tabaku

VIZIONI I RI MODERN I POEZISË

Poezia Bashkëkohore Shqiptare, pas viteve 1990, fitoj një vision te ri, me një evoluim tepër cilësor e cliruar nga dogmat e letërsisë së angazhuarm të Realizmit Socialist,duke shkatërruar cencurën zyrtare si dhe duke fituar kështu përmasat e mëdha të një lirie krijuese mjaft dom ethënëse dhe cilësore artistike.Në të gjitha përpjekjet e autorëve debutues, pati një hop cilësor, një shpërfaqje mjaft të gjerë të vlerave, figuracionit, shprehjes dhe mbi të gjitha të një lirie krijuese me përmasa të jashtëzakonshme. Por pikërisht këtu lindën edhe problemet e para të keqpërdorimit të lirisë krijuese. Natyrisht pati një shpërthim emrash krijues dhe një begati poetike e gjerë.Në të gjithë këtë ghapsirë krijuese, pati mjaft abuzime, të cilat sot janë shëndruar në mani krijuesish me botime lib rash të rëndomtë, pa vlera artistike dhe mediokër. Pavarsisht kësaj, në horizontin poetic pati emra të spikatur krijuesish serioz dhe të talentuar, të cilët më mjaft art dhe profesionalizëm solën në vlerat e poezise bashkëkohore, contribute te cmuar dhe me peshë artistike, duke krijuar kështu fizionominë e re modern të Poezisë Bashkëkohore Shqiptare.Kuptohet poetë të këtij niveli në Shqipëri numrohen me gostat e duarëve, pra janë të pakët, por tepër cilësor dhe të suksesëshëm. Një pjesë e tyre ishin të ardhur nga ish Letërsia e Realizmit Socialist,që arritën të ngrihen mbi dogmat partiake dhe deklarativizmin për të bërë një poezi modern dhe me vlera artistike, ndërsa pjesë më e madhe e këtyre kontribuesëve të suksesëshëm ishin debutues. Autorë të tillë arritën të ngrihen mbi vetveten dhe të sjellin një poezi mjaft modern, të ciltër dhe cilësore.Poezia e këtyre poetëve shënoj një nivel të ri cilësor si dhe kontribuoi në rritjen e nivelit krijues kombëtar me risi dhe prurje mjaft të arrira, jashtë skemave dhe kufizimeve.Brezi tjetër I poetëve të pasviteve 1990 është më I pakët në numër por më I spikatur në cilësi, tëpër të clirtë e të shpenguar, të drejtpërdrejtë dhe mjaft cilësor.Autorë të tillë shënuan një arritje të re në Poezinë Bashkëkohore Shqiptare, me prurje mjaft cilësore dhe vlera artistike të mirfillta. Poezia e këtyre poetëve, është në zhvillim e sipër me rritje të ndjeshmë, sa orgjinale aq dhe e realizuar artistikisht.

