Ç'është hebefrenia

Çrregullim psikotik
Prezantim i një rasti klinik, që është diagnostikuar si çrregullim psikotik - hebefreni

Përgatitur nga: Dr Halit Ibrahimi, specializant i psikiatrisë
Nën mbikëqyrjen e Dr Fahri Drevinjës, mr.sci

I. Pjesa e përgjithshme
A. Të dhënat identifikuese: N.N, i lindur më 15.10.1990, mashkull, i pamartuar, nxënës i klasës së 10-të, shqiptar, raca e bardhë, mysliman; nuk ka qenë asnjëherë i hospitalizuar, as në psikiatri e as gjetiu; jeton në fshatin Babush të Lypjanit, me prindërit dhe 3 vëllezër e 1 motër
B. Ankesat kryesore: ëndrrat e këqija, frikë e pacaktuar, ‘dhimbjet e zemrës’, pagjumësia, dobësim i apetitit. Nga heteroanamneza (babai): ‘Qe 1 javë djali nuk osht mir, i hupke vetëdija, nuk han bukë, herë pas here folke vet me vete, keshke, u bojke nervoz’.
C. Historia e sëmundjes së tashme: Në ditën e parë të hospitalizimit pacienti nuk ishte i disponuar që të qëndrojë në Klinikë, për çka edhe ikë. Mjeku i repartit vendosë që ta transferojë në UKIP, por pasi që kthehet në klinikë, për shkak të gatishmërisë më të madhe për mjekim, vazhdon mjekimi në repart të hapur. Nga anamneza merret vesh se problemet kanë filluar qe një vit, (nga heteroanamneza thuhet 1 javë), por deri tash nuk ka kërkuar ndihmë mjekësore. Fillimin e sëmundjes nuk e lidhë me ndonjë situatë të veçantë. Ja si shprehet vetë pacienti: “Gjithmonë kom menue se jom smut, kur hongsha diçka m’u dokke se po m’han n’bark”. Që nga fillimi i sëmundjes (para 1 viti) ka pësuar një rënie të performancave: “m’dhimke kryet, nuk dilsha shum me shoqni, tash nuk dal hiq, qe dy javë po frikohna se po vdes, po qohna në dhomë e po sillna, s’po muj me nejt”. Ka pësuar rënie të humorit, mbyllje në vetvete, rënie të aktivitetit, përqendrimit, memories.
D. Historia e kaluar mjekësore dhe psikiatrike: nuk ka histori të trajtimit nga ndonjë sëmundje sinjifikante tjetër, problemet e sferës psikike datojnë qe 1 vit.
E. Historia familjare: Jeton me prindërit, me 3 vëllezër e një motër. Raporte të mira me familjarët. Familjarët e përkrahin rreth problemeve shëndetësore që i ka. Nëna ka histori të mjekimit psikiatrik (në një fletëlëshim të para rreth 20 vitesh shihet se ajo ka qenë e diagnostikuar si çrregullim konverziv, me elemente disociative), edhe tash vazhdon me përdorim të barnave, por nuk i përdorë me rregull. Në shtëpi nuk ka kushte për privaci të mjaftueshme, pacienti nuk e ka dhomën e vet, flenë me babanë dhe me vëllezërit. Familja merr ndihma sociale, si dhe babai punon nganjëherë si hamall.
F. Historia personale (të dhëna anamnestike dhe heteroanamnestike – nga babai): Fëmija i katërt nga pesë fëmijë. Ka lindë me ndihmë profesionale, me kohë, i ka kaluar sëmundjet e fëmijërisë, është vaksinuar me rregull, zhvillimi i hershëm psikomotor në rregull, ka filluar shkollën në moshën 7 vjeçare, por për shkak se ‘nuk ka pasur libra’, e ka ndërprerë shkollimin, për ta vazhduar (rifilluar) në vitin e ardhshëm. Deri në klasën e gjashtë ka qenë nxënës i shkëlqyeshëm, pastaj i ka rënë suksesi, por jo përnjëherë dhe shumë: vitin e kaluar ka pasur sukses të mirë. Gjatë fëmijërisë pacienti thotë se ka qenë i shoqërueshëm, kurse tash thotë se nuk del fare me shoqëri, dy javët e fundit thotë se ka frikë të madhe se do të vdesë. Thotë se nuk ka pasur kurrë lidhje me vajza, por se i kanë pëlqyer disa prej tyre. Nuk ka guxim që t’u afrohet dhe ikë nga to.
1. Fëmijëria e hershme (Nga lindja deri në moshën tre vjeçare)
a. Historia prenatale, shtatzënësia e nënës dhe lindja: Nuk ka informata se nëna ka pasur probleme gjatë shtatzënësisë, ka lindur me kohë, me ndihmë profesionale (në SH.SH Lypjan), nuk ka pasur lëndime gjatë lindjes. Fëmijë i dëshirueshëm.
b. Të ushqyerit: është ushqyer me gji, por babai nuk di se sa kohë, nuk ka pasur probleme me të ushqyer.
c. Zhvillimi i hershëm: të folurit me kohë dhe pa probleme, nuk ka pasur frikë nga të huajt, gjumi në rregull. Nuk ka histori të deprivimit amësor, zhvillimi i të folurit pa probleme, nuk ka manifestuar ankth ndaj të huajve, e as ankth të ndarjes
d. Trajnimi i tualetit: në moshën tre vjeçare i janë hequr pelenat, prindërit nuk kanë qenë rigidë dhe të ashpër në këtë drejtim.
e. Simptomat e problemeve të sjelljes: nuk ka mbajtur gishtin në gojë, edhe sot e kësaj dite ka probleme me urinim në gjumë, për çka nëna e qorton shpesh (heteroanamneza).
f. Personaliteti dhe temperamenti si fëmijë: nuk ka qenë fëmijë i turpshëm, ka qenë i qetë, ka luajtur me moshatarë dhe me vëllezër e motër.
2. Fëmijëria e mesme (mosha nga 3 deri 11 vjet): Historia e hershme e shkollimit: ka shkuar në shkollë me qejf, është përshtatur mirë, nuk ka pasur probleme të identifikimit gjinor.
3. Fëmijëria e vonshme (prepuberteti deri në adoleshencë)
a. Marrëdhënia me moshatarët: Përpara ka pasur shokë, kurse tash nuk del fare nga shtëpia, në shkollë nuk flet shumë: ‘masi une nuk po flas – edhe shok’t jan largue diqysh pej meje’. Nuk ka histori të sjelljes antisociale.
b. Historia shkollore: Është në klasë të dhjetë, nuk ka pasur kurrë probleme me mësimdhënës, e kanë dashur shumë. Nuk jep informata rreth aftësive të veçanta, apo rreth aktiviteteve jashtë-shkollore (hobi).
c. Problemet e veçanta adoleshente emocionale dhe fizike: Nuk ka pasur fobi, nga mosha 14 vjeçare ka pasur ëndrra erotike (ejakulime gjatë natës), si dhe masturbime të herëpashershme, por kohët e fundit ‘nuk i shkon mendja fare për atë punë’. Nuk ka pasur probleme me delinkuencë, nuk ka pasur kurrë probleme me mbipeshë.
d. Historia psikoseksuale
i. Kureshtja e hershme, masturbimi infantil: nuk ka të dhëna.
ii. Me vëllain e vogël dhe me moshatarë ka folur për seks, kurse me prindër jo, e as me vëllezër më të mëdhenj. Nuk jep informata rreth abuzimit seksual.
iii. Shenjat e para të pubertetit kanë filluar në moshën 13 – 14 vjeçare.
iv. Aktiviteti seksual në adoleshencë: Nuk ka pasur ende marrëdhënie intime me femra, as nuk ka pasur lidhje të dashurisë, që nga mosha 14 vjeçare ka ëndrra erotike (ejakulime gjatë natës), si dhe masturbime dhe raporti ndaj tyre ka qenë normal.
v. Sjellja ndaj personave të gjinisë së njëjtë dhe të kundërt: i turpshëm, sidomos ndaj vajzave, ndaj të cilave ka edhe ankth.
vi. Praktikat seksuale: Orientim seksual ndaj personave të moshës adekuate dhe gjinisë së kundërt.
e. ‘Background’-i fetar: Prindërit nuk janë të dhënë shumë pas feje, babagjyshi i dajave është fetar dhe ka ndikuar që edhe pacienti të interesohet më shumë rreth fesë, me ç’rast edhe kishte filluar t’i kryejë ritet fetare, por këto i ka braktisur kohët e fundit, për shkak të ‘dhembjeve të këmbëve’.
II. Statusi mendor
A. Pamja e jashtme
1. Higjiena në nivel, i përgjigjet ftesës për intervistë, është bashkëpunues, i sinqertë, i druajtur.
2. Sjellja dhe aktiviteti psikomotor: i ngadalësuar në aspektin psikomotor.
3. Përshkrimi i përgjithshëm: I vetëdijshëm, pamja nuk bie në sy, flokët dhe thonjtë të mirëmbajtur, pak i frikësuar, pamja i përgjigjet moshës.
B. Të folurit: të folur të ngadalësuar, hezitues, me zë të ultë, përgjigjet pas një pauze, prozodia e dëmtuar (të folur monoton).
C. Humori dhe afekti:
1. Humori (disponimi): thotë se kohët e fundit ka pësuar rënie të humorit, i cili është kryesisht stabil. Jep të dhëna edhe për një anhedoni.
2. Afekti: bie në sy një afekt i topitur, sidomos në fillim të hospitalizimit, kurse gjatë intervistimeve të mëvonshme vërehet një ngrohtësi më e madhe emocionale.

D. Të menduarit dhe perceptimi
1. Forma e të menduarit:
a. Produktiviteti: Të menduarit e ngadalësuar, hezitues, nuk flet spontanisht, vetëm me insistim
b. Vazhdimësia e të menduarit: Përgjigjet e pacientit janë adekuate, relevante, logjike, nuk vërehet tangjencialitet e as cirkumstancialitet. Vërehen pauza (bllok) në të menduar.
c. Çrregullime në të shprehur: Nuk ka neologjizma
2. Përmbajtja e të menduarit:
a. Preokupimet: manifeston një preokupim rreth sëmundjes, duke shprehur një dëshirë që të përmirësohet sa më shpejt, thotë se herë pas here ka pasur mendime me përmbajtje suicidale, në pyetjen se a ka pasur tentime në këtë drejtim, thotë se ‘kam luajt nganjëherë me thika’, pa dhënë shpjegime të mëtutjeshme se çka nënkupton me këtë. Po ashtu thotë se ka edhe ide homocidale, por këtë e thotë duke qeshur dhe duke mos pranuar të thotë se ndaj kujt i ka këto ide, si dhe duke mos dashur që të hyjë në hollësi.
3. Çrregullimet në të menduar
a. Deluzionet: manifeston ideacione deluzionale (‘dikush më ka bo keq, kur më janë paraqit disa puçrra në gojë’), të cilat nuk mund të konsiderohen si deluzione të mirëfillta, ngase nuk janë të qëndrueshme.
b. Idetë e referencës dhe të influencës: nuk vërehen
4. Çrregullimet në perceptim
a. Iluzionet dhe halucinacionet: Pranon se dëgjon zëra në formë të zhurmave (akoazma), sidomos kur e shikon TV-në, të cilët edhe e frikësojnë.
b. Depersonalizimi dhe derealizimi: nuk vërehen
5. Ëndrrat dhe fantazimet
a. Ëndrrat: Thotë se sheh ëndrra të tmerrshme, me njerëz të vdekur, të cilat edhe e frikësojnë.
b. Fantazimet: nuk manifeston
E. Senzoriumi
1. Vëmendja: e ruajtur
2. Orientimi
a. Në kohë: i orientuar,
b. Në vend: i orientuar
c. Ndaj personave: i orientuar
d. Ndaj vetvetes: i orientuar
3. Përqendrimi dhe llogaritja: të dëmtuara – pacienti nuk është në gjendje që t’i heqë 7 nga 100 dhe të vazhdojë me heqjen e 7-shave, operacionet më të lehta i zgjedhë (psh 9 – 5).
4. Memoria: E influencuar nga sëmundja.
a. Kujtesa e largët (datat dhe ngjarjet e rëndësishme nga fëmijëria): kryesisht e ruajtur
b. Kujtesa recente e kaluar (disa muajt e kaluar): e dobësuar
c. Kujtesa recente (ditët e kaluara): e dëmtuar
d. Mbajtja (retencioni) e menjëhershme dhe përsëritja: i aftë që t’i përsërisë gjashtë shifra pasi që i thotë ekzaminuesi, vështirësi që t’i thotë nga mbrapa. Pas disa minutave bën gabime në përsëritjen e shifrave të përmendura.
5. Fondi i njohurive: Pak më i ultë sesa që mund të pritet nga një person me moshë dhe edukim të ngjashëm.
6. Të menduarit abstrakt: pak i dëmtuar.
7. ‘Insight’ (Shkalla e vetëdijesimit personal dhe e kuptimit të sëmundjes): e pjesërishme – një vetëdijesim i lehtë që është i sëmurë dhe që ka nevojë për trajtim, duke e mohuar atë në të njëjtën kohë.
F. Të gjykuarit
1. Të gjykuarit social: Pacienti është i vetëdijshëm për pasojat eventuale të veprimeve të tij në shoqëri.
III. Analizimi i mëtejmë diagnostik:
A. Ekzaminimi fizik: Vërehet një strabizëm, pacienti thotë se para rreth një viti ka pasur ‘turbullim të shikimit’, por se ka qenë te oftalmologu, i cili i ka thënë se sytë i ka mirë (pro anamnesis – nuk ka dokumentacion), tash ankohet se në terr nuk sheh mirë. Në gjoks vërehet një pectus excavatum. Nuk ka veçori të tjera që vlejnë të theksohen.
B. Ekzaminimi neurologjik: pvp
C. Intervistat me anëtarët familjarë, me miqtë apo me fqinjët: Gjatë tërë hospitalizimit ka qenë prezent babai, i cili është familjari dhe i afërmi i vetëm me të cilin kemi rënë në kontakt. Babai është mjaft sugjestibil, nuk i kujtohen shumë të dhëna nga jeta e pacientit (psh nuk e di se a lindur pacienti me kohë apo jo, nuk e di sa kohë është ushqyer me gji... ), thotë se problemet me sjellje të pacientit kanë filluar qe një – dy javë, derisa pacienti flet për një periudhë rreth njëvjeçare. Informatat nga heteroanamneza (babai) që i kemi vlerësuar si të rëndësishme, janë të inkorporuara në pjesët përkatëse.
D. Testet psikologjike, neurologjike dhe laboratorike: analizat themelore laboratorike janë në normë. Për shkak të shkuarjeve të shpeshta nga reparti pa lejen e personelit, pamundësohet bërja e testeve eventuale psikologjike dhe të analizave të tjera të nevojshme.
IV. Diagnoza
Diagnostikimi është bërë sipas DSM-IV-TR, që përdorë një skemë klasifikuese shumë-aksore, të përbërë nga pesë akse, ku secili prej tyre mund të përfshihet në diagnozë.
Aksi I: Hebephrenia – faza prodromale
Aksi II: Çrregullim i personalitetit, i paspecifikuar
Aksi III: Ndonjë gjendje e përgjithshme mjekësore (psh, epilepsia, sëmundjet kardiovaskulare, çrregullimet endokrine): strabizëm, pectus excavatum
Aksi IV: Problemet psikosociale dhe ambientale (psh divorci, lëndimi, vdekja e personit të dashur) që janë relevante për sëmundjen: nëna ka histori të mjekimit psikiatrik
Aksi V: Vlerësimi i përgjithshëm i funksionimit, i demonstruar nga pacienti gjatë intervistimit ( psh funksionimi social, profesional dhe psikologjik) përdoret zakonisht një shifër nga 1 (funksionim shumë i dëmtuar) deri në 100 (funksionim superior): 60
V. Prognoza
Sipas mendimit tonë, gjendja e pacientit ka karakter kronik, me gjasë edhe me tendenca të progredimit gradual, do të ketë përmirësime dhe keqësime të herëpashershme; qëllimet specifike të terapisë janë që t’i mundësohet pacientit një funksionim sa më i mirë social dhe personal.
VI. Plani i trajtimit
Mendojmë se pacienti duhet ta bëjë testimin psikologjik, EEG-në, CT-në, pastaj të vazhdojë me trajtim ambulator, me kontrolle të rregullta mujore. Për shkak të deformimit të lartpërmendur të gjoksit, si dhe duke pasur parasysh ankesat e llojit: ‘po m’dhem zemra’, mendojmë se është e nevojshme që të konsultohet edhe kardiologu, duke ditur se, pectus excavatum mund të shkaktojë probleme me zemër, të cilat nga ana e tyre, eventualisht mund të shkaktojnë anksiozitet, frikë, që është mjaft e shprehur te pacienti. Lloji i psikoterapisë: ?
VII. Diagnoza diferenciale:
1. Çrregullim i thjeshtë deteriorativ – Skizofreni e thjeshtë
2. Çrregullim skizotipik (ICD-10) – Çrregullim i personalitetit skizotipik (DSM-IV)
3. Personalitet skizoid

