Nga Jorina Kryeziu Shkreta-Horizonti kadarean i pritjes

Romani “Mjegullat e Tiranës”, i shkrimtarit Ismail Kadare, nga një vepër “e harruar” ose “e braktisur qëllimisht” në arkivin vetjak të dorëshkrimeve, me botimin e tij shërben si një “objekt estetik”, duke e kthyer raportin tekst-lexues në një raport konkret e të prekshëm. Ky roman, edhe pse në dukje i ri, për nga kronologjia e botimeve, përbën një prej krijimeve romanore më të hershme të shkrimtarit Kadare, madje më të hershmin. Kjo vepër letrare, e destinuar për të mos i shkuar lexuesit për të cilin u shkrua, i imponohet një lexuesi të një kohe krejt tjetër, si lexuesit të gjerë ashtu edhe lexuesit të specializuar. Botuesi, siç theksohet edhe në pjesën e pasme të ballinës, fton lexuesit dhe interpretuesit letrarë që të zbulojnë artificet e tekstit artistik. Lexuesi, në këtë rast, orientohet ta pranojë veprën përmes strategjive tekstuale, shenjave të dukshme e të fshehta dhe aluzioneve të nënkuptuara, karakteristika të njohura në krijimtarinë kadareane. Në këtë rast, autori e vlerëson lexuesin si një aktant të rëndësishëm në interpretimin dhe kuptimin e veprës letrare.
Kjo vepër, e shkruar në vitet 1957-1958, gjatë kohës kur autori ishte student në Tiranë, në degën “Gjuhë-letërsi”, nga njëra anë mund të pretendohet si një histori e ndodhur realisht, por nga ana tjetër mund të merret si fiction, një ngjarje e rindërtuar ose “e imagjinuar” prej shkrimtarit të ri. Por, a ekziston një realitetet imagjinar jashtë veprës letrare? Fiction-i në thelb është në gjendje për ta rindërtuar artistikisht realitetin, por nga ana tjetër, mundësitë e pafundme imagjinare sinjalizojnë pamundësinë e rindërtimit të realitetit në shfaqen më të plotë të tij. Nuk ekziston asnjë kriter apo teknikë në kritikën letrare për të matur “konstruktet” e realitetit, kështu që na mbetet të supozojmë se autori nuk është shfaqur “krejtësisht imagjinar” para lexuesit. Në romanin “Mjegullat e Tiranës” rrëfehet për dashurinë pasiononte të dy të rinjve, të Ëmës dhe të Bardhylit, studentë të të njëjtit kurs. Për sa i përket historisë së rrëfyer, e cila dallohet për elemente autobiografike, Kadare shprehet se: … ai [romani] ishte pjesë e jetës sime të njeriut, por jo e asaj të shkrimtarit. (Nga biseda e shkrimtarit me studiuesen Viola Isufaj.)
Kjo vepër, përveçse mund të shihet si një reflektim i një ndodhie ose përjetimi vetjak, vjen përpara lexuesit për të zbuluar se si e kupton dhe se si e zbërthen ai këtë dukuri. Kjo qasje hermeneutike lidhet me mënyrën se si pranohet një vepër letrare. Lind pyetja: A është gjithmonë e nevojshme të njohim kontekstin historik në të cilën u shkrua vepra, sidomos për atë lexues që nuk e njeh këtë kontekst? A mund të bëhet një rindërtim i veprës pa njohur sfondin historik në të cilin ajo u shkrua? Në teorinë e receptimit, teksti merr kuptim, “merr jetë”, vetëm përmes procesit të leximit, në këtë mënyrë distanca estetike (distanca mes horizontit të pritjes dhe horizontit të ndryshimit), bëhet njësi matjeje e rëndësishme e vlerës letrare. Horizonti i pritjes ka të bëjë me idenë se vepra ekziston atëherë kur bie në duar të lexuesit. Pra, nëse vepra nuk do ta kishte njohur dritën e botimit, do të ishte ende e panjohur nga lexuesi.
E njëjta gjë ka ndodhur edhe me romanin “Qyteti pa reklama”, shkruar në vitin 1959 dhe botuar në vitin 2001, të pretenduar prej studiuesit francez Eric Fayé, në parathënien e këtij romani, si romani i parë i shkruar prej shkrimtarit Ismail Kadare. Por, subjekti i këtij romani nuk ishte fare i panjohur për lexuesin, pasi ai ishte botuar, dhe njëkohësisht ndaluar, në vitet 1962-1963, në variantin e shkurtuar “Ditë kafenesh”, në dy numra të gazetës “Zëri i rinisë”. Ndërsa ekzistenca e romanit “Mjegullat e Tiranës” ishte fare e panjohur për lexuesin, përveç një rrethi të ngushtë miqsh të autorit. Si romani “Mjegullat e Tiranës” ashtu edhe “Qyteti pa reklama”, tashmë të pretenduara si veprat e para romanore të shkruara prej shkrimtarit Ismail Kadare, kanë në linjën e tyre histori dashurie. Linja e dashurisë që mbështjell romanin “Qyteti pa reklama” është shumë më e ndërlikuar se ajo e romanit “Mjegullat e Tiranës”. Gjoni, mësuesi i sapodiplomuar dhe i sapoemëruar në qytetin N., pra personazhi kryesor i romanit “Qyteti pa reklama”, dashurohet me Stelën, vajzën e shtëpisë në të cilën ishte vendosur për të qëndruar, e cila rezultoi të ishte edhe nxënësja e tij, e njëkohësisht kishte pasur një raport edhe me të motrën e saj, Dianën. Po tu referohemi veprave të para të botuara prej autorit, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” ose “Përbindëshi”, konstatojmë se ato janë shumë larg zhanrit të romancës, nëse do të guxonim ti quanim romanet e para si të tillë. Veprat e para romanore, të botuara, janë vepra të mirëfillta artistike, madje janë larg skemave artistike e estetike të romaneve të hershme të shkruara prej shkrimtarit Ismail Kadare.
Autori është shfaqur ndryshe para lexuesit të pas viteve 60, në aspektin e botimeve, dhe vjen krejt ndryshe te lexuesi i ditëve të sotme, përmes horizontit të pritjes, duke risjellë në jetë dorëshkrimet e rinisë. Kjo vetëshfaqje autentike e autorit lidhet me krijimet e tij të hershme romanore; krijime, të cilat, nuk kanë gëzuar pjekjen artistike që kanë pasur veprat e botuara. Ndoshta këto vepra, të trajtuara si “paraletërsi”, kanë qenë shkak i vonesës në botim. Me vetëdije të plotë autoriale, krijimet e hershme në prozë, për këtë arsye, lihen qëllimisht në duart e lexuesve dhe të interpretuesve letrarë. Sipas teoricienit Hans-Georg Gadamer, distanca kohore qëndron në themel të procesit të interpretimit, ku sipas tij çdo tekst është kombinim i tekstit dhe i mendimit historik, kombinim ky i cili përfshin realitetin e historisë dhe realitetin e të kuptuarit historik. Të kuptuarit e romanit “Mjegullat e Tiranës” ka të bëjë me një të kuptuar ndërvetjak e ndërsubjektiv, si parakushte kryesore për të arritur në interpretimin e veprës letrare. Interpretimi duhet të zbulojë pyetjet, si përgjigje e të cilave është konceptuar vepra, për të arritur në idenë se si të kuptohet ose të lexohet ajo.
Romani “Mjegullat e Tiranës” vë përballë dy lloj lexuesish: lexuesin për të cilin ai u shkrua, pra lexuesin e viteve 60 të shekullit XX dhe lexuesin, i cili e pret, lexuesin aktual të vitit 2014, të një shekulli dhe periudhe krejt të ndryshme nga ajo e para. Nëse romani “Mjegullat e Tiranës” do të ishte botuar në kohën kur u shkrua, receptimi i tij do të ishte krejt i ndryshëm nga ai i lexuesit të ditëve të sotme. Spektri që do të krijonin këta lexues të dy periudhave katërçipërisht të ndryshme e të largëta, më shumë se gjysmë shekulli, do të ishte i ndryshëm. Përvoja dhe njohuritë e këtyre lexuesve janë krejt të kundërta, çka do të nënkuptonim “autonomi të ndryshme semantike”, dhe absolutisht që do të ndesheshim me mospërputhje pikëpamjesh. Sipas Gadamer-it, megjithëse varemi nga mënyra jonë e vështrimit të botës dhe nga “horizonti” ynë, ne mund të pranojmë “horizontin” dhe këndvështrimin e tjetrit, atëherë kur realizojmë historicizmin e pozicionit tonë. Pra, ne shkrijmë horizontin tonë me atë të së shkuarës, çka do të thotë se të kuptuarit është gjithmonë shkrirja e horizonteve të shkuara dhe të tashme.
Teoritë letrare moderne të receptimit u përqendruan në ndërveprimin mes tekstit dhe lexuesit, për të zbuluar efektet sociale të një vepre artistike në një periudhë të caktuar historike, duke synuar analizimin e vlerave artistike dhe duke njohur rrethanat sociale e kulturore. Këto teori e njohin lexuesin si një agjent aktiv, i cili përçon “ekzistencën e vërtetë” të një teksti letrar. Horizonti i pritjes (i përdorur fillimisht si koncept prej Hans-Robert Jauss) lidhet me mënyrën sesi një lexues kupton, dekodifikon dhe vlerëson një tekst të caktuar në bazë të kodeve të veçanta, të cilat më së shumti lidhen me kohën kur është shkruar vepra, pra me sfondin historik të një teksti letrar. Receptimi i veprës kadareane në ditët e sotme lidhet me mënyrën sesi do të interpretohet dhe do të vlerësohet vepra, një receptim i ndryshëm nga brezi i lexuesve të cilit ajo i drejtohej.
Nëpërmjet interpretimit, një këndvështrim i ndryshëm nga teoritë e mëparshme letrare, të cilat pothuajse e injoronin rolin e lexuesit, teksti letrar merr kuptim përmes lexuesit, i cili është përgjegjës në kuptimin e tij. Kuptimi i veprës letrare mund të përcaktohet nga konteksti dhe rrethanat në të cilat ai është shkruar, por jo vetëm. Pra, a mund ta lexojmë romanin “Mjegullat e Tiranës” duke e vënë veten në rolin e lexuesit të viteve 60? Kjo duket thuajse e pamundur, sidomos për lexuesin që nuk e njeh atë kohë. Por edhe lexuesi, i cili e ka jetuar atë periudhë, nuk mundet kurrsesi që ta receptojë veprën ashtu sikurse do të mund ta receptonte në kohën kur është shkruar. Vallë, a do të mund ta pranonte lexuesi i saj kohe, për të mos folur për kritikën, titullin fillestar të romanit, “Dashuria Nr. 2”? Sipas autorit [në bisedën hyrëse], ky titull ishte një lloj kundërshtimi i “dashurisë romantike”, që ngjante si tipar i prapambetur, i një letërsie të prapambetur… kishte ikur koha e “dashurisë së vetme”, që “sharrohej kurrë”…: Kjo ishte nata e dytë në jetën e tij që po e gdhinte pa gjumë për shkak të një vajze. E para kish ndodhur në gjimnaz, në pranverë. (“Mjegullat e Tiranës”, “Onufri”, Tiranë, 2014, f. 57)
Horizonti i pritjes duket se nuk është një dukuri e panjohur për veprën kadareane, përkundrazi në disa raste ka qenë zgjidhja e vetme që i është ofruar autorit, madje është parë si shpëtim prej censurës së kohës. Përmendim këtu tri veprat e tjera, të shkruara pothuajse në të njëjtën kohë, në mesin e viteve 80: “Vajza e Agamemnonit”, “Hija” dhe “Ikja e shtërgut”, të cilat, gjithashtu, gëzojnë horizont të gjatë pritjeje. Dorëshkrimet e tyre u nxorën fshehurazi nga Shqipëria dhe u depozituan në një bankë të Parisit. Këto vepra janë gjykuar prej autorit për të mos u botuar në kohën kur u shkruan, për shkak të përmbajtjes së tyre. Ndërsa për sa i përket romanit të thukët “Mjegullat e Tiranës”, duket se është lënë qëllimisht “në harresë” prej autorit dhe shkak i horizontit të pritjes së këtij romani është vetëdija autoriale. Sipas tij, ky roman, duke qenë jashtë problemeve të kohës, do ta kishte të pamundur botimin. Kadareja këtë vepër duket se ia dhuron lexuesit, pra autori i fal lexuesit legjitimitetin e veprës letrare.