VËRSHIMI I PAZAKONT I USHTRISË SË PSEUDOPOETËVE MEDIOKËR

Nuk mund të mos flasësh dhe nuk ka si të heshtësh përpara një fenomieni të tillë unikal në Shqipëri, ku qindra pseudokrijues, të vetquajtur poetë prezantohen me librat e tyre poetic që vetëm poezi nuk kanë nëpër mjedise publike, locale apo edhe në mjedise si Ministria e Kulturës.Të armatosur me një vargëzim patetik, këta pseudopoetë botohen papushim nga shtëpi botuese kioska që mbijetojnë me sajesa të tilla botimesh.Nuk ka asnjë kriter, asnjë qëndrim professional, libra të pakorrektuar gramatikisht, me redaktime të përcudnuara apo edhe pa redactor, pa recenzentë, paraqiten nëpër përurime librash si “kryevepra” poetike. Ligjërues cinikë që nuk I lidh asgjë me letërsinë ligjërojnë gjithë patetizëm, plotë emfazë, thua se autori në fjalë eshtë një fenomen poetic, kur ne fakt, pot ë lexosh librin vetëm poezi nuk është.Por mbi të gjitha mendoj se përgjegjësia kryesore bie mbi këto shtëpi botuese, që e “lëshojnë”dorën për hirë të fitimit, pa krijuar filtërat e domosdoshëm professional të kalimit të një libri për të fituar të drejtën e publikimit.Gjithashtu, një përgjegjësi jo pak më të vogël kanë edhe një sërë firmash krijuese me përvojë që vënë emrat e tyre posht parathënieve panagjerike apo dhe redaktimit sipërfaqësor të librit, vetëm për të marrë ca lek nga pseudopoeti.Nuk është aspak e moralshme që emra të spikatur të botës së letrave shqipe vihen në parathënie apo si redactor të librave dështak të autorëve grafomanë e mediokër vetëm e vetëm se kanë nëvoj për disa lekë.Ky nuk është justifikim. Nuk mund të bëhen compromise të tilla me cilësinë e botimeve shqiptare, pasi krijohet kështu një lloj konglamerati letrar aspak serioz dhe dinjitoz.Përgjithësisht poezitë e këtyre pseudopoetëve, janë sajesa vargëzimesh pa art dhe vlera poetike ose edhe plagjiatura të papërgjegjëshme njerëzish cinikë pse jo dhe dështakë, që duan të provojnë të fitojnë emër dhe të bëhen public me sajesa të tilla që nuk kanë asnjë lidhje me poezinë e vërtetë.Ndaj këtij fenomeni të shëmtuar dohet të ket reagim serioz të instancave përgjegjëse të Ministrisë së Kulturës, shoqatave të shkrimtarëve dhe të personaliteteve të letërsisë dhe Kulturës sonë Kombëtare.Kjo gjë, e shëmton së tepërmi tablon shumngjyrëse të Poezisë sonë Bashkëkohore Shqiptare, duke krijuar deformime, përcudnime poetike dhe krijojnë shije vulgare pa asnjë interes për lexuesin e vërtetë elitar, serioz dhe me dinjitet.

KRITIKA E MIRFILLTË LETRARE NË SHQIPËRI MUNGON

Nëse do të flasim për kritikë lëtrare të mirfilltë, mendoj se kjo kritikë në Shqipëri, aktualisht mungon. Në vend të saj ka disa “qoka” të miqëve apo disa njerëzve të interesuar për autorin që bëjnë vetëm ca shënime me lëvdata. Në ndonjë rast këto lëvdata e kalojnë sensin e masës dhe e paraqesin autorin sikur të jetë një gjeni, një zbulim në fushën e letrave shqipe, kur në të vërtetë është thjeshtë një krijues I rëndomtë pse jo dhe mediokër. Mungesa e kritikës profesioniste si për letërsinë ashtu dhe për artin në përgjithësi, mendoj se ka sjell një pështjellim të madh tëk qëndrimi estetik dhe vlerësues I lexuesit të mirfillt.Nuk flas këtu për lexuesin e kualifikuar, pasi ai di mirë ta bëjë vlerësimin e veprës së lexuar, unë flas për ata qindra mijëra lexuës të thjeshtë qe manipulohen nga gjithfarë lloj grafomanësh.E meqë jam në këtë pikë, do të bëja apel për një qendrim më korrekt dhe racional të atyre që marrin mundimin të bëjnë shënime për librat, pse jo dhe më të përgjegjëshëm në vlerësimet që bëjnë për autorë të ndryshëm.Në këndvështrimin tim, e gjithë kjo tablo poetike ne vend kërkon një qëndrim më rigoroz, më kërkues, më professional, për të nderuar poezinë dhe për ti dhënë asaj dhe autorëve të vërtetë vendin e merituar në Altarin e Poezisë Shqiptare.

Shkrimtarët shqiptarë këta dishepuj të braktisur

Vasil Tabaku

Qeveria godet VLERAT dhe ngre ANTIVLERAT me militantë, një qeveri e korruptuar me trafiqe droge dhe krimi. Inteligjiencia e vërtetë është e papunë dhe e braktisur, e goditur dhe e nëpërkëmbur në mënyrën më fyese dhe poshtëruese. Demagogjia e Edi Ramës është shëndrruar në mënyrë mbijetese e kësaj qeverie dështake dhe neokomuniste…