Çrregullim i personalitetit

Prezantim i një rasti klinik që është lëshuar me diagnozën: Çrregullim i personalitetit, i paspecifikuar

Përgatitur nga: Dr Halit IBRAHIMI


Supervizor: Dr Fahri DREVINJA, mr.sci

Hyrje

N.N., 27 vjeçar, i pamartuar, i papunë, vjen në Njësinë e Kujdesit Intensiv të Psikiatrisë, së Klinikës së Psikiatrisë (KP), me kërkesë që të pranohet në KP, për shkak të ankesave të llojit të pagjumësisë, nervozës, dhe shtrëngimeve në qafë dhe trup. Pacienti manifeston edhe shumë ankesa somatike: “dredhje” të kokës dhe qafës, ndjenjë të rëndimit në këmbë, ankohet edhe në disfunkcion erektil (qe 1 vit), si dhe deklaron se “jam shumë smut, nuk kam ilaç në Kosovë, veç jashtë”.
Pacienti është një rast i njohur për shumicën e mjekëve të KP-së, bile mund të thuhet se gëzon një “reputacion negativ”, për shkak të qëndrimeve të stërgjata në KP, prandaj (nga pacienti) merret vesh se, mjeku kujdestar i asaj dite, në fillim nuk kishte dashur që ta pranojë, por pas deklaratave të pacientit se, nëse nuk pranohet, do të bëjë vetëvrasje, mjeku e pranon në repartin “A” të KP-së. Nga anamneza dhe heteroanamneza (nëna dhe babai), merret vesh se sëmundja daton që prej “pas lufte”. Pacienti ka edhe një histori të sjelljes antisociale, kryesisht në formë të vjedhjeve, për çka edhe ka qëndruar në burg, rreth vitit 2004. Po ashtu, vlen të theksohet se pacienti ka një kohë relativisht të gjatë që abuzon me Akineton dhe Diazepam, me ç’rast ka zhvilluar edhe vartësi.

Personaliteti premorbid

Është fëmija i katërt, më i vogli (ka një vëlla dhe dy motra, të gjithë të martuar). Ka lindë pa ndihmë profesionale, me kohë, i ka kaluar sëmundjes e fëmijërisë, nuk është vaksinuar me rregull, zhvillimi i hershëm psikomotor thuhet të ketë qenë normal, ka filluar shkollimin në moshën 7 vjeçare. Nga heteroanamneza (nëna), mësohet se pacienti gjithmonë ka qenë nxënës i dobët, gjë që ajo e shpjegon me kushtet e vështira ekonomike-sociale. Ndërprenë shkollimin pas mbarimit të klasës së shtatë të shkollës fillore, gjithmonë “për shkaqe ekonomike”.
Nga heteroanamneza merret vesh se pacienti, që nga mosha 12 vjeçare fillon që të ketë një sjellje antisociale (vjedhje), për çka disa herë ka rënë në konflikt me ligjin, bile një herë ka qëndruar edhe në burg.
Nuk ka pasur lidhje emocionale, e as marrëdhënie të qëndrueshme intime. Nga të dhënat anamnestike marrim vesh se, pasi që sëmundja e pacientit veç kishte filluar, një shok i tij e sjell në Prishtinë, me qëllim që ta çojë te një prostitutë, qëllim të cilin edhe e realizojnë: pacienti tregon të ketë pasur marrëdhënie seksuale me atë prostitutë, gjë që deri tash është përvoja e tij e vetme në këtë drejtim. Thotë se, para një kohe, kishte dalë me një vajzë, me qëllim që ta fillojë një lidhje me të, por, ajo e kishte marrë vesh se ky është duke u mjekuar te psikiatri, prandaj i kishte thënë: “Shko njëherë e shërohu, e më pas mu paraqit!” Raportet me prindër i përshkruan si të mira, kurse vëllai i thotë që të dalë e të punojë, për çka nuk kanë raporte të mira. Edhe kunata shpesh i thotë ti je i sëmurë, shko atje ku e ke vendin (mendohet në Psikiatri). Para rreth 8 muajsh i ka operuar sinuset, kurse para rreth 1,5 vitesh ka pasur një infeksion të lëkurës, për çka ka qëndruar 15 ditë në dermatologji.

Fillimi i sëmundjes dhe kronologjia e saj

Siç thamë edhe më lart, sëmundja ka filluar prej “pas lufte”, aty kah viti 2001-2002. Pacienti e lidhë fillimin e sëmundjes me dështimin që të dalë në Gjermani, ku më pas ishte kthyer në qytetin e tij dhe e kishte thyer një dyqan. Pastaj, e kishte marrë policia, e kishte çuar te mjeku, ku ia kishin dhënë një injeksion dhe, “nga aty mu paraqit e dredhura e kokës”. Më pas, qëndron rreth tre muaj në KP (ky duhet të jetë hospitalizimi i parë në KP), me ç’rast përmirësohet, por shpejt paraqiten të njëjtat ankesa. Deri tani, ka qenë disa herë i hospitalizuar dhe është trajtuar nga shumë psikiatër në mënyrë ambulatore.
Ja disa ekstrakte nga fletëlëshimet e mëparshme dhe nga raportet e specialistëve:

1. Fletëlëshim i datës 25. 06. 2004

Dg.: Çrregullim i personalitetit, tipi histrionik
Çrregullim kronik motorik i tikut F95.1

I trajtuar me Oxetin a 20 mg 1+0+1, Largactil tbl. a 25 mg 2+2+2, Diazepam tbl a 5 mg 1+0+2.

St. psikik: Përgjigjet e shkurta dhe joadekuate. Manifeston tikun gjatë bisedës, afekti labil dhe intermitent. Disponimi i rënë, me ide për suicid, dinamizmit epshoro jetësor i rënë, çrregullime në perceptim halucinacione auditive dhe vizive. Dominojnë deluzionet hipokondrike, hipovigjilitet me hipertenacitet, kujtesa e ruajtur, apatik dhe pa iniciativë, funksionet njohëse të dëmtuara.


2. Fletëlëshim i datës 21.10.2004

Dg çrregullim i personalitetit, tipi histrionik
Çrregullim kronik motorik i tikut F95.1

Th.: Oxetin, tbl 20 mg 1+0+0, dhe Haldol tbl 2 mg 3x1.

St. psikik: Afekti sipërfaqësor, manifeston tikun gjatë bisedës, shikimi intermitent, disponimi i rënë, me tentim për suicid, dominojnë deluzionet hipokondrike, funksionet njohëse të varfëruara, vëmendja hipovigjile, me hipertenacitet, apatik dhe i painiciativë. Afekti përmirësohet me terapi, por deluzionet hipokondrike dhe tiku mbesin.


Raportet specialistike:

1. Çrregullim disociativ, çrregullim i personalitetit border-line, i ordinohet terapia me antipsikotikë dhe antidepresivë, anksiolitikë.

2. Neurosis (Amyzol + Beviplex)

3. Neurosis (Astasin? + Tryptizol - antidepresiv)
(
4. Çrregullim disociativ (Largactil + Beviplex) 2002; Çrregullim psikotik (Risperidon + Demetrin) 2005

5. Idem (Risperidon)

6. F20 (Mendilex – Akineton 2x1); çrregullim i personalitetit me elemente depresive + sulme psikogjene (Ksalol – Alprazolam + Haldol)

Trajtimi i fundit

Analizat themelore laboratorike janë në normë.
Raporti i psikologut: “Ekzaminimi neuropsikologjik nuk zbulon elemente të deteriorimit organik. Funksionimi i potencialeve normale intelektuale përkon me moshën dhe nivelin e arsimimit. Në strukturën e personalitetit mbizotërojnë faktorë të sindromit astenik me tendenca të psikosomatizimit”.
EEG-ja ka rezultuar pa veçori patologjike.
EMNG-ja ka rezultuar me këtë përfundim: “Ekzaminimi i sotëm neurofiziologjik është në kufij të normales”.
Në vitin 2003-4 ka bërë një TKT, që ka rezultuar në kufij të normales (pro anamnesis). Kësaj radhe nuk ka qenë e mundur t’i përsëritej TKT, për shkak se punëtorët e kabinetit të TK kanë thënë se kanë probleme me aparaturë, “po ju nxehet tepër”.
Gjatë qëndrimit në KP, pacienti është trajtuar me antipsikotikë, anksiolitikë dhe antikonvulzivantë (Tbl. Haldol ā 5 mg ½+0+1, Tbl. Depakine ā 200 mg ½+½+1, si dhe me Diazepam, i cili i është larguar gradualisht) , si dhe me psikoterapi mbështetëse, me ç’rast ka ardhur deri te një përmirësim modest.

Familjarët për pacientin – heteroanamneza

Nëna: “Djali ka qenë i urtë dhe i dëgjueshëm, sëmundja ka filluar “tap-rrap” (sëmundja ka pasur një fillim të papritur): Ishim duke shkuar te qika, kur djalit iu shtangua qafa dhe e lëshoi takati. Kohët e fundit ka filluar të flasë pa lidhje, thotë martohu me dikë tjetër, me ndokend të huaj, e pastaj edhe unë martona me dikë tjetër, e pastaj bashkohemi. Nganjëherë thotë unë jam njeri i madh, me ja nisë këmbë dal jashtë. Ka qejf me dal në Gjermani. Thotë mos i kallëzo askujt që jam i sëmurë. Flet pa lidhje, ndonjëherë i rritet disponimi, por kjo nuk i zgjatë tepër. Para lufte ka shitë duhan, pas lufte ka punue pak si hamall, por masanej u smu. Kur nuk ka ilaçe, fryhet si lopa. Përdorë shpesh Akineton. Tash ia ka nisë me pi duhan. Po thotë kurrkush nuk është i sëmurë si unë. Don me dal jashtë, me u mjekue. Te shpija han bukë, por fryhet. Nuk lahet vet, veç me i thanë. Burri po më thot nuk due me të pa, ti ke faj që është sëmurë djali, sepse burri nuk u kanë me neve gjatë luftës” (Nëna nuk di asgjë rreth tentimeve për vetëvrasje, me litar, apo edhe atë episodin me KFOR, për të cilat flet pacienti)

Babai (është një njeri, pamja e të cilit menjëherë bie në sy, për shkak të kujdesit shumë të lënë pas dore. Gjatë bisedës manifeston një afekt shumë labil) : “Djali është tepër i sëmurë. Ai ka vjedh shpesh, bile edhe kur ka qenë në repart të psikiatrisë, (këtë e arsyeton me sëmundjen). Djali qanë shpesh, është në siklet të madh. Më thotë edhe nëse unë vdes, ju mos u mërzitni”.