Nga Kristaq Turtulli – Tregim-Sa të plogët bëhen trenat kur je e sëmurë…

Me shpirt u betova përmes rrëkeve të lotëve, të mos vë dorë në shtëpi deri sa të jetë ai. Të mos laj, të mos pastroj, të mos hekuros, të mos përgatit për të ngrënë, të mos bëj asgjë. U betova gjithashtu të mos i bëj insulinën, sado i sëmurë të jetë, bile as të mos e kujtoj ta marrë atë dreq mjekim, metformin, le ti bëjë derman vetes. Nëse është i zoti të përgjigjet për gjithçka, nuk më intereson asgjë, absolutisht asgjë. Mjaft më, mjaft..!
Siç më shikon jam mbi peshë, marr çdo ditë medikamente të ndryshme për stresin. Punoj prej vitesh me tre turne, pastruese në Aeroportin e madh të qytetit të Torontos, i bie kryq e tërthor, terminaleve, korridoreve, sallave të mëdha, banjave të shumta. Kur përfundon orari i punës ndjehem e dërmuar, më çajnë kockat, trupi më mban erë të fortë prej ilaçeve të ndryshme që përdor për pastrimin e ambientit të aeroportit, ndërsa duart më thahen, fishken dhe plasariten. Nuk kam kohë të kujdesem për veten, të bëj tualet.
Më pas vjen odiseja e kthimit në shtëpi, vrapoj si e ndërkryer duke tërhequr çantën zvarrë të arrij autobusin e linjës: aeroport-stacioni i Kiplingut. Zbres shkallët me vrap të kap trenin, të marr metronë. Ulem në ndenjëse, fshij djersët dhe zbraz frymëmarrjen e nxituar. Me vështrim të lodhur pres me padurim shenjën e bilbilit, lëvizjen e trenit. Tridhjetë stacione parakalojnë përpara syve të mi, hipin dhe zbresin udhëtarë të ndryshëm nga të gjithë moshat dhe sekset, kombet dhe racat. Treni i ndërkryer, i paduruar, duke shfryrë, shpërndarë vrundull ere, më shpie në stacionin e fundit të metrosë, në stacionin Kenedi. Makinisti mban frenat, rrotat fërshëllejnë, unë marr frymë e lehtësuar. Prej stacionit të Kiplingut deri ne stacionin Kenedi rruga zgjatën gjithsej një orë e tridhjetë minuta.
Ne kemi vetëm një makinë të vjetër mazdsa dhe atë e përdor burri.
Dyert e treni hapen me zhurmë, unë zbres me nxitim. Dal jashtë stacionit dhe bëj dhjetë minuta në këmbë për të mbërritur në apartamentin tim, në katin e katërt, të pallatit të vjetër pesëmbëdhjetë katesh, me kopsht të madh para dhe prapa dhe me shumë ketra që hipin dhe zbresin nëpër pemë. Atje më presin dy fëmijë; një djalë i këndshëm flokëkaçurrel dhe një vogëlushe bionde me sy të shkruar, e cila qesh shumë bukur, i bëhen dy gropëza në faqe. Armiri është tetë vjeç, ndërsa Doloreza dy vjet e gjysmë. Të dy janë fëmijë të mrekullueshëm dhe unë i dua shumë.
Ora e mbërritjes në shtëpi zakonisht është njëmbëdhjetë e dyzetë minuta, pothuaj mesnatë. Pi me nxitim një gotë qumësht, mbuloj fëmijët, i mat burrit përqindjen e sheqerit në gjak. Kur e ka mirë e lë të flejë, kur e ka të lartë e zgjoj të marrë mjekimin. Ai është shkatarraq i madh. Kontrolloj prizat dhe dritat, më në fund bie në shtrat të fle. Shtrati më duket i fortë, vërtitem një copë herë majtas djathtas, burri grindet, ankohet, është i lodhur edhe ai, punon në fabrikën e plastikut. Mua gjumi më vjen me vështirësi.
Tringëllima e lebetitur e ziles më zgjon herët në mëngjes, ngrihem, hedh krahëve penuarin e zbardhur me lule, përgatis ushqimin për burrin dhe fëmijët. I përcjell ata në punë, në shkollë dhe në çerdhe, laj pastroj dhe përgatis si gjithnjë gjellën për drekë. Koha për të ikur në punë v jen tmerrësisht shpejt. Djalli ta marre, më duket sikur dy duar përbindëshi tërheqin kohën! Pa shkuar në punë ndjehem e lodhur, më janë acaruar nervat dhe është ngritur tensioni!
Mbushem me frymë për të larguar plogështinë. Nuk kam futur asgjë në gojë për të ngrënë, e ndjej veten pakës ligsh, hap dollapin, ha me nxitim, si e babëzitur. Kafshatat e mëdha të pa përtypura mirë i kapërdij në stomak. Koha vrapon. Përgatis teshat e punës, mbyll derën dhe pres me nervozizëm elevatorin të ngjitet, kur e shikoj që ai vonohet, u turren shkallëve. Dal jashtë dhe shpejtoj drejt stacionit të trenit, të rënduar nga trafiku.
Bulëzat e para të djersës shfaqen në ballë dhe rrëzë veshit, për dreq jam mbi peshë, sytjenat me shtrëngojnë, jam gati ti këput dhe ti flak tutje. Kur hip në shkallët lëvizëse për të zbritur poshtë në stacionin e trenit, lë trupin për disa sekonda të prehet i qetë, paçka se shpesh herë shkallët lëvizëse bllokohen, vijnë mekanikët, i shkulin pllakat e mëdha, i vaisin, ingranazhet e griparura i ndërrojnë, ndërsa unë ngjitem dhe zbres në këmbë.
Më pas vjen i njëjti ritual, një orë e gjysmë udhëtim për të mbërritur në punë. Paraqitem, ndërrohem, fut kartën në fole të më shënohet emri dhe të fillojë dita e punës. Marr karrocën ku janë brenda fshesa, lecka dhe kova me ujë, filloj të bëj punën rutinë, të laj, të pastroj pllakaqet, muret dhe banjat. Nuk është e këndshme, por gjithsesi është një punë dhe marr një rrogë.
Pardje kisha vjellje dhe marrje mendsh ndaj nuk munda të bëja punët e zakonshme të shtëpisë, në punë shkova dhe shpirti ma di sesi e shtyva atë ditë. Më dridhej trupi, më dukej sikur do të bija përdhe, në mes të turmës laramane, për turp dhe faqe të zezë. Kur gjeja ndonjë kthinë të qetë ulesha një grimë të mblidhja veten, pija ujë prej shishes që mbaja me vete. Hija e përgjegjësit shfaqej në fund të sallës, me shpirt ndër dhembë filloja punë përsëri. Dita mu duk tmerrësisht e gjatë, mbahesha fort mbas karrocës për të eliminuar rrëzimin. Mesi prisja të shkoja në shtëpi, të shtrihesha, të mblidhja kockat. Për dreq autobusi erdhi me vonesë dhe mua më zuri mesnata. Treni ishte i ngathët, lëvizte, shfrynte dhe nxirrte avull të nxehtë.
Sa të plogët bëhen trenat kur je e sëmurë!
Më në fund treni mbërriti në stacionin e Kenedit. Lashë trupin të prehej një copë herë në shkallët lëvizëse. Dola jashtë, koha ishte e vranët me shi të imët. Hapa çadrën, duart dridheshin, ishin të lodhura.
Fshiva ballin, shkunda flokët e qullura prej shiut dhe fillova të ngjisja shkallët duke tërhequr këmbët zvarrë, ndaloja, mbushesha me frymë, vazhdoja ngjitjen përsëri. U gëzova kur mbërrita më në fund përpara derës së shtëpisë, bëra një frymëmarrje të thellë dhe të plotë. Luajta kryet dhe shtyva derën lehtë. Nuk arrita të thosha mirëmbrëma, se menjëherë ndër veshë mu përplas zëri i lartë dhe nervoz i burrit, që vinte nga banja:
‘Punë muti, nuk kemi asgjë për të ngrënë, asnjë rrobë për të veshur, asnjë shtytkë për të ndërruar fëmijën, asnjë rrobë të hekurosur, phu, jetë leshi.’ Ai ishte spërkatur fund e krye me ujë, përpiqej të lante këmishën e punës.
Shtyva derën nga pas, lëshova çantën mbi stol dhe fola me zë të lodhur:
‘Tomi, nuk ke të drejtë të shash. Sinqerisht doja të bëja diçka në mëngjes, por s’isha në gjendje. Kam pasur marrje mendsh, më dridhej trupi si gjeth.’
Tomi shkundi kryet, më vështroi pjerrtas, nënqeshi:
‘Ah, ah,nuk paskam të drejtë të shaj, ç’na the!’ ia bëri dhe luajti kokën me nervozizëm, flaku këmishën në govatë dhe më vështroi ngulët: ‘Mos duhet të brohoras? Tu drodh trupi si gjeth, i bukur krahasim!’
‘Bëhu i arsyeshëm Tomi, të thashë isha e sëmurë,’ i fola me ton të thatë.
Tomi luajti shpatullat dhe mërmëriti:
‘A ç’më çan kokën, e sëmurë ti! Hëm, që je dy herë sa unë!’
Më dokëndisi e folura e tij, ktheva vrulltas kokën nga ai:
‘Tomi !?’ ngrita zërin, por çuditërisht zëri më doli i ulët: ‘Tomi, i mendon fjalët kur i thua, më dukesh krejt ndryshe sonte?’
‘Dhe ti dukesh krejt ndryshe,’ ma ktheu ai.
‘Jam e dërmuar, mezi erdha në shtëpi,’ fola ultas dhe kryqëzova duart në pëqi.
Ai përvoli buzët, bëri një lëvizje moskokëçarëse me dorë dhe më ktheu shpinën. Ndoshta i dukej e pazakontë se mund të sëmuresha unë, nuk isha ankuar kurrë. Eh, ku më linte kohë ai te ankohesha! Jam i lodhur, më dhemb këtu , më dhemb atje. E kam sheqerin e ulët, e kam sheqerin e ngritur. Unë e fërkoja, përkujdesesha pa hapur gojën.
