Një cikël poetik nga Sergej Esenin

Sergej Alexandrovich Esenin ka lindur 3 tetor 1895 në Konstantinovo (sot Esenino), në rajonin e Ryazan (Rusi); bir i vetëm i prindërve fshatarë, është eksponenti më i rëndësishëm i së ashtuquajturës shkollë e “poetëve fshatarë”. Në vargjet e tij pasqyrohet bota rurale e Rusisë të fillimit të shekullit të njëzetë; fjalët e tij lartësonin bukuritë e fshatit, dashurinë ndaj mbretërisë së kafshëve, por edhe ekseset e jetës së tij (Esenin qe alkoolik dhe frekuentues i rregullt i bordellove). I rritur me gjyshërit, fillon të shkruajë poezi, pothuaj, në moshën nëntë vjeç. Në 1912, u transferua në Moskë, ku për të jetuar, punon si korrektor në një shtëpi botuese. Në Shën Petersburg u bë i njohur në qarqet e letërsisë. Kjo bëri që në saj të Alexandr Blokut, ai promovua si poet. Në 1915 publikon përmbledhjen e tij të parë me poezi “Radunika” e cila u pasua shpejt nga “Ritit për të vdekurin” (1916). Shpejt u bë një nga poetët më popullor të atyre viteve. Bukuria e Eseninit është krejtësisht e jashtë zakonshme; biseksual, ai në pjesën e parë të jetës së tij kërkon mbështetjen e burrave me ndikim, ndërsa në pjesën e dytë preferencat e tij do të shkojnë në drejtim të seksit femër. I pajisur me një personalitet romantik Esenini dashurohet shpesh dhe arrin kështu, të martohet pesë herë. Ai u martua për herë të parë në 1913, martohet me Ana Izrjadnovan, kolege pune pranë shtëpisë botuese, me të cilën ai ka djalin e tij Juri (më vonë i arrestuar më pastaj gjatë spastrimeve të mëdha staliniste dhe vdiq, në një gulag në vitin 1937). Në periudhën 1916-1917 Sergej Esenin u thirr nën armë, por menjëherë pas Revolucionit të Tetorit të 1917-tës, Rusia del nga Lufta e Parë Botërore. Duke besuar se revolucioni do të çonte në një jetë më të mirë, Esenin e mbështet atë, por shpejt zhgënjehet duke arritur deri sa të kritikojë edhe qeverinë bolshevike (e kësaj periudhe është poezia “Tetor i egër më mashtroi”). Në gusht të vitit 1917 Esenin martohet me aktoren Zinaida Raikh. Me të ai ka një vajzë, Tatianën, dhe një djalë, Konstantin. Në shtator të vitit 1918 ai themelon shtëpinë vet botuese të quajtur “Kompania punonjëse moskovite e artistëve të fjalës”. Njohu pastaj Isadora Dunkanin, atëherë balerin e famshme tashmë. Takimi do të jetë vendimtar për frymëzimin e tij poetik. Marrëdhënia e tij me të (17 vjeçe më e madhe) është shumë e mundimshme, e vështirë dhe plot shpenzime të tepruara: sensacional ishte episodi në Paris, ku të dy u dëbuan nga një hotel, sepse Isadora kërcente lakuriq, ndërsa Esenini recitonte vargje. Të lidhur në martesë më 2 maj 1922 (ajo, biseksual me një preferencë për gratë që dinte vetëm disa fjalë rusisht: martesa ishte një marifet publiciteti për të dy), u ndanë një vit më vonë.

Kthehet në Moskë dhe martohet me aktoren Augusta Miklaevskaja. Në dy vitet e fundit të jetës së tij Sergej Esenin jeton në mes ekseseve, shpesh i dehur; por kjo periudhë e dëshpërimit personal është gjithashtu edhe periudha në të cilën ai krijon disa nga poezitë e tij më të bukura dhe shënuara.

Në pranverën e vitit 1925 martohet për herë të pestë me Sofia Andrejevna Tolstaya, mbesën e Leon Tolstoit. Gruaja përpiqet për ta ndihmuar, por Esenini nuk arrin të shmangë një ezaurim nervor: hyn në një spital psikiatrik, ku qëndron vetëm një muaj. U dorëhoq për Krishtlindje: dy ditësh pas pret një damar dhe shkruan me gjakun e tij, poezinë e tij të fundit me të cilën i jep lamtumirën botës së; njeri i dhunshëm dhe agresiv, në të njëjtën kohë i aftë për ndjeshmëri të madhe, Sergej Esenin vdes duke kryer vetëvrasje të nesërmen, 27 dhjetor 1925, në moshën 30 vjeç: ndërsa ndodhej në një dhomë hoteli në Shën Petersburg, ai var veten në tubacionet e sistemit ngrohjes. Ekziston ende dhe sot misteri për të cilin disa mendojnë se vetëvrasja ishte një mashtrim: Esenin u vra në të vërtetë nga agjentët e GPU.