Ne për pacientin – statusi psikik dhe informata të tjera

Higjiena deri diku në nivel, i përgjigjet ftesës për intervistë, është bashkëpunues, nganjëherë len përshtypjen se i bishtnon të së vërtetës. Vërehet një ngadalësim i lehtë psikomotor. I vetëdijshëm, pamja nuk bie në sy, flokët dhe thonjtë jo të mirëmbajtur.
Të folurit me zë pak të ultë, prozodia e ruajtur. Thotë se kohët e fundit ka pësuar rënie të humorit, afekti duket adekuat. Gjatë intervistimit ka ndodhur që edhe të qeshet, nuk është parë asnjëherë duke qarë. Bie në sy një afekt adekuat. Përgjigjet e pacientit janë adekuate, relevante, logjike, nuk vërehet tangjencialitet e as cirkumstancialitet. Manifeston një preokupim rreth sëmundjes, sidomos rreth “shtrëngimeve” dhe disfunksionit erektil, duke shprehur një dëshirë që të dalë jashtë shtetit, që përmirësohet sa më shpejt. Thotë se herë pas here ka pasur mendime me përmbajtje suicidale, edhe disa tentime, të cilat nuk konfirmohen nga heteroanamneza. Mohon idetë homocidale. Mendojmë se pacienti nuk ka çrregullime në perceptim, të paktën se ato nuk janë të tipit të halucinacioneve të vërteta, përkundër deklaratave të pacientit, që shpesh duket se çojnë në atë drejtim. Manifeston deluzione autoskopike (damart po me livritin, po me shkojne kah komt), që janë të qëndrueshme, me bindje të plotë – (ankesa hipokondrike?). Vëmendja e ruajtur, kujtesa e dobësuar, aftësitë intelektuale nuk përkojnë me moshën (nuk është në gjendje që të zgjidhë probleme të thjeshta matematikore: 100 – 30, lexon me vështirësi, fondi i njohurive i mangët).

Pacienti për vetveten

“Jam shumë i smutë, po më dredhet kryet dhe qafa, nganjëherë po më shtangohet trupi. Nuk kam shërim këtu, pos jashtë, veç n’mujshi me mi lehtësue pak dhimtë. Kam qef me marr naj penzi, bile sa për ilaçe, por deri tash më kanë refuzue. N’mujshi me ma shkrue diagnozën F20, për penzi. Nihere kam pas me fur veten, e ni here, para tre muaj dite, kam dashte me kërcye prej ni lisi, po mkan pshtue Kfori, me helikopter. Do njerëz të vdektë me janë paraqitë, me kanë thon ti ke me ardh me neve, e une ju thosha se due me dal en Gjermani. Ata me thojnë mos jeto en... (fshatin e vet), dil në Gjermani se kena me ta marr shpirtin, hajde ne këtë dynja, se është ma mirë. Shpesh hisha en shitore merrsha soka, hisha në qebaptore, hongsha buke e iksha. Policia me ka rreh shumë, mkan rreh edhe pronaret e dyqaneve kur hongsha bukë e nuk paguajsha. Te shpija përpara nuk më lejshin me hangër bukë, se me thoshin dil e puno. Jam i sëmut pej ni smunjeje t’mrenshme, po koqitna, diqysh damart e barkut pom livritin.
Menoj se jam shumë smut, nuk kam shërim, veq me kap ni konop, me myt veten”.
Disa herë rri i ulur në dyshemenë e dhomës. Në pyetjen pse po rri ulur aty e nuk po ulet në shtrat a gjetiu, përgjigjet: “Nashtë, po rri kshtu, për kjamet, pej budallakisë teme, qashtu”.

Herediteti psikiatrik

Nga familjarët, babai ka një histori të trajtimit psikiatrik. Gjatë bisedës me të, merret vesh se, në fillim, ishte mjekuar në Kosovë, te Dr S. Boshnjaku, por pasi që nuk ia ka dhënë “diagnozën për pension”, ai ka shkuar në Shkup, ku është trajtuar në psikiatri, me Akineton dhe me disa barna që nuk i kujtohen. Në Shkup ia kanë dhënë “diagnozën për pension”, me çka duket se ka përfunduar trajtimi i tij psikiatrik. Në pyetjen se çka ka pasur që ka kërkuar mjekim psikiatrik, ai (babai i pacientit) thotë se ka pasur dhembje koke. Nuk ka të dhëna për mjekim psikiatrik të familjarëve dhe të afërmve të tjerë. Gruaja e tij tregon se burri ishte mjekuar te psikiatri edhe para se të martohej, por nuk i kishte treguar askush. “I mshelke sytë dhe thojke spo due me pa kërkon”. Ajo e lidhë sëmundjen e burrit me vrasjen e një vëllau të tij, nga ana e disa fqinjve.

DIAGNOZA

Mendojmë se, për vënien e diagnozës, duhet të kihen parasysh shumë faktorë. Në fillim, suksesi i dobët në shkollë, i përcjellë me një sjellje antisociale që në moshë të mitur. Më pas, duhet të kihet parasysh fakti që, përkundër asaj se sëmundja daton qe rreth 6 vjet, nuk vërehet ndonjë evoluim i saj, as edhe ndonjë periudhë e remisionit, apo përkeqësimit. Fletëlëshimi i para katër viteve duket se është shkruar sot. Po ashtu, duhet të kihet parasysh herediteti, respektivisht një ngjashmëri shumë e madhe midis pacientit dhe të atit, respektivisht të modelit të sjelljes së tyre. Nuk duhet harruar as tiku, të cilin në fletëlëshim e kemi quajtur mekanizëm mbrojtës primitiv.

1. Çrregullim i personalitetit, i paspecifikuar

Pacienti është lëshuar me këtë diagnozë.

Personat me çrregullim të personalitetit kanë modele të veçanta të proceseve të brendshme dhe të sjelljes, të cilat i dallojnë qartë nga shumica e njerëzve. Këto dallime kanë të bëjnë me perceptimin e personit, me mendimet, emocionet dhe raportet me të tjerët. Këto modele janë afatgjata dhe rigide, ato paraqiten në situata të ndryshme.

2. Faktorët që shkojnë në favor të çrregullimit të personalitetit: koha e fillimit të problemeve, qëndrueshmëria, respektivisht mungesa e ndryshimeve – keqësimeve, apo përmirësimeve gjatë tërë historisë së sëmundjes, refraktariteti ndaj terapisë, sjellja antisociale, tendencat për manipulim.

Sëmundje e vartësisë (nga Akinetoni dhe Diazepami)

3. Çrregullim kronik i tikut (një apo më shumë tike motorike, apo të zërit, por jo të dyja, që janë të pranishme më shumë se 1 vjet). Këtë diagnozë nuk e kemi shkruar në fletëlëshim, por mendojmë se mund të merret në konsiderim.
Tani mendohet se etiologjia e këtij çrregullimi ka të bëjë me faktorët biologjikë, kimikë dhe ambientalë.
Duket se në trurin e personave me çrregullim të tikut, ka abnormalitete strukturore dhe funksionale. Mendohet se këtu luajnë rol kryesor neurotransmiterët e trurit.
Duket se edhe gjenet kanë rol në paraqitjen e këtij çrregullimi, por asnjë gjen deri tash nuk është lidhur në mënyrë direkte me paraqitjen e çrregullimit në fjalë. Ndonjëherë tiket paraqiten edhe pas marrjes së barnave të caktuara, si stimuluesve psikomotorikë (methylphenidate - Ritalin); pemoline(Cylert); amfetaminave dhe kokainës
Kriteri diagnostiko për të gjitha çrregullimet e tikut specifikon që simptomat duhet të paraqiten para moshës 18 vjeçare dhe që ato të mos jenë pasojë e përdorimit të substancave, apo e ndonjë gjendjeje të përgjithshme mjekësore.

Diagnozat e dyfishta

· Personat me çrregullim të tikut shpesh janë më të rrezikuar nga depresioni dhe nga çrregullimet e tjera të humorit, si dhe nga çrregullimet e ankthit.

TRAJTIMI

Terapia bihejvorale dhe kognitive-bihejvorale

Pacientit i kërkohet që, me qëllim, ta bëjë lëvizjen e tikut disa herë, të përcjellë me periudha të pushimit. Pas kësaj, pacientët kanë treguar shenja të përmirësimit, por nuk ka përfitime afatgjata.

Ilaçet

Për trajtimin e këtij çrregullimi mund të përdoren antipsikotikët, si ata tipikë (Haldol), po ashtu edhe ata atipikë (Risperidon). Mund të përdoren edhe SSRItë. Në raste të rralla, tiket mund të paraqiten edhe në moshë të rritur. Në bazë të shumë studimeve, duket se tiket kanë emisione tepër të rralla.

Diagnoza diferenciale

Skizofreni e paspecifikuar

Faktorët që shkojnë në favor të kësaj diagnoze: mosha e fillimit të sëmundjes, deluzionet autoskopike, halucinacionet, rënia e performancave, duke përfshirë edhe kujdesin për vetveten, herediteti.

Çrregullim hipokondrik

Hipokondria është një gjendje serioze që shpesh minimizohet. Ata që vuajnë nga hipokondria janë tepër të preokupuar me gjendjen e tyre shëndetësore. Për shkak të frikës se vuajnë nga sëmundje serioze, ata shpesh shkojnë te mjekë të ndryshëm. Këta persona nuk duhet që të përzihen me personat që simulojnë, apo që shtiren se janë të sëmurë për të qenë në qendër të vëmendjes. Simptomat e hipokondrisë janë të llojllojshme.

Pse nuk është çrregullim i personalitetit, tipi histrionik

Karakteristikë esenciale e personave me çrregullim histrionik të personalitetit është një model i theksuar i sjelljes që kërkon vëmendje emocionale. Këta persona janë dramatikë, entuziastë, si dhe flirtues. Ata mund të bëjnë provokime të papërshtatshme seksuale, shprehin emocione të forta dhe lehtë mund të ndikohen nga të tjerët.

PYETJET QË I PARASHTRON KY PREZANTIM

1. Diagnoza
2. Terapia – si mund t’i ndihmohet këtij pacienti, i cili ka vite të tëra që kërkon ndihmën tonë (e, me të cilin me gjasë do të vazhdojmë që të ballafaqohemi edhe për një kohë të gjatë), por që nuk ka pasur kurrë as edhe një përmirësim sado të vogël. Si t’i ndihmohet atij që të ketë një jetë “normale”, respektivisht që të jetë në gjendje që të përkujdeset për veten e tij, që të mos mbetet barrë e familjes dhe shoqërisë.

Ju faleminderit!

Drejtuar qytetarëve dhe politikanëve të Kosovës:

Nga Ermira Babamusta, Ph.D.

Eksperte e Punëve të Jashtme – New York, Prishtinë

 

Drejtuar qytetarëve dhe politikanëve të Kosovës:

 

Pyetja është: Kush janë shqiptarët para botës? Si njihet Kosova për botën? Fatkeqësisht ose nuk e njohin fare Kosovën si shtet dhe gjeografinë e saj, ose ato të paktë që e kanë dëgjuar si emër, e identifikojnë Kosovën me Serbinë, luftën dhe dhunën. Gjatë misionit tim hulumtues — diplomatik në Prishtinë Nëntor 2012-Janar 2013, diplomatë të huaj europian, në takime private më treguan ‘off records’ (jo zyrtarisht) arsyet pse shqiptarët refuzohen për integrimin europian në BE. Arsyeja kryesore sipas fjalëve të tyre është që “ne [disa shtete europiane] nuk i duam ‘ato lloj’ ose ‘ato kafshë’ [shqiptarët] të hyjnë nëBE” dhe se “nuk ka të bëjë me plotësimin e standarteve’, të cilat janë thjesht formalitet dhe një ‘checklist’, por me sjelljen dhe kulturën e vendasve”. Pra liberalizimi i vizave dhe hapja e kufijve bllokohet për arsye se europianët nuk i konsiderojnë shqiptarët si ata vetë. Kjo lloj përshtypje ose gjykim tregon se: 1) të huajt nuk e njohin mirë kulturën shqiptare dhe se çdo popull ka të mirat dhe të këqijat e tij, por ato shikojnë vetëm negativet tek ne dhe 2) egzistojnë sjellje të shqiptarëve që duhen rishikuar, ndryshuar sipas mentalitetit të kohës moderrne, siç ecën dhe përparon e tërë bota duhet të ecim dhe ne.

Vlerat shqiptare që na krenojnë dhe duhet t’i njohi dhe respektojë edhe bota

 

Nëse ia duam të mirën vetes si qytetarë, dhe nëse duam të mirën e kombit shqiptar, duhet të kemi një zë të fuqishëm dhe të bashkuar në këto pesë aspekte:

 

1. Aspekti Historik

 

 Krenari: për figurat historike dhe një histori dhe gjuhë të lashtë shqiptare. Pavarësisht synimeve pushtuesve të huajve gjatë shkekujve, ku Shqipëria shikohej si pikë strategjike urëlidhëse Europë-Azi, shqiptarët luftuan për lirinë dhe mbrojten e tokave të tyre. Madje ishin shqiptarët, ato shqiptarë të zgjuar dhe intelektual, që u bënë mbretër, princa dhe udhëheqës në shtete të ndryshme të botës nëpër dekada të ndryshme të historisë.

Problem: kur historia e vërtetë shqiptare shtrembërohet në librari prestiogjioze me famë botërore si Libraria e Kongresit në Washington DC, ku influencat sllavo-maqedonase, shtrembërojnë historinë e kombit dhe gjuhës shqiptare. Publikime të tilla nuk duhet të lejohen. Intelktualët shqiptarë duhet të ngrejnë zërin për të mbrojtur historinë shqiptare para botës.

