Agrippa d’Aubigné, Francë, 1552-1630
TRAGJIKET – GJYQI I FUNDIT
(Fragment)
Princa që hirin hyjnor e villni nëpër ferra,
Nga qielli ktheni shpinën; fytyrën, nga skëterra,
Që për të mbretëruar këtu, veten në skllevër katandisni,
Pa e matur fitimin që keni me atë që ju humbisni;
Ju urdhëroni që muzika juaj në tempuj të buçasë.
Rënia juaj do ta bëjë farefisin tuaj të këlthasë.
Ditën e ndërrimit, ju lyejnë me të bardhë si me varak:
Ditën e zemërimit të tij , Zoti do t’ju mbulojë me gjak.
Pranë vetes, keni marrë ateistë e gjithfarë horri,
Në vend të parajsës, ju doni salltanetet që ka oborri,
Mëndur me qumësht skllavi, kësodore të nënshtruar,
Mendja ua ka mposhtur gjakun dhe ju ka shtazëruar.
Kështu Skanderbegut që e rrëmbyen qysh fëmijë
Ca mësues të këtillë ia robëruan natyrën e tij.
Në një saraj djallëzor ku njerëzit jepeshin pas qejfit,
Në vend të qumështit, ai piu madhështinë e Orientit;
Zërat e ngjirur të myftinjve veshët ia mbushën plot
Me bëma dhe mrekullira që nuk honepsen dot.
Por gjaku i mirë e mposhti iluzionin që mpin mendimin,
E shtyu të përbuzte gjysmëhënat që në qiell frushullinin,
Të përbuzte armët, nga të cilat rënkonte dheu i gjorë,
Të përbuzte idenë për të luftuar për një Sulltan mizor
Në krye të një turme që i kishte marrë koka erë.
Ai u bë prijës i atyre që s’e kishin parë ndonjëherë,
La pas vetes kaq lavdi, kaq bëma e beteja të paharrueshme
Që secili mund t’i lexojë, por duken të pabesueshme…
Fernand Hauzer, Francë
KËNGË SHQIPTARE
Ah, sikur e shtrenjta liri
Të dëbohej nga trualli ynë ndonjëherë
Ne, shqiptarët deri tek i fundmi njeri
Do të iknim nga Shqipëria e mjerë!
Popujt e Ballkanit po ngrihen me flamurë në dorë,
Po çohen në këmbë ata që ishin skllevër,
Tashti është radha jonë, o malësorë,
Të vëmë në jetë ëndrrën e vjetër.
Skënderbeu mundi dikur Mehmetin e Dytë,
Sulltanin që e mposhti Bizantin!
Si gjyshërit tanë që u shkreptinin sytë,
Turqit i detyruam të ndalin revanin.
Nëse sot u këputën zinxhirët otomanë,
Le të mos farkëtohen zinxhirë të tjerë!
Të mos lëmë të na shkelin armiqtë tanë,
Le të zgjedhim midis nesh prijës me vlerë.
Ah, sikur e shtrenjta liri,
Të dëbohej nga trualli ynë ndonjëherë,
Ne, shqiptarët deri tek i fundmi njeri
Do të iknim nga Shqipëria e mjerë!
Botuar më 1913
Achille Chavée, Belgikë, 1906-1969
BRIGADAT NDËRKOMBËTARE
Zemra ime
Në fatbardhësi në fatkeqësi
Do të ketë flatra
Në male dhe në rrafshina
Njerëzit vdesin për lirinë
Zogu flet një gjuhë të panjohur
Për fatin nuk e ka vrarë mendjen asnjëherë
Por ai është me fat
Madje edhe kur këndon këngë frike
Vetëm një shenjë është jeta
Për ata që vdesin natën
Tradhtuar nga drita e hënës
Nga vështrimet ngulmuese të diellit
Është një burrë që ka ardhur nga Shqipëria
Ai flet për lirinë si për një gji mermeri
Ka burra që kanë ardhur nga fshatra të humbura
Ata flasin për lirininë si për një burim të kulluar
Ka burra të tjerë që vijnë nga malet
Ata flasin për të me nojma dhe heshtje të ashpra
Ka dhe burra të ardhur kahmos
Që përdorin krahasime të errëta dhe të sakta
Ka burra të thjeshtë burra që pinë
Dhe burra që nuk pinë asnjëherë
Që i ngatërrojnë lirinë vdekjen dashurinë
dhe kujtimin e nënës së tyre
Historinë e jetës së tyre të atdheut të tyre
Të dashurisë së tyre
Me gjeste krejt të thjeshta e me gjeste bore
7 mars 1937
Manuel Mantero, Spanjë
ADOLF AIHMAN
Sillni tufa lulesh nga Judeja,
Bëjini prig para trupit të tij.