MË KA MBETUR

Më ka mbetur vetëm një argëtim:

Gishtat në gojë dhe fishkëllimë të gëzuar.

Është përhapur nam i keq për mua

Se jam një tip brutal e gërnjar i trazuar.

Ah, ç’humbje e pamend, e marrë!

Në jetë kaq humbje të marra ka.

Më vjen turp që besoja në Zot,

Hidhërohem që s’besoj në të më.

Distanca të largëta, të arta!

Jeta e përditshme djeg çdo gjë, sot!

Sillesha unë si derr dhe bëja skandale

Me qëllim që të digjesha më fortë.

Dhunti e poetit është të përkëdhelë e të presë.

Një markë fatale ndodhet brenda tij.

Një trëndafil të bardhë me një zhabë të zezë

Do të doja t’i martoja mbi tokë të dy.

Por, nuk u jetësuan, s’u realizuan

Këto synime të ditëve të arta, flori.

Por meqë djajtë më bënë fole në shpirt

Kjo do të thotë që engjëjt jetonin aty.

Pra, për këto plogështi të gëzuara,

Nisur drejt një vendi tjetër, dua,

Që në minutën e fundit t’u kërkoj atyre

Që do të jenë së bashku me mua

Për të gjitha mëkatet e mia të tmerrshme,

Për mungesën e besimit në mirësinë hyjnore

Të më veshin ata me një këmishë ruse

Që të vdes nën ikona e kore. /(1923)

NUK PENDOHEM

Nuk pendohem, nuk thërras, nuk qaj,

Do më kalojë si tymi i bardhë i mollës, e di.

Rrethuar nga ari i venitur,

S’do të jem më, jo, jo s’do të jem më i ri.

Nuk do rrihem më si një herë e një kohë,

Zemra, e prekur nga freskia

Dhe vendi i mështeknave pëlhurë

S’do më josh më të bredh zbathur si dikur.

Shpirt endacak! Përherë rrallë e më rrallë

Trazon zjarrin e buzëve shpuzë

Oh, freskia ime e humbur,

Plotësi e shqisave dhe e vështrimeve dhunë.

Tani jam bërë më koprrac në dëshira,

Jeta ime, mbase vetëm të kam ëndërruar?

Si në një mëngjes kumbues pranveror

Gallopoja mbi një kalë të kuq të harbuar.

Të gjithë, të gjithë jemi kalimtarë në këtë botë.

Kullon pikë, pikë ngaj panja bakri i gjetheve …

Dhe qoftë i bekuar përjetë,

Kush erdhi të lulëzojë e të vdesë./ (1921)

PUSHOI SË FOLURI

Pushoi së foluri koria e artë

Me gjuhë të gëzuar mështeknash perri

Dhe krillat duke fluturuar trishtueshëm,

Për askënd ato s’kanë më dhembshuri.

Dhembshuri për kë? Kushdo në botë është një pelegrin

Do të ikë, do të braktisë shtëpinë, do shkojë diku.

Ëndërron kërpishtja ata që ikën

Me hënën e plotë mbi pellgun blu.

Rri vetëm mes livadhit të zhveshur

Ikin përsëri larg krillat me erën shpejt

Jam i mbushur me hare rinore

Për asgjë të kaluar s’më vjen më keq.

S’më vjen keq për vitet e humbura kot,

S’trishtohem për lulëzimin e shpirtit ngjyrë lila,

në pyll digjet një vadhëz e kuqe

por s’mund të ngrohë askënd ajo më.

Nuk do të digjen vilet e vadhëzës,

Bari s’do të zhduket pse është zverdhur,

Siç lë pema gjethet e saj të bien pa zhurmë,

Kështu i lë të bien fjalët e trishta dhe unë

Dhe nëse koha duke i shpërndarë me erën,

I grumbullon në nj ligatinë të kotë ..

Thoni kështu … që pylli i artë

Pushoi së foluri me gjuhë të zgjedhur sot./ (1924)

MË ËSHTË E NJOHUR

Më është e njohur kjo rrugë

Dhe kjo shtëpizë e ulët fare,

Kashta e kaltër e kabllove

U përmbys përmbi dritare.

Ishin vite fatkeqësish të rënda,

Ishin vite forcash të trazuara, të çmendura.