Kujdes: ndaj propagandave anti-shqiptare, që janë me influencë nëpër botë dhe ndaj synimeve të shteteve të huaja.

Rekomandime: 1) Kosova duhet t’i japi mundësi financimi dhe edukimi qytetarëve për studim dhe trajtim jashtë shtetit, si mënyrë arsimore-kulturore për të shkëmbyer ide dhe treguar kulturën tonë me të tjerët. Duke nxjerrë persona të edukuar dhe adekuatë, kemi një zë më të fortë dhe prezanim më pozitiv për veten tonë para botës. 2) Dipllomatët shqiptarë duhet ta dinë rëndësinë strategjike të Shqipërisë-Kosovës si urëlidhësja kryesore midis Europë-Azi. Duhet ta shfrytëzojnë këtë pikë në lidhjet që krijojnë me kombet e huaja. Për këtë arsye dhe Amerika, mikja më e madhe e shqiptarëve, ka hapur bazën më të madhe ushtarake në botë – në Kosovë. Në këtë rast interesat amerikane i shërbejnë dhe Kosovës. 3) Politikanët e Kosovës duhet a) të zgjegjin mirë prioritet vendore në interes të Kosovës, b) të njohin mirë interesat e shteteve të huaja, c) të zgjedhin kush janë miqtë dhe cilët armiqtë dhe d) të jenë largpamës ndaj interesave vetiake të disa shteteve (jo për të mirën e Kosovës) dhe e) duhet të forcojnë lidhjet me aleatët e tyre.

 

2. Aspekti Politik

 

Krenari: kur në aspektin ndërkombëtar Kosova nëpërmjet Ministrisë së Diasporës, Punëve të Jashtme, Sigurisë dhe Mbrojtes ka arritur sukseset dhe arritjet më të larta. Kosova është i vetmi vend që për një kohë të shkurtër ka krijuar një qeverisje nga zero, kur ka patur vakum total politik. Deri tani ka arritur 98 njohje për pavarësi (njohja e fundit nga Pakistani) dhe vazhdon të ketë sukses në traktate shumëpalëshe ekononomike, në marrëveshjen e IBM-së për manaxhim e përbashkët të kufirit, etj. Kosova është i vetmi vend në botë ku politikani harxhon nga buxheti personal për të mirën e kombit. Zëvendëskryeministri i parë i Qeverisë së Kosovës, z. Behgjet Pacolli është i vetmi politikan jo vetëm në Kosovë, por në botë që ka shpenzuar nga buxheti i tij personal 10 milion euro në vitin 2012 për njohjen e Kosovës. Pavarësisht kritikës që egziston ose opinionit politik ndaj tij si lider, duhet vlerësuar dhe respektuar ky fakt përmendur më lart, që nuk e bën asnjeri në botë për kombin e tij.

Problem: kur politika e brendshme e Kosovës është ajo e jashtme. Kosovës i mungon një program-strukturë e qartë për zhvillim ekonomik vendor.

Kujdes: kur partia e cila je anëtarësuar të hap derën për të punësuar, ose të drejta të tjera. Por po e njëjta parti të jep shkelmin kur nuk je dakord me bindjet partiake. Kjo është ‘liri me pranga’.

Rekomandime:  Një ekonomi dhe një ushtri e fortë janë dy gjërat më kryesore të një shteti. Kosovës i mungojnë të dyjat. Po nuk u forcuan këto dy pika kulminante Kosova do mbetet shtet i dobët. Në drejtimin politik Kosovës i duhet një Skënderbe, një lider që prioritet ka të mirën dhe vetëm të mirën e kombit.

 

3. Aspekti Social-Ekonomik

 

Krenari: kur 1) kur tokat pjellore të Kosovës kanë furnizuar dikur të gjithë ish-Jugosllavinë; 2) diaspora shqiptare përfshihet në top përqindjen e personave më të pasur në botë (Amerikë, Europë top 50%); 3) në diasporë shqiptarët kanë arritur majat si biznesmena, avokatë, studentë, politikanë, artista, doktorë, gazetarë, etj.

Problem: kur 1) një bujk në Kosovë i leverdis të marrë autobuzin 1 orë për në Prishtinë për të shitut paketa cigare dhe karta për mbushje telefoni, se ka përfitim më shumë sesa të punojë dhe prodhojë tokën e tij; 2) kur mediat e huaja mbulojnë në shumicën e rasteve, vetëm problemet dhe veprimet e ulta të shqiptarëve; 3) kur politikanët e huaj në fushatat e tyre përmendin ‘dormenat’ ose ‘punëtorin e picerisë’ që është shqiptar si të vetmet arritje të shqiptarëve në Amerikë.

Kujdes: ndaj 1) produkteve të Serbisë, si misri që vjen nga Serbia shkakton kancer (me fakte kjo); 2)  produkteve të importuar si mishi. A e dini që i duhet 60 ditë të vijë mishi në Kosovë? Mishi që konsumet në Kosovë, porositet në Brazil. Pas dy javësh arrin në New York, pas 28 ditësh niset për në Montenegro-Maqedoni-Kosovë, udhëtim gati 2 muajsh. Për këtë udhëtim të gjatë aplikohen shumë kimikate për ta bërë pamjen e mishit ‘të freskët,’ të cilat janë të dëmshme për shëndetin e njeriut; 3) kujdes nga produktet që prodhohen jashtë shtetit, nuk do të thotë që janë më të mira në qualitet ose më të shëndetshme, përkundrazi.

Rekomandime: organet përkatëse të shtetit të Kosovës duhet të përkrahin bujkun e Kosovës dhe duhet të rriten investimet drejt zhvillimit ekonomik vendor. Pas luftës qeveria e Kosovës shpërndau 200–300 lopë meqë Serbia i mori/vodhi kafshët e bujqësisë. Vetëm lopë dhe disa të holla të pakta nuk mjaftojnë për sukses ekonomik vendor. Është alarmuese fakti që ekonomia e Kosovës mbahet nga tregtia e mallrave (të blera më lirë jashtë shtetit dhe shiten më shtrenjt të Kosovë) dhe nuk ka asnjë prodhim vendor përveç ujit, birrës dhe gurëthyesve. Restoratent në Kosovë duhet të krijojnë kontrata me bujqit në vend për t’i furnizuar me perime-ushqime të freskëta sipas sezonit. Bujkut dhe biznesmenavë fillestarë duhet t’i jepen disa përfitime 2–5 vitet e para si përshembull 0% në interes ose përqindje mjaft e ulët nëse biznesmeni merr kredi nga banka. Konsumatori i Kosovës duhet të blejë ushqime organike, të rritura dhe prodhuara në vend, dhe të informohet për produktet që konsumon.

 

4. Aspekti Artistik-Kulturor

 

Krenari: kur kujton paraardhësit e denjë shqiptar, Ilirët me kulturën dhe traditën e tyre, e cila ruhet edhe sot në të gjitha trojet shqiptare. Në aspektin artistik-kulturor shqiptarët e diasporës kanë arritur majat në secilën fushë/zhanër të artit që ia futur. Është një dhunti, një aftësi e shqiptarit të shkëlqejë falë punës, inteligjencës dhe dedikimit të tij. Përveç kësaj, ndikim ka patur dhe përkrahja e fuqishme e shtetit ku imigranti shqiptar, ka patur mundësi të eci përpara, zhvillohet si individ në zanatin e zgjedhur dhe të ketë përkrahje financiare dhe të tjera nga shteti ku banon në emigrim (mundësi që nuk egzistojnë në Kosovë). Pra vetë shteti vlerëson artin dhe kulturën dhe investon në këtë drejtim.

Problem: kur 1) artistët e talentuar të Kosovës nuk kanë mjete, vende praktike, mbështetje në financa, si dhe përkrahje si nga qytetarët dhe nga qeveria; 2) rinia — e ardhmja Kosovës harxhon kohën kot nëpër kafene tërë ditën duke pirë paketa duhani.

Rekomandime: Duhet patur më shumë programe dhe përkrahje për aktivitete artistike dhe mediat shqiptare brenda dhe jashtë vendit duhet të shkruajnë me shumë dhe vlerësojnë më shumë arritjet e talenteve shqiptare brenda dhe jashtë vendit.

 

5. Aspekti Ligjor

 

Sukses: Kosova konsiderohet si një nga shtetet me më shumë rregulla dhe ligje.
Problem: Një shtet aq më shumë ligje të ketë, tregon që aq shumë probleme ka! Problem kur ligjet hartohen, por nuk zbatohen!

 

Për më shumë këtë temë do e zgjeroj në hulimtimin tim shkencor të doktoraturës, që jam duke e përfunduar. Të interesuarit për të marrë pjesë në punimin tim mund të më dergojnë kërkesë për të plotësuar anketën tek adresa ermirab@yahoo.com . I jam mirënjohëse personaliteteve të respektuara të Kosovës për takimin dhe kontributin e tyre në punimin tim si:  Zëvendës Kryeministre e Republikës së Kosovës, znj. Edita Tahiri, Zëvëndësministrin e Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal, z. Basri Musmurati, Këshilltarin Politik, Ministria e Punëve të Jashtme, z. Pëllumb Kallaba, Drejtorin për Investime dhe Hulumtime të Diasporës, z. Naim Dedushaj, Shefin e Kabinetit, Këshilltar i Lartë Politik i Kryetarit të Kuvendit të Kosovës, z. Mehmet Hajrizi, Shefin e Sektorit për Bashkpunim me Agjencione, Dep. i Ministrisë FSK-së, N. Kol. Enver Dugolli, Nënkryetarin e Kuvendit të Kosovës, z. Glauk Konjufca, Ish-kryetarin e Odës  Ekonomike të Kosovës, z. Ismail Kastrati.

 

Akoma jam në pritje të pranimit të kërkesës të takimit me Presidenten znj. Atifete, Kryeministrin Thaçi, Zv. Kryeministri z. Pacolli, Ministrin e Jashtëm z. Hoxhaj. Synimi i punimit tim është të krijoj një profil politik për liderët shqiptar dhe të theksoj sukseset dhe arritjet në Kosovë para dhe pas pavarësisë. Punimi do japi rekomandime për situatën në Kosovë me fokusim punët e jashtme. Ky punim i tillë është mjaft i domosdoshëm, kur publikimet në perëndim, nuk portretizojnë një imazh pozitiv për Kosovën ose nuk përmendin arritjet që ka bërë vendi. Theksoj rëndësinë e këtij punimi në nivel ndërkombëtar dhe inkurajoj pesonat e përmendur më lart si dhe ekspertë me njohuri në çështje lidhur me Kosovën të me kontaktojnë. 

Edhe Qeni nuk kafshon nganjëherë e nuk është Njeri

NGA FLORI BRUQI




Ali Podrimja u lind më 28 Gusht, 1942 në Gjakovë, Kosovë, ku pati një fëmijëri të vështirë. Ali Podrimja është autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër dhe në shkallë ndërkombëtare.
Stili poetik[redakto]

Botën e vet poetike poeti e artikulon përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Poezia e tij është epitomë e hermetizmit ku metaforat përbëhen nga disa nivele dhe nën-nivele kuptimore. Manifestimi i kësaj forme poetike u bë i domosdoshëm për poetin, sepse i shërbeu si mburojë kundër sulmeve ndaj ish-pushtetit Serb në Kosovë. Pas pavarësisë së Kosovës, poezia e tij rifitojë lirizmin dhe ndenjën poetike, por pa mundur të dalin krejtësisht nga stili i ngjeshur tradicional.


 Studjoi gjuhë dhe letërsi shqiptare në Universitetin e Prishtinës, ku dhe jetoi tërë jetën. Periudha vendimtare për formimin shpírtëror dhe intelektual të poetit janë vitet pesëdhjetë. Më 1957 botoi poezinë e parë në revistën "Jeta e Re".



Ishin vitet kur shqiptarët në Kosovë përjetonin njërin nga terroret me të egra të pushtuesit serb, kohën e aksionit famëkeq për mbledhjen e armëve dhe të shpërnguljeve më drámatike të përmasave tragjike për Kosovën dhe shqiptarët (rreth treqindmijë të shpërngulur dhunshëm në Turqi). Poeti rritej dhe piqej në këto kushte, në këtë atmosfere agonie, që e kishte mbërthyer Kosovën. Qyteti i Gjakovës, ku kishte lindur dhe shkollohej, qytet me traditë të pasur patriotike, ishte më i godituri nga kjo vërshimë policore e UDB-së serbe. Poeti i përfshirë në këtë përditshmëri ndjeu nevojë të rezistojë, të kundërvihet dhe ta stigmatizojë tërthorazi synimin e pushtuesit:

Qaj rrafshi im i dashur, qaj! 
Diellin tënd verbuar e kanë tytat
E vatrat shkimbur deri më një...

Vargjet janë shkëputur nga poemthi lirik ,Hija e tokës", të cilin Ali Podrimja e shkruajti në vitin 1960, kur ishte gjimnazist. Një vit më pas, më 1961, Ali Podrimja botoi përmbledhjen e parë me vargje elegjiake Thirrje. Më pas vijnë përmbledhjet Shamijat e përshëndetjeve (1963), Dhimbë e bukur (1967), Sampo (1969), Torzo (1971) etj., deri në veprën e tij mjeshtërore Lum, lumi, (1982), që shënoi një kthesë në poezinë bashkëkohore kosovare.

Në vitet '80 e '90 ai do të vazhdojë të botojë libra poetikë si Zari, Buzëqeshje në kafaz etj., deri te dy librat në prozë: Burgu i hapur (1998) dhe Harakiri (1999).