Tomi me hapa të shpejta doli prej banjës, përplasi derën, hoqi teshat në ecje e sipër, i flaku përdhe.
‘E sëmurë ti!’ mërmëriti me të keq, luajti kryet dhe shtoi: ‘Nuk thua i bëra naftën shtëpisë!’
‘Unë i kam bërë naftën shtëpisë?!’ ia bëra e habitur.
‘Po, më le të laja rrobat vetë.’
‘Unë nuk jam shërbëtorja jote,’ i fola me zë ulët, të zvargur,duke përmbajtur inatin dhe shtova, ‘ngriji teshat e tua, vendosi në vend.’
Ai më zhbiroi me shikim të akullt, veshi pizhamet, shkundi kryet dhe shkoi u shtri në shtrat.
‘Tomi,’ ia bëra me zë të ngjirur, por zëri im u përplas në shurdhëri.
Doja të grindesha, të bërtisja, por nuk mundja isha e lodhur. U ula në stol kryqëzova këmbët, u mundova të mblidhja veten. Ndjenja një goditje të fortë mbrapa kokës. U kujtova për fëmijët, ata po flinin në shtratin e madh, më vinte keq ti zgjoja, ti vija të flinin në krevatet e tyre. I mbulova me kujdes me kuvertë. Dhembja e kokës nuk më ndahej, vura xhezven me ujë të ziente. Televizori po jepte reklama për mbrojtjen e mjedisit, ndërsa uji valonte mbi stufë. Prapa kokës ndjeva një goditje si tokmak. Përgatita çajin shpejt e shpejt, piva menjëherë dy aspirina, në djall të shkonte stomaku, i cili kishte filluar të më cimbiste herë mbas here. Kontrollova shtëpinë, fika dritën dhe shkova në shtrat të flija me mendimin të fiksuar të ngrihesha herët.
Ai po flinte në shpinë, me gojë hapët, gërhiste, fytyrën e kishte të skuqur. Ne jemi një moshë ai është akoma elegant, i pashëm, pa asnjë thinjë, me kaçurrelin e harlisur në ballë. Por dhe unë kam qenë shumë elegante dhe e pashme. Tomit i ranë këmbët derisa me mbushi mendjen të martohesha me të, delikatesa e tij më dukej e ngjashme si e një fëmije dhe mua më hyri në zemër. Lindja e vajzës më tjetërsoi, mu shëndoshën vithet dhe shpatullat. Ngandonjëherë trishtohem, më bëhet të ulërij, të shkul leshrat për këtë ndryshim.
Tomi ka vite që vuan prej sëmundjes së diabetit, merr vazhdimisht mjekime, kur i ngrihet ose ulet sheqeri, i bëj insulinë. Tomi nuk është mësuar të bëjë punët e shtëpisë, i ka gjetur gjithnjë gati. Mua më është dhembur, më është dukur gjithnjë delikat. Duke luajtur kryet e menduar u zhvesha dhe lëshova trupin ngadalë në shtrat të prehej një copë herë. Isha vërtet e dërmuar, të dy aspirinat e mëdha ma bënë trupin të plogët dhe unë u flaka rrëmbimthi mbi një sfungjer të qullët, atje ngela e lidhur në një rrjetë lagësht merimange dhe nuk shkulesha dot.
Gjithën kohën qëndrova e mbytur në djersë, u ngrita rrëmbimthi dhe vështrova përtej dritares, ishte akoma natë dhe hijet e shelgjeve lëviznin pjerrët, duke bërë hieroglifë të dyshimta. Fshiva djersën dhe sytë e lodhura, vështrova orën e dorës. Ishte tre e mëngjesit, gjumi mu prish dhe nuk kishte kuptim të flija më, sqetullat më ishin qullur, sumbulla djerse rrokulliseshin në ullukun e gjoksit të madh. U ngrita, shpëlava fytyrën me ujë të ftohtë, fshiva sqetullat, qafën, gjoksin dhe iu përvesh punëve. Vura rrobat të laheshin, mblodha të gjitha këmishët e burrit dhe teshat e fëmijëve, i hekurosa, punoja e përqendruar, avulli i hekurit më përplasej në fytyrë.
Nuk e ndjeva zhurmën e derës së dhomës së gjumit të hapej, por dëgjova hapa, ktheva kokën ngadalë dhe përmes perdes së djersës pashë burrin që po ecte në të mbathura drejt banjës. Fshiva djersën me shpinën e dorës dhe prita të më thoshte ndonjë fjalë të ngrohtë, për sakrifikimin e gjumit dhe përfundimit e të gjitha detyrave të shtëpisë.
‘Tani nuk ke çfarë të thuash,’ i thashë më në fund duke vënë buzët në gaz.
Tomi ndaloi përpara meje u shkerpërrua, luajti kryet lart dhe poshtë dhe qeshi me të keq.
‘Hëm, do të mbulosh mutin me shurrë, dosë!’ më foli me zë të ngjirur.
‘Çfarë!’ bërtita me sa zë që kisha në kokë, hekuri i nxehtë më shpëtoi nga duart ra mbi qilim e përzhiti. Ai nuk më kishte thirrur kurrë më parë, ashtu s’ma nxë goja: ‘do..së’. Unë sakrifikova gjumin, braktisa vetveten dhe ai pa pikë turpi më thotë të mbuloj mutin me shurrë dhe në fund, do…së! A ka vend për të marrë në konsideratë ndonjë gjë, sigurisht jo.
‘Ti je i pashpirt Tomi,’fola me zë të ngjirur.
Ai ndaloi qeshi me sarkazëm dhe tha:
‘Po ti a nuk je e pashpirt që më le të mbytem në pellgun e djersëve të tua.’
Hoqa hekurin nga priza, shkova në banjë dhe qava. Nuk dola prej banjës deri sa ai u largua për në punë, dëgjova zhurmën e derës së jashtme që u përplas dhe unë u betova të mos zija asgjë me dorë. Bëra betim të rëndë. Hyra në vaskën e dushit, hapa rubinetin e ujit dhe lashë ujin të derdhej rrëmbyeshëm mbi trupin tim të bëshëm.
‘Mos ka ndonjë tjetër? Ndoshta mund ta ndaj atë. Unë tashmë kam dy fëmijë po të dojë le të ikë. Do ti them të ikë, si ta ketë qejfin, por nuk do ta lejoj të më thërrasë do..së.’ gati sa nuk fola me zë, vështrova me dhembje gjoksin e madh dhe trupin tim të shëndoshë. Edhe kur bëjmë seks, unë e afroj e para, ai lëviz me përtesë me shikim të bredhur nëpër tapet, e bën si lepuri dhe më pas bie mbi shpinë.
Uji i ngrohtë i dushit më kërcente mbi lëkurë: ‘Me siguri duhet të ketë ndonjë!’
Vonë dola nga uji, shkunda trupin, fshiva flokët, piva përsëri aspirinë, hëngra drekë dhe u nisa për në punë. Çdo minutë i a përsërisja vetes, mbaje betimin Rudinë, ndoshta ai ka ndonjë tjetër.
Treni pati dy ndalesa të paparashikuara, nga pesë minuta dhe unë mbërrita vonë në shtëpi. Elevatori nuk punonte, shkallët i ngjita ngadalë, në këmbë duke mëshuar në thembra, kokë rënduar nga mendimet dhe me vete përsërisja:
‘Mbaje betimin Rudinë. Asgjë mos prekësh me dorë, as atij nëse i nevojitet, injoroje, mos i bëj insulinë, me vendim të madh.’
Nuk më bëhej të shtyja derën dhe të hyja brenda. Ai më kishte lënduar shumë. Korridori ishte i shkretë, prej tapetit vinte me duhmë erë pluhuri të vjetër. Hundët e një pastruese me përvojë ishin të pa gabueshme. Lëviza trupin ngadalë, hapa derën pa zhurmë dhe hyra brenda. Drita ishte e fikur dhe shtëpia dergjej në qetësi. Shtyva derën me shpinë dhe qëndrova një copë herë në errësirë, me përtaci shtriva krahun dhe hapa dritën, u rrotullova, burrin e gjeta të shtrirë në mes të dhomës, pa ndjenja dhe stoli i përmbysur. Instinktivisht bëra një hap prapa. Ai dergjej në pozicion të frikshëm, kokëvarur, gojëhapur, këmbë dhe krahë hapur.
‘Mbaje premtimin Rudinë, asgjë mos zërë me dorë,’ më foli një zë i rëndë brenda vetes.
‘A e urrej këtë njeri?’ I mbajta erë mos kishte pirë, asgjë.
‘Lëre të shtrirë, të vdesë!’ Shungulloi i paduruar zëri brenda meje.
Ndjehesha e mpirë.
’Po ai është babai i fëmijëve të mi?’ kundërshtova. Zëri i kundërt u përdrodh brenda gjoksit.
Përshkunda kryet, largova tutje zërin që më shkundte zemrën dhe betimin. Ai më kish fyer rëndë, Ky njeri asnjëherë nuk ish përkujdesur për mua.
‘Mos ka ndonjë tjetër dhe mua nuk më duron dot? Atë ezmeren e dobët e kam parë disa herë me Tomin dhe ky është justifikuar, bënin biseda pune?’ u grinda.
‘Atëherë lëre të vdesë?’ ngriti krye zëri.
‘ O Zot!’ Rënkova me shpirt:’ Çdo të bënte ky po të më shihte mua në këtë gjendje?’ Lukthi më dridhej. Shtrëngova gishtërinjtë fort sa më kërcitën. ‘Nuk e di, ndoshta më linte të vdisja përderisa nuk më duron as erën, Oh!’
‘Sigurisht do të linte të vdisje,’ buçiti zëri, më dërmoi gjoksin.
U kapërdiva me vështirësi.
’ Jo, njeriu nuk është krimb.’ Gati sa nuk bërtita.
Zëri brenda vetes po këlthiste. Lëviza krahun fort me nervozizëm të largoja trusninë e zërit të keq:
‘Ti flas për ndarje nesër?’ fola.
Ai nuk lëvizte, shprehja e fytyrës i ndërronte çdo sekondë. Me mëdyshje u përkula, i mata gjakun e kishte shumë të lartë. Fytyra e tij dukej e pafajshme, si fëmijë i humbur që bridhte në tjetër botë, aty ish xhungël dhe ai kërkonte ndihmë.
I bëra me të shpejtë insulinë dhe lajmërova urgjencën.