Kujtoja fëmijërinë time në fshat,

Kujtoja kaltërsinë e fushave të ndërkaq.

Nuk kërkoja as gëzimin, as paqen,

E njoh këtë lavdi të kotë e njoh.

Por tani, sapo mbyll pak sytë,

Vetëm shtëpizën atërore shoh.

Shoh kopshtin në pikat e kaltra,

Me zë të ulët vjeshta mbështet mbi gardh.

Në krahët e gjelbër qëndrojnë blirët

Britmat dhe cicërimat e zogjve ndajnatë.

E kam dashur këtë shtëpi prej druri,

Në trarët vakej një krismë kërcënuese,

Stufa jonë në mënyrë të çuditshme,

Në natën me shi, uturinte, bubulluese

Zëri i fuqishëm dhe dënesa e potershme,

Si mbi dikë të humbur, të gjallë.

Çfarë shihte, gamilja prej tullash,

Në rënkimin me shira, vallë?

Sigurisht shihte vende të largëta,

Ëndrrën e një kohë tjetër, më pas,

Rërat e florinjta të Afganistanit,

Mjegullën e kristaltë të Buharasë.

Ah, edhe unë i njoh këto vende,

Me hap të vogël, kam rendur atje

Vetëm më afër vendlindjes sime

Do doja të kthehesha gjithnjë.

Por u shua ajo topitje e ëmbël,

Çdo gjë u tret në tymin blu.

Paqe ty, kashtë fshatare,

Paqe ty, shtëpi, ndërtuar me dru./ (1923)

PANJA IME

Panja ime lakuriqe, panja ime e mardhë,

Pse rri e përkulur nën stuhinë e bardhë?

Mbase ke parë diçka? Mbase diçka ke dëgjuar?

Sikur për një shëtitje jashtë vendit kishe shkuar.

Dhe, si një gardian i dehur, duke dalë në rrugë,

U zhyte në dëborë, t’u bënë këmbët akull, qull.

Ah, unë vetë u bëra i paqëndrueshëm tani.

Nga zbavitja me miq, si zor të vete në shtëpi.

Atje jashtë njoha pishën, shelgun takova,

Këngë mbi verën për ta nën stuhi, këndova.

Vetë u ndjeva i barabartë me panjën e egër,

Por jo lakuriq si ajo, por plotësisht i gjelbër.

Dhe duke shmangur ndrojtjen , i dehur thumb,

Si të ishte gruaja e tjetrit, panjën përqafova unë./ (1925)

***

E QETË ËSHTË

Lugina gjithë dëllinja është e qetë

Vjeshta si kalë – dori, krifën kreh.

Shkon uturima blu e vargonjve të saj

Mbi perde brigjesh të lumit në skaj.

Hapshkurtër, era, si një monak asket

Gjethet anash rrugës lag edhe tret.

Dhe mbi gëmushën e vadhëzës prush

Plagët e një Jezusi të padukshëm puth./ 1914-1916

NË ATDHE

Në atdhe jam lodhur së jetuari

Duke menduar fushave të gjëra, zymtë;

Hajdut bredharak , dua të iki që këtej,

Duke lënë prapa koliben time të tymtë.

Për kaçurrelat e bardha të ditës

Do të shkoj të kërkoj një shpellë të mjerë.

Nga këmbalja miku që kakm më pranë

Thikën grerëz kundër meje do nxjerrë.

E vështirë është rruga e verdhë

Pranverës dhe diellit mbi lëndinë.

Dhe pragu i saj do jetë e mbyllur.

Unë do t’i dëboj prej pragut tim.

Do të kthehem në shtëpinë atërore,

Gëzimi i të tjerëve do më mbështet,

Në dritare një mbrëmje të gjelbër

Me mëngën time do të varem vet.

Më ëmbëlsisht kokën do të përkulin

Shelgjet thinjur gardheve të anuar

Midis lehjeve të pafundme të qenve

Trupi jo i larë prej meje, i mbaruar.

Do të lundrojë do të lundrojë hëna,

Duke braktisur rremat brenda liqeneve.

Do jetojë Rusia pa ndryshuar ndonjë

Fat gardheve duke qarë gjatë kërcimeve./ 1915- 1916

JO MË KOT

Jo më kot fryjnë erërat,

Jo më kot furtuna buçet.

Sytë e mi mistershëm dikush

I dehu me dritë të qetë.

Dhe me ëmbëlsi pranverore

Dikush nëpër mjegullën gri

Më hoqi trishtimin për misin

Po jo që këtu nga toka hyjni

Kullimi memec nuk brengos

Lemeria yjore nuk torturon,

Universin, përjetësinë dua, qëkur,

Si të ishin vatra ime që prushon.

