Nga Agim Xh Dëshnica
Pak fjalë për ngjarjen e kobshme/Më 26 shkurt 1951, diktatura e egër komuniste, veproi sërish me vrasje barbare, pa ligj, pa gjygj e pa turp, kundër 22 qytetarëve të pafajshëm. Akti i egër u krye në terr të natës, pranë Urës së Beshirit. Lajmi tok me mallkimin u përhap kudo me pëshpërimë, sepse për çdo krim dëshmitari është i pranishëm përherë. Qysh të nesërmen nëpër shtëpitë e Tiranës, fshatarët e asaj zone trokitën të tronditur në dyert e miqve të tyre dhe sipas një zakoni të vjetër, treguan se ç’kishte ndodhur në mes të natës.
Përse i vranë këta njerëz të mirë? Dokumentet gjyqësore të pafirmosura që ruhen edhe sot, hedhin dritë për ato ditë e net të frikshme. Një bombë ishte hedhur përtej murit në anën e shkretë të oborrit të Ambasadës Sovjetike, pa dëmtuar askënd. Krerët e trembur të diktaturës, me E. Hoxhën e M. Shehun në krye, u mblodhën menjëherë dhe hartuan listën për arrestime dhe njëkohësisht morën vendimin e jashtëligjshëm ndaj dhjetra qytetarëve të Tiranës, nga këta 22 vetë me pushkatim. Asnjë seancë hetimi nuk u zhvillua. Nuk u dëgjua as prokurori, as gjyqtari, as i pandehuri. Mungonin dëshmitarët dhe avokati. Dokumentet gjyqësore u plotësuan të mangëta, pas ekzekutimit të viktimave që shkuan drejt vdekjes pa e ditur përse. Nga qelia i transportuan me një kamion, të lidhur tok me tela me gjemba, i hodhën në një gropë të përbashkët dhe i pushkatuan pa mëshirë. Me këtë akt barbar uzurpatorët e Shqipërisë, kërcënuan gjithë popullin liridashës, kënaqën miqtë e tyre rusë dhe qetësuan jetën e tyre të mbrapshtë. Edhe Shekspiri i tragjedive s’do të mund të gjente fjalë për të treguar, se si brenda një nate u vranë nga dora gjakatare, aq mizorisht, 22 njerëz! Në të vërtetë kjo ndodhi tragjike ishte vazhdimi i vijës terroriste të PKSH. Zbatuesi më i vendosur i kësaj vije, ishte padyshim Enver Hoxha, që e lau me gjakun e shqiptarëve rrugën drejt pushtetit të tij totalitar.
Ata njerëz të pafajshëm që humbën jetën, të gjithë banues në Tiranë, ishin: 1-Sabiha Kasimati -lindur në Ankara 1912, dijetare e talentuar. 2. Reiz Selfo- lindur në Gjirokastër, tregtar. 3. Pjerin Guraziu-lindur në Shkodër më 1906, ekonomist dhe sportist. 4.Anton Delhysa-lindur në Prizren 1904, specialist ndërtimi. 5. Zyhdi Herri-lindur në Tiranë më 1921, gazetar. 6. Gafur Jegeni-lindur në Dibër më 1908, oficer. 7. Myftar Jegeni - lindur në Dibrën e Madhe më 1915, oficer. 8. Manush Peshkëpia- lindur në Vlorë më 1912, poet i njohur. 9. Niko Lezo - lindur në Delvinë më 1891, kimist. 10. Lluka Rashkoviç- lindur në Mal të Zi më 1900, shofer-mekanik. 11. Haki Kodra-lindur në Dibër të Madhe më 1921, tregtar. 12. Thoma Katundi-lindur në Katund të Korçës më 1887, ish Vatran në SHBA. 13.Tefik Shehu-lindur në Gjakovë, ekonomist dhe jurist. 14. Gjon Temali - lindur në Shkodër më 1904, farmacist. 15. Ali Qorraliu-lindur në Tiranë më 1890, jurist. 16. Fadil Dizdari - lindur në Kavajë, librashitës në Tiranë 17. Jonuz Kaceli- lindur në Tiranë, tregtar. 18. Hekuran Troka-lindur në Kuçovë më 1919, tregtar. 19. Petro Konomi-lindur në Kajro më 1921, punonjës i ATSH. 20. Qemal Kasaruho-lindur në Gjirokastër, ekonomist. 21. Pandeli Nova-lindur në Opar më 1892, ekonomist. 22. Mehmet Shkupi- lindur në Shkup më 1893, kalorifist.
Rrjedha e lumit nën urë
Kushtuar shqiptarëve të vrarë, pa gjyq e pa faj, në vitin 1951, pranë Urës së Beshirit
Erzeni trishtueshëm te Urë e Beshirit rrjedh,
e sillet e shtillet vorbull, te bregu nën gjeth.
Me zhaurimë në zall, mbi bar hedh lot-stërkala
sado krim në terr, me pëshpërimë përhapet fjala…
Dritaret e hijet, dushqet e shkurret, tregojnë,
për gropë martirësh në heshtje dhe gurët vajtojnë.
Dhe toka e zezë për njerëz të mirë pa faj,
ndër tela me gjemba thurur gjallë, skaj më skaj.
Cilës epoke tiranësh u përkasin, o antropolog,
këto eshtra shpupurisur në pluhur, lidhur tok?!
Mos janë ilire, në errësira kohësh vrarë
nga spata , shigjeta e ushta, hordhish barbarë?
Jo, jo! Vrastarët nuk janë prej fisesh leshtorë,
por komisarë të kuq me yll të kuq gjëmbor!
Komisarë qelish pa gjyqe, pa firmë e vulë.
Komisarë pa shpirt, pa besë, pa mend e pa turp.
Komisarë me hakërime, goditje e mandatën
me ngjirje, plotonë, krisma e plumba natën.
Dhe bisha fle, kur ngryset në pyll a në shpellë!
Dhe ujët fle, drurët prehen në gjumë të thellë!
Më kot fërkojnë duart me gjak komisarët,
më kot mundohen të harrohen gjithë të vrarë!
Nga gropa, nga gropa shpirtrat fluturuan lart,
me fllad Perëndie u qetua çdo lëngatë!
Një poet qiejsh ndër muza, libra diturie,
Një bir Kosove e burrë i urtë malsie!
Njeri fisnik nga derë artistësh lulëzimi!
Ekonomist një tjetër me ëndrra përparimi!
Tjetri vatran, zhuritur nga mall mërgimi!
Një ëngjëllore, nimfa e gjallërisë ujore,
Sabi, Sabihaja, puhiza mëngjezore!
Në lumenj, det, oqean, dëgjohet thirrja e saj,
shpirti fëminor endet livadhesh në parajsë.
Mërmërojnë valët: Sabi! Sabi! Sabiha!
Buçasin dallgët: Sabiha! Sabiha! Sabiha!
Erzeni u zgjua, te urë e Beshirit rrjedh,
e sillet e shtillet nën lule e gjeth,
me zhaurimë në zall e mbi bar hedh lot-stërkala,
për krime terri me oshëtimë përhapet fjala!...
2011-04-01
Fëmija i Hënës
Miranda Haxhia
Nëse Edmond Tupja shkroi librin dhe i vuri titullin “Dhimbja premton dashuri”
Nëse Edmond Tupja shkroi librin dhe i vuri titullin “Dhimbja premton dashuri”, është çasti që kjo gjë e dhuruar të shpërndahet dhe të edukohet në të gjithë ata që arrijnë të shikojnë syrin e zbehtë të një djali autik në kopertinën e librit të autorit; në të gjithë ata që arrijnë të duan jetën e një autiku, të cilin nuk e kanë parë kurrë e që ndoshta nuk do ta shikojnë kurrë, por që mësojnë të përdorin vështrimin për të përqendruar vëmendjen e shoqërisë ndaj një problemi të madh social – cili është fati i fëmijëve autikë në Shqipëri dhe cila është e ardhmja e tyre? Dhe ajo që është më e rëndësishmja, të gjithë ata që nuk janë bërë ende prindër, kanë fatin që të lexojnë librin e parë të këtij lloji të botuar në Shqipëri nga një autor shqiptar. Dhe jo libër dosido. Një libër-manual për mësimin e gjuhës së thjeshtë dhe të bukur shqipe. Më kishte marrë malli të lexoja libër të autorëve shqiptarë të shkruar thjeshtë, pastër, bukur, me gjuhë të kuptueshme dhe të këndshme, larg eksperimenteve fjalëformuese që shpeshherë u ngjasojnë sfilatave të modës që prezantojnë veshje kukullash. Libri i Tupjes është dëshmi se gjuha jonë është e zonja të përcjellë fabulën, ngjarjen, historinë me një tis të hollë fisnikërie dhe bujarie. Ky është në fund të fundit thelbi i saj. Kuptimësia, thjeshtësia, bukuria, madhështia. Gesi, personazhi. të cilit autori i kushton librin, jetën, lodhjen, gjumin, ëndrrat, gjithë shpresat që rrëzohen e ringrihen si nëpër legjenda, mungon në tërë këtë kohë, kur libri lexohet gjithandej, kur prindërit mendohen më gjatë për sjelljen e tyre ndaj fëmijëve, për ankesat dhe për dogmat që përpiqen t’u fusin me ngut dhe zor në kokë fëmijëve, duke u rrekur të rrisin makineri në vend të fëmijëve, duke i ngjeshur me ankesa dhe plotësi të paimagjinueshme. Nuk ishte në prezantimin e librit, megjithatë ndihej gjithandej, në ndonjë karrige bosh në sallë, në vështrimet e gjithë neve që po mësonim se një djalë i bukur, me sy të bukur, me trup të bukur ishte zënë në çark nga një gjendje e vështirë autizmi. Ka 23 vjet që ai djalë është mes nesh, ashtu si qindra të tjerë dhe ne vëngërojmë shikimin për t’i dalluar, ne harrojmë të kuptojmë se mund të ishte fëmija ynë njëri nga këta “Ges” që gjenden përballë shoqërisë konfuze, shoqërisë së painformuar dhe shoqërisë së paorganizuar për t’i mbrojtur, për t’i dashur, për t’i kuptuar në ankthin e tyre të pafuqishmërisë për t’u integruar. Autikët - këta fëmijë të Hënës, sot pas një kohe pafundësisht të gjatë po fillojnë të sensibilizojnë shoqërinë tonë. Atë që histori të tilla të ngjashme në botë e kanë bërë prej dhjetëra vjetësh, duke sensibilizuar strukturat qeveritare dhe shoqërinë për kujdes e vëmendje ndaj kësaj kategorie, duke ngritur institucione serioze, të specializuara, të mbushura me pasion, ngrohtësi dhe dëshirë për t’u shërbyer fëmijëve autikë po e arrin edhe Gesi Tupja me historinë e tij, ndërsa shenjat e para u dhanë me idenë e fondacionit “Fëmijët shqiptarë” për ndërtimin e qendrave të tilla në Shqipëri. Prej 2 vitesh, Shqipëria nëpërmjet Fondacionit Fëmijët Shqiptarë, iu është bashkuar përpjekjeve ndërkombëtare dhe tashmë ajo bën pjesë në hartën botërore për trajtimin e autizmit. Fondacioni ka ndërtuar një partneritet mjaft të rëndësishëm për të ardhmen e trajtimit të fëmijëve me autizëm në Shqipëri. Shqipëria është anëtare e Iniciativës Globale mbi Autizmin në Shëndetin Publik, një nga organizatat me më influencë në nivel botëror, e “Autism Speaks”. “Partneriteti ndërmjet Fondacioni Fëmijët Shqiptarë dhe “Autism Speaks” përbën një gur themeli të rëndësishëm dhe shumë të mirëpritur nga komuniteti i familjeve të prekura nga autizmi, komuniteti i profesionistëve dhe shoqëria shqiptare në tërësi, është shprehur Presidentja e këtij fondacioni në takimin e vitit në USA”. Publiku mbarëbotëror është njohur sot me apelin e një numri të madh personalitetesh nga e gjithë bota për më shumë vëmendje ndaj autizmit. E me gjithë këto, misioni që kreu e vijon të kryejë libri i Edmond Tupjes i kalon përmasat e së zakonshmes së Shqipëri. Pasi, edhe unë jam më shumë e informuar për autizimin, edhe mikja ime që kishte turp të rrëfente se i biri vuante nga autizmi, edhe vajza ime kur e lexoi librin mësoi se sa shumë kujdes duhej të ketë një njeri kur përgatitet të bëhet prind e ndodhet përballë një fenomeni të tillë. Cili prej nesh do donte të gjendej përballë një problemi të tillë? Por kur je dhe nuk di si të veprosh me fëmijën tënd, është e dhimbshme, është e trishtueshme. Këtë dhimbje, këtë trishtim, në librin e Tupjes mësojmë se si ta menaxhojmë, si ta edukojmë, si ta përcjellim në ato gjymtyrë të shoqërisë që edhe pse janë të ftohta, duhen vënë në punë, duhen sensibilizuar, derisa t’u dhembin gjithë kockat, derisa të kuptojnë se Gesi mund të ishte edhe fëmija i tyre, apo Arlinda nga fshati i humbur i Gramshit mund të ishte vajza e dikujt, e mund të kishin edhe ëndrra këta fëmijë të gozhduar nga gjendja autike. Jo ëndrra për parà, për pasuri, për ambicie ndërplanetare, por thjesht ëndrra për të shijuar fëmijërinë, rininë dhe jetën e tyre në një shoqëri të civilizuar dhe të kulturuar që di të dojë, që mëson të dojë dhe respektojë këdo që ka fatin të nisë rrugën e jetës, të startojë jo si të tjerët, me atlete, por zbathur, duke ndjerë dhimbje në çdo hap, duke i therur çdo vështrim në boshllëk. “Kur dhimbja premton dashuri” - ka tri fjalë shumë të rëndësishme brenda saj. Secila prej tyre është një kambanë për çdo njërin prej nesh dhe një shumësi alarmesh për shoqërinë në tërësi. Gesi, miku im i panjohur nuk del nga shtëpia, vështron tej dritares, ka mure rreth vetes, por është çasti që shoqëria të dalë përtej këtyre mureve të indiferencës, të mosvëmendjes, të moskujdesit dhe të shpalosë alternativat që këta fëmijë të kenë një të ardhme të shkruar të sigurt; në mos këta, fëmijët që do lindin me terrin autik që do t’u bëhet i errët më shumë nga indiferenca e madhe shoqërore. Gesi me vështrimin e tij në kopertinën e librit shikon një të ardhme të mjegullt; po a thua e ka ndjeshmërinë të vështrojë qartë të paktën një ditë? Atë që nuk e bën dot Gesi Tupja, po e bën me guxim, babai i tij, shkrimtari dhe ati, mësuesi dhe këshilluesi i çdo detaji të përjetuar. Dhe kjo është një vlerë e panjohur në librat e botuar në Shqipëri. Dhe e fundit, që nuk është një batutë e thjeshtë, por një gjykim largpamës, sipas meje. Do t’i jepja çdo çmim të mundshëm librit të Edmond Tupjes, të madh apo të vogël, kombëtar, apo lokal, letrar apo social, filozofik, apo politik, shëndetësor, apo mësimor, të çdo lloj fushe që kërkon një libër për konkurs. Sepse në fund të fundit misioni i librit në një shoqëri është edukimi i shoqërisë, emancipimi i saj, sensibilizimi dhe vëmendja e madhe. Një libër nuk përmbys shoqëri, por përmbys paragjykime. Dhe misioni i babait ndaj një fëmijë autik, duke u rrekur ta afrojë me diellin, përkushtimi i tij i madh, guximi për të shpresuar, jo shumë për të birin, por për dhjetëra e qindra të tjerë që vuajnë po aq sa ai, është mision human, qytetar, njerëzor, dhe një model kulture i panjohur deri më tash. Duke shpresuar të thithë vështrimin e gjithë shoqërisë, Edmond Tupja me librin e tij, më mbetet vetëm të guxoj: - Vështromë pak, Ges! Pa frikë!