Të lënë në hije, te papërfillur, të braktisur tërësisht, shkrimtarët shqiptarë, heshtin brenda madhështisë së tyre të pamatë, fisnikë, dinjitoz dhe stoikë…Ata nuk përfaqësohen në këtë vend nga asgjë serioze dhe gjithëpërfshirëse, nga ndonjë organizëm serioz apo instancë zyrtare…Ata janë lënë kështu për afro njëzet vjet të këtij tranzicioni pafund. Askush nuk interesohet apo tregon vëmëndje qoftë edhe minimale për këta korifej të mëndimit dhe letrave shqipë, për këta demiurgë madheështorë me shpirt te madh e të mrekullueshëm që cdo ditë flijohen pak e nga pak pëer Atdheun, për Çështjen Shqiptare, për të bukurën dhe artin, për letërsinë kombëtare…Ata ashtu të pafjalë, me një buzëqeshje proverbiale plotë dinjitet dhe mirësi njerzore, enden nëpër Tiranë dhe rrethe, ta pavlerësuar, të papërfillur dhe të lënë pasdore nga ca zyrtarë mediokër, cinikë, shpirtëzinjë dhe përbuzës të shkrimtarëve, këtyre gjigandëve të mëndimit dhe artit të fjalës që me librat e tyre, tentojnë t’i japin dritë shpirtit njerzor dhe të ngrenë në lartësitë e vlerave bashkëkohore letrat shqipe me të vetmen ambicje njerzore për të thënë se Shqipëria është pjesë e thesareve të Kulturës Botërore dhe ka kontribute të cmuara në vepra letrare që kalojnë kufijtë dhe shëndrrohen në vepra të vlerësuara maksimalisht dhe të përkthyera në dhjetra gjuhë të Botës… Një libër më shumë eshtë një pasuri e vërtetë dhe që nënkupton dritë, dashuri, kulturë dhe mëncuri, por padyyshim që u trishtova shumë…përurimet e librave në Tiranë por edhe kudo nëpër Shqipëri bëhen nëpër locale dhe reastorante, sepse nuk ka asnjë mundësi tjetër, asnjë alternativë dhe asnjë interesim nga ana e Ministrisë së Kulturës si i vetmi istitucion përgjegjës për librin dhe shkrimtarët e lënë në harrëesë dhe të papërfillur. Në Shqipëri është më i përfillur një domateshitës apo gjithfarë tregëtarëucësh se një artistë, piktorë, skulptorë shkrimtarë, poetë dhe krijues arti. A do të ketë ndonjëherë sadopak interesim nga shteti dhe institucionet përkatëse për krijuesit?! A do të ket ambjente së paku dinjitoze për të përuruar veprat e shkrimtarëve shqiptarë? A do të ketë ndonjëherë në Shqipëri një vlerësim i merituar për shkrimtarët dhe krijuesit e artit në përgjithësi?!
Shkrimtarët shqiptarë që me disa qindarka në xhepat e zbrazët, ulen në kafene dhe meditojnë se…valllë a do të bëhët ndonjëherë ky vend? A do të eci përpara Shqipëria ? A do të ket dikur një vlerësim për mundin dhe punën e tyre prej galere…? Dhe në fund të fundit…a do të jenë ata të përfaqësuar diku dhe të ken dinjitet, vlera dhe nderimin e merituar…? Ndoshta. Dikur…Mbase, një ditë…Këta mjeshtra të fjalës dhe mendimit do të meritojnë atë që i mohohet padrejtësisht, ndërsa përballë tyre kapardisen kokoroshët shtetarë me kostume firmato dhe vetura luksoze…që në fund të fundit këtij vendi të mjeruar jo vetëm që nuk i dhanë asgjë por përkundrazi e kanë plackitur barbarisht gjer në dhimbje. Ndërsa ata Shkrimtarët me xhepat boshë dhe paga qesharake, apo edhe më keq të papunë…kalojnë para nesh me veprat e tyre madhore mbi shpinë si Hamejtë më të lavdishëm dhe më të shquar të Kombit me kontribute të cmuara qe do t’iu mbeten shekujve

Gabimet skandaloze në librat shkollorë, ja si janë shkruar emrat e komunave të Kosovës

Profesori universitar, Rrahman Paçarizi, ka publikuar në rrjetin social “Facebook” një fotografi ku shihet një hartë e Kosovës në librin “Edukata Qytetare” për klasën e gjashtë, në të cilën janë të shkruar gabimisht shumë nga emrat e komunave të Kosovës.

Sipas Paçarizit, kjo hartë me emrat e komunave të Kosovës dëshmon se në çfarë gjendje është shkolla shqipe.