Shaban Bali Nokshiqi-Gurë te ngulun ne Nokshiq

Nga Gjon Neçaj



Doli ne qarkullim libri me i ri patriotit dhe atdhetarit te shquar, birit te Nokshqit, Shaban Bali Nokshiqi,me titull teper domethenes ,” Gurë te ngulun ne Nokshiq”,faqe 120,botuar nen kujdesin e Shoqates se Intelektualeve “Jakova” Gjakove,me redaktore prof.Haki Zllami dhe Prof.Dr. Hasan Mujaj dhe recensente Isa Brecani dhe Ali Sylaj.



Libri ka 35 vjersha qe I kushtohen heroizmit te kombit tone ne shekuj per liri dhe pavaresi,si dhe vendlindjes se autorit,Nokshiqit te Plaves.Nokshiqi eshte cilesuar si zemra e shqiptarise ,trimerise dhe atdhetarise, ku ende sot e kesaj dite ,ashtu sic ka thene nje krijues vendas,Hasan Gjonbalaj,”vetem vorret flasin shqip”.

Libri hapet me parathenien e prof. Haki Zllamit,me titull “ Shkemb fisnik” dhe mbyllet me nje esse te prof.Dr.hasan Mujajt,”Veper deshmi e heroizmit te historise”.



DY RADHE PER AUTORIN



SHABAN BALI NOKSHIQI u lind me 25 maj 1927 ne fshatin Llugaj,Tropoje.Shkollen fillore 4 vjecare e kreu ne Kolgecaj ne vitin 1935-1939.Pas shkolles fillore,ne Plave mbaroi shkollen 8 vjecare me mesues Shaban Ferrin.Ushtrine e kreu ne vitin 1951-1952 ne Tirane ne Artilerine Tokesore tek Rrapi I Treshit.

Ne vitin 1953 kreu nje shkolle nje vjecare per mekanike bujqesore.

Punoi ne kantierin e ndertimit si shef llogarie ne Bajram Curri per kater vjet. Pastaj per 22 vjet rresht punoj prane SMT-se ne Bajram Curri,Per 10 vjet punoi si traktorist.

12 vjet te tjera punoi si brigadier I makinerise se rende.Pastaj doli ne pension.

Pas viteve 90-te jeton ne SHBA.

Eshte libri I tij I pare kushtuar vendlindjes heroike te tij ne moshen 88 vjecare.Ky eshte nje rast I vecante dhe tipik ,pasi nje i moshuar I kesaj moshe del si autor I nje libri te ri me vlera kulturore dhe historike.

Zef Mulaj: (Plote me enderra lumenjte)Pieni di sogni i fiumi

Pas shume publikimeve te tjera, romane dhe poezi, shkrimtari i njohur Zef Mulaj na vjen me nje volum te ri me poezi haiku ne gjuhen italiane me titull “Pieni di sogni i fiumi (Plote me enderra lumenjte). Pjese te shkurtera poezishe, sa antike aq edhe moderne strofa japoneze, per kohen kur jetojme. Shumellojshmeria e temave te trajtuara, veshtrimi gjithmone e kujdeseshem i autorit, dhe kapaciteti tejet i madh per t’ia ofruar lexuesit vargun e fundit qe permban nje pyetje te thelle, jane virtyte qe e shtyjne autorin te shkruaje. Me shume se katerqind poezi haiku ne kete liber deshmojne mendjen gjithmone aktive te drejtuar drejt etikes, duke kerkuar te trasmetoje emocione te reje dhe vlera te thella njerezore. Librat e Dr. Mulaj tashme i perkasin nje letersie me te gjere se ajo italiane dhe shqiptare. Krijimtaria e tij eshte nje krijimtari bashkekohore europiane, ku veprat e tij jane publikuar ne disa gjuhe te kontinetit tone. Shkrimtari Mulaj eshte shembulli konkret i nje letersie qe nuk njeh kufij, por flet me gjuhen e shume popujve.

Vera Pelaj, nje talente e shkathet e intervistimit intelektual

Nga Bajram Kabashi( Gjergj Kabashi)

Nje veshtrim per librin me intervista te Vera Pelajt, Ama e fjales,Shtepia Botuese Faik Konica Prishtine.

Pas librit te saj te pare, Kaleidosopi i Letersise,gazetarja dhe folesja e lajmeve te shkurtera te Radiao Kosova,ne te dyja programet, keto dite e botoj librin e saj te dyte me intervista me intelektul te shquar te botes shqiptare,Ama e fjales,nje liber model e shembullor per kulturen qe e shquan intervistuesen Pelaj,per metodat e saj te intervistimit dhe per kulturen qe e shquan dhe ben te perafert ne intervistim me pyetjet inteligjente drejtuar bashkebiseduesve te shquar.

Vera Pelajn e kam njohur rastesisht ne fillim te korrikut 2014 ne restorantin e jashtem te Radio Kosoves ne Prishtine. Duhet ta pranoj publikisht se kete gazetare,publiciste dhe autoren e dy librave model te intervistimit,nuk e kisha njohur me perpara dhe qe veprimtarine e saj intelektuale ne gazetari,profilin e saj te admirueshem si intelektuale ne kete profesion nuk e kisha te njohur. Ndoshta per faktin se kur ajo kishte filluar punen si nje luftetare e etur e profesionit, une e kisha mbaruar apo kisha qene i detyruar ta mbaroja,thene kushtimisht, punen time ne gazetari dhe te nisesha rruges se mergimit per te gjetur rruge mbijetimi te cilat nuk kisha mund ti gjeja sa e ushtrova profesionin e gazetarise ne Kosoven e pushtuar,kur punoja ne Gazeten Rilindja,perkatesisht Bujkun e asaj kohe.,kur per ti ikur syrit te pushtuesit Rilindja shnderrohej ne Bujk e nxenesit e studentet detyroheshin ti braktisnin objektet e veta dhe te zhvillonin mesimin ne ato qe ne ate kohe quheshin shtepite shkolla.