NJË LIBËR ME TREGIME I POETES MIMOZA AHMETI
Ekuivoket e një narracioni (Mimoza Ahmeti, Ich liebe dich, Adlia, Love Story, tregime, Marin Barleti, Tiranë, 2009)
Libri “Ich liebe dich, Adlia” përbëhet nga tetë tregime, ku secili prej tyre është një tërësi e rrumbullakuar në vete, por që së bashku krijojnë një vëllim unik në diversitetin e tyre… i bashkon fuqia shprehëse dhe figurative e fjalëve, ngarkesa e trishtë e mendimeve, eleganca dhe lehtësia e narracionit në vetën e parë, shkëndijat e një inteligjence shpërthyese dhe një sinkretizëm magjepsës i gjuhës së prozës me elemente lirike. Titulli në gjuhën gjermane (i shoqëruar nga nëntitulli anglisht) sigurisht nuk është i zakonshëm në traditën tonë letrare, por shpreh botëkuptimin që ka autorja për artin dhe misionin e tij. Tregimi “Ich liebe dich, Adlia” është rrëfim për një grua “të gjithëkohshme”, një violiniste të bukur që detyrohet të punojë si përkthyese. Ajo nuk ka fat në dashuri dhe nuk mund të jetë me mashkullin e dashur edhe si rrjedhojë e ndryshimeve të kurseve të politikave shtetërore... Ksenofobisë që infekton politika, i kundërvihet dashuria, (që nuk vjen me komandë nga lart, por as nuk zhduket aq lehtë - madje as atëherë kur “gabimisht të dashuruarit” martohen madje edhe bëjnë fëmijë me të tjerë. “A e dini sa e kemi dashur perëndimin” i rrëfehet Adlia narratores, duke prekur nervin gjenetik-mistik me idenë se në pamundësi për të pasur histori intime normale me njerëz të popujve të tjerë, persona të caktuar (të të dyja sekseve) lidheshin me gjuhët e atyre popujve..., sepse “duke komunikuar, kufiri humbiste” – thotë Adlia. Njëherazi, ky është një rrëfim për dashurinë e penguar dhe për “dekonstruksionin” që kësaj ndjenjë sublime iu bë në një zonë (realitet) të tjetërsuar, ku historitë individuale ishin vetëm grimca të parëndësishme në kazanin e madh kolektiv. Ajo që e bën këtë tregim të veçantë është gërshetimi i transparencës me diskreten, kështu që pavarësisht nga narracioni i zhdërvjellët diçka mbetet e pazbuluar deri në fund. Vetë fjalia me të cilën mbyllet tregimi fillon me frazën-refren “Ich liebe dich, Adlia”, duke krijuar interferenca të ndryshme ideore dhe emocionale, në kontekstin e tregimit dhe përtej tij. Narratorja është e ndërgjegjshme se është pjesë e fiksionit: “Po ndalem këtu sepse dua të vazhdoj tregimin tim të dashur,...”, çka është (kryesisht) një dukuri e prozës (post)moderne. Vërehet një retorikë e kursyer, në favor të tablove dhe detajeve pikante, aq të gjalla në dinamikën e tyre: “Dhe një lot iu rrokullis, i vetëm, nga njëri sy”. Brenda këtij tregimi ka edhe disa vargje të bukura, në frymën baladike - që në fakt e përshkon krejt tregimin, mbase edhe librin në tërësi. Një prozë me shumë esprit është “Divorc në Seegasse 21”, ku kryepersonazhi, gruaja e Gustav Flaubert-it, e fajëson burrin e vet për sadizmin e shprehur në romanin e tij të famshëm, duke e bërë në një mënyrë përgjegjës për modelimin e personazhit të Emës si formë e një hakmarrjeje të padrejtë ndaj femrave, që u dashka të vdesin në vuajtje dhe me ndërgjegje jo të pastër për “tradhtinë” ndaj meshkujve, megjithëse në fakt ato s’bëjnë asgjë tjetër veç e dashurojnë bukurinë e jetës. Kjo tematikë jo shumë e pranishme në letërsinë tonë këtu zhvillohet si një përrua fascinues mendimesh dhe argumentesh provokuese. Elementet e sensibilitetit feminist në raport me marrëdhëniet ndërmjet dy sekseve këtu jepen me shije dhe me një logjikë të pëlqyeshme. Në tregimin “Mbetet të sillemi bukur” personazhi femër që ka edhe funksionin e rrëfimtares, me pak fjalë jep një vizion interesant (postmodern?!) matanë idealizmit dhe heroizmit, por njëkohësisht edhe tmerrësisht shumështresor, duke “pickuar” në të gjitha kahet përnjëherë (dhe që ndoshta nganjëherë nënkupton edhe të kundërtën e asaj që e thotë): “Roche, më thuaj a nuk ia vlen të vdesësh për një kupë kafe, kur të pihet? Dhe kur të pyesin: përse vdiq? Për një kupë kafe do të thonë, jo për një ideal. – shtova unë më shumë se sa me përbuzje”. Mungesa e fabulës në “Fantazma në RER” kompensohet nga një lum jashtëzakonisht i pasur me rrymime refleksionesh për jetën dhe vdekjen, për avuj shijesh dhe për theksimin e shqisores, për besimin dhe iluzionin, për atdheun dhe korrupsionin... Idetë dhe mendimet, herë të peshuara e herë “çmendurisht” të papritura, vegojnë porsi shkrepje vetëtimash, duke liruar energji të fuqishme shpirtërore. Kjo prozë nuk pushon të të shkundë me elektricitetin e vet, ndërsa shtresat e shumta kuptimore lexuesin e bartin drejt një katarze multiple. Vetëreflektimi (auto)kritik qoftë në prizmin personal të narratores (autores!?), qoftë në atë nacional, nuk ndalet, por duke përbuzur politizimet dhe shpërfillur kompromiset kulmon në një frazë ekuivoke, ku komikja dhe tragjikja përzihen me njëra-tjetrën: – “Shqipëria është një shaka e rëndë!”. Qëmtimi i të përjetuarit të realitetit post-komunist në Shqipëri, i realizuar në prozën pa ngjarje “Fitorja” është një tjetër përpjekje narrative për ta veshur me kuptim “jetën” qoftë edhe duke e spostuar në operacionet e të menduarit… Edhe këtu, nga rubineti i domethënieve rrjedhin sinteza lakonike dhe spirituoze, me zbërthime të peshuara mirë të dukurive të caktuara në shoqëri: “Protagonizmi ynë si qytetar kishte vdekur. Por kishim kënaqësinë e spektatorit dhe privilegjin të shikonim një protagonizëm të panjohur që konsiderohej si yni, dhe në mënyrë antropologjike të imagjinonim autorin e vërtetë të këtij protagonizmi dhe… hallin e tij”. Synimi për të përmbysur gjuhën, erupton në prozën e fundit “Të çlirojmë të ardhmen nga e shkuara, të çlirojmë të shkuarën nga e ardhmja” në të cilën autorja shpalos filozofinë (dhe estetikën) e vet krijuese: “E nënvizoj madhështore atë përmbysje ku të gjitha termat u zhveshën para meje dhe nocionet i lidhja, vishja e makioja, iu bëja paradë mendore, duke shtyrë në mënyrë ekzibixeve kapicën e madhe të rekuizitave të vjetra e të stërpërdorura të kuptimeve.” Ky “imazh” e demonstron edhe një herë frymën postmoderniste të kësaj proze, e cila me konotacionet e pafundme që përhap fjali pas fjalie dhe me ekuivoket pikëlluese që transmeton, si një baladë në origjinën e vet, është gjithsesi një nga prurjet më atraktive të letërsisë shqipe të viteve të fundit.
Libri “Ich liebe dich, Adlia” përbëhet nga tetë tregime, ku secili prej tyre është një tërësi e rrumbullakuar në vete, por që së bashku krijojnë një vëllim unik në diversitetin e tyre… i bashkon fuqia shprehëse dhe figurative e fjalëve, ngarkesa e trishtë e mendimeve, eleganca dhe lehtësia e narracionit në vetën e parë, shkëndijat e një inteligjence shpërthyese dhe një sinkretizëm magjepsës i gjuhës së prozës me elemente lirike. Titulli në gjuhën gjermane (i shoqëruar nga nëntitulli anglisht) sigurisht nuk është i zakonshëm në traditën tonë letrare, por shpreh botëkuptimin që ka autorja për artin dhe misionin e tij. Tregimi “Ich liebe dich, Adlia” është rrëfim për një grua “të gjithëkohshme”, një violiniste të bukur që detyrohet të punojë si përkthyese. Ajo nuk ka fat në dashuri dhe nuk mund të jetë me mashkullin e dashur edhe si rrjedhojë e ndryshimeve të kurseve të politikave shtetërore... Ksenofobisë që infekton politika, i kundërvihet dashuria, (që nuk vjen me komandë nga lart, por as nuk zhduket aq lehtë - madje as atëherë kur “gabimisht të dashuruarit” martohen madje edhe bëjnë fëmijë me të tjerë. “A e dini sa e kemi dashur perëndimin” i rrëfehet Adlia narratores, duke prekur nervin gjenetik-mistik me idenë se në pamundësi për të pasur histori intime normale me njerëz të popujve të tjerë, persona të caktuar (të të dyja sekseve) lidheshin me gjuhët e atyre popujve..., sepse “duke komunikuar, kufiri humbiste” – thotë Adlia. Njëherazi, ky është një rrëfim për dashurinë e penguar dhe për “dekonstruksionin” që kësaj ndjenjë sublime iu bë në një zonë (realitet) të tjetërsuar, ku historitë individuale ishin vetëm grimca të parëndësishme në kazanin e madh kolektiv. Ajo që e bën këtë tregim të veçantë është gërshetimi i transparencës me diskreten, kështu që pavarësisht nga narracioni i zhdërvjellët diçka mbetet e pazbuluar deri në fund. Vetë fjalia me të cilën mbyllet tregimi fillon me frazën-refren “Ich liebe dich, Adlia”, duke krijuar interferenca të ndryshme ideore dhe emocionale, në kontekstin e tregimit dhe përtej tij. Narratorja është e ndërgjegjshme se është pjesë e fiksionit: “Po ndalem këtu sepse dua të vazhdoj tregimin tim të dashur,...”, çka është (kryesisht) një dukuri e prozës (post)moderne. Vërehet një retorikë e kursyer, në favor të tablove dhe detajeve pikante, aq të gjalla në dinamikën e tyre: “Dhe një lot iu rrokullis, i vetëm, nga njëri sy”. Brenda këtij tregimi ka edhe disa vargje të bukura, në frymën baladike - që në fakt e përshkon krejt tregimin, mbase edhe librin në tërësi. Një prozë me shumë esprit është “Divorc në Seegasse 21”, ku kryepersonazhi, gruaja e Gustav Flaubert-it, e fajëson burrin e vet për sadizmin e shprehur në romanin e tij të famshëm, duke e bërë në një mënyrë përgjegjës për modelimin e personazhit të Emës si formë e një hakmarrjeje të padrejtë ndaj femrave, që u dashka të vdesin në vuajtje dhe me ndërgjegje jo të pastër për “tradhtinë” ndaj meshkujve, megjithëse në fakt ato s’bëjnë asgjë tjetër veç e dashurojnë bukurinë e jetës. Kjo tematikë jo shumë e pranishme në letërsinë tonë këtu zhvillohet si një përrua fascinues mendimesh dhe argumentesh provokuese. Elementet e sensibilitetit feminist në raport me marrëdhëniet ndërmjet dy sekseve këtu jepen me shije dhe me një logjikë të pëlqyeshme. Në tregimin “Mbetet të sillemi bukur” personazhi femër që ka edhe funksionin e rrëfimtares, me pak fjalë jep një vizion interesant (postmodern?!) matanë idealizmit dhe heroizmit, por njëkohësisht edhe tmerrësisht shumështresor, duke “pickuar” në të gjitha kahet përnjëherë (dhe që ndoshta nganjëherë nënkupton edhe të kundërtën e asaj që e thotë): “Roche, më thuaj a nuk ia vlen të vdesësh për një kupë kafe, kur të pihet? Dhe kur të pyesin: përse vdiq? Për një kupë kafe do të thonë, jo për një ideal. – shtova unë më shumë se sa me përbuzje”. Mungesa e fabulës në “Fantazma në RER” kompensohet nga një lum jashtëzakonisht i pasur me rrymime refleksionesh për jetën dhe vdekjen, për avuj shijesh dhe për theksimin e shqisores, për besimin dhe iluzionin, për atdheun dhe korrupsionin... Idetë dhe mendimet, herë të peshuara e herë “çmendurisht” të papritura, vegojnë porsi shkrepje vetëtimash, duke liruar energji të fuqishme shpirtërore. Kjo prozë nuk pushon të të shkundë me elektricitetin e vet, ndërsa shtresat e shumta kuptimore lexuesin e bartin drejt një katarze multiple. Vetëreflektimi (auto)kritik qoftë në prizmin personal të narratores (autores!?), qoftë në atë nacional, nuk ndalet, por duke përbuzur politizimet dhe shpërfillur kompromiset kulmon në një frazë ekuivoke, ku komikja dhe tragjikja përzihen me njëra-tjetrën: – “Shqipëria është një shaka e rëndë!”. Qëmtimi i të përjetuarit të realitetit post-komunist në Shqipëri, i realizuar në prozën pa ngjarje “Fitorja” është një tjetër përpjekje narrative për ta veshur me kuptim “jetën” qoftë edhe duke e spostuar në operacionet e të menduarit… Edhe këtu, nga rubineti i domethënieve rrjedhin sinteza lakonike dhe spirituoze, me zbërthime të peshuara mirë të dukurive të caktuara në shoqëri: “Protagonizmi ynë si qytetar kishte vdekur. Por kishim kënaqësinë e spektatorit dhe privilegjin të shikonim një protagonizëm të panjohur që konsiderohej si yni, dhe në mënyrë antropologjike të imagjinonim autorin e vërtetë të këtij protagonizmi dhe… hallin e tij”. Synimi për të përmbysur gjuhën, erupton në prozën e fundit “Të çlirojmë të ardhmen nga e shkuara, të çlirojmë të shkuarën nga e ardhmja” në të cilën autorja shpalos filozofinë (dhe estetikën) e vet krijuese: “E nënvizoj madhështore atë përmbysje ku të gjitha termat u zhveshën para meje dhe nocionet i lidhja, vishja e makioja, iu bëja paradë mendore, duke shtyrë në mënyrë ekzibixeve kapicën e madhe të rekuizitave të vjetra e të stërpërdorura të kuptimeve.” Ky “imazh” e demonstron edhe një herë frymën postmoderniste të kësaj proze, e cila me konotacionet e pafundme që përhap fjali pas fjalie dhe me ekuivoket pikëlluese që transmeton, si një baladë në origjinën e vet, është gjithsesi një nga prurjet më atraktive të letërsisë shqipe të viteve të fundit.