Në atë hartë të publikuar në një libër shkollor janë të shkruar gabimisht emrat e komunave: Gjilan, Ferizaj, Istog, Deçan, Kaçanik, të cilave u është shtuar gabimisht në fund shkronja ‘ë’.

“Se në ç’gjendje është shkolla shqipe, dëshmon kjo hartë me emrat e komunave të Kosovës. Gjilanë, Ferizajë, Istogë, Deqanë, Kaqanikë…. Mozomakeq. Libri është i financuar nga taksat tona, pra. Me siguri ka nxënës të cilët janë ndëshkuar pse i kanë shkruar gabimisht emrat e qyteteve. Po për librin?”, shkruan profesori universitar në profilin e tij.

Në të njëjtën hartë të publikuar nga Paçarizi në “Facebook”, shihet se gabimisht është shkruar edhe emri i Komunës së Fushë Kosovës, ku shkronja ‘sh’ është ngatërruar me atë ‘dh’. Pastaj, emri i Komunës së Lipjanit është shkruar gabimisht ‘Lypjan’, transmeton Periskopi.

Ditë më parë, Paçarizi i kishte shkruar një letër publike ministrit të ri të Arsimit, Shyqiri Bytyqit, të cilin e bënte me dije se gjendja në shkollat fillore dhe të mesme në Kosovë është alarmante.

Ai kishte treguar se si vetëm 2 për qind e 141 kandidatëve që kishin konkurruar për t’u pranuar në degën e Gjuhës Shqipe në Universitetin e Prishtinë, kanë ditur se si bën pjesorja e foljeve guxoj, marr, jap, di dhe bie.