Shkrimtari Ismail Kadare dhe  shkrimtarja-gazetarja Vera Pelaj

Duke menduar per ate kohe dhe kritikat shpesh te pavend per jokulturen dhe mosaftesimin profesional te gjeneratave te tera te nxenesve e studenteve qe qene te detyruar te shkolloheshin jashte objekteve te tyre, mendova per Vera Pelajn,e cila,po ashtu, eshte shkolluar ne ato kushte,apo me mire te thuhet eshte shkolluar dhe vetarsimuar edhe me tej duke u zgjeruar ne literature,pra duke shkuar me tej ne ambicjet e saj arsimuese si studente e Letersise dhe Gjuhes Shqipe ne Universitetin e Prishtines. Vera Pelaj u diplomua ne degen e letersise ne vitin 2001 ne temen Proza e Ernest Koliqit,kurse tash i vazhdon studimet ne shkallen master ne Universitetin e Prishtines,ne degen e Letersise,Drejtimi Shkencor dhe si thuhet ne shenimet per autoren ne librin e fundit,Ama e fjales, shume shpejte pritet ta mbroje temen,ne kete shkalle studimesh,Rrno vetem per me tregue,te At Zef Pllumit. Tash eshte edhe drejtuese e emisionit per letersine Universi Letrar,dikur me emrin Fokus Letrar.
Si nje gazetar qe dikur vet kam intervistuar personalitete te ndryshme kulturore e politike te Kosoves,Shqiperise,Maqedonise,Sanxhakut etj, isha kurreshtar qe perpos leximit te vemendshem te beshkebisedimeve te saj me personalitete te shquara, ti analizoja metodat e saj te intervistimit qe ne shume raste ishte nje bashkebisedim i paster ku objekti i intervistimit dilte i barabarte apo zihej dhe ndjehej jo mire nga pyetjet e mprehta te nje intervistuesje te ditur e cila paraprakisht ishte e pergatitur per intervistimin,duke i dhene bashkebisedimit nje nivel te kenaqshem kulturor dhe investigues. Ne Amen e Fjales, Vera Pelaj e interviston Ali Podrimjen,Agim Gjakoven,Agim Vincen,Amik Kasoruhon,Alfred Moisiun,Anton Nik Berishen,Behar Gjoken,Bajram Sefajn,Blendi Fevziun,Dom Lush Gjergjin,Edi Shukriun,Filippo Landi,Flutura Ackan,Ismail Kadaren,Ilire Zajmin,Irena Gjonin,Ilinden Spassen,Jeton Kelmendin,Marie Gushon,Mazllum Sanejan,Ndricim Ademajn,Ramiz Kelmendin,Sylejman Aliun,Shkelzen Gashin. Ne vend te pasthenjes ne kete liber te rralle intervistimi, botohet intervista Rajmona Moisiut me autoren e ketij libri, Vera Pelajn, qe eshte,sipas mendimit tim prezantimi me i mire qe mund ti behet nje intervistueseje kaq te talentuar e te kulturuar.
Dilemat e perjetshme se si formohet ma mire gazetari si profesionist,dilema qe eksistojne qekur njeriu pati nevoje te lajmeronte me ze e britma nga largesite per ndodhite e caktuara e te perjetuara,sikur sqarohen edhe ne rastin e gazetares Pelaj se nuk eshte gjithmone pergatitja strikte profesionale ajo qe e bene gazetarin,por eshte puna vetmohuese profesionale,leximi dhe kultura e fituar nga leximet. Shembulli i Kosoves ku qe nga paralufta e paslufta kemi dege e dege gazetarie per pergatitjen e gazetareve,e ku shpesh kultura e marre qe andej asht mediokre, flet se duhet kohe perderisa te formohen dege kometente profesionale te gazetarise e te zhareve te ndryshme ne kete profesion intelektual dhe mbrojtes i te drejtave njerezore. Mjafton te shikohet lista e atyre qe i interviston Vera Pelaj ne kete liber qe shpesh i merr karakteristikat e bashkebisedimit intelektual te te barabarteve, objektit te intervistimit dhe intervistueses. Menyra e tille e intervistimit eshte nje e arritur per gazetarine e Kosoves,nje frymemarrje e re intelektuale dhe humane ne intervistim,larg trembjes se objektit intervistues qe disa gazetar pseudotrima,te paarsimuar e te paedukuar,shpesh e vene objektin e intervistimit qe te jete gojembyllur,te terhequr, e te pavullnetshem per te dhene pergjigjen e duhur.
Duke iu pergjigjur Rajmonda Moisiut, Vera Pelaj ne intervisten e cilesuar si pasthenje ne liber,rrefehet ne kete menyre, …Megjithate,ne ate kohe te pashprese,vazhdova studimet per letersine,qe e doja dhe qe mendoja se eshte drejtimi me i perafert me gazetarine. Personaliteti i pare qe kam intervistuar ishte profesori im i nderuar i universitetit prof.Agim Vinca. Ishte emisioni im i pare qe e realizoja dhe e ftova ne studio per te diskutuar per romanin e ri te shkrimtarit Ismail Kadare,Pasardhesi. Natyrisht une isha shume e re ne profesion dhe profesori e kuptonte kete.Pranoi te vinte duke dashur te me jipte edhe perkrahje morale ne detyren time,ku me prisnin shume sfida.Jam ndjere jashtezakonisht mire,por edhe e ndrujtur sigurisht ngaqe nje profesor me kritere sic ishte Vinca dhe qe e kujtoja se ishte ai ne ligjerata dhe ne provime,i pata te njejtet edhe pse ate dite isha une ne rolin e tij ne studio. Rrefimi i thjeshte e kaq permbajtesor per detajet e rendesishme te formimit dhe ecjes se saj ne jeten profesionale ta kujton gazetarine rrefimtare,bazat teorike te se ciles shpresoj ti kete me te njohura ne formimin e metejshem intelektual e profesional gazetarja Vera Pelaj. Intervistuesit e vemendshem e te kulturuar si Vera Pelaj,shpesh qesin ne shesh fakte e deshmi per te cilat opinioni publik nuk ka qene i njohur apo ka qene i keqinformuar duke u endur ne nivel thashethemnaje,si gje teper e demshme per nje opinion qe gjykon ne menyre kritike. Personalisht me kane lene mbresa te vecanta intervistimet e njerezve skajeve e hijeve te botes se madhe qe e jetojme,si intervista me Anton Nik Berishen,Bajram Sefajn,Edi Sukriun,Ilinden Spassen,me te bijen e poetit tone te madh lirik,Lasgush Poradecit,Marie Gushon,Flutura Ackan etj. Permes atyre qe i interviston,njeriu e veren formimin e sigurte intelektual dhe seriozitetin e madh qe e shquan ne pergatitjet qe Vera i ben per intervistimin e secilit objekt intervistimi. E veren qartazi se Vera e njeh veprimtarine e plote krijuese te secilit dhe per veprimtarine krijuese te secilit e ka te formuar mendimin e saj kritik si intervistuese.
Kah fundi i ketij veshtrimi te shkurter per librin  Ama e Fjales dhe metoden e intervistimit te Vera Pelajt, do te ndalesha tek nje vleresim i Rajmonda Moisiut,dhene per gazetarine e Vera Pelajt,ku ajo ve ne pah se, …,Vera Pelaj eshte gazetarja me profesioniste ne intervistim,duke e shtuar mendimin tim se Vera Pelaj eshte nder gazetaret me te shquara shqiptare ne pergjithesi qe i zoteron mjaft mire teknikat e intervistimit dhe se,ne grupiin e ketyre gazetareve qe e zoterojne intervistimin,eshte gazetarja me me kulture dhe e pranuar nga te tjeret per ti intervistuar me pedanteri profesionale njerezit e shquar te kultures shqiptare.
Mendoj qe Vera Pelaj ne te ardhmen duhet te koncentrohet me shume ne njohjen e veprave ne fushen e intervistimit etj, te shkruara nga profesor te shquar ne deget e gazetarise evropiane,si eshte autorja e shquar Hege Lamark me librin e saj te njohur ,Som journalister spor,Si pyesin gazetaret,”o e ndare me vize permes,verejtja ime” qe ta kuptoj me mire bazen teorike te metodes se punes gjate intervistimit.

Lumenjtë e Ëndrrave të Zef Mulajt…

Shkruan: Lulzim Logu

ASOKOHE:

Asokohe, ndoshta përpara njëzetepesëvitesh, kur jemi njohur bashkë, ai ishte një djalosh përmbytur ëndrrash, që njësoj, si edhe për mua, tingëllonin naive, ndonjëherë edhe marri’ kur i shkëmbenim, ndërsa lexonim poezitë e njeri tjetrit…
Teksa bisedonim për zhvillimet e kohës, tek ai zbuloja papritur tikun e aventurës,lojën e rriskut për të tentuar kah një botë tjetër, nevojën për të provuar dhe prekur një terren ndryshe, ku ndoshta do të mundej të vendoste bazat e kerkimeve shkencore, fillesat e të cilave i diskutonim së bashku, unë si biolog, ai si farmacist, kryesisht për florën aq të pasur të alpeve tona, për bimët medicionale.
Kërkoi të më përfshijë edhe mua në ëndrrën e vet të largimit dhe kur zbuloi hezitimin tim, s’ma përmendi tjetër…
Dhe iku një ditë befas, shkoi larg, nga një rrugë që e zgjodhi me vetëdije, pikërisht duke besuar në forcën e ëndrrës së vet të parë dhe të madhe, për të jetuar mundësinë e gjetjes së jetësimit të interesave shkencore.Dhe ja arriti në krye të pak viteve, emri i tij filloi të figuronte në artikujt e botës shkencore italiane dhe më tej!
Më pas ju kushtua poezisë, duke shfaqur guxim në eksperimentime graduale, të cilat e afruan në rrjedha bashkëkohore të poezisë moderne, falë edhe leximeve dhe ballafaqimeve intensive letrare, shkroi romane dhe publicistikë, duke manifestuar inisiativë dhe përballje të lakmueshme, duke besuar aq fort’ në endrrën e madhe të dytë, në të qënit poet i lexuar dhe i sprovuar në hapësira shqiptare dhe jo vetëm.
Po kush është në fakt Zef Mulaj, për ata bashkëkohës që nuk kanë mundur ta ndjekin në udhetimin e tij jetësor, djalin e Nikaj Merturit?!

ZEF MULAJ

NE VEND TE BIOGRAFISE:

Zef Mulaj u lind në Nikaj-Mërtur të Malësisë së Gjakovës, në fshatin Qeresh-Mulaj.
Ka shkruar poezi qysh në rininë e tij. Ka mbaruar studimet e larta në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë (Dega Farmaci). Ka punuar shumë vite në zonat e vendlindjes. Veç punës si farmacist, është marrë gjithnjë me kërkime shkencore në fushën e tij, sidomos në studimin e bimësisë mjeksore të alpeve të Shqipërisë.
Në vitin 1994 vendoset në mënyrë legale në Itali, me një bashkëpunim shkencor në fushën e tij. Në vitin 1998, mbaroi përsëri studimet e larta në universitetin Camerino të Italisë, ku mbrojti titullin Doktor në shkencat farmaceutike, pikërisht në studimin e bimësisë mjeksore të alpeve të Shqipërisë. Është Anëtar i Lidhjes së Shkrimtarve dhe Artistëve në qytetin ku jeton, në Itali. Antar i Liges Boterore të Poeteve Kontemporen (World Poets Society W.P.S.).
Antar i lidhjes së shkrimtarve të Kosovës. Merr pjesë vazhdimisht dhe në konkurset e organizuera në Itali në fushën e poezisë.
Specialist në tosikologjinë klinike e ambientale, në farmakovigjilence mjekesore, në kontrollin kimik të produkteve farmacutike e lëndën e parë. Espert në informatiken aplikative. Specializuar për ndërhyrjet e shpejta mjekesore për kryqin e kuq internacional. Punon dhe kërkon zbulimin e substancave të reja farmakologjike naturale. Antare i shoqates se Fito-Terapisë ne Repupliken e Italisë, me qender në Universitetin Sienes.

VEPRA TE BOTUARA:

Memory-Roman.Shtepia botuese Filara Tirane, tetor 2012
Altri occhi all’orizonte poezi, shtepia botues “Simple” Macerata Itali 2012
Lulet e shpirtit Poezi shtepia botuese “Filara” Tiran 2012
Merr per dore hijen time. Poezi,shtepia botuese Simple Macerata Itali , 2011
Imazh Roman,policesk shtepia botuese Weso Tiranë 2011
880 bimë mjeksore në alpet e Shqipërisë, Tiranë, 2009
Mjegullvarur mbi Ballkan, Tiranë, 2006 (Poezi)
Emri që lind diellin, Tiranë, 2004 (Poezi)
Pas botimit te librave me poezi dhe romaneve, vepra te cilat jan bërë jo vetëm për lexuesit shqiptar, por në mbarë Europë, për faktin se ne botimet e tij i gjejmë tashmë në katër gjuhë europiane.