Kur për një poet themi se nuk është konvencional, pra është modern, këtë duhet ta kuptojmë kështu: Ali Podrimja e çliron poezinë shqipe nga disa rregulla metrike, siç është: vargu i thurur, apo nga përmbajtjet si fryma apologjike, brohoritëse e poezisë së pasluftës etj. Por, ai vendos parime të tjera krijuese, siç është vargu i lirë, shqiptimi metaforik, gjuha e ironisë, efikase për të shprehur zona më të errëta apo më të fshehta të natyrës së njeriut.

 Synimi i poetit për t'u fshehur përmes reflekseve ezopike dhe për t'i përcjellë ato, duke shmangur ndalesat e jashtme, e nxjerrin në plan të parë mesazhin dhe në plan të dytë atë pjesë të vlerës artistike që arrihet përmes ritmit dhe euforisë. Me rëndësi është të kuptohet, nëse këto parime poetike të Ali Podrimjes, janë parime të një brezi dhe të një kohe dhe duhet të njihen si përvojë.

Pa to nuk mund të kuptohet dhe të zbulohet arti poetik nëpër kohë, sidomos për krijuesit e rinj, poetët e mëdhenj janë shkollë, nga e cila mund të mësojnë; janë përvojat, nga të cilat do të nisin ata të krijojnë parimet e tyre poetike. Poezia e Ali Podrimjes, e përkthyer në shumë gjuhë të huaja, është pranuar e vlerësuar pikërisht për arsye se në thesarin universal të vlerave, hyn bindshëm përmes koloritit të veçantë, përmes botës shpirtërore me individualitetin e vet të formuar, të ndryshëm nga të tjerët.

Publikimin e parë e bëri në vitin 1957 në revistën letrare Jeta e Re kur ishte në gjimnaz.
Rrethanat e vështira politike gjatë viteve ´60 dhe ato familjare më pas, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në poezitë e tij. Vdekja e të birit, Lumit, rezultoi me veprën më të bukur të tij gjer më sot, Lum Lumi.
Poezija e tij ka bërë që poezia shqiptare në tërësi të respektohet në të gjithë trojet shqiptare, si dhe të përkthehet në shumë gjuhë të huaja. Vargu i Podrimjës karakterizohet nga thjeshtësia, rima e padukshme, dhe simbolet e papritura.

Podrimja është gjetur i vdekur në Francë disa ditë më parë ku po qëndronte në Francë në kuadër të festivalit të poezisë "Voix de la Méditerranée" në qytetin e Lodève. I kishte humbur kontaktet me zyrtarët dhe kolegët e festivalit që nga 17 korriku në mbrëmje, ndërsa me familjarët dhe kolegët në Prishtinë, kishte kontaktuar për herë të fundit me 18 korrik në mëngjes..

Ali Podrimja

Poezia dhe vasha

Ajo shkruante poezi erotike
U ngjante vitrazheve, frymës
Kish shpirtin dhe bukurinë engjëllore

Para se të bënte dush
Plaçkat i hidhte nëpër sallon
Dhe shikonte trupin në pasqyrë

Mos ka mbetur edhe diç

Mund të ndërpritet komunikimi
Mes saj dhe atij tej xhamit
Që shikonte me sy të mjegulluar

Ne bisedonim për të bukurën
Dhe sensibilitetin njerëzor
Për kohën që na mungonte

Atë që prekte shkaktonte vërshime, tërmete
Dhe atë zërin e brendshëm
Që duhet mbrojtur

Një nga një ia ktheja plaçkat
Para sa kohësh të shpërndara
Në hapësirën blu

Dëshironte të ndjejë zgjimin e trupit
Të shëndetshëm, të pastër
Ç’të heqë më dorë e Krijuesit

(2010)


HARTA E GRISUR

Kujdes se minjtë grimcojnë hartën
e të qenit tonë

Breznitë ku mësonin si të ecet lashtësisë
Deri ku shtrihet atdheu e sa dete e lagin

Në fund të horizontit ngrin fryma
Në një cung ulur vërej para Kullës
Ku bie guri e ku fluturon zogu im

Shalues të ri një kalë kërkon
Gryka e vdekjes nuk kapërcehet
Nën krahë engjëlli udhëtim ëndërrues

Dherave lë nga një gur varri
Në shkreptina humb
Buzë Ujit të Madh shfaqet vdekja
Në rroba të zeza

Arbëria m’i ngjante një deleje të zgjebosur
Gardhiqeve lëkurë linte e ndrite pikagjaku

Ulërinte kopeja e ujqve të tërbuar

Vetëtimë shpatash këtejeandej Murit
Binin Majët e Sulit e lotonin selvitë
Me kokën e Ali Pashës në shuplakë

Hapet harta e grisur e atDheut

(Pragë, 1986)


Fusha e Zezë

Ku të lëshoj rrënjë
E të bëj pakëz hije
Se varre e varre e varre
Mbi to zgjohemi e dashur
Shkundim dritën e verbër
Të lexojmë fundin e ëndrrës
Nën një qiparis

(2005)

Maratoni nga Iliria

Është një engjëll që na mbron
Se kujt Maratoni nga Iliria
Do ia kumtojë lajmin
Se në Ulpianë
U gjet tërfili me katër fletë

(1999)

Tek ia kaloja Akilit

Këmbëzbathur zbres Malit të Vetëtimave
Qetësinë përrallore të Villa Walbertës
Ta hap në Gadishullin Ilirik
Çast të lumtur të kujtoj nga Golgota
Në shpinë Breshke Arbërie
Akilit tek ia kaloja

(Feldafing, 23.7.1992)

Gjarpri, bukuria

Mbyta gjarprin të hy në kohën time
Ç’po më dendëson zbrazëtia nëpër
huqet e mia

Diku në botë

Po qe se nuk të shkruaj
miku im i dashur dhe
Po qe se nuk ma dëgjon zërin
Merr një karafil
e ma kërko varrin
diku në botë
se vajta pas Lumit

(Ulpianë, 1982)

Një lozë seç loton

Tatëpjetë Golgotës zbret
hija e Njeriut
Është Çami, këngëtari i verbër i Sulit
Me një vravashke ndritë
rrugën e errët
Kërkon shtëpinë në lagjen Plaka
dhe varret e të parëve
Buzuku do të men
për komandant Arvanit
Nën çati seç loton lozë e tharë.

(Athinë, 1986)

G u a s k a

Dikur ishte shfaqur Shkretëtira
Dhe kisha dëgjuar vajin e Burrit të Dheut

Kisha përvjelë pantallonat
Pas zërit të fyellit isha nisur

Nga fundi i mistershëm tej horizontit
I' guaskë seç e kishte nxjerrë Uji i Madh

Kisha filluar ta hapë dhe Guaskë pas Guaske
Zbuloja fatkeqësitë e dherave të Arbërisë.

(Vlorë, 1992)

Litari i ankthit

E lirë Kosova dhe e pavarur
Me një litar rreth qafe
Kërkon degën më të lartë

Si dele nuk i dilet në pazar
Nëpër fjalë seç dridhet
Midis dy qytetërimeve e zënë

Nuk e mban litari as e lëshon
Në konferenca ndërkombëtare
Kallëzohet si përrallë

E s’e lëshon as e mban një litar

(Ulpianë, 9.10.2000)


Lufta Ime

Ra nata, tej vringëllin
Kur te duan me ndëshkojnë
Ligji nuk ekziston për mua
Timin prandaj e shkruaj
Thyej xhamin e errët
Mes meje e forcës së verbër

(Këln, 1 nëntor 1998)

Vaji për Kosovën

Na pate apo te kishim

Ne toke as ne qiell
mori e uruar

Hap shuplaken dhe peshoj
Piken e gjakut tënd

(Munih, 1998)

Dridhme

Ne Kosove
Vetëm vdekja
nuk vonon

(Munih, 1999)

Mjerimi njerëzor

Edhe Qeni
nuk kafshon
nganjëherë
e nuk është Njeri

Po Njeriu
nuk le gjë
pa gëlltitur
e nuk është Qen.

(Prishtinë, 1980)


KOMETA E HARRUAR

Gjithnjë e më pak i ngjaj vetes
Dje e varrosëm poetin Jamarbër Marko
Tirana e zbrazur dhe më bëhej se
një peshkaqen kërkonte gjahun e vet

Jam i huaj gjithnjë e më shumë
Me kockë e mish më kapërdinë zbrazësia
E kërkoj gurin tim dhe ik
nga Uji i Madh që rrah brigjet e mia

Nuk besoja se kaq shumë vetmi
Tjerret metropoleve shqiptare
Ku ndonjë mbret i minjve
Hedh dhe duqin e fundit të cigares

Duhet ikur duhet ikur miku im
Para se t’më zërë nata e thikave

Në Lesbos tek kërkoj Safon
Kokën e poetit të panjohur nga Australia
E pashë si fluturonte në qiellin grek

Komet e harruar nga koha e Homerit.

(Lesbos, 8/09/2010)


HARTA E GRISUR

Kujdes se minjtë grimcojnë hartën
e të qenit tonë

Breznitë ku mësonin si të ecet lashtësisë
Deri ku shtrihet atDheu e sa dete e lagin

Në fund të horizontit ngrin fryma
Në një cung ulur vërej para Kullës
Ku bie guri e ku fluturon zogu im

Shalues të ri një kalë kërkon
Nuk kapërcehet gryka e vdekjes
Nën krahë engjëlli udhëtim ëndërrues

Dherave lë nga një gur varr
Në shkreptina humb
Buzë Ujit të Madh shfaqet vdekja
në rroba të zeza

Arbëria m’i ngjante një deleje të zgjebosur
Gardhiqeve linte lëkurë e ndrite pikagjakut

Kopeja e ujqve të tërbuar ulërinte

Vetëtimë shpatash këtejeandej Murit
Binin Majët e Sulit e lotonin selvitë
Me kokën e Ali Pashës në shuplakë

Hapet harta e grisur e atDheut

(Pargë, 1986)

FLUTURIMI I FUNDIT

Paqen e përjetshme ma fale imZot
Kërkoj një vend të vë kokën
Mbi bos dheu ku shirat
nuk pushojnë

Në kujtesë të mbyll fluturimin e
fundit të fluturës
Para fjalës e shpirtit
tek digjen në flakën e qiriut

Faleminderës imZot që nuk më turpërove
mua rebelin e mbretërisë së përhirtë
qe ik tek fishkëllon andej fryma

(Ulpianë, 1998)

DËGJOHET `I KAMBANË

Jeta nuk është
Është vdekja
Që fshihet pas
Therres së vet

Pret të troket
Diku dëgjohet
`i kambanë

(Berlin, 1989)




UNË BIRI YT

Unë biri yt, Kosovë, t'i njoh dëshirat e heshtura,
t'i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t'i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,
t'i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve të pagjumta,
e të shpërthejë do si vullkan,
më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë,
Unë, biri yt.




EPIKA

Me shekuj kam shitur gjakun
e rritur jam me gjakun e shitur
Me shekuj kam hëngër me veten
e ditur s'kam të qesh me veten e tepruar...
Miq,

Kosova është gjaku im që nuk falet!




ANKTHI

Toka ime digjet, toka ime e dashur,
balli im i ngrysur,
pishë...

Caqet e tua herët t'i kam përbirë me hijet e mia,
Kosovë, përrallë e lashtë!
Herët m'i ke lidhur këmbë e duart me skamje,
vuajtje e vdekje...

Medet, kë më parë të shpëtoj: veten apo zogjtë

e ngrirë n'ajër?
Nipave ç'tu them për këngën time të vdekjes?
- Heu, edhe kryet po të ma hiqni, tjetra do t'më
kish mbirë!

Toka ime digjet
në çdo pëllëmbë të trupit tim - toka e mallkuar..




ME JETUE

Tim bir, Lumit
Erdhe në jetë
Nuk ka më nevojë për kuje, lutje
Kryesorja të jetosh
Këtë gur ta hedhësh më larg se Unë
Prandaj:
Bukën ta pjekësh dy herë nën saç
Ujin ta ziesh deri në shkallën 99
Derisa të mbetesh ti i vetmi kërthi në ajër
në kohë kozmos.
Metafora e Jetës Sime

nëse s'flas
jeta ime s'ka qetësi

fjala ime bëhu Unë

heshtja të të mos shtypë
në gurë
rnulliri

nëse s'flas
jeta ime s'ka qetësi

fjala ime bëhu Unë

plaga ime
le të marrë
frymë thellë




ME QENË

Të jesh shqiptar
e vdekja të mos të gjejë
edhe në skaj të botës
e pamundur është

Të jesh shqiptar
e ndonjë qen të mos të ndjek
deri në varr
e pamundur është

Shqiptar të jesh
botën varr të mos e kesh
e pamundur është
e pamundur

Në trupin tim
plaga më e thellë
sa më afër
Bregut
lum lumi nuk është në linjë




TI DHE UJI

Diellin ta shikosh nga hija e plepit
Dhe ta matësh
Kur hijen tënde s'mund ta kapërcesh më
Qenit ruaju se të kafshon ajo kafshë shtëpiake
Besnik i madh i Njeriut
Nga kafshimi i gjarprit mund të shpëtosh
Macen nxirre nga fjalori yt gjithsesi
Ajo s'është simbol i kohës sate as i artit tënd
(Unë gjithmonë ia kam frikën edhe Lules edhe
Femrës)
Kur të flasësh fol të dëgjohesh në bjeshkë
të dëgjohesh në shkretëtirë
Për të dytën herë mbetesh pa kokë ose kush
nuk të beson:
Sa më pak shikoje veten në pasqyrë
Dhe kurrë mos mendo: I pari
Ai që ka ekzistuar para teje jam UNË
Ai që do të kujdeset për ditët e mia të mbrama
Për ëndrrat e mia e qetësinë je Ti
Me pleh kurrë mos u pajto: Nxirre në gjysmë
të natës
në pikë të vapës
Asgjë mos rrit asgjë mos krijo me dhunë
Rast i humbur nuk je edhe pse pylli
dendësohet
Mund ta kalosh natën në Kullën time të vetmuar
në botë
Dhe si të duash Ti Lumi
Kryesorja: jetën ta jetosh pa e vrarë
Dhe pa të mbetur në këmbë ndonjë therrë
e saj e zezë
Bashkudhëtari im
Ta provojmë vetveten derisa kemi frymë.