Gjithçka në ta është e mirë,

Dhe ajo që mundon shkëlqen.

Perëndimi, lulëkuqe e ndezur,

Mbi qelqin e liqenit vërshen.

Një vegim në detin e grurit

I papërballueshëm buzëve vjen:

Qielli lëpin viçin e kuq

Që të sapo pjellë./1917

KU JE

Ku je, ku je shtëpia atërore,

Që ngrohje shpinën nën kodër?

Kaltërsia ime, lule kaltërore

Rërë e pashkelur

Ku je, ku je shtëpi atërore?

Këndon një gjel përtej lumit

Ku bariu kulloti grigjën,

Dhe tre yje nën ujë

Shkëlqejnë larg, larg

Këndon gjeli tej lumit me natë.

Mulliri me erë kohën e shtyn poshtë.

Lavjersja hënore përtej fshatit

Midis thekrës kalliplot

Shiun e padukshëm të orëve,

Mulliri me erë, kohën e shtyn poshtë…

Me miriada shtiza shiu

Midis reve mbështolli shtëpinë time.

Lulen blu këputi ai

Dhe rërën e artë shkeli.

Me miriada shtiza ky shi. /1917-1918

O FUSHA, O FUSHA

O fusha, fusha të lëruara,

Të Kolomnës melankolike.

Në zemër është dita e djeshme

E në zemër Rusia shëndritëse.

Fishkëllejnë si zogj verset

Nën potkoin e kalit

Dhe veson dielli

Sipër meje, me grushta.

O truall plot trandje të frikshme,

Forcë e heshtur pranverore,

Afër agshunit dhe yjeve

Kam ndjekur këtu shkollën fillore.

Dhe kam lexuar e kam menduar

Mbi Biblën e erërave të acarta,

Me Isain kam kullotur

Kopetë e mia të arta. /1917- 1918

Përktheu: Faslli Haliti

Zakoni i skllavërisë

Nga Faik Konica*

Skllavëria, si çdo pësim tjatër, pasi rëndon ca kohë në kurriz, bëhet ­më në funt një zakon i pëlqyer, dhe ata që e mbajnë mi xverk e durojnë me gëzim. Veçan atyreve që lindin skllav, u është skllavëria si një natyr’ e dytë dhe ata jo vetëm s’marin vesh çdo me thënë liri, po ndiejnë një farë urrejtje për mprojtësit e lirisë dhe ushqejnë respektin më të thellë për tiranët ekspertë të shkopit dhe të zinxhirit.

Këto që thomi s’janë theori të thata. Kemi fakte historike që i provojnë. Dini të gjithë se që më 1861 e gjer më 1865, u-bë n’Amerikë një luftë civile e madhe në mes të Shteteve të Veriut e të Shteteve të Jugës. Veriu, me Lincolnin si President, i qojti gjithë skllevët të lirë. Juga nuk pëlqeu këtë veprim. Juga deshi t’a mbajë skllavërinë si një institutë legale, dhe u-nda nga Veriu duke u-prokllamuar një republikë më vete me Jefferson Davis-in si President. Fundin e di çdo njeri: Juga u-munt, Amerika u bashkua përsëri, dhe skllaveria u-çduk për gjithënjë. Lincoln-i u-vra në mbarim të luftës. Davis-i rojti gjer më 1889, si njeri prevat, -dhe bukuria është se çngjau kur vdiq ky njeri që kish derdhur aqë gjak për të mprojtur skllaverinë: ngjau kjo gjë e çuditshme, që dymij ish-skllev vazhduan duke qarë qivurin e Davis-it! Shikoni forcën e zakonit: skllavi i çliruar kish zemrën dhe dashurinë të lidhur me armikun e çlirimit.