LIBRI ME I RI I MULAJT:

Tash vjen me një libër tjetër poetik, pikerisht këto ditë doli nga shtepia botuese “SIMPLE” Macerata Itali me titull: “Pieni di sogni i fiumi”(Lumenj endrrash),një përmbledhje me poezi hajku ,me nje kapacitet të lartë për të inerpertuar tek lexuesit, duke e kthyer vargun e fundit të poezisë në një pyetje të thellë e të motivuar , për tu interpretuar nga lexuesi me fantazinë e tij , nje mendim mjaft aktiv, ku i drejtohet etikes dhe veprimit, duke kerkuar e trasmetuar lexuesit formen si duhet të jenë dhe si duhet te vlerësojm thellësisht vlerat njerzore.
( Novella Toreggiani)
Në parathënien e librit, nga Lino Palanka, lexojmë:
“Mulaj arrin të na rrëfejë vetveten dhe botën e vet me përdorimin e kujdesshëm të thjeshtësisë , nën sytë e lexuesit rrjedhin pritjet e zemrës dhe spekulimet e mendjes, udhëtimet e fantazisë, dashuria dhe thika e ftohtë e ndjenjës së zhdukur, entuziazmi dhe zhgënjimi; domethënë, ngjarjet e përditshme të rrjedhjes sonë të jetës, të mbyllur siç jemi aq shpesh brenda nesh, me frikë nga e panjohura, të pasur me keqardhje, të plagosur nga bota, në kërkim të vazhdueshëm të mënyrës për ta pajtuar absurditetin e saj ( të botës) dhe dëshirën tonë të pamposhtur për ta kuptuar. Mbase edhe kjo është një iluzion…
Kjo dashuri
E bukur si lule
Kaq e sigurt. ..
Mos lëviz
Kemi harruar
Dashurinë e largët…
Në pyllin
e kujtesës së lashtë
Shenjë jete…
PARFUM KOMPLEKS!…
Ky miku im i vjetër ka realizuar ëndrrën e vet të të qënit pranë shkencës dhe poezisë bashkëkohore, libri më i ri, një qasje profesionale e një poezie trevargëshe me traditë nga poezia jonë tradicionale, ngjyer në ekzotikën e pëlhurën si tis i hollë të frymës së hajkut japonez, e tregon më së miri këtë fakt.
Poezitë kanë ndjeshmëri të prekshme alpine, në tërësinë e tyre parfumojnë lulet dhe erërat e bjeshkëve të vendlindjes, ritmojnë në atmosferën intensive të vendit ku tashmë jeton, në gjuhën italiane zbutet paksa ashpersia e maleve dhe reve në kurorat e larta të tyre, në motive lehtësisht ka mjegull mëngjesi nga Nikaj Merturi dhe fllad i ëmbël nga riviera italiane, portretet e kaluara dhe aktuale njerëzore përshkruajnë rrugë të vjetra dhe të reja në kontinentin e vjetër dhe të ri, poeti e ndjen veten plotësisht një qytetar të botës…
Ai s’ka pranga frenuese provinciale, ai nuk mundohet nga paragjykimet, ambicioz dhe egoist për të treguar sa më gjerë dhe më thellë shpirtin dhe karakterin e vet, bëhet njësh me lexuesin e vëmëndshëm dhe të informuar dhe mund të mos kuptohet nga lexuesi i cekët, shkon dhe vjen në hullitë e veta dhe të botës, duke provuar të jetë dialogues me qytetërimin e tij.
Një parfum vendlindje sa dhe një parfum evropian dhe japonez përshfaqet në faqet e këtij libri të veçantë, që padyshim shënon një shkallë më tej në jetësimin e ënrrave të reja të Zef Mulajt, shkrirë në nuhatjen e zgjuar të shkencëtarit, në kujtimet fisnike të atdhetarit, në frymën e ngriohtë të familjarit si dhe në detajet delicate të një poeti fin, por dhe solid!
Ruhet dhimbja
E një kohe të kaluar
Shih përpara…

ZEF PERGEGA-JETA TE FAL VIRTYTE ME TA NDERTO URA E KULLA…

Nusja me duvak te bardhe e ka zbuluar fytyren engjellore te malesores se Malesise se Madhe, ku kreshnikja ne karakter e zakone te forta ka jetuar ne zemer te bukurise dhe feminitetit stoik te saj. Nuk kam patur mundesi te marr pjese ne dasmen e saj, te cilen me nje kuptim atdhetar dhe letrar e beri ne Shkoder. Nese do te me jepej rasti me siguri fisniku i kulles malesore dhe argjendari i fjales shqipe ne histori, Lulash Palushaj, nder te tjeret do te me kishte radhitur me krushqit e kesaj dasme…

…Sepse ai i pati keto dasmore, jo vetem nga nje zone e ngushte, por nga te gjitha krahinat qe nga Malesia ne Kosove qe nga Mirdita, Lezha, Tirana, Durresi etj. Pra ne dasmen e nuses me duvak te bardhe u dhane dhe u ndane dhuratat me te bukura, me te stolisura ne respek dhe mirenjohje nga keta krushq e krushka qe kane provuar te bejne dasma te tilla dhe te njihen fort per zanin e tyre.

Lulash Palushaj i kishte perjetuar ato gezime me emocione te thella qe shijen e embel e ruajne edhe sot, per te mos iu tret boja ylberike ashtu sic perjetojne rrenjet e lisit njomesine e nje shiu pranveror. S’kishte si te ndodhte ndryshe se Lulash Palushaj e ruan Malesine, token e saj, varret e te pareve, nepermjet shkrimit dhe vargjeve, madje vargjet e tij jane shkendi per te ndezur zjarre. Keshtu ai ka preferuar menyren me te mire e me te rrojshme, sepse ne kullat malesore ne ato ku zjarri nuk regetin nga ikja e oxhaku nuk ka tym, vetem gjarperi eshte banor i gurit te saj. Vaji i gurit edhte i tmerrshem dhe peng i marimangave.

Lulash Palushaj me librat e tij e ka ngritur atje ku nuk shkon me fisin, e ka shendritur fjalen ashtu sic ben rrezja e diellit ne konakun e shqiptarit, duke i dhene fryme nga mushkerite e veta. Te tjeret e kane promovuar vepren e tij, pena te forta, te zellshme, te zgjuara e te sprovuara ne te zezen ne te bardhe, te cilat jane me shume se nje brazed, me shume se nje fare. Se shkrimtari ka guxuar me fuqine e penes te futet ne kete brazde, te ktheje plisin per te mbire fara e jetes, qe shume mire e shikon te stolisur nepermjet nuses e nepermjet xhubletes. Shkrimtari Palushaj te emocionon me temperamentin e tij, qe eshte si nje vale e qete ne krahe te pulebardhave edhe kur deti i jetes eshte i trazuar. Ai nuk eshte banor i meskinitetit dhe i dobesise njerezore, por kreativ, paqesor, bashkepunues e shpirtpaster.

Kishte dale libri I tij “Nusja me duvak te bardhe” dhe nje dite ne kafen e Lek Bardhokut ma dhuron me autograf mua dhe Luigj Pepes, mesues i gjuhes dhe letersise shqipe. Ai me shkruante: “…Dije mire se vetem kur mendon dikush na vlerson, flet e komenton per ne, atehere je i gjalle e me vlera e nuk vdes kurre. I tille si letrar e publicist mbetesh edhe ti miku im” Lulash Palushaj me 1 maj 2014.

Une mendoj se nusja me duvak te bardhe e cilesuar si esse e ploteson parametrin e romanit si arkitrau i gjinive letrare. Lulash Palushaj e kerkon heroin nen plisat be fshehur, duke e leruar aren e shkronjave dhe te heroizmit me mjetet autoktone dhe i nxjerr personazhet ne krye me nje dhimje sic ndodh kur bima cane koren e trashe te tokes per te lypur dashurine e diellit dhe njomjen e shiut. Autori Palushaj radhitet nje nder piktoret qe e ka vizatuar ne telajon e jetes se sotme dhe te djeshme portretin e gruas malesore dhe me librat e tij ka celur disa ekspozita interesante e kurajoze me talentin. Ai si shkrimtar i jep pergjigje zerave te korbave, jo duke qelluar me pushken e gjate, por duke vene ne sofer fakte qe tregojne mrekulline e ketyre zanave dhe oreve te maleve. Lulashi me vepren e tij shfaqet si nje bari i mire qe kujdeset per mrizin e zanave, duke u garantuar atyre kthimin ne atdhe nga kohet e braktisjes. Ky Pashko Vase i kohes tone e ka ngarkuar barren e shkrimit, jo me dru te lagura, por me vlera te larta qe shkelqejne si ari ne traditen malesore, etnologjike, gjuhesore, folklorike e zakonore.

Lulash Palushaj si nje luftetar i cetes se profeteve e merr ne mbrojtje historine dhe pa u lodhur del ne maje te malit dhe piskat qiellit per te kerkuar ndihmen e te madhit Zot me dialektin gege qe ta kete ne vemendje treven e tij. Udhetimet biblike qe i pershkruan me nota dhimbje ne librin e tij kane trokthin e shpirtit te poetit. Duket se historia feminore dhe jetesore e tij eshte ushqyer me histori trimash e trimereshash, te cilat jane te ngulitura ne deje ku rrjedh gjaku qe i jep jete trupit. Me librin e tij autori e ndjek me vemendje doren e perendise dhe stilin e saj te hyjnueshem te krijimit te forteses natyrore, ku formen e pathyer mori karakteri i malesorit. Palushaj troket pa ndrojtje ne portat e varfera, per te zbuluar thesarin e pasurise nepermjet detajeve dritheruese.

Nusja me duvak te bardhe qe ka jetuar rreth 400 vjet me pare eshte si Nora e se djeshmes, e pagezuar ne kishe me xhubleten e vajzerise dhe te virgjerise. I gjithe mjedisi ku zhvillohen ngjarjet kane nje fryme njerezore, madje edhe kafshet e konakut, qe ndonjera prodhon qumeshtin e psheshave te femijeve te djepit. Nje dite Lulashi, para se te botonte librin po me tregonte per macen shtepijake, te cilen e ka pershkruar ashtu si Martin Camaj breshken ne vepren e tij. Lulashi i pershkruan me ndjenje te thelle dhe gjuhe te pasur te veriut perplasjet dramatike te se drejtes me te padrejten, duke te kujtuar perplasjen e dallgeve kryenece qe u bien shkembinjeve dhe nuk terhiqen. Stili i Lulash Palushajt zbulon dhe ndricon anet e errata te historise dhe keshtu ai eshte nje punetor i drites qe i pelqen te ndeze pishtaret e agimit te ri. Fantazia e tij shkon deri atje ku fshihet realiteti historik i nje kohe te shkuar.