Mos e vrisni. Le t’ju vijë keq
Për ata që nuk mund të shohin më me sy:
Për nëna dhe kushërinj nga vise të tjera,
Për të fejuarat e Hungarisë dhe për të fejuarit e Polonisë,
Për fëmijët çifutë të një trualli të vetëm,
Të gjithë vëllezër nga faji i dyfishtë
I hundës si shkabë
Dhe i mençurisë nën flokë.
Mos e harroni emrin e tij, të zotit të tij,
Adolfit përherë thatanik,
Me ije si krimb toke,
Adolfit me të qeshur krematoriumi,
Adolfit gjysma barut, gjysma orl.
Mos harroni: ai flinte pranë gruas,
Lozte, përkëdhelte, bënte fëmijë.
Të afërmit tuaj mezi kishin një gllënjkë ujë
e një krodhe të mykur.
Poshtë dënimeve me vdekje,
Ai vinte një firmë të hijshme si një kaçurrel.
Të afërmit tuaj shkruanin epitafet
Në muret e barakave.
Ai mendonte për arin e Izraelit.
Të afërmit tuaj mendonin me llahtarë
Për dhomat me gaz,
Për gropën ku do të hidheshin kufomat.
Oh, popull i Jeruzalemit, harro,
Harro që ka shpirtmadhësi.
Mos e çoni duarlidhur në të gdhirë
Drejt trikëmbëshit a skuadrës së pushkatimit.
Mbi kokën tuaj do të binte mallkimi i përjetshëm.
Sillni tufa lulesh nga vendet
Që i shfarosi, lëreni të gjallë.
Le të shohë se si përtërihen çdo ditë
Luleshpatore Gjermanie përmbi shtrat,
Tulipanë Holande në dritare,
Lule portokalli Shqipërie në poçe llambash,
Mërsina Greqie përmbi truall,
TrandafilaFrancemidis librave…
Le të mbytet ngadalë, me gojën plot shkumë
Përpara luleve të Judesë,
I helmuar duke parë një mal me lule të hirshme.
Le të marrë vesh se gjaku që dje ishte baltë,
Sot është bukuri.
Hervé Micolet, Francë
UDHËTIMI I DYTË
Në një nga ditët që vijnë
Do të shkoj të bujt në shtëpinë e një miku në Korfuz
Dhe do të sodit në Shqipëri
Disa nga brigjet e fundme komuniste të universit.
Kaltëria kaq e thellë e deteve të këtushme
Nuk do të më lërë të lëviz nga këto brigje
Dhe vetëm me vështrime do të hidhem
Tek ato largësi të mrrolura
Ku tashmë vezullojnë dritat e mbrëmjes.
Nuk e di ç’emër ka ai fshat, por thonë
Se hija e malit Pantokrator
Deri tek ai shtrihet mbrëmave – kaq mjafton.
Më të nxirë sesa sot do ta kem lëkurën
Dhe do të kaloj ditë të gjata plot ngazëllim poetik
Si Durrel-i larg botës moderne
Në ujdhesën e zbuluar të Prosperos.
Tutje, duke lënë prapa heshturazi një hulli
Gjatë minutave që ikin ngadalë,
Disa mauna Arabie do t’i përçikin me drojë
Ujërat territoriale të kombit të ngujuar.
Do ta dëgjoj këngën e kandrrave apo jo?
Dhe do ta njoh artin e të ndenjurit duarkryq,
Dhe kaçavida e çdo mëngjesi
Do ta mbërthejë motin e kthjellët në viset e jugut.