Kur qenka ashtu natyra e njeriut, a është çudi që një shumicë Shqipëtarësh të kenë në shpirt të tyre adhurimin e zgjedhës? Bij, nipër, stërnipër skllevësh, skllev vetë, fjala liri nuk është për ta veç se një gjë misterioze dhe e rezikshme, e cila duhet ose lëftuar ose pritur me të ftohtë. Çudia është se kemi dhe n’Amerike një shumicë nga këta skllev qesharakë dhe të poshtër. Të lirë nga krahët, truri i tyre është i lidhur me zinxhirë. Dhe është bukuri të vazhdojë njeriu sielljet e kësaj kopeje. Posa u tepëron pakë kohë nga puna, ata nukë dalin të marrin erën e paqme që të qërojnë mëlçit’ e tyre nga mikrobi i oftikës, – po venë si gjërpërinj nga “konak” në “konak” dhe nga dyqan në dyqan dyke bërë propagandë kundër Fushatës. – “Ç’ësht’ ajo parti liberale?” thonë skllevët. “Ne kemi një guvernë, dhe duhet t’a mprojmë. Ato që bën guverna janë të mira. Populli në Shqipëri ësht’ i kënaqur. Mos dëgjoni çpifjet, se paratë do t’ju venë humbur”. Dhe fjalët e tyre gjejnë përkrahje nga një turm’ e errët spiunësh dhe larosh, – pseudo­tregëtarë gjysmë t’egër që janë në të dhënë faliment e sipër, batakçinj t’ardhur në mes të Shqipëtarëve s’dihet nga ku dhe me ç’porosi, varangjelistë të paqytetëruar me kurrizin “den-baba-den” të zbutur nga shkopi, kumarxhinj, dembelë, etj. Kjo turme, e palarë në gjithë kuptimet e fjalës, ka disa qëllime të fshehta, – dhe një qëllim sheshit, që është: të mos bëhet Shqipëria një Shtet modern i shtënë në themele të shëndosha, po të mbetet një vent i turbull dhe i dobët, i lehtë për të përmbysur kur lakmia e fqive të gjejë rastin.

Vetëm të larkmët duhet të dinë një gjë: skllevët që përmentmë, spiunë të mbetur nga regjimet e shkuara të Shqipërisë, s’kanë të bëjnë fare me VATREN. Vërtet lehin, lëpijnë, futin hundën në çdo deriçkë, – po as një në dhjetë s’ësht’ anëtar i Federatës që kam nderin të kryesoj. Dhe në qofshin shtat’ a tetë gjithsej, jan’ asish që hyjnë të pavënë re nga dera kur e gjejnë të hapur, po dalin me elegancë nga penxheria kur zbulohen prej kujdestarëve të shtëpisë.

Puna është sheshit. VATRA ka lëftuar dhe lëfton për një Shqipëri moderne, serioze dhe të nderuar. Partia liberale që u-organizua në Shqipëri, do t’mundohet të fitojë shumicën në zgjedhjet, që të vërë në veprim idealet e VATRES. Ju pëlqen ky mendim? Përkraheni me sa ju mundet Partine Liberale duke mos u vënë veshin larove, të cilët pa fjalë do të bëjnë zanatin e tyre.

Rrugëtim në librin e prof. dr. Ago Nezha

Dr. Bujar Leskaj

Poeti, gazetari, shkrimtari dhe publicisti i shquar siç e ka cilësuar shkrimtari i madh Dritëro Agolli, profesor. Dr. Ago Nezhën, na vjen me një libër të ri, që ka kërkuar me fenerë në errësirën e shekujve për të gjetur rrënjët e fisit të tij, që burojnë nga Veriu e shkojnë deri në Jug të vendit, në Nivicë të Tepelenës. Autorit i është dashur një punë e mundimshme, rrëpatëse, duke u futur shteg më shteg, si një arkeolog i mirë për të zhbiruar nëpër labirintet e kohës që të zbulojë të panjohurat e origjinës së fisit të Nezhajve.