Jeta fal aq shume virtyte sa me to mund te ndertosh ura e kulla!

Ndodh edhe kjo – Ramiqi quan anti-amerikane e ambasadoren Jacobson.

Forumi i luftetareve te Allahut FRMK, i afert me LISBan e Fuad Ramiq, ish oficer i ushtrise jugosllave dhe sherbimit te tyre sekret antishqiptar, i jep sens musliman ambasadores Jacobson, vetem pse ambasadorja kerkon miratimin e ligjit per denimin e terroristeve shqipfolesa te ISIL,te lidhur me Al Kaedan.

OJQ’ja, Forumi i të Rinjve Muslimanë, një organizatë e lidhur me LISBA’në, partinë që ideologjikisht e kontrollon Fuad Ramiqi,

Lexojeni të plotë reagimin e tyre:

“Forumi i të Rinjve Muslimanë të Kosovës ka parë dje në media deklaratën e ambasadores amerikane në Prishtinë, znj. Tracey Ann Jacobson dhe është skandalizuar nga ato që ka dëgjuar. Ambasadorja Jacobson ka kërkuar ndër të tjera që “Kuvendi i ri i Kosovës të vendosë në rend dite ligjin për luftëtarët në konfliktet e huaja.” Projektligji në fjalë kërkon të dënojë qytetarët e Kosovës që marrin pjesë në luftëra të huaja dhe i dënon ata me 15 vjet burg.
FRM e sheh deklaratën e ambasadores amerikane si shumë hipokrite dhe anti-amerikane. E shohim si hipokrite pasi në konfliktin më të fundëm që u zhvillua në Palestinë ndërmjet okupatorëve izraelitë dhe palestinezëve, pamë që shumë ushtarë çifut të Forcave Mbrojtëse të Izraelit (IDF) ishin shtetas amerikan dhe britanikë. Këta qytetarë, edhe pse janë qytetarë të Amerikës, morrën pjesë në një konflikt të huaj dhe Amerika as sot dhe as në të kaluarën nuk i ka dënuar qytetarët e saj për pjesëmarrjen që kanë kryer në konflikte në vendet e huaja. As ambasadorja Jacobson, mesa ne dimë nuk ka kërkuar që në Amerikë të dënohen çifutët që shkuan dhe luftuan në Palestinë.
FRM i kërkon ambasadores amerikane dhe atyre që i servilosen asaj, që përpara se të kërkoj që në Kosovë të implementohet një ligj fashist sikur ky i propozuari, ai më parë duhet të implementohet në Amerikë. Por për sa kohë që qeveria amerikane nuk i dënon qytetarët e saj që luftojnë si terroristë për hise të Izraelit, atëherë përse duhet që qytetarët e Kosovës të trajtohen në këtë mënyrë? A nuk jemi njësoj ne me amerikanët?
FRM i kujton ambasadores amerikane Tracey Ann Jacobson që kosovarët, nëse një ditë, Shqipëria sulmohet nga katolikët e Italisë apo ortodoksët e Greqisë, do të shkojnë dhe luftojnë dhe mbrojnë atë sikur Isa Boletini me ushtarët e tij 100 vite më parë. Shtetasit kosovarë, nëse një ditë, aleatët e mëdhenj të Kosovës, Turqia dhe Arabia Saudite vendosin që të çlirojnë Jeruzalemin nga okupatorët izraelitë, ne besojmë se do të marrin pjesë në mënyrë masive në këtë betejë për çlirimin e Palestinës, ashtu sikur edhe çifutët e Amerikës shkojnë në Izrael të luftojnë për Izraelin.
FRM mendon që ligji që ambasadorja amerikane kërkon të implementoj në Kosovë mund të dëmtoj edhe Komunitetin Hebre që ekziston në vendin tone dhe ka aspekte anti-semitike. Nëse ndonjë nga pjesëtarët e këtij komuniteti vendos që një ditë të shkoj në Izrael dhe luftojë për Izraelin sikur shkojnë çifutët e Amerikës, atëherë i bie që një person i këtillë do të shpallet terrorist dhe duhet dënuar me 15 vjet burg.
Për arsyet e mësipërme ne i bëjmë thirrje ambasadores amerikane që të mos e kërkoj vendosjen e një ligji të këtillë fashist në Kosovë dhe i bëjmë thirrje deputetëve tanë që ta refuzojnë atë dhe ta duan Kosovën më shumë sesa urdhërat e ambasadores së Amerikës”.

Një libër për fshatin Stubëll dhe shkollën e parë shqipe (1584-1905)

Nga Tefik Selimi


Shkolla është drita e jetës. Pa shkollë, si pa sy. Kur e ke shkollën, i ke të gjitha. Ai vend që nuk ka shkolla, nuk njihet si vend i qytetëruar. Pra, është vendi i varfër me dije. Lum kush ka shkolla! Aty fitohet dija, aty është jeta dhe aty është historia e popullit. Nuk ka shkrimtar shqiptar që nuk ka shkruar për shkollën, dijen e njeriut. Shkolla e arsimon dhe e edukon popullin. Dija e kultura dalin nga shkolla. Kush e do shkollën, e do vehtën, popullin dhe atdheun e tij. Mjer ai populli që ka njerëz që e udhëheqin pa shkollë! Ku ka shkollë, ka dritë e jetë. Njerëzit jetojnë për ta shijuar të bukurën e jetës. Këtë “bukuri” të jetës e fiton në shkollë. Aty ku është libri, është dija e njerëzimit. Jo vetëm kaq. Ditë më parë, Sarë Gjergji, studjues, poet dhe publicist, ka botuar librin me titull: “Stublla me shkollën e parë shqipe 1584-1905”. Një libër që rrallë e gjen njeriu nëpër librari tona. Pse jo? Pak njerëz apo intelektualë i qasen ndriçimit të rrugëtimit të shkollës kombëtare shqipe. E, intelektuali dhe studjuesi nga Stublla, Sarë Gjergji, duke ditur se mungojnë shënime për shkollën shqipe, ai kaherë i është qasur kësaj fushe për të ardhur gjer te vërteta e hidhur se, edhe në anën e Malësisë së Karadakut jetik të Idriz Seferit, ka pasur shkollë të hershme shqipe. Kjo është fakt. Fakt që dëshmojnë shumë argumente, të cilat sot flasin qartë e bindshëm për ekzistimin e shkollës së parë shqipe në fshatin Stubëll të Karadakut. Kjo është një histori e vërtetë e rrugëtimit të shkollës shqipe. Është një histori e hershme e arsimit shqip, e cila është nëpërkëmbur me shekujt nga armiqtë e kohës, të cilët nuk ia deshën të mirën arsimit shqipe. Populli, duke jetuar nën okupimin otoman e më vonë nga okupuesit e sunduesit të tjerë, jo vetëm që ka pësuar rëndë duke derdhi gjak për liri dhe pavarësi, por, në radhë të parë, arsimimin e masës asnjëherë nuk e ka lënë anash edhe në atë kohë me rreziqe e nën zgjedhën e huaj. Pra, edhe në këtë kohë me rrezik, ai ka ditur të hapë shkolla – tempuj të dijes.