T'I E DASHURA IME, NË VEGULLIMIN PËRBALLË MEJE. DITË DIMRI, PA NJOLLA, E TEPASHME SI QELQI
Nazim Hikmet ka vertet poezi te bukura qe i kam lexuar me pare ne gjuhe te huaj. U gezova kur pata rastin te gjej nje permbledhje me poezi te tij perkthyer ne shqip nga Besnik Mustafaj. Libri titullohet “Peisazhe njerezore”. Me sa lexova, edhe nje pjese e poezive te sjella ne kete teme i perkasin kesaj permbledhjeje.
Letër Gruas
E vetmja ime!
Në të fundit letrën tënde:
"Më dhemb koka,
zemrën e kam rrëmujë"
më thua.
"Sikur të të varin,
sikur të të humb",
thua,
"s'jetoj dot"!
Jeton, gruaja ime e dashur,
si një tym i zi do ndahet
kujtimi im në erë,
jeton, flokëkuqja e zemrës sime,
e shumta një vit zgjat dhimbja e vdekjes
në shekullin e njëzetë.
Vdekja.
Një i vdekur varur në litar,
kjo vdekje, s'di pse
shpirtit tim s`i shkon për mbarë.
Por ji e sigurt e dashur
Nëse dora e zezë si një merimangë tërë qime
e një arixhiu të mjerë
do më hedhë litarin e përfundimit,
Do shohin me kot se s'do ta gjejnë,
frikën në sytë e kaltër të Nazimit.
Unë,
Në errësiren e purpurt të vjeshtës,
shokët dhe ty do vështroj,
dhe vetëm një dhimbje-këngë të mbetur gjysmë,
dheut do ti çoj.
Gruaja ime!
Zemërmira!
Florilyera!
Bleta ime me sy ngjyrë mjalti:
Përse të shkrova ty,
se kërkojnë të më varin?
Gjyqi është veç hapi i parë,
Dhe si bostan kokën menjëherë
s'ta marrin.
Eja, leri këto,
kjo është veç një e largët mundësi,
Po pate para më blij një palë brekë
fanellate e mi sill.
Se më zuri prapë këmbën
shijatiku, i flamosuri.
Dhe mos harro:
Veç gjëra të mira duhet të mendojë
gruaja e një të burgosuri!
(11.11.1933 Bursa, në burg)
Shkeputur nga “Letra dhe poema” (1942-1946)
3.
Do te them dicka
……….me rendesi thelbesore.
Natyra e njeriut nderron
……….kur ai nderron vend.
Ketu une e dua tmerresisht
gjumin qe vjen si nje dore mike
te hape drynat e portes sime
dhe te permbyse muret qe me rrethojne.
Si ne ate krahasimin e rendomte
une i jepem gjumit.
Si drita qe rreshqet ne ujerat e qeta.
Shoh endrra te mrekullueshme.
Jam gjithnje jashte,
bota eshte e kthjellet, bota eshte e bukur.
Dhe asnjehere s’e pashe veten
aty te burgosur.
Dhe asnjehere neper endrra
s’u rrezova nga majemali i humnerave.
Po zgjimet i paske te tmerrshme, do te thuash ti.
Jo, e shtrenjta ime,
jam aq trim sa endrren ta shoh gjithnje si enderr…
Ninulla
I
Fli, bukuroshja ime, fli!
Do ta sjell tani gjumin nga koshptet për ty
Ah, për sytë e tu geshtenjë me pjergulla të blerta!
Fli, bukuroshja ime, fli
Fli buzagaz për ëngjëjt,
nani - nani!
Fli, bukuroshja ime, fli!
Do ta sjell tani gjumin nga deti për ty
Një gjumë të thellë e të freskët, të lehtë si bletë.
Fli, bukuroshja ime, fli,
Nën velat e fryra prej erës,
nani - nani!
Fli, bukuroshja ime, fli!
Do ta sjell gjumin drejt e nga yjet për ty
Një gjumë të rruztë si prej kadifeje,
Fli, bukuroshja ime, fli
Te kryet e shtratit tënd zemra ime, rri zgjuar
nani - nani!
II
Shpirti im
Mbylli sytë ngadalë-ngadalë
Dhe, siç fundosesh në ujë
Zhytu në gjumë, zhveshur e me të bardha veshur
Më e bukura ëndërr të pret,
nani - nani!
Shpirti im
Mbylli sytë ngadalë-ngadalë,
Dhe braktise veten si në krahët e mi shtrënguar
nani - nani!
Mua as në gjumë mos më harro
nani - nani!
Mbylli sytë ngadalë-ngadalë
Sytë e tu jeshilë të thellë ku digjet një zjarr
nani-nani, shpirti im,
nani - nani!
Pëkthyer nga Besnik Mustafaj
Poezi nga NAZIM HIKMET (1902-1963)
ËSHTË MËNGJES
Është mëngjes. Vezullon bota
Si uji që lë të kullohen në fund të tij
Papastërtitë e veta.
Dhe je ti, menjëhershëm
Ti, e dashura ime, në vegullimin
Përballë meje.
Ditë dimri, pa njolla, e tejpashme
Si qelqi. Të kafshosh tulin e ndezur dhe të shëndetshëm
Të një fruti. Të duash, trëndafilja ime, i ngjan
Thithjes së ajrit në një pyll me pisha.
Kushedi, ndoshta nuk do të dashuroheshim shumë
Nëse shpirtërat tanë nuk do t
’i shikonim nga larg
Nuk do të ishim kaq afër, kushedi,
Nëse fati nuk do të na kishte ndarë.
Është kështu, pëllumbesha ime, mes teje e meje
Ka vetëm një ndryshim të vogël:
Ti ke krahët dhe nuk mund të fluturosh
Unë kam duart e nuk mund të mendoj.
Mori fund, do të thotë një ditë nëna Natyrë
Mori fund së qeshuri e së qari
E do të jetë ende në jetën e vorbullt
Që nuk shikon nuk flet nuk mendon.
KAM ËNDËRRUAR BUKUROSHEN TIME
Kam ëndërruar bukuroshen time
Më është shfaqur sipër degëve të pemëve
Kalonte si hëna
Nga një re në tjetrën
Ikte dhe unë e ndiqja
Ndalesha dhe ajo ndalej
E shikoja e ajo më shikonte
Dhe gjithçka mbaroi këtu.
MË I BUKURI
Më i bukuri i deteve
Është ai që nuk e lundrojmë.
Më i bukuri i bijve tanë
Ende nuk është rritur.
Më të bukurat e ditëve tona
Nuk i kemi jetuar ende.
E atë
Më të bukurën që do të doja ta thoja
E dashur
Nuk ta kam thënë ende.
ERA FASHITET
Era fashitet e ikën
E njëjta erë nuk luhat
Dy herë të njëjtën degë
Qershie
Zogjtë këndojnë në pemë
Krahët duan të fluturojnë
Porta është mbyllur
Duhet shtyrë me forcë
Duhet të të shoh, e dashura ime,
Qoftë e bukur si ti, jeta
Qoftë e bukur dhe e dashur si ti
E di që ende nuk ka mbaruar
Banketi i mjerimit
Por do mbarojë
E dielë është sot.
Sot, për herë të parë
ata në diell, të dalë më lanë
dhe unë
në jetën time për herë të parë
qiellin palëvizur e pashë
i habitur që është kaq shumë larg meje.
Kaq blu.
Kaq i pafund.
I ulur për tokë,
plot respekt
me shpinë mbas murit të bardhë mbështetur.
Arsye madhore në këtë moment nuk ka
që në dallgë të hidhem.
Nuk ka luftë në këtë moment.
Nuk ka liri, nuk ka gra.
Tokë, diell dhe unë
Njeri i lumtur jam
Letër Gruas - Nazim HIKMET
Dyshmanëve derte, Shokëve përshëndetje, Fëmijët e mi në zemër, Ty të rrok në prehër, Nëse u mërzite nga kjo letër më ndje, vërtet, Burri yt: Nazim Hikmet!
Letra e parë gruas – Nazim HIKMET
Dyshmanëve derte,
Shokëve përshëndetje,
Fëmijët e mi në zemër,
Ty të rrok në prehër,
Nëse u mërzite nga kjo letër
më ndje, vërtet,
Burri yt: Nazim Hikmet!
(Shënim: Letra e parë dërguar nga burgu bashkëshortes së tij.)
Letër Gruas II - Nazim HIKMET
5 Nëntor 1945
(Në burg)
Bajamet gjithë lule harroji,
Nuk ia vlen
në këtë bast,
ajo që s’mund të kthehet s’duhet të kujtohet.
Të lagurit flokët e tu në diell thaji;
me ndjenjën e frutave të pjekuara të shndrisë
e kuqka në faqet e tua ujë e djersë,
E dashur, e dashur,
stina
është vjeshtë…
Edhe një herë për ty
Dashuroj te ti
riskun e anijes që udhëton drejt polit
Dashuroj te ti
guximin e eksploratorëve të mëdhenj,
Dashuroj te ti të largëtën,
Dashuroj te ti të pamundurën.
Hyj në sytë e tu si në një pyll
ku veç dielli hyn,
Dhe unë, i mbytyr në djersë, i uritur e zemërak,
Me zjarrminë e gjahtarit
kërkoj trupin tënd.
Dashuroj te ti të pamundurën,
Por aspak dëshpërimin.
Dhe !
Ti je skllavëria dhe liria ime,
Ti je trupi im që digjet
Si trupi i zhveshur i netëve të verës.
Ti je vëndi im,
Ti, me hullitë e blerta të syve të zinj,
Ti, kaq e bukur, ngadhnjimtare,
Je malli im
Krejt e paarritshme në çastin kur të mbaj në krahë.
Je skllaveria ime, je liria ime
Je skllaveria ime, je liria ime,
je mishi im qe digjet,
si mishi i zhveshet i neteve te veres,
je atdheu im,
ti, me rreflekset jeshil te syve te tu,
ti, e lartesuar e fitimtare,
je nostalgjia ime,
kur te di te padepertueshme,
ne te njejtin moment
ne te cilin te rrembej.
Polemikë
Ti sheh veç horizontin që shndritet
unë dhe natën e shoh
ti nuk sheh gjë tjetër veç natës
unë dhe horizontin që shndritet
30 gusht 1958
I
Rri aty siç je në dritën e pajetë
Që dielli ta hedh mbi fustanin e blertë
Dhe ja si plaga ime u çel që këtë çast
Dhe shërbëtori yt i tëri kullon gjak.
II
Mendja ime nuk rresht e nuk rresht
Të rikrijoj ty me gjithë ç'ke
Dhe me duart që më dot nuk të prek
Ta mbuloj bardhësinë me një fustan të blertë
Anija
S'është zemra, medet, po një këpucë lëkurbualli
Që ecën pa pushim,
.................Ecën e s'griset kurrë;
Një këpucë që shkon para nëpër rrugët plot gurë
Para Varnës kalon një anije
"Oi, fijet e argjendta të Detit të Zi",
Një anije në udhë për në Bosfor,
Nazimi anijen e përkëdhel ëmbëlsisht
........................Dhe ndien t'i digjen duart
Nga ky qytet si do te dalim
Para meje gjithe portat e tij rrine mbyllur,
gjithe perdet jane ulur,
as edhe nje kuadrat i kalter,
as edhe nje grusht yje.
Mos qenka e thene te na zere vdekja ketu?
Nga ky qytet si do te dalim,
.........................trendafili im?
3 gusht 1959
Era
Ylli
dhe uji …
Gjumi
i një ëndrre afrikane
derdhur në valë
Një far që ndrit,
Një natë
e zezë
si anije me vela
Ne shkojmë
dhe vijmë
Në këtë botë të yjeve
ku gjithçka humbet
asgjë pazbuluar s’mbetet.