Libri “Balil Nezha Kalorës i Trimërisë”, i autorit Prof. Dr. Ago Nezha, është një enciklopedi e fisit të Nezhajve. Autori ka gërmuar, hulumtuar dhe eksploruar në thellësi të shekujve, si bleta lule më lule për të zbuluar rrënjët e fisit të Nezhajve. Ai ka shfrytëzuar materiale arkivore, gojore, si dhe të shkruara në libra historik nga kronikanë vendas dhe të huaj, qysh nga Mexhit Kokolari e deri të Çelebia dhe Pukvili. Ky gërshetim multidimensional i ka krijuar hapësira autorit që të ketë një lëndë të parë të mjaftueshme për të dhënë historinë e fisit dhe personazheve të hershëm dhe të rinj me ngjyrime e gjurmë të prekshme. Udhëtimi për të njohur rrënjët e fisit të Nezhajve nis nëpërmjet gojëdhënave dhe gjurmëve që ekzistojnë në zonën veriore të vendit. Vendorigjina e Nezhajve zë fill te trimëritë legjendare të Balil Neshës që ishte një prijës legjendar në luftërat ndaj perandorisë turke,i cili është përshkruar në tërë dimensionin e tij heroik-mistik. Heroin kryesor të librit Balil Nëzhën, që mban emrin e Balilit të parë, prijësit të Kurveleshit në luftërat legjendare ndaj Turqisë, autori e ka përshkruar sa me nota epike aq dhe lirike, duke e ndjekur në kalvarin e vuajtjeve dhe torturave që ka përjetuar si gjatë internimit në Mat-Hauzen, ashtu edhe në burgjet e diktaturës komuniste. Nëpërmjet episodeve, ngjarjeve, tregimeve të bashkëvuajtësve, del në pah qëndresa, trimëria, guximi dhe karakteri stoik i Balil Nezhës. Ai, është përballur me krimet më çnjerëzore dhe nuk ka pranuar që të tregojë të vërtetën, që do kishte një kosto të madhe jo vetëm për veten e vet, por për të gjithë pjesëmarrësit që kanë asistuar në drekën me të arratisurit nga Dukati. Duke lexuar këtë libër, njihesh nga afër jo vetëm me heroin kryesor po se po, por edhe me shumë personazhe të shquara të fisit të Nezhajve, që kanë individualitetin e vet brenda historikes, tragjikes dhe lirikes. Libri ka një galeri personazhesh, që ngjajnë si gjymtyrët e një trupi dhe e bëjnë atë tërheqës për nga koloriti që e përshkon nga faqja e parë deri te e fundit. Aty mëson për traditat, zakonet, doket dhe marrëdhëniet fisnore, që qëndrojnë si një kështjellë të lidhura fort pas gjakut, një risi kjo që sot po tronditet nga themelet dhe që përbën një rrezik për të ardhmen duke u prekur nga fenomeni i globalizmit. Autori ka rendur pas çdo ngjarje, fakti, dukurie për ta njohur dhe pasqyruar si një vlerë unikale kështjellën fisnore. Nëpërmjet përshkrimeve të tij, sa natyrore aq dhe njerëzore, atë e gjen të rrok jo vetëm rrënjët nga ka nisur jetën fisi i Nezhajve në Nivicë të Tepelenës, por ka kapur edhe degët që nga lashtësia duke i takuar në fshatin Vasjar, duke zbritur në Dukat të Vlorës, Klos të Mallakastrës dhe Karbunar të Lushnjës. Siç na prezantohet fisi i Nezhajve, është një pemë me degë të dendura e lastarë të shumtë që blerojnë në të katër anët e vendit dhe në vende të ndryshme të Europës dhe botës.

Duke u njohur me krijimtarinë e pasur dhe të larmishme të Profesor Dr. Ago Nezhës, shohim punën e tij të etshme, që si pushon pena duke u shfaqur dendur jo vetëm me botime madhore, por edhe në shtypin periodik, herë me poezi, herë me publicistik dhe herë me Ese, e pamflete satirike.

Profesor Ago Nezha është vlerësuar për krijimtarinë e tij multidimensionale nga shumë personalitete të letrave shqipe, duke filluar nga Akademiku Rexhep Qosja, që kur ishte fjala për 100 Vjetorin e Pavarësisë, ai u shpreh se “Kurkush nuk ka shkruar më bukur se profesor Ago Nezha, që e ka quajtur Vlorën “Perëndesha e Pavarësisë” , po kështu Shkrimtari i madh Dritëro Agolli, në autografin që i drejton, shkruan: “Miku im shumë i çmuar dhe publicist i Shquar Ago Nezha”, profesor Servet Pëllumbi në parathënien që i bën librit “Papagajtë e Politikës”, nënvizon se poeti, gazetari, shkrimtari dhe publicisti i njohur, Profesor Dr. Ago Nezha, po shfaq një dimension të ri në personalitetin e tij krijues dhe po jep një kontribut me vlerë në politologjinë shqiptare. Profesor Ismet Elezi thotë se prof. Dr. Ago Nezha gjatë këtyre 25 vjetëve na paraqitet si analist politik me vlera etike-morale, kulturore, profesionale e kombëtare; pjesëmarrës aktiv në jetën politike e shoqërore, Kryetar i Shoqatës Kulturore Atdhetare “Labëria”, “Kundërkonformist”, si një intelektual i vërtetë, sipas përcaktimit të bërë nga sociologu i njohur francez Zhan Pol Sartri. Profesor Pëllumb Xhufi, veç të tjerave thekson se Profesor Ago Nezha, me kapacitetin e mendimit intelektual artikulon e ka investuar maksimalisht kulturën dhe nuk ka mëshirë për të gjithë mëkatarët e deformimit të demokracisë. Këto vlerësime të korifenjve të letrave shqipe dhe shumë të tjerëve për profesor Ago Nezhën, flasin qartë për investimin dhe kontributin intelektual dhe kombëtar të tij në dobi të zhvillimeve demokratike.