Atje tej, disa lega larg kënaqësive të këtushme,
Porte të panjohura gjithë mërzi
Si pa jetë do të duken.Thonë
Se rrugët janë të këqija në vargmalet e lashta
Ku përgjojnë cubat. Dhe udhërrëfyesit e caktuar nga shteti
Turistin me fat e shpien nëpër itinerare të zgjedhura
Që fshehin pjesën më pak të nderuar të Shqipërisë.
Sioqoftë edhe rrugët tona do të jenë të këqija
Dhe të zhuritura do të jenë shpatet tona ku dielli
Do t’i bëjë pluhur e hi bagëtitë e ngordhura.
Franca, madje dhe miqtë e mi do të më dalin nga mendja!
Kokëqethur e syskuqur si një i internuar
Në orën e parë të arratisë,
Do të kem sigurinë e atyre që kanë vendosur se ç’do të bëjnë në jetë.
E tillë është ëndrra ime naive, të cilën, teksa rri në dhomë,
E skicoj një pasdite kur vjen rrotull rrebeshi.
Harta dhe emra tingëllues janë shtrirë
Në dyshemenë e njohur ku miniaturizohet udhëtimi.
Ndërsa gjithçka vdaret nëpër një tisnajë dhe nën vetëtima,
Tymi i një puroje i zhduk ca nga ca
Të dy vendet që rrinë ballë për ballë, së pari,
Këta shkëmbinj të Korfuzit, të rrahur nga shkuma borë e bardhë
Dhe pastaj ato brigje te fundme komuniste të universit.
Ronny Someck, Izrael, 1951
SHQIPËRI. DREJT KËSHTJELLËS SË KRUJËS
Ukzenel Buçpapës
Lëngu që do të nxirret nga gjethet, do të jetë boja e gjelbër
Të cilën do ta përdor për të përshkruar ullinjtë
Ndanë rrugës që të çon në kështjellë.
Këtu, ata nuk janë mbjellë si kartëvizita
Që Noeja i pati përhapur
Pasi ndodhi përmbytja,
Ata janë kujtimi i princit Skënderbeg që në shekullin e pesëmbëdhejtë
I pati urdhëruar të gjithë të sapomartuarit
Të mbillin dhjetë rrënjë ullinj në emër të dashurisë së tyre.
Për të zbukuruar ligjërimin, topat e historisë
Këtu nuk kanë heshtur kurrë. Toka që foli
Bullgarisht, turqisht dhe italisht
Tashti hesht shqip.
Gjaku që u derdh në të, gjithmonë shpërthen nga pompat e zemrës,
Dhe në trungjet e drurëve gdhendet një zemër tjetër që ka brenda
Premtimin se në këtë dashuri askush
Nuk do ta ndalë vërshimin.
Ariane Dreyfus, Francë, 1958
KOSOVË, SHEKULLI XX
Kamioni e shton shpejtësinë
Nga dëshira e madhe për të shtypur atë fëmijë.
Nuk më besohet se unë po shkruaj
Boja ime nuk mund të mbështetet tek ata trupa,
Ata kanë më pak vend sesa njëra nga fjalët e mia këtu.
Marrëzia nuk mund të futet në libra.
I shtyjnë, ata shtyjnë njëri-tjetrin
Kështu zgjerohet varri tashmë i hapur:
Burri ngre krahët dhe njëkohësisht ia shkrep të qarit.
Poju ç’do të bënit, në qoftë se do t’ju numëronin,
Në qoftë se pastaj do t’ju vinin në rresht?
Ç’do të bënit me lotët që nuk mund ta ndryshojnë baltën?
Gratë e reja rrëshqasin
Nuk u hiqet nga mendja përdhunimi. Në u kthefshin,
Ato i kanë humbur fjalët, siç humbet njeriu dhëmbët.
Më kot e kanë veshur vogëlushen si gjyshe
Ata do ta kapin nga fustani
Pastaj vjen pezmatimi që të shpon si gozhdë,
Parabardhësisë së padeshifrueshme të një ije
Që kishte si mbështetje vetëm butësinë e saj.
Pak më parë.