Ylli
në ujë
Era valët
zmadhohen …
Duke pritur
së largu
disa këngë…
si uji,
si ylli,
si era…
Mbi jetën
Jeta nuk është shaka
Seriozisht duhet marrë
Siç bën ketëri, përshembull,
pa pritur t’i vijë, asgjë nga jashtë
Asgjë tjetër nuk ke ç’të bësh veç të jetosh
Jeta nuk është shaka
Seriozisht duhet marrë
Aq seriozisht, deri në atë pikë
Sa përshembull, i mbështetur në mur, me duar lidhur
ose në një laborator
Në këmishë të bardhë, me syze të mëdha
Ti të vdesësh që njerëzit, të jetojnë,
Njerëz që as fytyrën s’ua ke parë,
Dhe të vdesësh duke e ditur
Se asgjë nuk është më e bukur, se asgjë nuk
është e vërtetë si jeta
Seriozisht duhet marrë
Deri në atë pikë seriozisht
Sa në shtatëdhjetë vjeç, përshembull, ullinj të mbjellësh
Jo që ato t’u mbeten fëmijëve të tu
Por se ti nuk do të mendosh për vdekjen
Megjithëse e ke frikë
Se jeta për ty më shumë rëndon në peshore.
Barku i shenjtë
O ti nënë me sytë e kuq
O ti që vret dhe që krijon
O ti që lind nën ura shumë pranë ujit
O ti zëri i shesheve në zjarre
O ti poezia e poezive, muzika e muzikave
O ti motra ime
O ti lavire e mallkuar
O ti njeri i hurit dhe litarit
O ti që je gjithçka
O ti URI
Të betohem me ballin tek këmbët e tua të zbathura
Të betohem
Se do të LUFTOJ
Për të ngopur barkun tënd të shenjtë, tëndin dhe jo timin, tonin, të tijin, të tyrin.
Jam miku yt
Apo armiku yt
Herë-herë të harroj sikur ti kurrë
nuk ke ekzistuar
herë-herë veçse për ty mendoj
PARA TEJE DUA TE VDES
Une
para teje dua te vdes.
Apo kujton se ai qe vjen mbrapa
do ta gjeje ate qe iken?
Une se besoj.
Me mire
te me djegesh,
te me futesh ne nje vazo
dhe mbi oxhak te dhomes tende ta vendosesh.
Vazoja te jete prej qelqi
e tejdukshme,
te jete prej xhami te bardhe
qe brenda saj te mund te me shohesh mua
Besoj se e kupton sakrificen time:
hoqa dore se qenuri toke
hoqa dore se qeni lule
vetem per te qendruar prane teje.
Dhe behem pluhur
prane teje jetoj.
Me pas, kur te vdesesh edhe ti
ne vazon time do te vish.
Dhe aty bashke do te jetojme
hiri yt ne hirin tim
deri sa nje nuse harrakate
apo nipi plangprishes
qe aty te na heqin…
Por
ne
deri atehere
do te perzihemi aq shume me njeri tjetrin,
sa dhe ne plehrat ku do na hedhin
grimcat tona
prane njera tjetres do te bien.
Se bashku do te kridhemi ne toke.
Dhe nese nje dite nga lageshtia
ne kete cope toke
nje lule e eger do te mbije,
ne maje te saj dy lule do celin patjeter:
njera
ti
dhe njera
une.
Une jam me optimist
Une akoma nje femije kam per te lindur
Jete mbart brenda meje.
Gjaku me zien.
Shume, ama shume do te jetoj
Por me ty sebashku.
Por dhe vdekja mua s’me frikson.
Vetem se shume e merziteshme po me duket
menyra e varrimit tone.
Megjithese deri kur te vdes une
Them se kjo do te ndryshoje.
A ka ndonje mundesi te dalesh nga burgu ne ditet e sotme?
Nga brenda nje ze:
ndoshta - me thote
Jam une qe trokas te ju dere ne dere
Dhe dyert e shtepive jua çel nje per nje
Jam çupez e vdekur, e padukshme ne ajer,
S'kam ardhur t'ju tremb, t'ju le ne prag pa zë.
Dhjete vjet me pare me kishit mes jush,
Po Hiroshima nje vdekje te lige me dha.
Dhe mbeta femije, shtate vjeç sa ç'kam qenë;
Femijet e vdekur nuk hedhin me shtat.
Së pari m'u ndezen floket e gjatë,
Pastaj zjarri m'u ngjit nga duart ne sy,
Prej trupit më mbet veç nje grusht hi i nxehtë
Që era e shperndau ne qiellin e zi.
Degjni, asgje s'kerkoj prej jush sot,
Askush prej jush s'me jep me dot nje dhele
Çupa qe u dogj si nje cope gazete
S'shijon me dot prej jush nje karamele.
Trokas dere me dere, me degjoni, pra,
Dhe ne nderin tuaj beni be te gjithe
Se kurre s'do kete vdekje, po karamele te embla
Do gatuhen ne bote per ti gezuar femijet.
Plaku ne breg te detit.
Majat kate-kate vën sërë,
Gjer buze deti zbret pishnaja poshtë,
Shtrire ne kurriz, permbi rëre,
Rri ne breg nje plak kockefortë.
Kete dite gushti me diellin qe djeg,
Nga larg lypin ndihme anijet ne menxyrë;
Freski te kaltereme sjell era ne breg,
Nje ledhatim plakut i rrika mbi fytyrë.
Duart kishte mbledhur permbi bark,
Si dy gafore te lodhura e keokeforta,
Fitorja ka lekuren e trashe
Te nje udhetimi me te zorshem se koha.
Qepallat mbushur kripe e rrudha
Me njera-tjetren rrine mbyllur butë,
Ne erresire shkendijash te praruara
Degjon buçitje deti plak'i urtë.
Deti dhe peshqit dhembegjatë,
Ngrehinat e ndajnatës qe po gdhin,
Rrjetat para shtepise se peshkatareve
Dhe lutje larg shkembinjte ne lulezim.
Vallë, maja e pishnajes feshferin
Atje lart, shume me lart, neper re?
E di ai se rrotull te vjen mendja
Kur majat qe nga poshte rri e sheh?
Majat kate-kate vëne sërë
Gjer buze detit zbret pishnaja poshtë
Shtrire ne kurriz, permbi rere
Rri ne breg nje plak kockefortë.
Qyeteti,Mbremja Dhe Ti
Ju mbaj në krahë krejt lakuriq,
qytetin,mbrëmjen dhe ty.
Dritën tuaj e kam në fytyrë
dhe kundërmimin e flokeve tuaj.
E kujt është kjo zemer që rreh
Përmbi mërmërimën e frymëve tona të dridhshme ?
Mos është zëri yt, i qytetit, apo i mbremjes,
Apo zëri im?
Ku mbaron nata, ku nis qyteti,
Ku mbaron qyteti, ku fillon ti ?
Po fundi im ku është, po fillimi ku ?
Si vendin tim e dua tokën mbarë
Të vdekurit e mi ngado i mbolla farë,
Ca prehen në Stamboll, ca në Pragë, në Odesë.
Si vendin tim e dua tokën mbarë,
Ma beni varr të tërën kur të vdes.
E Gjitha
Jam në agoshin që rritet,
Plot dëshira i kam duart,bota ështe e bukur,
S'më lodhen sytë së pari pemët,
Pemët Plot Shpresë,pemët E Gjelbra.
Nje shteg i përdjellur humbet përmes manave,
Unë Rri Në Dritaren E Infermjerisë.
Dhe erë barnash hiç nuk ndiej,
Andej diku do të kenë çelur karafilat.
Të Jesh Rob, Nuk Është Kushedi Çfarë
Por Të Mos Jepesh, Kjo Është E Gjitha.
Këtë mëngjes u zgjova përsëri
Kete mengjes u zgjova perseri
Rremujshem persiper me rane
Muri,batanija, dhe xhami, dhe pylli,
Hijedrita e argjendte qe bie ne tavan.
Mbi mua ra nje bilete tramvaji,
Nje gjysmenderr e fikur mbetur aty prane,
Ky vend qe s'me do me emrin dhome hoteli
Tri vargje poezie, nje ngjyre e verdhe kashtë.
Me rane permbi koha me ballin e zbardhur,
Kujtimet: te jesh ne mes te shiut, shtrati pa ty,
Dhe lajme per ne te dy dhe per jeten tone ndamas.
kete mengjes u zgjova përsëri.
Befas jepem pas dites si te mos kish te mbaruar.
Befas diçka brenda meje zgjidhet e me ze per gryke,
Befas hov perpjete e ngrihem pa mbaruar shkrimin,
Befas me fanepset vetja ne hollin e nje hoteli, ne kembe,
Befas pema ndane trotuari me troket ne ballë,
Befas nje ujk i ulerin henes, fatkeq, idhnak, i uritur,
Befas yjet e zhubritura ne kopesht luajne lisharesi,
Befas jepem pas dites si te mos kish te mbaruar
Dhe ç'do here je ti qe del permbi ujë
*******
Ora gjashte e mengjesit,
Çel porten e dites, hyj ne të,
Ne dritare me pret shija e re e se kaluares,
Ne pasqyren e ballit tim rrudhat e djeshme
Dhe ne zverk nje ze gruaje i bute si pushi i ftoit,
Dhe ne radio lajmet nga vendi,
Dhe mandje lakmia ime gjithnje e pangopur,
Do te rend peme me peme neper vreshten e oreve
Dhe do te perendoje dielli, vogelushi im,
Dhe shpresoj se pertej nates
Do te me prese shija e nje te kaltre te re, shpresoj .......
Po Iki
Po iki, sa gjera me mbeten pergjysme tek iki:
Sorkadhja qe nga duart ja nxora gjahetarit
Ende rri shtrire, e pa prekur,
Portokallin qe keputa ne dege
As ta qeroj nuk arrita dot,
Deri midis yjesh u ngjita,
Po s'arrita t'i numuroja dot,
E nxorra ujin prej pusi
Po as ne gote nuk hodha dot,
Trendafilat i solla ne shporte,
Po vazot dot nuk ua gdhenda,
Me dashuri akoma s'qesh ngopur,
Po iki. Sa gjera me mbeten pergjysme tek po iki.
E kam nje peme te vetja.....
E kam nje peme te vetja,
Faren ia kam sjelle nga dielli.
Peshq te zjarrte gjethet e saj
Dhe frutat i cicerojne si zogj.
Udhetaret prej kohesh kane zbritur nga raketa
Ne yllin qe une kam te vetja,
Flasin gjuhen qe kam degjuar ne endrra,
Pa urdhra, pa mburrje, pa lutje.
E kam nje rruge te bardhe te vetja,
Per milingonat ngarkuar me grure
Dhe kamionat plot thirrje festive;
Veç karroca te vdekurish s'kalojne aty kurre.
Kohen e mbaj te patundur te vetja
Si trendafil i kuq ereshume,
Le te jete sot e premte dhe neser e shtune,
Le te me jete tretur shume nga vetja,
Fare pak te mbetet,
As qe dua t'ia di.
Gjithe rruges.......
Gjithe rruges malli s'mu nda.
Jo si hija ime,
Malli m'u be shok
Edhe mes territ te nates,
Jo si duart as kembet,
Dore e kembe s'i ndien ne gjume,
Mua dhe ne gjume malli s'me leshon.
Gjith rruges malli s'mu nda.
Jo si uria, jo si etja,
Jo si lypet zjarri mes acarit,
Flladi ne mes te vapes,
Si diçka e pa shuar jo,
Nuk eshte trishtim, nuk eshte gezim,
Mbetur pa qytetet, pa rete, pa kenget,
Mbetur pa kujtimet,
Brenda e jashte vetes, veç atij s'kisha tjeter.
Gjith rruges malli s'mu nda.
Tek e fundit ç'me mbetet nga gjithe ky udhetim
Veç ketij malli ne gropezen e dores?
******
Ç’ben ajo tani?
Tani,këtë çast?
Në shtëpi është? Në rrugë?
Në punë? E shtrirë? Në kembe?
Mos ka ngritur krahët?
O trendafili im,
Si ti zbulon papritur kjo levizje
Llërët e bardha, të mbushura!
Ç’bën ajo tani,
Tani, këtë çast?
Përkedhel macen e vogel
Mbi gjunjë.
Apo ndoshta ecën.
Ja, kêmba e saj si shtyhet,
O këmbët e tua, këmbët e dashura
Këmbë që ecin nëpër shpirtin tim,
Këmbë që m'i shndritin ditët e zeza.
Për kë mendon ajo?
Për mua? Apo .... Ku i dihet,
Për fasulet që s'duan të ziejnë,
Apo ndoshta pyet veten
Pse kaq njerëz mbi tokë
Janë të mjerë,
Ç’bën ajo, ç'bën ajo tani,
Këtë çast?
Te kuptosh
Nga ninullat qe kendojne nenat,
Te lajmet qe lexon spikeri,
Te fitosh mbi genjeshtren kudo qofte ne bote,
Ne zemer, ne libra, ne rruge.
Ç'lumturi perrallore eshte te kuptosh,
Te kuptosh çka po vdes dhe ate qe po lind.
Po ate zemer, Po ate koke
Pa mburrje, e dashur,
Si plumb i pershkrova dhjete vjetet e burgut.
Po te mos i kujtoj dhimbjet qe kam ne melçi
Po ate zemer kam, mo ate koke qe kam pasur.
Per jeten
Jeta nuk eshte loje,
Do marre seriozisht,
siç ben ketri, per shembull,
Pa pritur asgje nga qielli as nga bote e perjetme.
Ty s'te mbetet gje tjeter veç te jetosh.
Jeta s'eshte loje,
Do marre seriozisht.
Aq seriozisht,
Sa edhe mbeshtetur per mur, per shembull,
me duart ne pranga
Apo ne laborator,
me bluze te bardhe, me syze te trasha
Te vdesesh qe njerezit te jetojne,
Njerezit qe as per fytyre s'i ke pare
Dhe te vdesesh duke e ditur mire
Se s'ka gje me te bukur, me te vertete se jeta.
Ajo do marre seriozisht,
Aq seriozisht
Sa edhe shtatedhjete vjeç, per shembull,
te mbjellesh ullinj,
Jo qe t'u mbeten femijeve,
Por sepse nuk beson te vdekja,
Sado se i druhesh,
Sepse jeta gjithnje peshon me shume ne kandar.