UNIVERSITETI I DURRËSIT NË VITIN 1380

Prof.Dr.Jahja Drançolli

Universetit i Durrësit i themeluar rreth vitit 1380, i pari i këtij lloji në Ballkan!
Në fillim të viteve 90-të në shtypin ditor të Kosovës, si dhe në revistën Buletini i Fakultetit Filozofik (1993), kishte parë dritën një studim imi me titullin, Universiteti i Durrësit (së bashku me burime e literaturë referente), që ishte rezultat i punës së gjatë hulumtuese jo vetëm në arkiva publike italiane dhe kroate, por edhe në ato kishtare të urdhrit Dominikan, urdhër ky që kishte themeluar Universitetin e Durrësit rreth vitit 1380. Rezultati është pritur jashtëzakonisht mirë në botë. Këtej, në Kroaci, nga mjetet e Kuvendit të Kroacisë janë ndarë rreth 10.000 euro që studimi në fjalë, i shoqëruar me rezultate të tjera, të shohin dritën në librin monumental, Arbërit ndërmjet Perëndimit dhe Lindjes gjatë Mesjetës (Arbers between West and East during Middle Ages, Zagreb, 2008). Libri është distribuar kryesisht në librari europiane.
Janë dy arsye pse jam duke e riaktualizuar sërish çështjen në fjalë, tashmë të përqafuar nga pjesa e madhe e shkencës serioze europiane, e sidomos të asaj kroate e kosovare.
Arsyeja e parë është se Universiteti i Zarës, kohë më parë, në web faqën universitare (anglisht dhe kroatisht) ka postuar historikun e universitetit, që përputhet plotësisht me rezultatet shkencore të cilat provojnë fuqishëm ekzistimin e Universitetit të Durrësit për të parin e këtij lloji në Ballkan. Ky rezultat, tashmë i provuar fuqishëm edhe nga shkenca e historisë kroate, ishte refuzuar nga një pjesë e historiografisë së Shqipërisë politike me prirje mediokre nga medievalistika. Fatëkeqësisht, në mesin e tyre ka pasur dhe ka emra të shquar, të cilët me ndonjë puthadorë mediokër/e nga Kosova, jo vetëm që refuzuan botimin e këtij zbulimi në projektin Historia e Popullit Shqiptar: Ilirët, Mesjeta… (Akademia e Shkencave e Shqipërisë-Instituti i Historisë, Tiranë: 2002), por e shpallën Universitetin e Durrësit, si të paqenë. Një fushatë e përafërt është zhvilluar pothuajse në intervale të njejta me zbulimin e origjinës Hasiane të Skënderbeut. Fatbardhësisht ky rezultat në vitet e 50-ta, pjesërisht qenka provuar edhe nga më i madhi historian shqiptar, Aleks Buda. Me rastin e fushatës së zhurmshme, ndonjë prej tyre, autorin (J. Drançolli) e kishte marrë në spikamë në stilin e humorit: “autori i këtij ‘zbulimi’ duke lexuar se durrësakët e kanë besuar ‘zbulimin’ e tij, tani edhe vet siç më kanë thënë, beson me të vertetë se Durrësi ka pasur universitet në shekullin XIV” (Historiografia shqiptare në tranzicion, Tiranë, 2006, f. 73). Mos të flasim për diferencime nga tubimet shkencore, që mbaheshin në Shqipëri (ndonjëherë edhe në Kosovë), vetëm pse Universiteti i Durrësit ishte zbuluar nga një kosovar, dhe jo nga ndonjë prej strukturave të mykura të historiografisë enversite, të cilat trevat shqiptare jashtë Shqipërisë Politike i kanë përjashtuar nga versioni më i ri i Historisë së Popullit Shqiptar (Antika, Mesjeta…, Tiranë: 2002). Mesazhi është i qartë, duhet ditur se çdo gjë nisë dhe mbaron me Shqipërinë Politike të djeshme dhe të sotme, dhe në këtë kontekst, kthesat më të mëdha janë bërë në Shqipëri vetëm në periudhën komuniste. Do të ishte paradoksale për recidivët e djeshëm dhe të sotëm të komunizmit shqiptar, që kishin masakruar, mbytur dhe internuar mijëra intelektualë të klerit (jo vetëm katolik, por edhe musliman dhe ortodoks), ta pranojnë Universitetin e Durrësit, pikërisht si rezultat të këtij kleri nga pjesëtarët e Urdhrit Dominikan, që aktualisht në këtë vit kudo në botë është duke shënuar 800-vjetorin e themelimit të urdhrit në fjalë.
Arsyeja e dytë është që dashamirësit e shkencës dhe kulturës tonë më në fund t’i gëzojmë edhe më ndonjë sihariq, që afirmon vlerat tona shkencore e kulturore gjatë Mesjetës, kulturë kjo që ka reflektuar gjithandej Mesdheut dhe Europës përgjithësisht.
Për të parë zhvillimin historik të Universitetit të Durrësit (rreth vitit 1380), i cili për shkaqe të sulmeve osmane ishte tërhequr në Zarë për të themeluar atje Studium Generale ose Universitetin e Zarës me REKTOR TË PARË, GJON DURRËSAKU (në vitin 1396), përveç studimit tim që është botuar shumë kohë më parë, duhet shikuar për verifikim web faqën e Universitetit të Zarës, të postuar në anglisht dhe kroatisht . Nga e gjithë ajo që u tha më sipër, e quaj me vend ta përkujtoj sentencën e famshme të shkenctarit më të madh të epokës së Humanizmit dhe të Rilindjes, Galile Galileo: “Eppur si muove”/”Megjithatë, po lëvizë”.

Zize Liza Pepshi: Stinë më (pa) emër !

E pashë lodhjen tënde përmes një mjegulle të dëndur nate, e cila kishte lagur si në pabesi rrugën që Ti, po hidhje hapin.
Dhe, aty pran, isha edhe unë, por nuk më vëreje fare që po ecja pikërisht në të njejtën rrugë, e cila ishte brymosur nga mjegulla e një stine pa emër.
Eshtrat veq sa nuk thyheshin nga dithërima e asaj nate të ftoftë …
Nuk e dia së ç’far kishe në atë qantë, që mbaje ngarkuar në shpinë, por, mu duk së mëzi po hidhje hapin, dhe shiqimin e kishe në kërkim të një vendpushimi, që t’prisje derisa të zhdukej mjegulla, pastaj t’vazhdosh hapin drejtë dritës dhe ditëve të bukura të një stine më emër…!!!