NJË NATË NGA NETET PA GJUMË

Zgjohu Kosovë!Zgjohu nëna ime e dashur,
balli dhe emri im i shkelur,
zgjohu,oj!A po e ndien vajin tim?
A po sheh si ti kam ngulur sytë
mu në zemër,mu në shpirt,
si t`i kam hedhur duart rreth belit
për të përqafuar unë, ashti yt?
Zgjohu,Kosovë!

Nga degët e mia të thyera kush po dahet,
këtë cater kush po e le?
Ç`janë këto gjurmë gjaku që po shtohen
nëpër fytyrën tende,
këto varre e murana qe po sillen vërdallë
rreth shtëpisë sime?...
Zgjohu, Kosovë!Zgjohu, nëna ime e dashur,
balli dhe emri im i shkelur,
Zgjohu, Kosovë!...

Sonte vetëm mbeta e
në derë të oborrit askush s`po me troket,
askush më, thua vdekur jam e harruar
Në këto troje e suka gjaku.

Thua më është shkrimbur hisja
e mbyllur dera e konakut.....
Zgjohu, Kosovë, flakë e hershme e ashtit tim
t`pelcitur.
Bota në ty le të kallet!




PARISI, VENDLINDJA

Do të hyjmë në Paris
gurin tonë aty do ta ngulim,
nuk do të na presë Teuta, Genti,
nuk do të na presë hordhi e egër romake,
nuk do të na presë njeri i gjallë.

Në Paris do të hyjmë;
ëndërrat do t'i varim në krahë të lejlekëve
te një krua do t'i lajmë sytë, duart lythore,
do t'i lëmë netët ballkanike pas shpine
vallet, këngët, baladat, përrallat,
vetëm fyellin do ta marrim
t'i biem kur të na rrokë malli,
kur humbim në grumbullin e klosharëve,
të hijeve,
të minjve,
deri vonë rrugëve të Parisit në metro marramenthi:
do t'i marrim erë ftoit të vendlindjes
për kohët pis do të flasim me gishta,
nuk do të shkelim asnjë mizë,
nuk do të trembim asnjë zog,
nuk do të derdhim zjarr, vrer,
mbi kokë të njeriut,
Evropës së përgjumur s'do t'i përulemi
as perëndive të krisura.
Ma jep besën, Lum Lumi,
se nuk do të harrojmë vendlindjen.




RËNKIMI

Qaj, rrafshi im i dashur, qaj!
Diellin tënd verbuar e kanë tytat,
E vatrat shkimbur deri në një.

Zogun në qiell, zogun ta kanë vrarë
Me duar të mia të çara
Me rrashtat tona të shpuara mbuluar të kanë;

Pragje thyer e konaqe mbyllur...
Për gjithkë e për askë vrarë jemi...

Qaj, rrafshi im i dashur, qaj.

Plepi im qiellin do ta shpojë,
Plepi im i kallur
Qiellin e humbur majë një shpate.

-----------------------------------------------------------------------

1.

Erdhi furishëm dhe u fut në jetën e shqiptarëve si meteor. Rrëmujshëm, së bashku me një brez të talentuar e të guximshëm, nisi në fillim të viteve ‘60 një epokë të re, të paparë më herët, moderne. Erdhi të bënte një jetë tjetër, një art tjetër, një civilizim tjetër fare në një tokë të lënë prapa të tjerëve. Erdhi me një filozofi të çuditshme jetësore, me një synim - të jesh i pari, në maje. Edhe kur hapej tërësisht me fjalën e tij, i drejtpërdrejtë dhe kish nevojë të prekte tokën po edhe kur mbyllej, se kish nevojë të prekte qiellin duke prodhuar mjegullën semantike si shumësi kuptimore, ai nuk shterej asnjëherë. Poet me një talent të rrallë, i paparashikueshëm e gjithmonë befasues, jokonvencional e çrëmdomtësues, Podrimja është shndërruar në një klasik të gjallë të poezisë shqipe duke u bërë emri më i njohur, më i përkthyer dhe personaliteti më i shquar që përfaqësonte kulturën shqiptare në botë. Shqiptarët kishin gjetur shkrimtarin e vet, i cili për disa decenie diti të artikulonte ambiciet e tyre çlirimtare në një mënyrë që vetëm ai dinte t’i kuptonte e t’i shumëfishonte, kurse të tjerët kishin gjetur te Ali Podrimja poetin që befasonte në një mënyrë origjinale dhe që shpërndante në botë një mesazh humanizmi të paparë nga një zonë tektonike urrejtjesh e katastrofash njerëzore.



2.

Poeti Ali Podrimja ka ndërtuar një figurë në një varg monumental këtu e 40 vjet më parë, Kosova është gjaku im që nuk falet! Është simboli i emblematizuar i fazës së parë të shkrimit e që do të ketë më vonë rol të rëndësishëm në interpretimin e tërë opusit letrar të këtij poeti, i cili insiston prej fillimit që kjo të jetë një heraldikë kryesore e këtij vendi.

Kjo figurë e ndërtuar si përngjasim i hapur mbi një strukturë arketipore që ka parasysh një trashëgimi dhe një besim të njohur dhe të çmuar, është një pozicionim apodiktik me insistim të ndërthurjes së ligjëratës me argumentim bindës e që nuk lë hapësirë për luhatje. Kosova e vënë pranë një përngjasimi të hapur me gjakun që s’falet, është një ngritje retorike që të kujton ndërtime të hershme zmadhuese me insistim bindës.

Ky varg më vonë do të bëhet një topos shumë i fuqishëm në jetën kulturore dhe shoqërore të Kosovës. Figura do të gjejë edhe lidhje të shumta shtesë, me referenca të qarta në jetën shoqërore të Kosovës që do të shkojnë deri në denotime precize të identifikimit të masave në kohë dridhjesh të ashpra për tërë popullin. Unë nuk di ndonjë varg tjetër kaq monumental të ndonjë shkrimtari shqiptar që ka arritur të bëjë identifikim aq të fuqishëm të strukturës figurative të folësit me pritjen spektakulare të marrësve dhe për një kohë aq të gjatë. Aq më tepër, mund të thuhet se ky është nga vargjet që është ridimensionuar e risistematizuar me qindra herë për këto 40 vjet e që shpreh fuqinë e artit për të marrë dimensione shtesë në kontekste të ndryshme.

Vargu Kosova është gjaku im që nuk falet do të jetë çelës për interpretimin e zhvillimit të mëvonshëm të këtij autori dhe pranimi me të njëjtin intensitet nga lexuesi për një kohë kaq të gjatë.

Me këtë varg poeti ka lidhur që në fillim një kontratë të besueshme me lexuesin e që do të funksionojë si marrëveshje e fshehtë edhe atëherë kur autori do të ekonomizojë tej mase gjuhën, edhe atëherë kur do të vështirësojë tepër natyrën komunikuese të gjuhës dhe do ta reduktojë deri në ekstrem ngarkesën informative të mesazhit në favor të nëntekstit.

Ky është vargu emblemë, të cilin e njohin fëmijët në shkolla dhe të cilin e kanë bërë çelës mësuesit për të depërtuar në poezinë e tij të mëvonshme, e cila shumë herët ka lënë këtë retorikë dhe ka marrë rrugë që ka qenë e vështirë të ndiqet, mos e pamundur nga lexuesit e tij të fillimit.

Në vitet ’70 Ali Podrimja ndërton një tip tjetër gjuhe dhe kështu një fazë tjetër në krijimtarinë e tij që mund të quhet fazë e ekonomizimit maksimal të shprehjes dhe e komunikativitetit të vështirësuar. Kjo është fazë e ngritjes cilësore të Ali Podrimjes. Autori lë një traditë shkrimi, bën shmangie të madhe stilistike dhe me shmangien e vet bën që të krijohet një shmangie e madhe në poezinë shqipe në përgjithësi. Është ndoshta kryesori që i ka dhënë guxim këtij tipi të gjuhës, që i ka dhënë frymë dhe që është shumë e çuditshme, i ka dhënë një fuqi jo të zakonshme identifikuese dhe receptuese në një mjedis jo shumë të përgatitur për të komunikuar me një strukturë të tillë gjuhe.

Nuk mund të shpjegohet lehtë si ka gjetur marrësin në hapësirën kulturore të Kosovës, të para 30 vjetësh kjo strukturë gjuhe dhe këto simbole kaq të largëta. Vetëm kontrata e lidhur në mes të autorit dhe lexuesit që në fillim të fillimit dhe e mbajtur fshehur për këto 40 vjet ka mundur ta shpëtojë situatën. Do thënë se poezia e Ali Podrimjes ka funksionuar gjatë tërë kohës, madje edhe atëherë kur ka qenë skajshmërisht e qethur nga shenjat lokale. Mund të jetë që nuk ka komunikuar me tërë përbërësit e vet dhe mund të jetë që është kanalizuar ndonjëherë jofatlumnisht në mesazhe dhe lidhje referenciale të varfëruara e stereotipe, po për të komunikuar nuk ka pushuar asnjëherë.

Libri “Lum Lumi” (1982) dhe poezia që ky autor krijon gjatë viteve ’80 janë një shmangie stilistike, si rezultat i kredos së tij krijuese për të sjellë vazhdimisht diçka të re në skenën letrare. Siç është e njohur, që shmangiet e suksesshme zakonisht shfaqen njëherë në nivel të gjuhës, Ali Podrimja lë strukturën e gjuhës së ekonomizimit të skajshëm të viteve ‘70 dhe imponon me drejtpërdrejtshmërinë e gjuhës kolokuiale që i afrohet më shumë gjuhës së komunikimit të automatizuar, por që nuk preket asnjëherë nga ajo dukuri e rrezikshme.

Me librin “Lum Lumi”, Ali Podrimja do të heqë dorë nga simbolet e kërkuara që rrezatojnë konotacione të largëta, si dhe nga fshehtësitë shumështresore të miteve dhe aktualizimi me sens i tyre. Këtu shfaqet një kthim introvert kah një dhimbje personale që godet unin e tij, djalin dhe familjen. Kjo ka larguar Podrimjen për një çast nga preokupimi i tij i njohur dhe nga shikimi i gjerë, të cilin e trazon vetëm një fat i madh i etnisë. Po edhe në këtë rast poeti është pritur fuqishëm nga marrësit pavarësisht se në kohën kur shfaqet libri priste mesazhe të qarta për fatin e kombit.

Me librin “Lum Lumi”, Podrimja ka treguar se është mjeshtër i shkëlqyeshëm i zhvendosjes dhe alternimit të konteksteve nëpërmjet ndërtimit të hapësirave dhe nënhapësirave. “Lum Lumi” është shembulli më i mirë se si mbindërtohet një dhembje e thellë individuale në një brengë të madhe për grupin dhe më në fund për fatin e racës njerëzore.

Fund i gëzuar është libri, ku Podrimja zhdërvillen edhe më tej gjuhën kolokviale, por që thellon dukshëm ndërthurjen e ironisë në një përmbysje totale të koncepteve me një drejtpërdrejtshmëri mahnitëse të artikulimit. Shqiptime siç janë: fajtor është shqiptari, unë jam egërsirë, unë jam qen, shënojnë nivelin më të lartë të ironisë, me ç’gjë autori ka arritur të rrënojë e të përmbysë atavizma të ngarkuara gjatë, me dhunë e destruksion njerëzor. Vetëm me këtë përmbysje, me këtë kthim tejet të drejtpërdrejtë në veten e parë, autori ka mundur t’i shpëtojë rrezikut permanent që të zhytet në vorbullën e helmimit të gjuhës.



3.

Bal, Ti s’erdhe në këtë jetë të ndryshosh vdekjen, Ti erdhe në jetën tonë të ndryshosh jetën dhe kishe besim të madh se mund ta ndryshoje atë rrënjësisht edhe kur prekje gjëra që s’lëvizen dot nga dorë e njeriut. Dhe bëre një jetë majave duke vënë limite të larta për gjithë ata që do vinë pas teje në këtë truall. Njeriu vjen të bëjë një jetë dhe Ti krijove një botë, një botë krijuar nga gjeniu. I ke dhënë kuptim jetës së të tjerëve, e ke pasuruar me gjenialitetin tënd të papërsëritshëm. Ti ishe besimtari i fundit nga të mëdhenjtë që besonin se me poezi mund të ndryshonin botën. Ti kishe besim të palëkundur ashtu si shumë të mëdhenj para teje. Prandaj Ti nuk bëje gjë tjetër, vetëm poezinë. Ti ishe vetëm poet se kishe besim se vetëm poezia mund të ndryshojë jetën. Jetoje si poet, silleshe si poet dhe mbylleshe nganjëherë si poet në misterin tënd dhe ne s’kuptonim gjë nga mjegulla jote gjeniale.

Ti, besimtari i madh e i palëkundur që besoje se mund të ndryshoje jetën, kurrë nuk ke provuar të ndryshosh vdekjen. Ashtu mospërfillës, ta zëmë, burri e bën diku vdekjen shkruan kritiku letrar prof.dr.Basri Qapriçi.