Disa nga poezitë i shqipëroi Flori Bruqi,Besnik Mustafai,Alban Tartari,Elida Buçpapaj.
Letër Gruas
E vetmja ime!
Në të fundit letrën tënde:
"Më dhemb koka,
zemrën e kam rrëmujë"
më thua.
"Sikur të të varin,
sikur të të humb",
thua,
"s'jetoj dot"!
Jeton, gruaja ime e dashur,
si një tym i zi do ndahet
kujtimi im në erë,
jeton, flokëkuqja e zemrës sime,
e shumta një vit zgjat dhimbja e vdekjes
në shekullin e njëzetë.
Vdekja.
Një i vdekur varur në litar,
kjo vdekje, s'di pse
shpirtit tim s`i shkon për mbarë.
Por ji e sigurt e dashur
Nëse dora e zezë si një merimangë tërë qime
e një arixhiu të mjerë
do më hedhë litarin e përfundimit,
Do shohin me kot se s'do ta gjejnë,
frikën në sytë e kaltër të Nazimit.
Unë,
Në errësiren e purpurt të vjeshtës,
shokët dhe ty do vështroj,
dhe vetëm një dhimbje-këngë të mbetur gjysmë,
dheut do ti çoj.
Gruaja ime!
Zemërmira!
Florilyera!
Bleta ime me sy ngjyrë mjalti:
Përse të shkrova ty,
se kërkojnë të më varin?
Gjyqi është veç hapi i parë,
Dhe si bostan kokën menjëherë
s'ta marrin.
Eja, leri këto,
kjo është veç një e largët mundësi,
Po pate para më blij një palë brekë
fanellate e mi sill.
Se më zuri prapë këmbën
shijatiku, i flamosuri.
Dhe mos harro:
Veç gjëra të mira duhet të mendojë
gruaja e një të burgosuri!
(11.11.1933 Bursa, në burg)
Shkeputur nga “Letra dhe poema” (1942-1946)
3.
Do te them dicka
……….me rendesi thelbesore.
Natyra e njeriut nderron
……….kur ai nderron vend.
Ketu une e dua tmerresisht
gjumin qe vjen si nje dore mike
te hape drynat e portes sime
dhe te permbyse muret qe me rrethojne.
Si ne ate krahasimin e rendomte
une i jepem gjumit.
Si drita qe rreshqet ne ujerat e qeta.
Shoh endrra te mrekullueshme.
Jam gjithnje jashte,
bota eshte e kthjellet, bota eshte e bukur.
Dhe asnjehere s’e pashe veten
aty te burgosur.
Dhe asnjehere neper endrra
s’u rrezova nga majemali i humnerave.
Po zgjimet i paske te tmerrshme, do te thuash ti.
Jo, e shtrenjta ime,
jam aq trim sa endrren ta shoh gjithnje si enderr…
Ninulla
I
Fli, bukuroshja ime, fli!
Do ta sjell tani gjumin nga koshptet për ty
Ah, për sytë e tu geshtenjë me pjergulla të blerta!
Fli, bukuroshja ime, fli
Fli buzagaz për ëngjëjt,
nani - nani!
Fli, bukuroshja ime, fli!
Do ta sjell tani gjumin nga deti për ty
Një gjumë të thellë e të freskët, të lehtë si bletë.
Fli, bukuroshja ime, fli,
Nën velat e fryra prej erës,
nani - nani!
Fli, bukuroshja ime, fli!
Do ta sjell gjumin drejt e nga yjet për ty
Një gjumë të rruztë si prej kadifeje,
Fli, bukuroshja ime, fli
Te kryet e shtratit tënd zemra ime, rri zgjuar
nani - nani!
II
Shpirti im
Mbylli sytë ngadalë-ngadalë
Dhe, siç fundosesh në ujë
Zhytu në gjumë, zhveshur e me të bardha veshur
Më e bukura ëndërr të pret,
nani - nani!
Shpirti im
Mbylli sytë ngadalë-ngadalë,
Dhe braktise veten si në krahët e mi shtrënguar
nani - nani!
Mua as në gjumë mos më harro
nani - nani!
Mbylli sytë ngadalë-ngadalë
Sytë e tu jeshilë të thellë ku digjet një zjarr
nani-nani, shpirti im,
nani - nani!
Pëkthyer nga Besnik Mustafaj
Poezi nga NAZIM HIKMET (1902-1963)
ËSHTË MËNGJES
Është mëngjes. Vezullon bota
Si uji që lë të kullohen në fund të tij
Papastërtitë e veta.
Dhe je ti, menjëhershëm
Ti, e dashura ime, në vegullimin
Përballë meje.
Ditë dimri, pa njolla, e tejpashme
Si qelqi. Të kafshosh tulin e ndezur dhe të shëndetshëm
Të një fruti. Të duash, trëndafilja ime, i ngjan
Thithjes së ajrit në një pyll me pisha.
Kushedi, ndoshta nuk do të dashuroheshim shumë
Nëse shpirtërat tanë nuk do t
’i shikonim nga larg
Nuk do të ishim kaq afër, kushedi,
Nëse fati nuk do të na kishte ndarë.
Është kështu, pëllumbesha ime, mes teje e meje
Ka vetëm një ndryshim të vogël:
Ti ke krahët dhe nuk mund të fluturosh
Unë kam duart e nuk mund të mendoj.
Mori fund, do të thotë një ditë nëna Natyrë
Mori fund së qeshuri e së qari
E do të jetë ende në jetën e vorbullt
Që nuk shikon nuk flet nuk mendon.
KAM ËNDËRRUAR BUKUROSHEN TIME
Kam ëndërruar bukuroshen time
Më është shfaqur sipër degëve të pemëve
Kalonte si hëna
Nga një re në tjetrën
Ikte dhe unë e ndiqja
Ndalesha dhe ajo ndalej
E shikoja e ajo më shikonte
Dhe gjithçka mbaroi këtu.
MË I BUKURI
Më i bukuri i deteve
Është ai që nuk e lundrojmë.
Më i bukuri i bijve tanë
Ende nuk është rritur.
Më të bukurat e ditëve tona
Nuk i kemi jetuar ende.
E atë
Më të bukurën që do të doja ta thoja
E dashur
Nuk ta kam thënë ende.
ERA FASHITET
Era fashitet e ikën
E njëjta erë nuk luhat
Dy herë të njëjtën degë
Qershie
Zogjtë këndojnë në pemë
Krahët duan të fluturojnë
Porta është mbyllur
Duhet shtyrë me forcë
Duhet të të shoh, e dashura ime,
Qoftë e bukur si ti, jeta
Qoftë e bukur dhe e dashur si ti
E di që ende nuk ka mbaruar
Banketi i mjerimit
Por do mbarojë
E dielë
E dielë është sot.
Sot, për herë të parë
ata në diell, të dalë më lanë
dhe unë
në jetën time për herë të parë
qiellin palëvizur e pashë
i habitur që është kaq shumë larg meje.
Kaq blu.
Kaq i pafund.
I ulur për tokë,
plot respekt
me shpinë mbas murit të bardhë mbështetur.
Arsye madhore në këtë moment nuk ka
që në dallgë të hidhem.
Nuk ka luftë në këtë moment.
Nuk ka liri, nuk ka gra.
Tokë, diell dhe unë
Njeri i lumtur jam
Letër Gruas - Nazim HIKMET
Dyshmanëve derte, Shokëve përshëndetje, Fëmijët e mi në zemër, Ty të rrok në prehër, Nëse u mërzite nga kjo letër më ndje, vërtet, Burri yt: Nazim Hikmet!
Letra e parë gruas – Nazim HIKMET
Dyshmanëve derte,
Shokëve përshëndetje,
Fëmijët e mi në zemër,
Ty të rrok në prehër,
Nëse u mërzite nga kjo letër
më ndje, vërtet,
Burri yt: Nazim Hikmet!
(Shënim: Letra e parë dërguar nga burgu bashkëshortes së tij.)
Letër Gruas II - Nazim HIKMET
5 Nëntor 1945
(Në burg)
Bajamet gjithë lule harroji,
Nuk ia vlen
në këtë bast,
ajo që s’mund të kthehet s’duhet të kujtohet.
Të lagurit flokët e tu në diell thaji;
me ndjenjën e frutave të pjekuara të shndrisë
e kuqka në faqet e tua ujë e djersë,
E dashur, e dashur,
stina
është vjeshtë…
Edhe një herë për ty
Dashuroj te ti
riskun e anijes që udhëton drejt polit
Dashuroj te ti
guximin e eksploratorëve të mëdhenj,
Dashuroj te ti të largëtën,
Dashuroj te ti të pamundurën.
Hyj në sytë e tu si në një pyll
ku veç dielli hyn,
Dhe unë, i mbytyr në djersë, i uritur e zemërak,
Me zjarrminë e gjahtarit
kërkoj trupin tënd.
Dashuroj te ti të pamundurën,
Por aspak dëshpërimin.
Dhe !
Ti je skllavëria dhe liria ime,
Ti je trupi im që digjet
Si trupi i zhveshur i netëve të verës.
Ti je vëndi im,
Ti, me hullitë e blerta të syve të zinj,
Ti, kaq e bukur, ngadhnjimtare,
Je malli im
Krejt e paarritshme në çastin kur të mbaj në krahë.
Je skllaveria ime, je liria ime
Je skllaveria ime, je liria ime,
je mishi im qe digjet,
si mishi i zhveshet i neteve te veres,
je atdheu im,
ti, me rreflekset jeshil te syve te tu,
ti, e lartesuar e fitimtare,
je nostalgjia ime,
kur te di te padepertueshme,
ne te njejtin moment
ne te cilin te rrembej.
Polemikë
Ti sheh veç horizontin që shndritet
unë dhe natën e shoh
ti nuk sheh gjë tjetër veç natës
unë dhe horizontin që shndritet
30 gusht 1958
I
Rri aty siç je në dritën e pajetë
Që dielli ta hedh mbi fustanin e blertë
Dhe ja si plaga ime u çel që këtë çast
Dhe shërbëtori yt i tëri kullon gjak.
II
Mendja ime nuk rresht e nuk rresht
Të rikrijoj ty me gjithë ç'ke
Dhe me duart që më dot nuk të prek
Ta mbuloj bardhësinë me një fustan të blertë
Anija
S'është zemra, medet, po një këpucë lëkurbualli
Që ecën pa pushim,
.................Ecën e s'griset kurrë;
Një këpucë që shkon para nëpër rrugët plot gurë
Para Varnës kalon një anije
"Oi, fijet e argjendta të Detit të Zi",
Një anije në udhë për në Bosfor,
Nazimi anijen e përkëdhel ëmbëlsisht
........................Dhe ndien t'i digjen duart
Nga ky qytet si do te dalim
Para meje gjithe portat e tij rrine mbyllur,
gjithe perdet jane ulur,
as edhe nje kuadrat i kalter,
as edhe nje grusht yje.
Mos qenka e thene te na zere vdekja ketu?
Nga ky qytet si do te dalim,
.........................trendafili im?
3 gusht 1959
Era
Ylli
dhe uji …
Gjumi
i një ëndrre afrikane
derdhur në valë
Një far që ndrit,
Një natë
e zezë
si anije me vela
Ne shkojmë
dhe vijmë
Në këtë botë të yjeve
ku gjithçka humbet
asgjë pazbuluar s’mbetet.
Ylli
në ujë
Era valët
zmadhohen …
Duke pritur
së largu
disa këngë…
si uji,
si ylli,
si era…
Mbi jetën
Jeta nuk është shaka
Seriozisht duhet marrë
Siç bën ketëri, përshembull,
pa pritur t’i vijë, asgjë nga jashtë
Asgjë tjetër nuk ke ç’të bësh veç të jetosh
Jeta nuk është shaka
Seriozisht duhet marrë
Aq seriozisht, deri në atë pikë
Sa përshembull, i mbështetur në mur, me duar lidhur
ose në një laborator
Në këmishë të bardhë, me syze të mëdha
Ti të vdesësh që njerëzit, të jetojnë,
Njerëz që as fytyrën s’ua ke parë,
Dhe të vdesësh duke e ditur
Se asgjë nuk është më e bukur, se asgjë nuk
është e vërtetë si jeta
Seriozisht duhet marrë
Deri në atë pikë seriozisht
Sa në shtatëdhjetë vjeç, përshembull, ullinj të mbjellësh
Jo që ato t’u mbeten fëmijëve të tu
Por se ti nuk do të mendosh për vdekjen
Megjithëse e ke frikë
Se jeta për ty më shumë rëndon në peshore.
Barku i shenjtë
O ti nënë me sytë e kuq
O ti që vret dhe që krijon
O ti që lind nën ura shumë pranë ujit
O ti zëri i shesheve në zjarre
O ti poezia e poezive, muzika e muzikave
O ti motra ime
O ti lavire e mallkuar
O ti njeri i hurit dhe litarit
O ti që je gjithçka
O ti URI
Të betohem me ballin tek këmbët e tua të zbathura
Të betohem
Se do të LUFTOJ
Për të ngopur barkun tënd të shenjtë, tëndin dhe jo timin, tonin, të tijin, të tyrin.
Jam miku yt
Apo armiku yt
Herë-herë të harroj sikur ti kurrë
nuk ke ekzistuar
herë-herë veçse për ty mendoj
PARA TEJE DUA TE VDES
Une
para teje dua te vdes.
Apo kujton se ai qe vjen mbrapa
do ta gjeje ate qe iken?
Une se besoj.
Me mire
te me djegesh,
te me futesh ne nje vazo
dhe mbi oxhak te dhomes tende ta vendosesh.
Vazoja te jete prej qelqi
e tejdukshme,
te jete prej xhami te bardhe
qe brenda saj te mund te me shohesh mua
Besoj se e kupton sakrificen time:
hoqa dore se qenuri toke
hoqa dore se qeni lule
vetem per te qendruar prane teje.
Dhe behem pluhur
prane teje jetoj.
Me pas, kur te vdesesh edhe ti
ne vazon time do te vish.