Zize Liza Pepshi

Sevëme Fetiqi: KUJTIME TË VITEVE 90′-ta (Tregim)

Në vitin 92 s’ di cili ishte shkaku më i arsyeshëm i emigrimit tonë; papunësia (masat e dhunshme nga Serbia na perjashtuan nga puna), frika nga lufta eventuale (lufte e rreptê nê Bosnje, apo frika nga uria totale (mbetëm pa gjëra ushqimore elementare si në shtëpi ashtu edhe shitoret u zbrazën, nuk gjendej asgje për tu blerë) apo kërcnimet e serbëve që do t’na vrasin.
Me pëcjelljen e këngës “niset trimi në kurbet…” të Sinan Vllasaliut u nisëm nga aeroporti i Shkupit për në “botën e bardhê”,për në “botën e shpresave”. Mirëpo, vajin e kishim të mbështjellur në fyt e nê shpirt. Ia ngjitëm drynin shtëpisë dhe çdo gjëje që kishim krijuar me mund. Pa adresë të caktuar shkonim diku në një vend të panjohur.
I thoshim njëri-tjetrit:s’do të qëndrojmë gjatë, vetëm sa të kalojë kjo krizë dhe do të kthehemi. Në banesën tonë të vogël azilantësh nê Gjermani, ëndrronim kthimin sa më të shpejt. Në mur shkruanim datat e kthimit dhe ato data kalonin e kalonin , shkruheshin data te reja , por edhe ato kalonin dhe ne vazhdonim te jetonim aty. Bijes sime Blertës shpesh i tregoja përralla të trilluara për kthimin duke ia mashtuar mallin dhe duka ia fshire lotin per Kosoven.Keshtu kaluan si qelemshel syte 8 vite me plot malle. Qanim nga malli kur flisnim ne telefon, qanim kur na arrinte ndonje video-kasete me xhirime dasmash apo fragmente nga jeta e me te dashurve tane, qanim kur merrnim ndonje lajm te mire apo te keq. 8 vite pa letra nuk kishim drejt te udhetojme në Kosove. Më lindi edhe një fëmij. Çdo ditë e vëja në gjumë duke e përkundur e me lot ne sy duke ia kënduar këngën në vend të ninullës:
“hajde shkojna në Kosovë
se atje do të shkosh në shkollë
hajde shkojna në Prishtinë
se atje e kemi shtëpinë
hajde shkojna në Vushtrri
se atje ka lumturi”
Ne mars te vitit 98′ tryezen e shtroja të hajmë bukë, pa askend. Si e shtroja edhe e mbledhja , sepse askush nuk ulej rreth saj. Te gjithë me lot në sy percjellnim masakrat në Prekaz dhe shume vende të Kosovës. Nga dhembja asnjë fening nuk na mbetej ne xhep duke blere gjëra per te afermit dhe duke i dërguar ato në Kosovë me “çanta të mëdha azilantësh”.
Jepnim edhe kafshatën e gojës për 3% -shin dhe VENDLINDJA THÊRRET”.
Qanim, mallkonim armikun, dridheshim, tere ditën e kalonim në telefon për të kuptuar për gjendjen e të afërmve, për gjendjen e Kosovës, për popullin tonë të pafajshëm në kohën e luftës, gëzoheshim si fëmijë për paraqitjen dhe luftën e sukseset në front të UÇK-së, bombardimet e NATOS dhe në fund për çlirimin e Kosovës.
Pa u hamendur duke rrezikuar qendrimin në Gjermani u nisëm ta presim Vitin e Ri në Kosovë. Kaluam male te Zvicrës, rrugët e gjata përgjatë Italisë, detin Adriatik deri në Durrës e nga Durrësi nëpër Tetovë të Maqedonise e deri në kufi të Kosovës ku pritëm në kolonën tepër të gjatë te automjeteve tri ditë e dy netë pa bukë e pa ujë. Unë isha shtatzanë me fëmijën e tretë.
Shqiptarët tetovarë na sollën bukë dhe ujë. Tërë ata njerëz nga diaspora mbetën gjallë te kufiri duke iu falenderuar vëllezërve dhe motrave tetovare.
Çdokush shkonte t’i vizitonte të afërmit. Pasi kaluam rrugët malore dhe gjarpërore të Brezovicës të tëra me akullnaja, kah mëngjrsi i hershëm, u ndalëm në një qebaptore te hajmë bukë. Bukën që e ngrënëm aty e lagëm me lot te mallit tetëvjeçar. Jashtë u përkulëm dhe e puthëm tokën e Kosovës. Vajzat së pari na shikuan me habi, por shpejt vepruan edhe ato në të njejtën mënyrê.
Tërë udhëtimin deri në Vushtrri secili lot qe rridhte nga sytë tanë ishte edhe më i hidhur se i pari nga pamjet që shihnim. Shtëpia të djegura, njerëz të piklluar por plot shpresë se do të bëhet mirë. Kryesorja u çliruam.
Edhe ne menduam: Kosova u çlirua dhe së shpejti do të kthehemi në vendin tonë.
Kjo është pranvera e 26 – të e mërgimit tonë. Kurrë s’kisha besuar se pas tërë këtij malli dhe vuajtjesh për Kosovën tê vie vera e 26- të dhe unë të them:
Nuk më tërheq zemra më ta vizitoj Kosovën apo të kthehem në Kosovë.
E dua Kosovën, e ëndrroj Kosovën, por…
Ndoshta do të gjendet një copë dhè për të më mbuluar kur vdes, që malli im të përfundon aty.