Zgjodhi e përktheu: Anton PAPLEKA
TRAGJIKET – GJYQI I FUNDIT
(Fragment)
Princa që hirin hyjnor e villni nëpër ferra,
Nga qielli ktheni shpinën; fytyrën, nga skëterra,
Që për të mbretëruar këtu, veten në skllevër katandisni,
Pa e matur fitimin që keni me atë që ju humbisni;
Ju urdhëroni që muzika juaj në tempuj të buçasë.
Rënia juaj do ta bëjë farefisin tuaj të këlthasë.
Ditën e ndërrimit, ju lyejnë me të bardhë si me varak:
Ditën e zemërimit të tij , Zoti do t’ju mbulojë me gjak.
Pranë vetes, keni marrë ateistë e gjithfarë horri,
Në vend të parajsës, ju doni salltanetet që ka oborri,
Mëndur me qumësht skllavi, kësodore të nënshtruar,
Mendja ua ka mposhtur gjakun dhe ju ka shtazëruar.
Kështu Skanderbegut që e rrëmbyen qysh fëmijë
Ca mësues të këtillë ia robëruan natyrën e tij.
Në një saraj djallëzor ku njerëzit jepeshin pas qejfit,
Në vend të qumështit, ai piu madhështinë e Orientit;
Zërat e ngjirur të myftinjve veshët ia mbushën plot
Me bëma dhe mrekullira që nuk honepsen dot.
Por gjaku i mirë e mposhti iluzionin që mpin mendimin,
E shtyu të përbuzte gjysmëhënat që në qiell frushullinin,
Të përbuzte armët, nga të cilat rënkonte dheu i gjorë,
Të përbuzte idenë për të luftuar për një Sulltan mizor
Në krye të një turme që i kishte marrë koka erë.
Ai u bë prijës i atyre që s’e kishin parë ndonjëherë,
La pas vetes kaq lavdi, kaq bëma e beteja të paharrueshme
Që secili mund t’i lexojë, por duken të pabesueshme…
Fernand Hauzer, Francë
KËNGË SHQIPTARE
Ah, sikur e shtrenjta liri
Të dëbohej nga trualli ynë ndonjëherë
Ne, shqiptarët deri tek i fundmi njeri
Do të iknim nga Shqipëria e mjerë!
Popujt e Ballkanit po ngrihen me flamurë në dorë,
Po çohen në këmbë ata që ishin skllevër,
Tashti është radha jonë, o malësorë,
Të vëmë në jetë ëndrrën e vjetër.
Skënderbeu mundi dikur Mehmetin e Dytë,
Sulltanin që e mposhti Bizantin!
Si gjyshërit tanë që u shkreptinin sytë,
Turqit i detyruam të ndalin revanin.
Nëse sot u këputën zinxhirët otomanë,
Le të mos farkëtohen zinxhirë të tjerë!
Të mos lëmë të na shkelin armiqtë tanë,
Le të zgjedhim midis nesh prijës me vlerë.
Ah, sikur e shtrenjta liri,
Të dëbohej nga trualli ynë ndonjëherë,
Ne, shqiptarët deri tek i fundmi njeri
Do të iknim nga Shqipëria e mjerë!
Botuar më 1913
Achille Chavée, Belgikë, 1906-1969
BRIGADAT NDËRKOMBËTARE
Zemra ime
Në fatbardhësi në fatkeqësi
Do të ketë flatra
Në male dhe në rrafshina
Njerëzit vdesin për lirinë
Zogu flet një gjuhë të panjohur
Për fatin nuk e ka vrarë mendjen asnjëherë
Por ai është me fat
Madje edhe kur këndon këngë frike
Vetëm një shenjë është jeta
Për ata që vdesin natën
Tradhtuar nga drita e hënës
Nga vështrimet ngulmuese të diellit
Është një burrë që ka ardhur nga Shqipëria
Ai flet për lirinë si për një gji mermeri
Ka burra që kanë ardhur nga fshatra të humbura
Ata flasin për lirininë si për një burim të kulluar
Ka burra të tjerë që vijnë nga malet
Ata flasin për të me nojma dhe heshtje të ashpra
Ka dhe burra të ardhur kahmos
Që përdorin krahasime të errëta dhe të sakta
Ka burra të thjeshtë burra që pinë
Dhe burra që nuk pinë asnjëherë
Që i ngatërrojnë lirinë vdekjen dashurinë
dhe kujtimin e nënës së tyre
Historinë e jetës së tyre të atdheut të tyre
Të dashurisë së tyre
Me gjeste krejt të thjeshta e me gjeste bore
7 mars 1937
Manuel Mantero, Spanjë
ADOLF AIHMAN
Sillni tufa lulesh nga Judeja,
Bëjini prig para trupit të tij.