Dhe aty bashke do te jetojme
hiri yt ne hirin tim
deri sa nje nuse harrakate
apo nipi plangprishes
qe aty te na heqin…
Por
ne
deri atehere
do te perzihemi aq shume me njeri tjetrin,
sa dhe ne plehrat ku do na hedhin
grimcat tona
prane njera tjetres do te bien.
Se bashku do te kridhemi ne toke.
Dhe nese nje dite nga lageshtia
ne kete cope toke
nje lule e eger do te mbije,
ne maje te saj dy lule do celin patjeter:
njera
ti
dhe njera
une.
Une jam me optimist
Une akoma nje femije kam per te lindur
Jete mbart brenda meje.
Gjaku me zien.
Shume, ama shume do te jetoj
Por me ty sebashku.
Por dhe vdekja mua s’me frikson.
Vetem se shume e merziteshme po me duket
menyra e varrimit tone.
Megjithese deri kur te vdes une
Them se kjo do te ndryshoje.
A ka ndonje mundesi te dalesh nga burgu ne ditet e sotme?
Nga brenda nje ze:
ndoshta - me thote
Jam une qe trokas te ju dere ne dere
Dhe dyert e shtepive jua çel nje per nje
Jam çupez e vdekur, e padukshme ne ajer,
S'kam ardhur t'ju tremb, t'ju le ne prag pa zë.
Dhjete vjet me pare me kishit mes jush,
Po Hiroshima nje vdekje te lige me dha.
Dhe mbeta femije, shtate vjeç sa ç'kam qenë;
Femijet e vdekur nuk hedhin me shtat.
Së pari m'u ndezen floket e gjatë,
Pastaj zjarri m'u ngjit nga duart ne sy,
Prej trupit më mbet veç nje grusht hi i nxehtë
Që era e shperndau ne qiellin e zi.
Degjni, asgje s'kerkoj prej jush sot,
Askush prej jush s'me jep me dot nje dhele
Çupa qe u dogj si nje cope gazete
S'shijon me dot prej jush nje karamele.
Trokas dere me dere, me degjoni, pra,
Dhe ne nderin tuaj beni be te gjithe
Se kurre s'do kete vdekje, po karamele te embla
Do gatuhen ne bote per ti gezuar femijet.
Plaku ne breg te detit.
Majat kate-kate vën sërë,
Gjer buze deti zbret pishnaja poshtë,
Shtrire ne kurriz, permbi rëre,
Rri ne breg nje plak kockefortë.
Kete dite gushti me diellin qe djeg,
Nga larg lypin ndihme anijet ne menxyrë;
Freski te kaltereme sjell era ne breg,
Nje ledhatim plakut i rrika mbi fytyrë.
Duart kishte mbledhur permbi bark,
Si dy gafore te lodhura e keokeforta,
Fitorja ka lekuren e trashe
Te nje udhetimi me te zorshem se koha.
Qepallat mbushur kripe e rrudha
Me njera-tjetren rrine mbyllur butë,
Ne erresire shkendijash te praruara
Degjon buçitje deti plak'i urtë.
Deti dhe peshqit dhembegjatë,
Ngrehinat e ndajnatës qe po gdhin,
Rrjetat para shtepise se peshkatareve
Dhe lutje larg shkembinjte ne lulezim.
Vallë, maja e pishnajes feshferin
Atje lart, shume me lart, neper re?
E di ai se rrotull te vjen mendja
Kur majat qe nga poshte rri e sheh?
Majat kate-kate vëne sërë
Gjer buze detit zbret pishnaja poshtë
Shtrire ne kurriz, permbi rere
Rri ne breg nje plak kockefortë.
Qyeteti,Mbremja Dhe Ti
Ju mbaj në krahë krejt lakuriq,
qytetin,mbrëmjen dhe ty.
Dritën tuaj e kam në fytyrë
dhe kundërmimin e flokeve tuaj.
E kujt është kjo zemer që rreh
Përmbi mërmërimën e frymëve tona të dridhshme ?
Mos është zëri yt, i qytetit, apo i mbremjes,
Apo zëri im?
Ku mbaron nata, ku nis qyteti,
Ku mbaron qyteti, ku fillon ti ?
Po fundi im ku është, po fillimi ku ?
Si vendin tim e dua tokën mbarë
Të vdekurit e mi ngado i mbolla farë,
Ca prehen në Stamboll, ca në Pragë, në Odesë.
Si vendin tim e dua tokën mbarë,
Ma beni varr të tërën kur të vdes.
E Gjitha
Jam në agoshin që rritet,
Plot dëshira i kam duart,bota ështe e bukur,
S'më lodhen sytë së pari pemët,
Pemët Plot Shpresë,pemët E Gjelbra.
Nje shteg i përdjellur humbet përmes manave,
Unë Rri Në Dritaren E Infermjerisë.
Dhe erë barnash hiç nuk ndiej,
Andej diku do të kenë çelur karafilat.
Të Jesh Rob, Nuk Është Kushedi Çfarë
Por Të Mos Jepesh, Kjo Është E Gjitha.
Këtë mëngjes u zgjova përsëri
Kete mengjes u zgjova perseri
Rremujshem persiper me rane
Muri,batanija, dhe xhami, dhe pylli,
Hijedrita e argjendte qe bie ne tavan.
Mbi mua ra nje bilete tramvaji,
Nje gjysmenderr e fikur mbetur aty prane,
Ky vend qe s'me do me emrin dhome hoteli
Tri vargje poezie, nje ngjyre e verdhe kashtë.
Me rane permbi koha me ballin e zbardhur,
Kujtimet: te jesh ne mes te shiut, shtrati pa ty,
Dhe lajme per ne te dy dhe per jeten tone ndamas.
kete mengjes u zgjova përsëri.
Befas jepem pas dites si te mos kish te mbaruar.
Befas diçka brenda meje zgjidhet e me ze per gryke,
Befas hov perpjete e ngrihem pa mbaruar shkrimin,
Befas me fanepset vetja ne hollin e nje hoteli, ne kembe,
Befas pema ndane trotuari me troket ne ballë,
Befas nje ujk i ulerin henes, fatkeq, idhnak, i uritur,
Befas yjet e zhubritura ne kopesht luajne lisharesi,
Befas jepem pas dites si te mos kish te mbaruar
Dhe ç'do here je ti qe del permbi ujë
*******
Ora gjashte e mengjesit,
Çel porten e dites, hyj ne të,
Ne dritare me pret shija e re e se kaluares,
Ne pasqyren e ballit tim rrudhat e djeshme
Dhe ne zverk nje ze gruaje i bute si pushi i ftoit,
Dhe ne radio lajmet nga vendi,
Dhe mandje lakmia ime gjithnje e pangopur,
Do te rend peme me peme neper vreshten e oreve
Dhe do te perendoje dielli, vogelushi im,
Dhe shpresoj se pertej nates
Do te me prese shija e nje te kaltre te re, shpresoj .......
Po Iki
Po iki, sa gjera me mbeten pergjysme tek iki:
Sorkadhja qe nga duart ja nxora gjahetarit
Ende rri shtrire, e pa prekur,
Portokallin qe keputa ne dege
As ta qeroj nuk arrita dot,
Deri midis yjesh u ngjita,
Po s'arrita t'i numuroja dot,
E nxorra ujin prej pusi
Po as ne gote nuk hodha dot,
Trendafilat i solla ne shporte,
Po vazot dot nuk ua gdhenda,
Me dashuri akoma s'qesh ngopur,
Po iki. Sa gjera me mbeten pergjysme tek po iki.
E kam nje peme te vetja.....
E kam nje peme te vetja,
Faren ia kam sjelle nga dielli.
Peshq te zjarrte gjethet e saj
Dhe frutat i cicerojne si zogj.
Udhetaret prej kohesh kane zbritur nga raketa
Ne yllin qe une kam te vetja,
Flasin gjuhen qe kam degjuar ne endrra,
Pa urdhra, pa mburrje, pa lutje.
E kam nje rruge te bardhe te vetja,
Per milingonat ngarkuar me grure
Dhe kamionat plot thirrje festive;
Veç karroca te vdekurish s'kalojne aty kurre.
Kohen e mbaj te patundur te vetja
Si trendafil i kuq ereshume,
Le te jete sot e premte dhe neser e shtune,
Le te me jete tretur shume nga vetja,
Fare pak te mbetet,
As qe dua t'ia di.
Gjithe rruges.......
Gjithe rruges malli s'mu nda.
Jo si hija ime,
Malli m'u be shok
Edhe mes territ te nates,
Jo si duart as kembet,
Dore e kembe s'i ndien ne gjume,
Mua dhe ne gjume malli s'me leshon.
Gjith rruges malli s'mu nda.
Jo si uria, jo si etja,
Jo si lypet zjarri mes acarit,
Flladi ne mes te vapes,
Si diçka e pa shuar jo,
Nuk eshte trishtim, nuk eshte gezim,
Mbetur pa qytetet, pa rete, pa kenget,
Mbetur pa kujtimet,
Brenda e jashte vetes, veç atij s'kisha tjeter.
Gjith rruges malli s'mu nda.
Tek e fundit ç'me mbetet nga gjithe ky udhetim
Veç ketij malli ne gropezen e dores?
******
Ç’ben ajo tani?
Tani,këtë çast?
Në shtëpi është? Në rrugë?
Në punë? E shtrirë? Në kembe?
Mos ka ngritur krahët?
O trendafili im,
Si ti zbulon papritur kjo levizje
Llërët e bardha, të mbushura!
Ç’bën ajo tani,
Tani, këtë çast?
Përkedhel macen e vogel
Mbi gjunjë.
Apo ndoshta ecën.
Ja, kêmba e saj si shtyhet,
O këmbët e tua, këmbët e dashura
Këmbë që ecin nëpër shpirtin tim,
Këmbë që m'i shndritin ditët e zeza.
Për kë mendon ajo?
Për mua? Apo .... Ku i dihet,
Për fasulet që s'duan të ziejnë,
Apo ndoshta pyet veten
Pse kaq njerëz mbi tokë
Janë të mjerë,
Ç’bën ajo, ç'bën ajo tani,
Këtë çast?
Te kuptosh
Nga ninullat qe kendojne nenat,
Te lajmet qe lexon spikeri,
Te fitosh mbi genjeshtren kudo qofte ne bote,
Ne zemer, ne libra, ne rruge.
Ç'lumturi perrallore eshte te kuptosh,
Te kuptosh çka po vdes dhe ate qe po lind.
Po ate zemer, Po ate koke
Pa mburrje, e dashur,
Si plumb i pershkrova dhjete vjetet e burgut.
Po te mos i kujtoj dhimbjet qe kam ne melçi
Po ate zemer kam, mo ate koke qe kam pasur.
Per jeten
Jeta nuk eshte loje,
Do marre seriozisht,
siç ben ketri, per shembull,
Pa pritur asgje nga qielli as nga bote e perjetme.
Ty s'te mbetet gje tjeter veç te jetosh.
Jeta s'eshte loje,
Do marre seriozisht.
Aq seriozisht,
Sa edhe mbeshtetur per mur, per shembull,
me duart ne pranga
Apo ne laborator,
me bluze te bardhe, me syze te trasha
Te vdesesh qe njerezit te jetojne,
Njerezit qe as per fytyre s'i ke pare
Dhe te vdesesh duke e ditur mire
Se s'ka gje me te bukur, me te vertete se jeta.
Ajo do marre seriozisht,
Aq seriozisht
Sa edhe shtatedhjete vjeç, per shembull,
te mbjellesh ullinj,
Jo qe t'u mbeten femijeve,
Por sepse nuk beson te vdekja,
Sado se i druhesh,
Sepse jeta gjithnje peshon me shume ne kandar.
Disa nga poezitë i shqipëroi Flori Bruqi,Besnik Mustafai,Alban Tartari,Elida Buçpapaj.
Tregim nga DANIEL GÀZULLI :FYTYRËZBEHTI
Atë ditë, as dimën, as pranëverë, për çudi, kishin çelë mimozat. Ma tej, lisi plak kullonte lang të zi nga të çamet e thella të sa e sa viteve. Rrezet e zbehta të diellit nuk kishin mundë ta përshkonin ende lëkurën e tij të trashë e të argasun.
Nga oxhaqet dilte tym i verdhë, që ndehej mbi pallate si i hutuem, pa dijtë nga të shkonte, se nuk frynte as një fije erë.
Mbi urë po kalonte një vajzë bluzëhollë, që herë mbas here mundohej të afronte jakën me gishtat e plasaritun nga të ftohtit e dimnit, por më kot, se të ftohtit ishte i hidhun ende.
Autobuzi i plazhit, sikur të kishte ngranë blozë gjithë natën, mezi mori udhë, tue lanë mbas tym të zi e do krisma bllum-bllum, si kollë plaku, që tue u nda me dimnin, nuk do të shihte ma kurrë pranëverë.
Një shkollar i vogël ecte tue u tundë sa djathtas, aq edhe majtas, gjithë kënaqësi pse, ma në fund, në mes dy fletore detyrash, kishte vu një copë bukë të thekun me vezë e që do t’i shijonte sa s’ta merr mendja kur do ta kafshonte në pushimin mbas orës së dytë të mësimit.
Po ngjarja ma befasuese e atij mëngjezi, një ngjarje gati tronditëse, ishte dalja nga shtëpia e Fytyrëzbehtit, që e kishte kalue dimnin pranë sobës, me çaj e me vitamina. Njerëzit vështronin atë, po mendja u shkonte tek e shoqja, që gjatë gjithë dimnit kishte ngrohë shtretnit e të tjerëve. Po Fytyrëzbehti u gëzohej rrezeve të diellit dhe as donte t’ia dinte ç’mund të thonin njerëzit.
I fundit doli Poeti. I lodhun nga dimni, gjurmët e të cilit i ishin gdhendë thellë në fytyrë, çapitej pa dëshirë. I hapi udhë Fytyrëzbehtit. Në fund të fundit, nga sakrificat e Fytyrëzbehtit dhe gjithë zhapijve të tjerë që kishin dremitë gjatë dimnit, kishte përfitue edhe ai. Shpesh herë pa rrymë elektrike, gjithmonë pa dru për të ndezë sobën, se nuk kishte me se t’i blinte, gratë e tyne kishin ngrohë edhe shtratin e tij; ngrohtësia e tyne ndoshta i kishte nxjerrë gjallë nga dimni atë dhe ato pak vargje të sakatuana. Bekue qoftë ngrohtësia e tyne, tha ai me vete dhe përkuli fare pak gjunin, sikur bante kryq.