---------------------------

Ali Podrimja e çliron poezinë shqipe nga disa rregulla metrike, siç është: vargu i thurur, apo nga përmbajtjet si fryma apologjike, brohoritëse e poezisë së pasluftës etj. Por, ai vendos parime të tjera krijuese, siç është vargu i lirë, shqiptimi metaforik, gjuha e ironisë, efikase për të shprehur zona më të errëta apo më të fshehta të natyrës së njeriut. Synimi i poetit për t'u fshehur përmes reflekseve ezopike dhe për t'i përcjellë ato, duke shmangur ndalesat e jashtme, e nxjerrin në plan të parë mesazhin dhe në plan të dytë atë pjesë të vlerës artistike që arrihet përmes ritmit dhe euforisë. Me rëndësi është të kuptohet, nëse këto parime poetike të Ali Podrimjes, janë parime të një brezi dhe të një kohe dhe duhet të njihen si përvojë. Pa to nuk mund të kuptohet dhe të zbulohet arti poetik nëpër kohë, sidomos për krijuesit e rinj, poetët e mëdhenj janë shkollë, nga e cila mund të mësojnë; janë përvojat, nga të cilat do të nisin ata të krijojnë parimet e tyre poetike. Poezia e Ali Podrimjes, e përkthyer në shumë gjuhë të huaja, është pranuar e vlerësuar pikërisht për arsye se në thesarin universal të vlerave, hyn bindshëm përmes koloritit të veçantë, përmes botës shpirtërore me individualitetin e vet të formuar, të ndryshëm nga të tjerët.




Prishtinë,02.11.2013                                                                                  Flori Bruqi

KUR HIJA E VDEKJES BËN ROJE MBI KOKË

SHKRIME PËR KATËR LIBRA



Shkruan HASAN HASANI



KUR HIJA E VDEKJES BËN ROJE MBI KOKË



Din Mehmeti: “Vajet e shiut”, botoi “Jeta e Re”, Prishtinë, 2010



Vdekja si kategori fiziologjike, filozofike dhe religjioze është një proces nëpër të cilin do të kalojë çdo qenie njerëzore. Nëse me vdekjen fiziologjike kuptojmë fillimin e shthurjes së organizmit përkatësisht me humbjen e aftësive të organizmit, vdekja nga aspekti filozofik paraqet fundin e ekzistencës së njeriut si qenie e gjallë, ndërsa vdekja nga aspekti religjioz është ndarja e shpirtit nga gjësendi (trupi) material. Këto kategori të fenomenit vdekja që në kohët antike u bënë objekt shqyrtimi e analize, shpjegimi dhe interpretimi. Sipas Platonit vdekja është çlirimi i shpirtit, ndërsa Lajbnici mendon se vdekja s’është gjë tjetër veçse rezultat përfundimtar i procesit involutiv. Kurse Shopenhaueri mendon se vdekja është vetëm vdekje e vetëdijes së njeriut. Filozofët ekzistencialistë Marsel, Kamy, Sartër, Hajdeger, Jespers mendojnë se i vetmi problem i njëmendët i filozofisë është vdekja. Madje, sipas tyre vdekja është fundi i ekzistencës se njeriut.

Edhe në letërsinë botërore vdekja si fenomen filozofik, po edhe fiziologjik e religjioz u bë objekt frymëzimi nga autorë të ndryshëm, prozatorë e poetë, e sidomos këta të fundit u ndalen më shumë duke e trajtuar vdekjen si fenomen filozofik të mveshur me figura të ndryshme, shpesh lakonike, pa ia përmendur emrin. Janë të njohur poetët si Lorka, Edgar Alan Po, Oktavio Paz, Borhesi e shumë të tjerë.



Të njëjtin zbërthim vdekja e përjeton edhe të shkrimtarët shqiptarë, duke filluar nga bejtexhinjtë që këtë e zbërthejnë si kategori fetare e deri në ditët tona. Sidomos, letërsia bashkëkohore, ajo e shekullit njëzet, e përfaqësuar nga At Gjergj Fishta, përkatësisht në gjysmën e dytë të këtij shekulli brumoset më shumë se çdo gjë tjetër me artin letrar, kush duke e shikuar nga kënvështrimi pesimist, e kush tjetër edhe vetëm si fenomen të shkëputjes nga jeta e vërtetë për të kaluar në jetën e amshueshme. Në Kosovë, në veprat e shkrimtarëve të ndryshëm (më shumë tek poetët) vdekjen e gjejmë të pranishme, në poezi e në prozë, si te Azem Shkreli, Beqir Musliu, Anton Pashku, Fahredin Gunga e të tjerë.

Edhe te poeti Din Mehmeti, autor i gjashtëmbëdhjetë vëllimeve poetike me poezi për të rritur, vdekja zë një hapësirë bukur të gjerë në vargjet e tij për më shumë së një gjysëm shekulli, kohë kjo që ky poet u mor aktivisht me shkrime përkatësisht poezi. Madje në vitin 1978 Din Mehmeti botoi vëllimin poetik “Ikje nga vdekja”, ku një vend të rëndësishëm zë fenomeni i vdekjes si kategori qoftë letrare, qoftë edhe filozofike. Megjithatë, këtë më të theksuar e gjejmë në librin e tij të fundit me poezi, të cilin poeti e shkroi katër-pesë vite para vdekjes, poezi këto që u përgatitën nga vetë autori sa ishte gjallë dhe u botuan (vdiq më 12 nëntor 2010) pak ditë më vonë kur u nda nga jeta, pra në fund të dhjetorit të vitit 2010 dhe mban titullin “Vajet e shiut”, me gjithsej 62 poezi. Një pjesë e këtyre poezive u shkruan gjatë viteve 2009-2010 në spitalin e Gjakovës, ku poeti viteve të fundit ishte vizitorë i shpeshtë, meqë sëmuarja po e bënte të veten, kështu që edhe vdiq në moshën 81-vjeçare, kohë kjo kur vdekja i bënte roje mbi kokë.

Figurativisht poeti DinMehmeti qysh në vitet shtatëdhjetë u “mundua” të ikte nga vdekja, madje këtë e bëri me sukses, por ja, një ditë vie koha kur çdo qenie njerëzore që ka lindur, duhet edhe të ndahet nga ajo (jeta) dhe deshe s’deshe duhet të përqafohesh me vdekjen. Pa iu kthye këtij motivi në retrospektivë në librat me poezi të shkruara për pesëdhjetë vjet nga poeti Din Mehmeti, ne në këtë udhëtim poetik do të shpalojmë vetëm librin e fundit “Vajet e shiut”, që siç u tha, u botua pas vdekjes së poetit. Dhe që në poezinë e parë të këtij vëllimi poetik, pra në poezinë “Jeta” të cilën poeti e shkroi më 10 shkurt 2010 në spitalin e Gjakovës, në gjashtë vargjet e para Dini drejtpërdrejtë na jep atmosferën ku nëpër dyert e spitalit hyjnë e dalin njerëzit ditë e natë, ndërsa roja humb durimin dhe nuk flet me askënd, kështu që pasojnë vargjet: “Kur nata mbështjell spitalin / Me çarçaf të zi / Shfaqen hijet e të vdekurve / Nëpër pavijone nëpër dhomatr të sëmuarëve / Shikojnë fytyrat e tyre zverdhake / Sytë e tyre të lodhur flasin përçartë”, me çrast shfaqet qartë koncepti i poetit për gjithë atë që zjen brenda këtyre dhomave, pavioneve, sallave të operacioneve, aty pra ku shfaqen hijet e të vdekurve, fytyrat e zverdhura, sytë që flasin përçartë e shumë skena të tjera njerëzish të sëmurë. Poeti e mbyll këtë poezi me vargjet: “Në mëngjes jeta zgjohet herët / Me një buzëqeshje të shndritshme / U jep frymë të sëmurëve / Derdh mbi ta gaz e shpresa / Për të shpëtuar të mundurën”, ku sheshazi del në skenë optimizmi i poetit, qoftë edhe i brishtë që njerëzit e bartin me vete për tërë jetën. Kjo poezi është edhe Prologu i tërë këtij vëllimi poetik, poezi kjo ku më së miri shprehet gjithë ajo që ndrynte Din Mehmeti në shpirtin e tij poetik.

Din Mehmeti, i njohur si poet i fuqishëm i vargut dhe i metaforave, edhe në këtë libër të fundit të tij, derdhi tërë shpirtin poetik në këto vargje që i përshkon hija e vdekjes, mjegulla e sëmurjes, përi i jetës në përfundim. Këto i gjejmë sidomos të poezitë e ciklit të parë “Ishte kohë e rrufeve” siç janë poezitë “Jetë”, “Art i bardhë”, “Këndojmë e lutemi”, “Njeriu numër”, “E bardha në të zezën”, “Më e shtrenjta është ngrënë”, “Njeriu i bardhë” (kushtuar Dr. Rifat Lilës), “Herë në të djathtë, herë në të majtë”, “Kur të vish tek unë”, “Njerëz të flakur nga rëniet”, “Pëlcitje”, “Arti i ri i vdekjes” e shumë të tjera që paraqesin gjendjen e rëndë shpirtërore të poetit Din Mehmeti në shtratin e vdekjes. Megjithatë, poeti Din Mehmeti gjen forcë që pikërisht vdekjes t’i këndojë me vargje pa iu trembur syri, por si një shpirt i dehur në fjalën dhe metaforën që e mbante për zemre, e lartësoi edhe këtë, pra vdekjen, në vendin ku e kishte, duke e marrë si proces biologjik nëpër të cilin duhet kaluar, ashtu siç kaluan njerëzimi në shekujt në vijim. Për poetin e shtruar në spital, ku viteve të fundit shpesh u gjend si banor i tij, çdo gjë ishte e bardhë, edhe mjekët, edhe motrat, korridoret dhe muret e dhomave, ëndrrat dhe mendimet, ilaqet dhe injeksionet, antibiotikët dhe diklofenët, dhembjet dhe klithjet, amdje edhe vdekjet… Pra, çdo gjë ishte e bardhë. Poeti me vargje të bukura, me shprehje të figurshme, me metafora dhe epitete portretizon vetveten: “Në një dhomë të spitalit / Unë vetë i gjashti / Të bërë shportë nga injeksionet”. Kjo ishte gjendja edhe shpirtërore edhe fizike e poetit Din Mehmeti, të cilin kahdo që e kthejnë, e tmerronin hijet e të sëmurëve që luftonin me jetën dhe vdekjen. Këtë e dëshmojnë edhe këto vargje: “Nga zhgënjimet thurim ëndrra / Për të fluturuar diku larg / Për të mos u kthyer më” (vj. “Këndojmë e lutemi”), “Motrat më shikojnë flasin diç mes veti / Zverdhën skuqën dhe ikin shpejt” (vj. “Njeriu numër”), “Të lirë ma lë një shteg / Për të arritur në Kodrën e Bardhë” (vj. “Më e shtrenjta është ngrënë”). Këto vargje të shkëputura tegojnë si e shihte, si e përceptonte, si dyluftonte, si e çmonte vdekjen poeti Din Mehmeti.

Shikuar ciklet e vëllimit poetik “Vajet e shiut” hetojmë zhytjen e poetit në vargjet që aromosin dhembje, vdekje, sëmurje, pakthim… Shohim hijen e vdekjes që rri mbi kokë, që bën roje natë e ditë. Këtë e dëshmojnë titujt e cikleve: “Ishte kohë e rrufeve”, “Të gjithë e kërkojnë vdekjen përpara”, “Terri mbretëria e përjetshme e njeriut”, “Ora e vdekjes” dhe “Vajet e shiut”. Këtu, shëtitja nëpër vargjet e ciklit të dytë “Të gjithë e kërkojnë vdekjen përpara”, nxjerr në dritë vargje të frymëzuara thellë, vargje të cilat jemi mësuar t’i lexojmë edhe më parë në poezitë e Din Mehmetit ku hija e vdekjes sikur fshehet nëpër metafora e askund nuk del sheshazi, por që lexuesi e heton këtë hije. Në katërmbëdhjetë poezitë e këtij cikli vetëm te poezia “Si të ik nga ti” (lexo nga vdekja) ku figurativisht poeti pohon se kjo (vdekja) më vjen pas si hije e lules, madje m’i merr shikimet, ëndrrat dhe zhgjëndrrat duke m’i strukur në rrudhat e thella të ballit… Dhe në fund, në mbyllje të poezisë, megjithatë poeti e thotë troç: “E kur vdekja troket në derë / Më mbulon me rrezet e syve tu / Atëherë vdekja ulërin / Duke ikur nga unë”. Shpirti i poetit nuk arrin të qetësohet, kështu që vdekja kafshon me dhëmb të zi si një kafshë e zezë.

Në këtë vazhdimësi duhet lexuar edhe ciklin “Ora e vdekjes”, një poemth i vogël prej pesë këngësh kushtuar të vëllait më të ri, Halitit, i cili u nda nga jeta disa vjet para se t’i bashkohej edhe poeti Din Mehmeti. Është kjo një elegji që pikon nga shpirti i poetit, fjalët që stolisin këto vargje janë të zgjedhura, kanë peshë plumbi. Kjo elegji kalon kufinjtë e personales. Vargjet përgjithësojnë kohën për të cilën flet poeti… Kohë kjo ku bashkëbiseduesit (vëllezërit) e shikojnë historinë në sy dhe vargjet shpërthejnë: “… plumbi i pushkës / Nuk më shpon s’ka zjarr që më djeg / S’ka lumë që më mbyt njeriu s’duhet / Të vdes për së gjalli pa i zbrazë të / Gjitha fjalët pa kënduar një këngë / Pa shkrepur asnjë pushkë pa e bërë për / Kosovën asnjë luftë na thoshe se / Jetën duhet ta fitosh…”

Edhe dhjetë poezitë e ciklit të fundit “Vajet e shiut” sipas të cilit u pagëzua edhe ky vëllim poetik poezish, Din Mehmeti vazhdon këngëtimin e viteve të mëparshme, sepse “në fund të ëndrrave të thara / ku fillon hiri i jetës / E bardha e ngjyros të zezën / E zeza të bardhën”. Nëpër këto vargje figurativisht lundron hija e vdekjes që poetit i rrinte mbi kokë. Edhe kjo hije e tetëdhjetë e një vjetëve të cilës poeti ngadalë po i dorëzohej, po i dorëzohej këtij dimri që po arrinte në fund të shikimit të poetit.