Sevëme Fetiqi

SPORTI NË ILIRI DHE STADIUMI NË MALET E BALLKANIT

Gëzim Llojdia*
1.
Pjesëmarrja e amantasve në lojërat olimpike, që zhvillohen në kohet e hershme në shtetin fqinj,tregon se amantit ishin njerëz me kulturë dhe sportistë të mirë, fakt që e tregon edhe stadiumi i saj. Me këtë të dhënë të rëndësishme gjejmë një çelës për të hyrë në një portë të madhe. Amantasit kane hyrë në Evropë atëherë, kur në truallin tonë, që i themi Ballkan fqinjët verior nuk ishin prezent dhe s’ishin se si te ishin. Amantasi ishin te integruar qysh në atë kohë kur ardhacakët të tjerë ishin diku në stepa a ose skanë ekzistuar ndoshta fare. Amantasit kanë treguar shenja te larta civilizimi ata në fund të fundit kishin një stadium.
2.
Ky është stadiumi i vetëm dhe i rrallë në malet e Ballkanit dhe krejt Evropës.
Stadiumi ndodhet 100 m poshtë në jug lindje të fortesës kryesore. Ai eshte i gjate 55 m dhe i gjerë 12.5 m.Pika më e lartë e Amanties është 680m ndërsa stadiumi ndodhet te 580 m lartësi mbi det.Gërmimet kane nxjerr në pah se stadiumi ishte një nga monumentet kryesore te qytetit dhe shërbente për sporte si : vrapim, hedhje e shtizës, boks, hedhje e diskut etj. Stadiumi kishte 17 radhe dhe mbante 4000 persona. Në bazë të mbishkrimeve të gjetura në stadium ndërtimi i tij është bërë në vitin 300 p.k dhe ka funksionuar deri rreth viteve 30 pas Krishtit. Gjate shek.3-2 p.e.s. kultura fizike pati zhvillim të veçante dhe u ndërtuan vepra monumentale. Stadiumi i Amantias në shek 3 p.e.s.Ky stadium ka forme antike tipike me piste 184.8 m të gjatë dhe 12.25 me të gjerë dhe ruhet shumë mirë. Ne njërën anë të stadiumit ka 17 radhë shkallësh dhe në anën tjetër 8 radhe të ndërtuara me blloqe gurë gëlqeror. Që nga koha kur Izomber tek itinerari i deshifruar i historisë së arkeologjisë së Orientit,një botim ky që i përkiste vitit 1873,në faqen 871 përshkruan zbulimin e stadiumit antik në kodrën e fshatit Ploce.Thënia e Izamberit pikërisht në shekullin e 19,përbënë trokitjen e parë në dyer të këtij monumenti antik,kishte lënë gjurmë brezash në historinë e qytetërimit ilir në lartësitë e kodrës së Plocës.
Udhëtimi arkeologëve shqiptarë u bë pas afër 70-80 vjetësh nëpër luginën e Vjosës. Ata provuan se “stomaku i kodrës” nuk e kishte tretur gjithçka ndonëse mjegulla dhe largësitë kanë kapërcyer 1000 vjet nga ekzistenca e tij.
Arkeologët i gjetën rrënojat e stadiumit antik të Amantias tek vendi në hyrjen sotme të parkut arkeologjik toponimi :” Gropa e kovaçit”.
Informata e parë:Gjatë shek.3-2 p.e.s. kultura fizike pati zhvillim.
Informata e dytë,për qytetin Amantin por të shprehur nga pena e një kërkuese si zj Falaksi ka të bëjë me kulturën fizike,ose me qartazi me sportet. Një statujë që, përshkruan një boksier,ndonëse figura ka mungesë të kyçit të djathtë si dhe ndihet mungesa tek këmba e majtë,por që nuk shpërfytyrojnë figurën për të rritur më lehtë në një përfundim,për këtë boksier .Ja përshkrimi i N. Vlorës. ”Amantia:Përsosmërinë estetike të Posejdonit ta barazojmë tani me