Dikush thirri me za të naltë se kishte ardhë pranëvera dhe shau ndytë dimnin. Poeti shtangu. Ai që kishte lëshue mallkimin kundër dimnit dhe lëvdatat për pranëverën ishte Fytyrëzbehti. Parafytoroi kazanat me çaj që ai kishte pi gjatë dimnit dhe iu pështjellue të villte.
- Ej! Miku im! – thirri i ngazllyem Fytyrëzbehti – Eja të hedhim nga një gotë e të festojmë ardhjen e pranëverës. Ti nuk mund ta marrish me mend sa kam vuajtë unë nga dimni! Asht e kotë të përpiqem të ta shpjegoj, sepse ti që endëshe si i marrë përmes thellimit, nuk mund t’i kuptojsh vuejtjet e mia!
Poeti e vështroi drejt në sy dhe, i pafuqishëm përballë ngazllimit dhe kambënguljes së tij, e ndoq për në bar. Por, sa pa e ngritë mirë gotën tek buzët, pa dhanë asnjë shpjegim, doli pothuej me vrap. Baristja e moshueme dhe klientët e shumtë që e kishin mbushë barin me tym duhani, as u çuditën nga kjo ikje e papritun e Poetit; ata ishin mësue me endjet e tij edhe nëpër netët ma të acarta të dimnit.
Mbas dy a tre minutash Poeti trokiti në derën e shtëpisë së Fytyrëzbehtit. Nuk priti shumë dhe e shtyu. Dera ishte e hapun. Shkeli me nxitim mbi qilim dhe drejt e në dhomën e gjumit. Grueja e Fytyrëzbehtit, e porsazgjueme, uli mbulesat dhe zbuloi gjijtë e rrëzuem.
- Eja! – i tha ajo – Po të prisja – dhe zgjati shuplakën e majtë t’i përkëdhelte fytyrën Poetit, që ishte ulë në anë të krevartit. Ajo e dinte se nga të gjithë miqtë e saj, ai ishte ma fëmijë dhe i pëlqente ta përkëdhelnin.
Kur doli prej aty, dielli tashma ishte ngritë jo pak. Fytyrëzbehti po kthehej i përtrimë nga shëtitja dhe prej gotave që kishte hedhë.
- Ej! Poet! Nuk të shoh ta kesh ndje pranëverën! – i foli gjithë gjallni ai.
Poetit i ngjau sikur përreth këpucëve të Fytyrëzbhetit të lustrueme me kujdes atë mëngjes, zhapijë të porsadalë nga dimni po zgaqeshin në diell dhe pamja e tyne e zbardhemtë i shkatoi të vjella dhe në çast nga goja i buçiti një lang i kafejtë.
Fytëzbehti u largue në heshtje. "I shkreti ai. I shkreti. Gjithë dimnin ecte me gjoks zbërthye, si i marrë. Dhe ja tashti, nuk asht i zoti t’i gëzohet pranëverës".
Dhe shpejtoi hapat me shpresë të gjente ende në shtrat zonjëzën e tij të ngohtë.
Mars, 1992
Nga oxhaqet dilte tym i verdhë, që ndehej mbi pallate si i hutuem, pa dijtë nga të shkonte, se nuk frynte as një fije erë.
Mbi urë po kalonte një vajzë bluzëhollë, që herë mbas here mundohej të afronte jakën me gishtat e plasaritun nga të ftohtit e dimnit, por më kot, se të ftohtit ishte i hidhun ende.
Autobuzi i plazhit, sikur të kishte ngranë blozë gjithë natën, mezi mori udhë, tue lanë mbas tym të zi e do krisma bllum-bllum, si kollë plaku, që tue u nda me dimnin, nuk do të shihte ma kurrë pranëverë.
Një shkollar i vogël ecte tue u tundë sa djathtas, aq edhe majtas, gjithë kënaqësi pse, ma në fund, në mes dy fletore detyrash, kishte vu një copë bukë të thekun me vezë e që do t’i shijonte sa s’ta merr mendja kur do ta kafshonte në pushimin mbas orës së dytë të mësimit.
Po ngjarja ma befasuese e atij mëngjezi, një ngjarje gati tronditëse, ishte dalja nga shtëpia e Fytyrëzbehtit, që e kishte kalue dimnin pranë sobës, me çaj e me vitamina. Njerëzit vështronin atë, po mendja u shkonte tek e shoqja, që gjatë gjithë dimnit kishte ngrohë shtretnit e të tjerëve. Po Fytyrëzbehti u gëzohej rrezeve të diellit dhe as donte t’ia dinte ç’mund të thonin njerëzit.
I fundit doli Poeti. I lodhun nga dimni, gjurmët e të cilit i ishin gdhendë thellë në fytyrë, çapitej pa dëshirë. I hapi udhë Fytyrëzbehtit. Në fund të fundit, nga sakrificat e Fytyrëzbehtit dhe gjithë zhapijve të tjerë që kishin dremitë gjatë dimnit, kishte përfitue edhe ai. Shpesh herë pa rrymë elektrike, gjithmonë pa dru për të ndezë sobën, se nuk kishte me se t’i blinte, gratë e tyne kishin ngrohë edhe shtratin e tij; ngrohtësia e tyne ndoshta i kishte nxjerrë gjallë nga dimni atë dhe ato pak vargje të sakatuana. Bekue qoftë ngrohtësia e tyne, tha ai me vete dhe përkuli fare pak gjunin, sikur bante kryq.
Dikush thirri me za të naltë se kishte ardhë pranëvera dhe shau ndytë dimnin. Poeti shtangu. Ai që kishte lëshue mallkimin kundër dimnit dhe lëvdatat për pranëverën ishte Fytyrëzbehti. Parafytoroi kazanat me çaj që ai kishte pi gjatë dimnit dhe iu pështjellue të villte.
- Ej! Miku im! – thirri i ngazllyem Fytyrëzbehti – Eja të hedhim nga një gotë e të festojmë ardhjen e pranëverës. Ti nuk mund ta marrish me mend sa kam vuajtë unë nga dimni! Asht e kotë të përpiqem të ta shpjegoj, sepse ti që endëshe si i marrë përmes thellimit, nuk mund t’i kuptojsh vuejtjet e mia!
Poeti e vështroi drejt në sy dhe, i pafuqishëm përballë ngazllimit dhe kambënguljes së tij, e ndoq për në bar. Por, sa pa e ngritë mirë gotën tek buzët, pa dhanë asnjë shpjegim, doli pothuej me vrap. Baristja e moshueme dhe klientët e shumtë që e kishin mbushë barin me tym duhani, as u çuditën nga kjo ikje e papritun e Poetit; ata ishin mësue me endjet e tij edhe nëpër netët ma të acarta të dimnit.
Mbas dy a tre minutash Poeti trokiti në derën e shtëpisë së Fytyrëzbehtit. Nuk priti shumë dhe e shtyu. Dera ishte e hapun. Shkeli me nxitim mbi qilim dhe drejt e në dhomën e gjumit. Grueja e Fytyrëzbehtit, e porsazgjueme, uli mbulesat dhe zbuloi gjijtë e rrëzuem.
- Eja! – i tha ajo – Po të prisja – dhe zgjati shuplakën e majtë t’i përkëdhelte fytyrën Poetit, që ishte ulë në anë të krevartit. Ajo e dinte se nga të gjithë miqtë e saj, ai ishte ma fëmijë dhe i pëlqente ta përkëdhelnin.
Kur doli prej aty, dielli tashma ishte ngritë jo pak. Fytyrëzbehti po kthehej i përtrimë nga shëtitja dhe prej gotave që kishte hedhë.
- Ej! Poet! Nuk të shoh ta kesh ndje pranëverën! – i foli gjithë gjallni ai.
Poetit i ngjau sikur përreth këpucëve të Fytyrëzbhetit të lustrueme me kujdes atë mëngjes, zhapijë të porsadalë nga dimni po zgaqeshin në diell dhe pamja e tyne e zbardhemtë i shkatoi të vjella dhe në çast nga goja i buçiti një lang i kafejtë.
Fytëzbehti u largue në heshtje. "I shkreti ai. I shkreti. Gjithë dimnin ecte me gjoks zbërthye, si i marrë. Dhe ja tashti, nuk asht i zoti t’i gëzohet pranëverës".
Dhe shpejtoi hapat me shpresë të gjente ende në shtrat zonjëzën e tij të ngohtë.
Mars, 1992
Jesen Petersen: Rasti për veriun u humb në ‘99
Soren Jesen Petersen
Intervistoi: Ilirjana A. Bajo
Ndërkombëtarët e humbën rastin për integremin e veriut menjëherë pas mbarimit të luftës në Kosovë, thotë për Radion Evropa e Lirë ish-shefi i UNMIK-ut, Soren Jesen Petersen.
RADIO EVROPA E LIRË
Zoti Jesen Petersen, po e dëgjojmë gjithmonë e më shpesh argumentin se Perëndimi në Kosovë vuri stabilitetin përpara demokracisë. Sipas jush, sa janë të sakta këto deklarata?
SOREN JESEN PETERSEN
Nuk i kam dëgjuar deklaratat që përmendët, por do t’i quaja qesharake. Deri tani e kemi nxjerrë mësimin se pa demokraci nuk ka stabilitet. Nga përvoja ime personale, njerëzit në Kosovë i janë përgjigjur me entuziazëm pjesëmarrjes në proceset demokratike.
Kur kam qenë atje, kemi pasur zgjedhje me pjesëmarrje të konsiderueshme, të cilat kanë qenë të lira e të ndershme. Demokracia është kyçe për stabilitetin dhe ky është rasti edhe në Kosovë. Kemi pasur ushtrim të demokracisë në Kosovë edhe para pavarësisë.
RADIO EVROPA E LIRË
Përmendët zgjedhjet, por kemi dëgjuar akuza të shumta për votimet e dhjetorit. Po kështu kemi pasur dhe akuzat e raportit të Dik Martit. A jeni të befasuar nga këto zhvillime?
SOREN JESEN PETERSEN
Fillimisht do të ndalesha te zgjedhjet. Ka pasur raporte për zgjedhje të parregullta në pjesë të caktuara të Kosovës. Shqetësimet u adresuan menjëherë përmes rivotimeve.
Sa për argumentin tjetër, më duhet të them se nuk e kam lexuar raportin e Martit. Por, e di që institucionet evropiane kanë kërkuar hetime të mëtejshme dhe besoj se kjo duhet të mirëpritet edhe nga udhëheqësit e Kosovës. Duhet të jepen provat nëse ato ekzistojnë.
Akuzat e Martit duhet të adresohen dhe kjo është në interesin e Kosovës.
RADIO EVROPA E LIRË
Ka pasur raporte të UNMIK-ut, të dala në media, që flasin për akuza të ngjashme me ato të Martit apo për qendra paraburgimi në veri të Shqipërisë. A i hetoi UNMIK-u këto akuza?
SOREN JESEN PETERSEN
Kemi dy elemente. Nuk ka pasur akuza dhe përmbajtja e këtyre raporteve asnjëherë nuk është sjellë në vëmendjen time gjatë dy vjetëve në Kosovë.
Përpara vajtjes sime në Kosovë, UNMIK-u ka pasur raporte lidhur me ngjarjet në Shqipëri, të cilat ia ka dorëzuar institucionit më kompetent, Gjykatës së Hagës.
RADIO EVROPA E LIRË
Përmendët Hagën. Ju keni pasur raporte me gjykatën në fjalë, e në veçanti me kryeprokuroren, Karla Del Ponte. Nga distanca kohore, si i gjykoni këto raporte?
SOREN JESEN PETERSEN
Le të bëjmë dallimin mes gjykatës dhe kryeprokurores. Kam besuar se Gjykata e Hagës është shumë e rëndësishme që krimet të mos mbeten pa u ndëshkuar.
Gjatë qëndrimit tim në Kosovë, ndaj ish-kryeministrit Haradinaj u ngrit aktakuza. Ishte shumë e rëndësishme për ne që t’i thoshim zotit Haradinaj që të bashkëpunonte me Gjykatën e Hagës. Ai u dorëzua vullnetarisht. Ky bashkëpunim ishte i rëndësishëm për mua, për zotin Haradinaj dhe për Kosovën. Në këtë kuptim, bashkëpunimi me gjykatën ka qenë shumë i rëndësishëm.
Sa i përket kryeprokurores, nuk është sekret raporti me të. Në atë kohë isha i befasuar – thënë më së buti – me disa nga deklaratat e saj. Mendoj se disa nga deklaratat e Del Pontes i kalonin kufijtë e pozicionit që mbante. Kaq mund të them, isha shumë i befasuar me pohimet e saj.
RADIO EVROPA E LIRË
Do ndryshoj temë, duke kaluar te një nga shqetësimet kyçe për Kosovën sot - lufta kundër korrupsionit. Si jeni ballafaqur me të kur ishit në Kosovë dhe cilat kanë qenë pengesat?
SOREN JESEN PETERSEN
Lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar është sfida më e madhe për Kosovën. Nuk mund të kemi demokraci nëse njerëz jashtë strukturave formale, pra të përfshirët në krim e korrupsion, drejtojnë ndonjë vend.
E kam thënë më herët dhe e përsëris se personalisht jam i zhgënjyer që nuk bëmë më shumë përparim gjatë kohës që isha atje. Edhe sot nuk është shënuar përparimi i duhur.
Ka fjalë kundër korrupsionit, si nga udhëheqësit e Kosovës dhe nga ndërkombëtarët, por ato që na duhen janë veprimet. Raportet e vazhdueshme për korrupsionin, të pandjekura me veprime konkrete, janë të dëmshme për imazhin e Kosovës.
RADIO EVROPA E LIRË
Kush ju pengoi të bënit më shumë?
SOREN JESEN PETERSEN
Mendoj se kemi të bëjmë me të njëjtat probleme që ka edhe sot bashkësia ndërkombëtare në Kosovë. Mund t’i studiosh e hetosh akuzat, por herët a vonë bllokohesh, pasi ka njerëz që punojnë kundër hetimeve. Kjo ka qenë përvoja jonë në Kosovë.