Mos e vrisni. Le t’ju vijë keq
Për ata që nuk mund të shohin më me sy:
Për nëna dhe kushërinj nga vise të tjera,
Për të fejuarat e Hungarisë dhe për të fejuarit e Polonisë,
Për fëmijët çifutë të një trualli të vetëm,
Të gjithë vëllezër nga faji i dyfishtë
I hundës si shkabë
Dhe i mençurisë nën flokë.
Mos e harroni emrin e tij, të zotit të tij,
Adolfit përherë thatanik,
Me ije si krimb toke,
Adolfit me të qeshur krematoriumi,
Adolfit gjysma barut, gjysma orl.
Mos harroni: ai flinte pranë gruas,
Lozte, përkëdhelte, bënte fëmijë.
Të afërmit tuaj mezi kishin një gllënjkë ujë
e një krodhe të mykur.
Poshtë dënimeve me vdekje,
Ai vinte një firmë të hijshme si një kaçurrel.
Të afërmit tuaj shkruanin epitafet
Në muret e barakave.
Ai mendonte për arin e Izraelit.
Të afërmit tuaj mendonin me llahtarë
Për dhomat me gaz,
Për gropën ku do të hidheshin kufomat.
Oh, popull i Jeruzalemit, harro,
Harro që ka shpirtmadhësi.
Mos e çoni duarlidhur në të gdhirë
Drejt trikëmbëshit a skuadrës së pushkatimit.
Mbi kokën tuaj do të binte mallkimi i përjetshëm.
Sillni tufa lulesh nga vendet
Që i shfarosi, lëreni të gjallë.
Le të shohë se si përtërihen çdo ditë
Luleshpatore Gjermanie përmbi shtrat,
Tulipanë Holande në dritare,
Lule portokalli Shqipërie në poçe llambash,
Mërsina Greqie përmbi truall,
TrandafilaFrancemidis librave…
Le të mbytet ngadalë, me gojën plot shkumë
Përpara luleve të Judesë,
I helmuar duke parë një mal me lule të hirshme.
Le të marrë vesh se gjaku që dje ishte baltë,
Sot është bukuri.
Hervé Micolet, Francë
UDHËTIMI I DYTË
Në një nga ditët që vijnë
Do të shkoj të bujt në shtëpinë e një miku në Korfuz
Dhe do të sodit në Shqipëri
Disa nga brigjet e fundme komuniste të universit.
Kaltëria kaq e thellë e deteve të këtushme
Nuk do të më lërë të lëviz nga këto brigje
Dhe vetëm me vështrime do të hidhem
Tek ato largësi të mrrolura
Ku tashmë vezullojnë dritat e mbrëmjes.
Nuk e di ç’emër ka ai fshat, por thonë
Se hija e malit Pantokrator
Deri tek ai shtrihet mbrëmave – kaq mjafton.
Më të nxirë sesa sot do ta kem lëkurën
Dhe do të kaloj ditë të gjata plot ngazëllim poetik
Si Durrel-i larg botës moderne
Në ujdhesën e zbuluar të Prosperos.
Tutje, duke lënë prapa heshturazi një hulli
Gjatë minutave që ikin ngadalë,
Disa mauna Arabie do t’i përçikin me drojë
Ujërat territoriale të kombit të ngujuar.
Do ta dëgjoj këngën e kandrrave apo jo?
Dhe do ta njoh artin e të ndenjurit duarkryq,
Dhe kaçavida e çdo mëngjesi
Do ta mbërthejë motin e kthjellët në viset e jugut.