këtë trupore ilire prej bronzi te shek IV,pr. K. që përfaqëson një boksier. Nuk mund të thuhet se është i bukur,por e gjithë përmbajtja tregon një qëllim:”muskujt e zhvilluar,shikimi i mprehtë,trupi i gatshëm për mësymje,bëjnë në mënyrë që kjo trupore të ketë fuqi komunikuese. Vetëm në këtë mënyre arti e arrin bukurinë e përsosur…” Informatat e foto që sjell N.Vlora është”Amantia:pamja e përgjithshme e stadiumit të shk.I V para Krishtit .Një fakt një prej statujave gjendet si pjesë e arkivues së Muzeut Historik Kombëtar. Një staturinë bronzi ,10cm e vitit 470 para Kr,bëhet fjalë për një fitues janë:vrapim,hedhje shtize,e hedhje disku dhe boks .Figura atletesh janë gjendur dhe kanë ekzistuar edhe në muzeun e Amantise i prishur pas ndërrimit të sistemeve, aty rreth viteve ’90 ku u morën dhe u zhduken dhjetëra gjetje,figura,statuja fati i të cilave nuk dihet ende ku kanë përfunduar dhe në cilin shtet fqinj,zbukurojnë muzetë e tyre?
Stadiumi mund të kishte një kapacitet mbajtës nga 3000-4000 vende për tu ulur spektatoret. Gjë, që nuk dallon shume nga stadiumet e kohëve te sotme. Madje stadium është monumenti i parë dhe pika e takimit e vizitorëve me botën e këtij qytetërimi në kohët para fillimit të krishterimit.
3.
Kartela
Emri:stadium i lashtë Amantia.
Adresa: Plloçë, Vlorë, Shqipëri.
Gjeografike Koordinatat N / E: 40 ° 22 ‘/ 19 ° 40’.
Kodi i ‘IMK Arkivi: 1865.
Data: Shek.III pr Kr .
Kategoria: monument i kategorisë së parë.
Përdorimi aktuale për sport.
Prona : Shteti.
Shpallja: 1948
Bibliografia: Skënder Anamali “Iliria” II.
Nën akropolin e qytetit antik të Amantias, në lindje, jashtë mureve të saj, gjendet stadiumi,kohe ndërtimi në mes të shek tretë, u ndërtua Amantia, një monument i kulturës unike në territorin shqiptar. Mbi të, ajo tregon formën e shkronjës U me palët e gjatë (së bashku anën perëndimore është 54,50m dhe 46,50m lindore) . Qëndrimet e stadiumit janë zbuluar plotësisht deri pas gërmimeve te vitit 1956 nga arkeologu Skënder Anamali. Në pjesën perëndimore janë 147 rreshta me gurrë që qëndron në anën sipas shpatit natyrore, ndërsa në lindje ka vetëm 8 rreshta. Numri është i kufizuar për shkak të terrenit. Mbështetja ndërtuar depon artificiale në të gjithë gjatësinë e anës lindore, ndërtuar depon artificial një realitet që kjo mund të ndodhë nga fundosje e blloqeve prej guri në jug të kësaj anë. Përbëresit janë të konglomeratit gëlqeror nxjerrë nga fletët shkëmbore në afërsi të provincës së Plloçes. Cilësia e tyre është e dobët dhe ka shkaktuar humbjen e stabiliteti në disa blloqe. Ai është shumë i veçantë për ekzistencën e disa mbishkrime me emrat e njerëzve. Qendra e kontestit me nr 11 dhe 13 nga ana e perëndimit. Rreshti i parë ka një gjerësi prej 12,40m dhe një gjatësi prej rreth 58 m. Në fillim të pistës janë tre blloqe, prej guri të cilat kanë shërbyer si pozicionet e fillimit për atletët. që marrin pjesë në gara. Gjendja e ruajtja: Kërkon ndërhyrje urgjente restauruese.

*Autori ka drejtuar Parkun Kombëtar Arkeologjik “Amantia”