Ndoshta nuk kemi qenë të mençur sa duhet. Njerëzit në terren janë shumë mirë të informuar rreth korrupsionit. Ndërkombëtarët, nga ana tjetër, e kanë të vështirë të hyjnë te këto struktura lokale.
RADIO EVROPA E LIRË
Po ju pyes sërish, kush ju luftoi në luftën tuaj kundër korrupsionit?
SOREN JESEN PETERSEN
Kemi pasur shumë pak bashkëpunim nga ata me të cilët ishte e nevojshme të bashkëpunonim. Nuk mund të jem më specifik.
Si ndërkombëtar, nuk mund të jesh i suksesshëm kundër korrupsionit pa punuar ngushtë me institucionet vendore. Kjo është edhe më evidente tani që Kosova është e pavarur. Nëse nuk ke bashkëpunim me vendorët, nuk ka gjasa për sukses.
RADIO EVROPA E LIRË
A është e saktë të thuhet se gjatë kohës suaj në Kosovë institucionet vendore nuk kanë qenë bashkëpunuese sa duhet në luftën kundër korrupsionit?
SOREN JESEN PETERSEN
Do të thosha sërish se e kishim shumë të vështirë të penetronim në mjedisin vendor. Ndoshta ne nuk e kemi kuptuar, ndoshta nuk kemi pasur kontaktet e duhura...
Do të ishte shumë më e frytshme po të kishim më shumë bashkëpunim, nëse autoritetet vendore do të na ishin afruar e të kishin punuar me ndërkombëtarët.
RADIO EVROPA E LIRË
Që nga largimi juaj nga Kosova, disa probleme mbeten të njëjta, mes të cilave veriu i vendit. Sipas jush, veriu aktualisht funksionon si pjesë e Kosovës, e Serbisë, apo si tokë e askujt?
SOREN JESEN PETERSEN
Le të jemi të qartë. Veriu është pjesë e Kosovës. Strukturat ndërkombëtare e kanë bërë të qartë para, gjatë dhe pas bisedimeve për statusin se nuk ka ndarje të Kosovës. Le të jemi të qartë në këtë pikë, për çfarë kemi pasur dhe deklarata të përsëritura e kategorike.
RADIO EVROPA E LIRË
Përse është kaq i vështirë integrimi i veriut? A ka pasur vendim politik që gjërat të lihen siç janë?
SOREN JESEN PETERSEN
Mendoj se e humbëm rastin në periudhën e hershme pas luftës, flas në vitet 1999 -2000. Në këtë periudhë ka pasur prani masive civile dhe ushtarake ndërkombëtare. Kjo ka qenë koha kur bashkësia ndërkombëtare duhet të kishte vepruar me më shumë vendosmëri dhe të siguronte që nuk do të kishte përpjekje të suksesshme për të shkëputur veriun nga Kosova.
Po e përsëris dhe një herë, ndërkombëtarët e humbën rastin menjëherë pas mbarimit të luftës për të adresuar problemin e veriut.
Katër-pesë vjet më vonë, me fillimin e bisedimeve për statusin, kjo ka qenë e pamundur, pasi në këndvështirimin e Beogradit, kjo do të ishte një pjesë shumë e rëndësishme e bisedimeve
ART KULTURË : LETËRSIA DHE PSIKOLOGJIA
Nga FLORI BRUQI
Duhet të ekzistojnë gjithmonë dy lloj artesh: arti - arratiak ngase njeriu do të ikë ndërsa ka nevojë për ushqim dhe gjumë të thellë; dhe arti - parabolë, ai art që duhet t'i mësojë njeriut si të çmësojë urrejtjen dhe të mësojë dashurinë...
..As që kam ndërmend të marr gjithsecilin shkrimtar emër për emër dhe të shqyrtoj ndikimin e Frojdit tek ta. Dua vetëm t'ju rrëfej se cili është thelbi i mësimeve të Frojdit; kësodore lexuesi mund të gjykojë vetë për këtë. Po i rendis çështjet më të rëndësishme sa më shkurt të jetë e mundur.
1.Forca e brendshme në të gjitha format e jetës është instinktive: libidoja, që në vetevete është e pandryshueshme dhe e pamoralshme, "fara e çdo veprimi dhe e çdo vetie që meriton të ndëshkohet".
2.Gjendjet zanafillore të kësaj force gjatë aktivitetit krijues janë në kuptimin e zakonshëm të fjalës, fizike. Qelizat bashkohen dhe ndahen. Marrëdhënia më e rëndësishme dhe e dukshme mes individëve është marrëdhënia seksuale.
3.Me shtimin e rëndësisë së sistemit nervor qendror me më shumë kontroll qendror se sa periferik, numri i formave të kënaqësisë me të cilat libidoja përshtatet, bëhet kryekrejet më i madh.
4.Njeriu ndryshon nga pjesa tjetër e botës tjetër organike në faktin se evolucioni i tij nuk ka përfunduar.
5.Njohja e vetëdijes shënoi një hap të madh në evolucion dhe gjithçka shenjojmë si të keqe dhe mëkate, është rrjedhojë e kësaj. Frojdi ndryshon nga të dy, Rusoi i cili mohonte Rënien, duke ua mveshur të keqen rrrethanave fizike (Rusoi mendonte se njerëzit janë të këqinj për kah natyra. Ai e shihte të keqen tek ta dhe bënte një jetë vetmitarësh.) dhe poashtu prej doktrinës teologjike që e quan Rënien rezultat të një zgjedhjeje të paramenduar duke e bërë njeriun kësisoj moralisht përgjegjës.
6.Rezultat i Rënies qe një ndërgjegje e ndarë në vend të ndërgjegjes në nivelin e kafshës, që përbëhej më së paku prej tre pjesësh: e pandërgjegjshmja, nënndërgjegja e vetëdijshme, nënndërgjegja e vetëdijshme, gjtihë çka e moralshmja dhe shoqëria kërkon e që duhet harruar dhe të mos shprehet.
7.Doktrina e shekullit XIX për progresin evolucionist të njerëzores që mposht kafshëroren dhe shuan instinktet shtazore është më së shumti e gënjeshtërt. Paraardhësit filogjenetikë të njeriut ishin të përunjur dhe socialë, ndërkohë që egërsia, dhuna, lufta, të gjitha të ashtuquajturat instinkte parake nuk shfaqen derisa qytetërimi të ketë arritur një nivel të lartë. Një epokë e artë po të flasim në mënyrë përqasëse (ndërsa kërkimet antropologjike priren drejt kësaj), është një fakt historik.
8.Ajo çka quajmë të keqe ishte dikur e mirë ose është tejkaluar dhe nuk u çua më tej nga mendja e ndërgjegjshme me idetë e saj morale. Është kjo çështje e Frojdit që shtjelloi D.H.Lawrenc-i dhe së cilës i kushtoi jetën e tij: Njeriu është imoral ngase ka mendjen dhe kurrsesi nuk e pranon këtë të vërtetë. Më e rrezikshmja në shkrimet e Lawrenc-it është lehtësia me të cilën mësimet e tij për të pandërgjegjshmen, me çka kupton nëndërgjegjen e pavetëdijshme, mund të interpretohet si domethënëse që "duhet lënë ndërgjegja jote e vetëdijshme të shprehë veten", si acte gratuite e Andre Zhidit. Në marrëdhëniet njerëzore kjo në vetvete mund të ketë një efekt çlirues për individin. Nëse i marri do të këmbëngulte në marrëzinë e tij, do të bëhej i mençur. Porse marrëzia marrëzi mbetet sidoqoftë dhe një këshillë e llojit "Zemërimi është i drejtë - drejtësia kurrë nuk është e tillë", e cila në jetën private është një kërkesë për ndershmëri emocionale, përbën një këshillë politike të dalëboje, kur kjo do të thotë "bjeru atyre që të kundërshtojnë". Po kështu, qëndrimi i Lawrenc-it në faktin se nëse doni të dini se çfarë është njeriu, duhet të këqyrni jetën e tij seksuale, fare mirë mund të bëjë të besojnë shumë syresh që përmbushja e nevojës seksuale është i vetmi aktivitet i nevojshëm.
9.Jo vetëm çfarë ne njohim si mëkat ose krim, por të gjitha sëmundjet janë të qëllimshme. Janë një përpjekje për t'u kuruar.
10.Gjithë ndryshimi, si ai paravajtës, si prapavajtës, shkaktohet prej frustrimit ose tensioneve. Po të ishte kënaqësia seksuale krejtësisht e mjaftueshme, evolucioni njerëzor s'do të kishte ndodhur kurrë. Sëmundja dhe aktiviteti intelektual janë të dyja reagime kundrejt së njëjtës gjë, por jo të barazvlershme.
11.Natyra e ideve tona morale varet nga natyra e marrëdhënieve me prindërit tanë.
12.Në zanafillë të të gjitha ndjenjave dhe mëkatit është një ndjenjë faji. 13.Kurimi përqendrohet në heqjen e kësaj ndjenje faji, në faljen e mëkateve nëpërmjet rrëfimit, rijetimin e përvojës dhe faljen, kuptimin e domethënies së saj.
14.Detyra e psikologjisë ose artit në lidhje me sa u përmend më sipër, nuk është t'u tregojë njerëzve se si të sillen, por të tërheqë vëmendjen e tyre te ajo çka ndërgjegja e pavetëdijshme rreket t'u kumtojë dhe duke zgjeruar njohuritë e tyre për të mirën e të keqen, t'i bëjë më të zotë të zgjedhin, që të mund të jenë shumë herë më tepër të përgjegjshëm moralisht për fatin e tyre.
15.Për këtë arsye, Psikologjia u kundërvihet të gjitha përgjithësimeve. I bën njerëzit t'i përmbahen vetëm një përgjithësimi dhe padyshim do të vijë një kohë kur gjërat të rrjedhin asisoj që ai të mos mund të zbatohet. Atëherë ose do të përforcojë përgjithësimin, situatën, ndrydhjen, kur t'u fanitet, ose do të përfaqësojë pikëpamjen e kundërt. Vlera e këshillës varet krejtësisht nga konteksti. Ju nuk mund t'u tregoni njerëzve se ç'duhet të bëjnë, mundeni vetëm t'u rrëfeni parabola: dhe kjo është ajo që mund të quhet me të vërtetë art, histori të veçanta për njerëz dhe përvoja të veçanta e në varësi të nevojave të ngutshme e specifike ai mund të nxjerrë përfundimet e veta.
16.Të dy, Marksi dhe Frojdi, nisen nga dështimet e qytetërimeve, njëri nga të varfrit, tjetri nga të sëmurët. Të dy e shohin sjelljen njerëzore të determinuar, në mënyrë të pandërgjegjshme, nga nevojat instiktive, uria dhe dashuria. Të dy duan një botë ku zgjedhja racionale dhe vetëdeterminimi janë të mundshëm. Ndryshimi mes tyre është në mënyrë të pashmangshme ndryshim mes njeriut që studion turmat në rrugë dhe njeriut që sheh pacientin, ose të paktën familjen në klinikën private. Marksi e sheh kahjen e marrëdhënieve mes botës së jashtme dhe të brendshme pa të fshehta, Frojdi anasjelltas. Kështu, të dy janë dyshimtarë kundrejt njëri-tjetrit. Socialistët akuzojnë psikologët për prishje të status quo-së, ndërsa përpiqen t'i përshtatin neurotikën sistemit social, duke e privuar atë nga një revolucion i mundshëm. Psikologët kundërpërgjigjen se socialistët përpiqen t'i japin pikë vetes me terma që as vetë nuk i kuptojnë, ose me faktin që etja për para është forma e vetme e etjes për pushtet - kështu që pasi të kenë marrë pushtetin me revolucion, do të rikrijojnë të njëjtat kushte. Të dy kanë të drejtë. Për aq sa qytetërimi mbetet siç numri i pacientëve që mund të shërojë psikologu është shumë i vogël, dhe sapo socializmi të marrë pushtetin, duhet të mësojë të drejtojë energjinë e tij të brendshme, pra do të ketë nevojën e psikologut.
Përmbyllje: Frojdi ka patur ndikime të dukshme teknike në letërsi posaçërisht në shtjellimin e kohës dhe hapësirës dhe përdorimin e fjalëve më shumë me vijueshmëri asociative sesa logjike. Ai e drejtoi vëmendjen e shkrimtarit kah materiale të tilla si ëndrrat dhe neurozat, gjer më tash të shpërfillura; kah marrëdhënie që gjer më tani nuk janë marrë parasysh sikundër është marrëdhënia mes njerëzve që luajnë tenis; ai e ka rishikuar kultin e njeriut hero. Ai është përvetësuar nga irracionalistët e etur për t'u ikur ndërgjegjes së tyre. Porse këto nuk qenë... shqetësimi ynë. Unë u rreka të rrëfej se çfarë drite hodhi Frojdi mbi gjenezën e artistit, rendit dhe funksionit të tij në shoqëri dhe çfarë kërkesash ka ai për shkrimtarin serioz. Duhet të ekzistojnë gjithmonë dy lloj artesh: arti - arratiak ngase njeriu do të ikë ndërsa ka nevojë për ushqim dhe gjumë të thellë; dhe arti - parabolë, ai art që duhet t'i mësojë njeriut si të çmësoj urrejtjen dhe të mësojë dashurinë...
http://www.voal-online.ch/index.php?mod=article&cat=ARTKULTUR%C3%8B&article=6836&highlight=FLORI%20BRUQI&match=
Subscribe to:
Posts (Atom)
Vdiç shkrimtari dhe avokati i njohur dardan Zeqir Berdynaj (1934-2025)
Zeqir A. Berdynaj, u lind më 6 qershor 1934, në Firzë, ish katundi i Ri i komunës së Pejës. Shkollën fillore dhe të mesmen e kreu në vendli...
-
Genci Gora NË SHKOLLË TEK SHTRIGA Shkarko falas Begzat Rrahmani VALËT E GURRËS Shkarko falas Mehmet Bislim...
-
Akademik Prof. Kujtim Mateli Pak histori derisa nisa t ë shkruaj librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin” (Pjesa e parë e para...
-
"Zëra nga burime të nxehta" mbetet një libër i veçantë i shkrimtarit Sabri Godo . Ai vjen për të dëshmuar se ka autorë dhe vepr...