Atje tej, disa lega larg kënaqësive të këtushme,
Porte të panjohura gjithë mërzi
Si pa jetë do të duken.Thonë
Se rrugët janë të këqija në vargmalet e lashta
Ku përgjojnë cubat. Dhe udhërrëfyesit e caktuar nga shteti
Turistin me fat e shpien nëpër itinerare të zgjedhura
Që fshehin pjesën më pak të nderuar të Shqipërisë.
Sioqoftë edhe rrugët tona do të jenë të këqija
Dhe të zhuritura do të jenë shpatet tona ku dielli
Do t’i bëjë pluhur e hi bagëtitë e ngordhura.
Franca, madje dhe miqtë e mi do të më dalin nga mendja!
Kokëqethur e syskuqur si një i internuar
Në orën e parë të arratisë,
Do të kem sigurinë e atyre që kanë vendosur se ç’do të bëjnë në jetë.
E tillë është ëndrra ime naive, të cilën, teksa rri në dhomë,
E skicoj një pasdite kur vjen rrotull rrebeshi.
Harta dhe emra tingëllues janë shtrirë
Në dyshemenë e njohur ku miniaturizohet udhëtimi.
Ndërsa gjithçka vdaret nëpër një tisnajë dhe nën vetëtima,
Tymi i një puroje i zhduk ca nga ca
Të dy vendet që rrinë ballë për ballë, së pari,
Këta shkëmbinj të Korfuzit, të rrahur nga shkuma borë e bardhë
Dhe pastaj ato brigje te fundme komuniste të universit.
Ronny Someck, Izrael, 1951
SHQIPËRI. DREJT KËSHTJELLËS SË KRUJËS
Ukzenel Buçpapës
Lëngu që do të nxirret nga gjethet, do të jetë boja e gjelbër
Të cilën do ta përdor për të përshkruar ullinjtë
Ndanë rrugës që të çon në kështjellë.
Këtu, ata nuk janë mbjellë si kartëvizita
Që Noeja i pati përhapur
Pasi ndodhi përmbytja,
Ata janë kujtimi i princit Skënderbeg që në shekullin e pesëmbëdhejtë
I pati urdhëruar të gjithë të sapomartuarit
Të mbillin dhjetë rrënjë ullinj në emër të dashurisë së tyre.
Për të zbukuruar ligjërimin, topat e historisë
Këtu nuk kanë heshtur kurrë. Toka që foli
Bullgarisht, turqisht dhe italisht
Tashti hesht shqip.
Gjaku që u derdh në të, gjithmonë shpërthen nga pompat e zemrës,
Dhe në trungjet e drurëve gdhendet një zemër tjetër që ka brenda
Premtimin se në këtë dashuri askush
Nuk do ta ndalë vërshimin.
Ariane Dreyfus, Francë, 1958
KOSOVË, SHEKULLI XX
Kamioni e shton shpejtësinë
Nga dëshira e madhe për të shtypur atë fëmijë.
Nuk më besohet se unë po shkruaj
Boja ime nuk mund të mbështetet tek ata trupa,
Ata kanë më pak vend sesa njëra nga fjalët e mia këtu.
Marrëzia nuk mund të futet në libra.
I shtyjnë, ata shtyjnë njëri-tjetrin
Kështu zgjerohet varri tashmë i hapur:
Burri ngre krahët dhe njëkohësisht ia shkrep të qarit.
Poju ç’do të bënit, në qoftë se do t’ju numëronin,
Në qoftë se pastaj do t’ju vinin në rresht?
Ç’do të bënit me lotët që nuk mund ta ndryshojnë baltën?
Gratë e reja rrëshqasin
Nuk u hiqet nga mendja përdhunimi. Në u kthefshin,
Ato i kanë humbur fjalët, siç humbet njeriu dhëmbët.
Më kot e kanë veshur vogëlushen si gjyshe
Ata do ta kapin nga fustani
Pastaj vjen pezmatimi që të shpon si gozhdë,
Parabardhësisë së padeshifrueshme të një ije
Që kishte si mbështetje vetëm butësinë e saj.
Pak më parë.
Zgjodhi e përktheu: Anton PAPLEKA