Duke qenë një njohës i afërt i veprave të autorit i uroj krijimtari të bollshme e të pashtershme, që mesa duket ka një rini të dytë në fushën e prodhimtarisë letrare, duke na i “derdhur” librat si gruri në lëmë.

Ky libër është një pasaportë për të moshuarit dhe të rinjtë, për bijtë dhe bijat e fisit të Nezhajve kudo që janë, që mund të udhëtojnë rrugëve të jetës me krenari për historinë e të parëve të tyre dhe atë të sotme, që kushdo tjetër do ta kishte zili.

Është koha të duhemi, na thotë përditë Agim Spahiu

Nga Rexhep Shahu

(Në veprimtarinë përkujtimore  e vdekjes së poetit Agim Spahiu organizuar nga shokët e tij të fakultetit dhe miqtë e Agimit)

Takimi në Kukës me Agimin, tregon se ai nuk ka mundë me ikë prej nesh e ne nuk kemi mundë me ikë prej tij. Agimi është, e do të jetë gjatë, sa mirësia. Ai vazhdon të shkruajë në ne.

Kujtojmë se jemi mbledhë këtu për Agimin. Në fakt jemi mbledhë për vetën tonë. Jemi mbledhë se e ndjejmë që nuk ia kemi thënë të gjitha fjalët dhe mendimet që duhet t’ia thonim. Ndaj vazhdojmë t’ia themi sot mendimet tona me zë e pa zë, duke shpërfillë idhnimin e tij që e largoi prej nesh dhe shpërfilljen, pavëmendjen e nxitimin tonë në atë botë ku frika ishte det dhe ne ishim zhytë deri në grykë në detin e frikës e luftonte secili të shpëtonte veten. Edhe ai nuk pati kohën, sigurinë e qetësinë e mjaftueshme të na i thoshte të gjitha sa donte të na thoshte. Na tha se është koha të duhemi dhe vizatoi dashurinë në terr. Sa mirë që vazhdojmë të flasim me Agimin. Kemi shumë pengje ne ndaj tij dhe ai ndaj nesh.

Në vitin 1981, në takimet e ndryshme të Degës së Lidhjes së Shkrimtarëve të Kukësit të asaj kohe, e njoha Agimin. E kam të fiksuar të mbështjellë me një pallto të trashë, të hirtë në të bardhë dhe me një shall të zi rreth qafe. Rrinte më i heshtur se të gjithë. Më serioz, më i sertë në fytyrë, djalë i ri me fytyrë plaku. Sot për atëherë mendoj dhe nuk di ta shpjegoj a ishte frikë apo pakënaqësi ajo që ish pikturuar në fytyrën e tij. Në fytyrën e tij unë lexoja dhimbje. I ishte vizatuar në fytyrë dhimbja që kish parë e prekë fshatrave të Hasit ku në një farë mënyre vuante internimin dhe dëbimin real të pa artikuluar si të tillë nga nomenklatura e kohës. Isha 20 vjeç, mekanik dhe dukesha shumë i huaj për botën e poezisë kur njoha Agimin.

Rrethanat e sollën që nga mesi i vitit 1986 u afruam me njëri tjetrin. Agimit nuk po i jepnin një dhomë shtesë si studio për krijues që ia jepte ligji i kohës. Ish koha kur vërshonin te partia e kohës letra pafund kundër Agimit dhe letra të tij të tipit mbrojtje sulmuese. U bëra “avokat” i tij për çështjen e dhomës studio për shkak të punës që bëja dhe strukturat e kohës ia plotësuan kërkesën përmes ndikimit të fortë për këtë gjë të prokurorit të rrethit të asaj kohe.

Pinim kafe shpesh pasdite deri në orën 6 te lokali i Zabelit në kat të dytë. Më lexonte poezi të tijat. Ishte në përgatitje të librit “Është koha të duhemi”, libër që unë ia kam dashtë shumë. Më ngjante si thirrja e njeriut që kuptonte se na kishte lodhë shumë urrejtja dhe na kishte çuar në zgrip të zhbërjes. Do të shëroheshim vetëm duke u dashtë. Aty ai lexonte me laps në dorë poezitë e mia. I ruaj edhe sot dorëshkrimet me shënimet e tij si “alla Uitman, alla Ricos”… Unë nuk dija atëherë kush ishte e çfarë ishte Uitmani apo Ricosi. Ai më solli për herë të parë ta lexoja librin Fije bari.