Meqë në këtë qasje timen u ndala kryesisht të vargjet e këtij vëllimi poetik ku flitet, gjykohet, interpretohet vdekja si fenomen nga një shpirt i dehur poetik, siç ishte shpirti i poetit të çiltër Din Mehmeti, këtë do ta ilustroj me katër vargjet e fundit të librit, nga poezia poashtu e fundit “Zog mendimi” ku thotë: “Dua të fluturoj lart në qiell / Të ndërroj formë / Këngë shiu të bëhem / E të bie mbi tokë” (sipas datës 3 maj 2010, poezia e fundit e shkruar nga poeti) paraqet Epilogun poetik të Din Mehmetit dhe veprës së tij poetike.

Pikërisht ky është mendimi dhe interpretimi që poeti Din Mehmeti i bën vdekjes, këtij akti të fundit të jetës, siç u shpreh poeti Azem Shkreli në vitet gjashtëdhjetë se “Jeta dhe vdekja/ Dy dyer mbi të njëjtin prak”, e që poeti Din Mehmeti, ashtu siç pohon edhe në këto vargje, fluturoi në qiell duke ndërruar vetëm formën… Dhe, nga atje (jeta e amshueshme), do të shndërrohet në shi pjellorie për të ringjallë jetën mbi tokë, për t’i dhënë jetës shpirt.

POETËT E HUAJ PËR SHQIPTARËT

Agrippa d’Aubigné, Francë, 1552-1630



TRAGJIKET – GJYQI I FUNDIT

(Fragment)



Princa që hirin hyjnor e villni nëpër ferra,



Nga qielli ktheni shpinën; fytyrën, nga skëterra,

Që për të mbretëruar këtu, veten në skllevër katandisni,

Pa e matur fitimin që keni me atë që ju humbisni;

Ju urdhëroni që muzika juaj në tempuj të buçasë.

Rënia juaj do ta bëjë farefisin tuaj të këlthasë.

Ditën e ndërrimit, ju lyejnë me të bardhë si me varak:

Ditën e zemërimit të tij , Zoti do t’ju mbulojë me gjak.

Pranë vetes, keni marrë ateistë e gjithfarë horri,

Në vend të parajsës, ju doni salltanetet që ka oborri,

Mëndur me qumësht skllavi, kësodore të nënshtruar,

Mendja ua ka mposhtur gjakun dhe ju ka shtazëruar.

Kështu Skanderbegut që e rrëmbyen qysh fëmijë

Ca mësues të këtillë ia robëruan natyrën e tij.

Në një saraj djallëzor ku njerëzit jepeshin pas qejfit,

Në vend të qumështit, ai piu madhështinë e Orientit;

Zërat e ngjirur të myftinjve veshët ia mbushën plot

Me bëma dhe mrekullira që nuk honepsen dot.

Por gjaku i mirë e mposhti iluzionin që mpin mendimin,

E shtyu të përbuzte gjysmëhënat që në qiell frushullinin,

Të përbuzte armët, nga të cilat rënkonte dheu i gjorë,

Të përbuzte idenë për të luftuar për një Sulltan mizor

Në krye të një turme që i kishte marrë koka erë.

Ai u bë prijës i atyre që s’e kishin parë ndonjëherë,

La pas vetes kaq lavdi, kaq bëma e beteja të paharrueshme

Që secili mund t’i lexojë, por duken të pabesueshme…







Fernand Hauzer, Francë



KËNGË SHQIPTARE



Ah, sikur e shtrenjta liri

Të dëbohej nga trualli ynë ndonjëherë

Ne, shqiptarët deri tek i fundmi njeri

Do të iknim nga Shqipëria e mjerë!



Popujt e Ballkanit po ngrihen me flamurë në dorë,

Po çohen në këmbë ata që ishin skllevër,

Tashti është radha jonë, o malësorë,

Të vëmë në jetë ëndrrën e vjetër.



Skënderbeu mundi dikur Mehmetin e Dytë,

Sulltanin që e mposhti Bizantin!

Si gjyshërit tanë që u shkreptinin sytë,

Turqit i detyruam të ndalin revanin.



Nëse sot u këputën zinxhirët otomanë,

Le të mos farkëtohen zinxhirë të tjerë!

Të mos lëmë të na shkelin armiqtë tanë,

Le të zgjedhim midis nesh prijës me vlerë.



Ah, sikur e shtrenjta liri,

Të dëbohej nga trualli ynë ndonjëherë,

Ne, shqiptarët deri tek i fundmi njeri

Do të iknim nga Shqipëria e mjerë!



Botuar më 1913







Achille Chavée, Belgikë, 1906-1969



BRIGADAT NDËRKOMBËTARE



Zemra ime

Në fatbardhësi në fatkeqësi

Do të ketë flatra

Në male dhe në rrafshina

Njerëzit vdesin për lirinë



Zogu flet një gjuhë të panjohur

Për fatin nuk e ka vrarë mendjen asnjëherë

Por ai është me fat

Madje edhe kur këndon këngë frike

Vetëm një shenjë është jeta

Për ata që vdesin natën

Tradhtuar nga drita e hënës

Nga vështrimet ngulmuese të diellit



Është një burrë që ka ardhur nga Shqipëria

Ai flet për lirinë si për një gji mermeri

Ka burra që kanë ardhur nga fshatra të humbura

Ata flasin për lirininë si për një burim të kulluar

Ka burra të tjerë që vijnë nga malet

Ata flasin për të me nojma dhe heshtje të ashpra

Ka dhe burra të ardhur kahmos

Që përdorin krahasime të errëta dhe të sakta

Ka burra të thjeshtë burra që pinë

Dhe burra që nuk pinë asnjëherë

Që i ngatërrojnë lirinë vdekjen dashurinë

dhe kujtimin e nënës së tyre

Historinë e jetës së tyre të atdheut të tyre

Të dashurisë së tyre

Me gjeste krejt të thjeshta e me gjeste bore



7 mars 1937







Manuel Mantero, Spanjë



ADOLF AIHMAN



Sillni tufa lulesh nga Judeja,

Bëjini prig para trupit të tij.

Mos e vrisni. Le t’ju vijë keq

Për ata që nuk mund të shohin më me sy:

Për nëna dhe kushërinj nga vise të tjera,

Për të fejuarat e Hungarisë dhe për të fejuarit e Polonisë,

Për fëmijët çifutë të një trualli të vetëm,

Të gjithë vëllezër nga faji i dyfishtë

I hundës si shkabë

Dhe i mençurisë nën flokë.

Mos e harroni emrin e tij, të zotit të tij,

Adolfit përherë thatanik,

Me ije si krimb toke,

Adolfit me të qeshur krematoriumi,

Adolfit gjysma barut, gjysma orl.

Mos harroni: ai flinte pranë gruas,

Lozte, përkëdhelte, bënte fëmijë.

Të afërmit tuaj mezi kishin një gllënjkë ujë

e një krodhe të mykur.

Poshtë dënimeve me vdekje,

Ai vinte një firmë të hijshme si një kaçurrel.

Të afërmit tuaj shkruanin epitafet

Në muret e barakave.

Ai mendonte për arin e Izraelit.

Të afërmit tuaj mendonin me llahtarë

Për dhomat me gaz,

Për gropën ku do të hidheshin kufomat.

Oh, popull i Jeruzalemit, harro,

Harro që ka shpirtmadhësi.

Mos e çoni duarlidhur në të gdhirë

Drejt trikëmbëshit a skuadrës së pushkatimit.

Mbi kokën tuaj do të binte mallkimi i përjetshëm.

Sillni tufa lulesh nga vendet

Që i shfarosi, lëreni të gjallë.

Le të shohë se si përtërihen çdo ditë

Luleshpatore Gjermanie përmbi shtrat,

Tulipanë Holande në dritare,

Lule portokalli Shqipërie në poçe llambash,

Mërsina Greqie përmbi truall,

TrandafilaFrancemidis librave…

Le të mbytet ngadalë, me gojën plot shkumë

Përpara luleve të Judesë,

I helmuar duke parë një mal me lule të hirshme.

Le të marrë vesh se gjaku që dje ishte baltë,

Sot është bukuri.







Hervé Micolet, Francë





UDHËTIMI I DYTË



Në një nga ditët që vijnë

Do të shkoj të bujt në shtëpinë e një miku në Korfuz

Dhe do të sodit në Shqipëri

Disa nga brigjet e fundme komuniste të universit.

Kaltëria kaq e thellë e deteve të këtushme

Nuk do të më lërë të lëviz nga këto brigje

Dhe vetëm me vështrime do të hidhem

Tek ato largësi të mrrolura

Ku tashmë vezullojnë dritat e mbrëmjes.



Nuk e di ç’emër ka ai fshat, por thonë

Se hija e malit Pantokrator

Deri tek ai shtrihet mbrëmave – kaq mjafton.

Më të nxirë sesa sot do ta kem lëkurën

Dhe do të kaloj ditë të gjata plot ngazëllim poetik

Si Durrel-i larg botës moderne

Në ujdhesën e zbuluar të Prosperos.



Tutje, duke lënë prapa heshturazi një hulli

Gjatë minutave që ikin ngadalë,

Disa mauna Arabie do t’i përçikin me drojë

Ujërat territoriale të kombit të ngujuar.

Do ta dëgjoj këngën e kandrrave apo jo?

Dhe do ta njoh artin e të ndenjurit duarkryq,

Dhe kaçavida e çdo mëngjesi

Do ta mbërthejë motin e kthjellët në viset e jugut.

Atje tej, disa lega larg kënaqësive të këtushme,

Porte të panjohura gjithë mërzi

Si pa jetë do të duken.Thonë

Se rrugët janë të këqija në vargmalet e lashta

Ku përgjojnë cubat. Dhe udhërrëfyesit e caktuar nga shteti

Turistin me fat e shpien nëpër itinerare të zgjedhura

Që fshehin pjesën më pak të nderuar të Shqipërisë.



Sioqoftë edhe rrugët tona do të jenë të këqija

Dhe të zhuritura do të jenë shpatet tona ku dielli

Do t’i bëjë pluhur e hi bagëtitë e ngordhura.

Franca, madje dhe miqtë e mi do të më dalin nga mendja!

Kokëqethur e syskuqur si një i internuar

Në orën e parë të arratisë,

Do të kem sigurinë e atyre që kanë vendosur se ç’do të bëjnë në jetë.



E tillë është ëndrra ime naive, të cilën, teksa rri në dhomë,

E skicoj një pasdite kur vjen rrotull rrebeshi.

Harta dhe emra tingëllues janë shtrirë

Në dyshemenë e njohur ku miniaturizohet udhëtimi.

Ndërsa gjithçka vdaret nëpër një tisnajë dhe nën vetëtima,

Tymi i një puroje i zhduk ca nga ca

Të dy vendet që rrinë ballë për ballë, së pari,

Këta shkëmbinj të Korfuzit, të rrahur nga shkuma borë e bardhë

Dhe pastaj ato brigje te fundme komuniste të universit.





Ronny Someck, Izrael, 1951



SHQIPËRI. DREJT KËSHTJELLËS SË KRUJËS



Ukzenel Buçpapës



Lëngu që do të nxirret nga gjethet, do të jetë boja e gjelbër

Të cilën do ta përdor për të përshkruar ullinjtë

Ndanë rrugës që të çon në kështjellë.

Këtu, ata nuk janë mbjellë si kartëvizita

Që Noeja i pati përhapur

Pasi ndodhi përmbytja,

Ata janë kujtimi i princit Skënderbeg që në shekullin e pesëmbëdhejtë

I pati urdhëruar të gjithë të sapomartuarit

Të mbillin dhjetë rrënjë ullinj në emër të dashurisë së tyre.

Për të zbukuruar ligjërimin, topat e historisë

Këtu nuk kanë heshtur kurrë. Toka që foli

Bullgarisht, turqisht dhe italisht

Tashti hesht shqip.



Gjaku që u derdh në të, gjithmonë shpërthen nga pompat e zemrës,

Dhe në trungjet e drurëve gdhendet një zemër tjetër që ka brenda

Premtimin se në këtë dashuri askush

Nuk do ta ndalë vërshimin.





Ariane Dreyfus, Francë, 1958



KOSOVË, SHEKULLI XX



Kamioni e shton shpejtësinë

Nga dëshira e madhe për të shtypur atë fëmijë.



Nuk më besohet se unë po shkruaj

Boja ime nuk mund të mbështetet tek ata trupa,

Ata kanë më pak vend sesa njëra nga fjalët e mia këtu.

Marrëzia nuk mund të futet në libra.



I shtyjnë, ata shtyjnë njëri-tjetrin

Kështu zgjerohet varri tashmë i hapur:

Burri ngre krahët dhe njëkohësisht ia shkrep të qarit.

Poju ç’do të bënit, në qoftë se do t’ju numëronin,

Në qoftë se pastaj do t’ju vinin në rresht?

Ç’do të bënit me lotët që nuk mund ta ndryshojnë baltën?



Gratë e reja rrëshqasin

Nuk u hiqet nga mendja përdhunimi. Në u kthefshin,

Ato i kanë humbur fjalët, siç humbet njeriu dhëmbët.



Më kot e kanë veshur vogëlushen si gjyshe

Ata do ta kapin nga fustani

Pastaj vjen pezmatimi që të shpon si gozhdë,

Parabardhësisë së padeshifrueshme të një ije

Që kishte si mbështetje vetëm butësinë e saj.

Pak më parë.



Zgjodhi e përktheu: Anton PAPLEKA