Endej qytetit vetmitar. Shpesh e shihja nervoz. I pakuptuar nga njerëzit e afërt e të largtë. Ose i kuptuar nga shumë pak miq. E shihja shpesh nëpër qytet në shoqërinë e Nazif Dokles, Izet Durakut, Ramazan Memishit. Sot e mendoj apo e lexoj më mirë Agimin, sytë e tij, fytyrën e tij të sertë, të vrazhdë, të trembur apo të merakosur. Më dukej si një njeri që donte të rrëfehej por s’kishte ku. Me nervozizëm ngrinte kryet drejt Gjallicës tek ecnim në rrugë. Në rrugë ai nuk shtirej. Nuk bënte gjeste që të thërriste vëmendje rruge drejt poetit. Nuk qeshte apo hallakatej me mospërfillje apo shpengim në rrugë siç ndokush mendon se bëjnë poetët, apo siç edhe bënte ndonjë syresh. Me mua fliste të vogël. Ai pothuaj gjithë kohën mendonte për poezinë. Agimi ishte poet me kohë të plotë.

Siç ka ndodhë, ndodh e do të ndodhë gjithmonë, rrallëkujt në qytet “i bëhej vonë” se Agimi ishte poet, rrallë kujt “i bëhej vonë” për poetin. Ai nuk ia pa hajrin të qenit poet. Nuk përfitoi, nuk u “privilegjua” nga qyteti a shteti. Nga askush nuk përfitoi, nuk mori begenisje apo mirënjohje me përjashtim të ndonjë miku të rrallë poet që e ndihmoi. Ai duhej të siguronte bukën e përditshme, jetën e përditshme për vete dhe familjen duke u endë fshatrave për tu mësuar fëmijëve shkrim e këndim. Por vetëm kaq “i lejohej” poetit. Vetëm për këtë duhej apo ishte i dobishëm poeti, apo i domosdoshëm. Jo për më tepër. Se më tepër ishte tepër. Jo për t’u mësuar fëmijëve guximin, ëndërrimin apo fluturimin. Agimi në fakt nuk ishte i dashur për shtetin e partinë në ato vite kur e kam njohur unë. Në heshtje por ishte i padëshirueshëm, i pabesueshëm, nuk merrej dot në gji. Ai e vuante këtë dhe pesha e kësaj vuajtje ishte e rëndë. Mosdashja dhe mosbesimi, natyrisht i fshehtë, ishte i dyanshëm edhe nga ai edhe nga partishteti i kohës. Ai nuk guxonte të shfaqej i padashur, përkundrazi, edhe pse pala tjetër mund të shfaqej e padashur ndaj tij. Shpesh ai bëhej fatkeq dhe shpresonte se kishte dhënë mjaft sa për tu begenisë me ndonjë zyrë në qytet dhe për t’i shpëtuar mundimit fizik duke punuar e jetuar larg e në kushte të vështira si mësues fshati për filloristë në fshatra të largëta. Duket se partishteti i kohës kishte frikë se mos i arratisej muza poetit po t’i krijonte pak ngrohtësi.

Agimi gjithmonë më është dukë njeri halleshumë. Më është dukë se është gjithmonë në luftë, gjithmonë në gatishmëri si në zbor ushtarak. Por në shtëpi Agimi ishte tjetër. Kam patur fatin që kam ndenjur shpesh herë në shtëpinë e tij. Ish kohë që nuk gjendej kafe. Përdorej elbi për kafe. Por e shoqja e tij kishte njohje dhe siguronte kafe. Piqte kokrra kafeje në xhezme sa për të bërë kafe për ne. Aroma e asaj kafe nuk më shqitet. Agimi shtrihej barkas në dysheme. Në letra të bardha shënonte fillimisht titullin e poezisë që do të bënte. Titulli apo ideja i kishte lindur në rrugë, gjatë leximit të ndonjë libri, apo kudo. Në ato kohë kur rrija unë në shtëpinë e tij ai ishte “pushtuar” nga Ali Podrimja dhe “Lum Lumi” i tij.

Në ndërrimin e sistemit politik në vend poeti nuk u orientua dot. Ai ishte mësuar të ishte poet. Ta jetonte e vëzhgonte botën si poet. Kur pa se muskujt janë më të dobishme se shpirti, se muskujt bëjnë më shumë prokopi se truri, u trondit siç tronditet poeti. Guxoi e mendoi t’i afrohej dhe joshej pushtetit. Por duket ndodhi brenda tij përplasja e madhe mes poetit e pushtetit. Pushteti nuk e donte poetin ndërsa poeti tanimë e donte pushtetin, donte pak pushtet. Por e donte pushtetin siç e ëndërronte ai vetë. Ai harroi se nuk ka pushtet poetësh. As nuk do të ketë. Ndaj i dëshpëruar iku. Dhe erdhi në ne. Për të mos ikur kurrë më.