Legjenda: Ballina e librit e autorit Sarë Gjergjit

 Andaj, edhe kjo anë e Malësisë së Karadakut është e njohur me numërin e shumtë të intelektualëve që janë shkolluar, si janë: mësues, poetë, historianë, politologë, filologë, gjuhëtarë e të tjerë, të cilët, në një mënyrë a tjetër, e kanë ndihmuar popullin e tij në rrugën e dritës e të jetës. Njëri që hapëroi në ndriçimin e rrugëtimit të arsimit shqip në Malësinë e Karadakut, përkatësisht të shkolllës së parë në fashatin Stubëll, është studjuesi e krijuesi i zellshëm, Sarë Gjergji. Ky hulumtoi këto “sende” të kaluara, të cilat janë dëshmi e fortë e ekzisitimit të shkollës së parë shqipe në fshatin Stubëll. Por, ndër të parët që ka shkruar për shkollën e parë shqipe të Stubllës, është Isak Ahmeti, gjuhëtar dhe studjues, i cili, në mënyrë të argumentaur ka dëshmuar se nga viti 1584 ka ekzistuar shkolla e parë shqipe në Stubëll. Ai (I. Ahmeti), duke folur për këtë libër të Sarë Gjergjit “Stublla me shkollën e parë shqipe 1584-1905”, ka shtuar me sa vijon: “Sarë Gjergji, doktorant në letërsi, është studim monografik, që i kushtohet shkollës shqipe në Stubëll, që është themeluar, sipas studiuesit në fjalë, por edhe sipas studiuesve dhe burimeve të ndryshme, në vitin 1584.Libri në fjalë i botuar me rastin e 430-vjetorit të themelimit të shkollës shqipe në fjalë është strukturuar kështu: Parathënia: Në vend të hyrjes, Stublla në shek.XV,Vizituesit apostolike-kolegji i vitit 1584 dhe libri në gjuhën shqipe,Tradita dhe toponimi: Ara e Kishës, Shkolla shqipe në shekujt XVII-XVIII, Shkolla në Stubëll në shek. XIX dhe në fillim të shek. XX, Librat e përdorur dhe lëndët mësimore, Rreth objektit të kishës-shkollës ku është mbajtur mësimi, Ndihma e Austro-Hungarisë për shkollën shqipe në Stubëll, Dokumentet arkivore, Në vend të përmbylljes, burimet dhe literatura. Kjo pasqyre e lëndës reflekton dhe dëshmon më së miri për vlerën dhe rëndësinë e këtij libri qe, sipas mendimit tim (I. Ahmeti), Stublla përkatësisht Zyra e Famullisë do duhej ta botonte sa më parë edhe në gjuhën angleze.Vlen të theksohet se nga të dhënat e burimet e shqyrtuara e të trajtuara në këtë libër, edhe sipas studiuesit në fjalë, u përfundua se viti 1584 shënon kohën e themelimit të shkollës së parë shqipe në Stubëll. Siç e dëshmojnë studiues e burime të ndryshme, shkolla ishte e rangut të një kolegji dhe aty, përveç teologjisë, mësohej filozofia e studioheshin klasikët.Themelues të kolegjit janë Aleksander Komulloviqi e Tomasso Raggio, dy ndër diplomatët e prelatët më të shquar të Selisë së Shenjtë, të cilët ishin dërguar nga Papa Gregori XIII për një vizitë apostolike në Shqipëri e me gjerë në Ballkan. Krejt në fund mendoj se ky libër studimor i Sarë Gjergjit do duhej të ishte si një Abetare në shtëpinë e çdo stubllasi, por edhe tek të tjerët! Autorit i urojmë suksese të reja!” Ndërsa, Nuhi Ismajli, studjues i letërsisë, por edhe njohës i mirë i kësaj fushe të dijes, lidhur me librin në fjalë ka shtuar: “Ky libër flet për historikun e vjetër të arsimit shqip. Ky është një kontribut i rëndësishëm në fushën e arsimit tonë kombëtar shqiptar. Qasja e tij shkencore është e mbështetur në dokumente e fakte të qëndrushmse historike. Për historikkun e shkollës së parë të Stubllës është marrë më parë Isak Ahmeti, studjues dhe krijues nga ky lokalitet. Ky autor, pastaj, që në fillim është marrë me përkushtim dhe ka arritur të bëjë një pasqyrë edhe më të plotë për historikun e arsimit shqip të zhvilluar në këtë pjesë të Kosovës”. E, autori, S. Gjergji shton se, “Historia e rrugëtimit dhe gjallimit të shkollës shqipe ndër shekuj është pjesë përbërse dhe tejet e rëndësishme e historisë sonë të gjithmbarshme kombëtare”. Ai më tej në librin e tij dokumentar, vazhdon: ”Dihet mirëfillimi se pushtimi turko-otoman solli natën më të gjatë e tmerrëshit të egër për Shqipërinë. Në të vërtetë, sulltanët turq provuan me çdo kusht zhbërjen e etnisë sonë. Në kushtet e rënda të pushtimit, populli shqiptar iu hoqën mundësitë për një zhvillim normal të jetës kulturore. U prishën qendra dhe vatrat e kulturës mesjetare shqiptare, u ndërpre me dhunë shtjellimi i saj. U dogjën biblioteka, dorëshkrime e akte. Me këto u zhdukën edhe monumentet e shkrimit shqip të shek. XIV-XV e më përpara,(f.10). “Ajo që është e rëndësishme dhe domethënëse, është fakti se këto burime flasin ndër të tjera për mbështetjen e shkollës shqipe dhe për shpërndarje librash(f. 20). Kështu, autori mbështetet në referencën e fortë J. Rexhepagiqit e studjuesve të tjerë, kur shton: “Sidomos Stublla (afër Gjilanit), fshat që flet gjuhën shqipe ku qenë i përshtatshëm për hapjen e një kolegji të këtill katolik” f.(24). Mandej shton: “Me shumë gjasë (duke gjykuar nga të dhënat që disponohen deri më sot) shkolla e parë shqiptare ka qenë ajo e Stubllës në Kosovë, themeluar më 1584”, (f. 25). Sarë Gjergji i referohet edhe studjuesit Sh. Osmanit, i cili, duke shkruar për ekzistimin e shkollës shqipe, ai shton: “Në vitet e pushtimit osman, mësimi i gjuhës shqipe bëhej fshahurazi në ato pak shkolla fetare që u lejuan të vazhdonin veprimtarinë e tyre, si në Stubëll (1584), Himarë (1627), Kurbin të Krujës (1632, Vuno e Palasë të Himarës (1632), Korçë (1637), Pllanë (1639), Bilisht (1639), Dhërmi (1660), Janjevë (1665)” etj f.26). Por, për kolegjin në fjalë flet edhe Dhimitër Shuteriqi, studjues e romanisier, i cili shton se: “Që më 1584, në Letnicë të Shkupit, më pas edhe në Shtumbulla (lexo: Stublla) të Gjilanit, dy fshatra shqiptare, kanë funksionuar kolegji fetar” (f.26). Po kështu, autori i librit shton se, kolegjet e kohës kanë qenë edhe shkolla të larta, ku përveç teologjisë, mësohej filozofia dhe studjoheshin klasikët” ka shtuar Dh. Shuteriqi shih, (f. 27). Pra, ky libër i Sarë Gjergjit e plotëson një kënd të kësaj fushe, e cila jo vetëm që është i një rëndësie të veçantë për të gjithë, por shënon një gur themeltar të ekzistimit të shkollës sonë kombëtare shqipe. Libri i autorit është i mbushur me qindra dokumente, fotografi e argumente të shumta, të cilat studjuesi ka hulumtuar nëpër arhiva të ndryshëm për ta ndriçuar këtë rrugëtim të shkollë së parë në Stubëll të Malësisë së Karadakut. Libri ka167 faqe dhe është i botuar nga Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, 2014.

Portreti i një intelektuali të veçantë në një libër; Rrëfime dhe brenga atdhetare nga “këndi i ftohtë” i botës

* Nufri R.Lekaj, POLITIKA NORDIKE dhe një rrëfim për veprimtarinë në kuadër të organizatës Lëvizja Popullore e Kosovës (LPK),Botues “Epoka e re”, Prishtinë,2014

Bajram Kabashi(Gjergj Kabashi)

Kohë më parë “Epoka e re” e Prishtinës e botoi librin me rrëfime të intelektualit dhe atdhetarit Nufri R.Lekaj, POLITIKA NORDIKE në të cilin përfshihen rrëfimet e tij kronologjike në kuadër të veprimtrisë së dalluar në kuadër të Lëvizjes Popullore të Kosovës,LPK-së. Si udhëheqës i Revistës Drini,në maj të vitit 2012,në kuadër të shënimit të 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, ndjehesha i privilegjuar që veprimtari i njohur i cështjes kombëtare me banim në Oslo të Norvegjisë, Nufri R.Lekaj,e pranoj kërkesën time që nëpërmjet intervistës për RD të rrëfente për veprimtarinë e vet patriotike në mërgatë,kryesisht në Norvegji ku jetonte dhe Skandinavi ku kryesisht shtrihej veprimtaria e tij atdhetare,ashtu sikurse edhe e bashkëmendimtarëve të tij. Botimi i intervistës së gjerë dhe rrëfimet tejet interesante të një figure të njohur atdhetare që deri në këtë kohe nuk kishte dashur të fliste aq shume për vetën, bëri jehonë në opinionin intelektual shqiptare dhe u prit mjaft mirë nga lexuesit. Bërthama e ketij intervistimi me një aktivist të njohur të cështjes shqiptare nga “këndi i ftohtë i botës”,-sic njihet Norvegjia dhe vendet e tjera në këtë pjesë të planetit; me vonë me plotësimet dhe shtimet e domosdoshme u shndërrua në librin,POLITIKA NORDIKE ku perfshihet gjerësisht rrëfimtaria jetësore e Nufri Lekajt,duke i dhënë këtij libri përmbajtësor e të dokumentuar elemente edhe të një rrëfimi autobiografik,pra të një autobiografie për rrugëtimin e vështirë të tij si një individ që i takonte një populli dhe vendi të pushtuar,si një dështmi të përpjekjeve të shumëta atdhetare në kuadër të Lëvizjes Popullore të Kosovës fillimisht e më vonë edhe të angazhimeve të tjera,deri në organizimin e veprimtarisë organizative që sollën daljen në skenë të Ushtrisë Clirimtare të Kosovës.
Pas parathënjes plotësuese për këtë libër,të cilën fillimisht e kisha botuar me një formë e përkushtim tjetër kur e botuam intervistën me N.F.Lekajn për Revistën Drini, në libër jepet një rezyme historiko-politike e shteteve nordike,në të cilën jipen të dhëna të shumëta me një gjuhë e formulim shkencor për secilin nga vendet nordike, të dhëna këto që librit i jepin një formë e përmbajtje tejet interesante,në vecanti për studjuesit shqiptare të politikave të vendeve nordike,të Norvegjisë,Suedisë,etj,etj me referencat në fund të kësaj analize studjuese. Në vazhdim vendin qendror në libër e zë rrefimtaria e Nufri R.Lekajt,një kronologji kjo e vecantë që fillon me fëmijërinë,historinë familjare,malësinë e Rugovës dhe bëmat historike që reflektojnë për ngjarjet e zhvilluara në këtë krahinë të njohur për kryengritjet shqiptare,duke ofruar,njëherit dëshmi dhe referenca të shumëta të intervistës qoftë në origjinal apo në gjuhën shqipe, ku tregohet ne detaje shpesh prekëse për gjithë rrugën e vështirë të angazhimit të tij si aktivist i devotshëm i cështjes kombetare.
Pastaj jipet një fotoalbum ne të cilin shfaqen figura të ndryshme nga politika me e re e Kosovës si dhe,në fund,libri përmbyllet me një pasthënje të Bedri islamit,ish-Kryetar i LPK-së.
Autori librin ia kushton tashmë të ndjerës Berit Backer, “veprimtares së vyeshme për lirinë dhe të drejtat e shqiptarëve…”,kujtimi dhe nderimi për kontributin e paharrueshëm të së cilës përkujtohet edhe nga figura tashmë historike të shtetndertimit në Kosovë, si nga Presidenti i ndjerë,Ibrahim Rugova ashtu si dhe Adem Demaci. Sic edhe dëshmohet nga rrëfimet tronditëse të Nufriut në këtë libër, pa kontributin e Zonjës Backer, shumë zhvillime në këtë pjesë të botës për shqiptarët e robëruar dhe për vet Kosovën do të ishtin ndryshe,pasi ishte mu ajo zonjë e madhe dhe e ditur,njohëse e cështjes shqiptare e cila ndihmoj në shumë aspekte cështjen kombetare shqiptare sidomos të pjesës së këtij kombi nën robërin serbo-sllave. Prandaj edhe vdekja tragjike e saj, e shkaktuar nga nje bastardh shqipfolës, prek dhe e lendon ndërgjegjën kombëtare të këtij populli që përjetoj robëri aq të gjatë.
“Zonja Backer,(thekson Nufri R.lekaj në këtë libër, fq.55),deri në vitin 1987 ishte studiuese e pasionuar e kulturës shqiptare,e nga viti 1987,kur u bë pjesë e veprimtarisë me qendër në Oslo,në kuadër të LPK-së,u bë veprimtare e pakompromis për lirinë dhe të drejtat legjitime të shqiptarëve. Me dijen,guximin intelektual,kontaktet dhe respektin që gëzonte në shtetet perëndimore,znj.Backer ishte një institucion ne vete,më shumë se një ambasadore e Kosovës në shtetet perëndimore.Por,duke qenë e tillë,u bë pengesë e madhe për regjimin fashist të Millosheviqit.” Përmes znj.Backer,Nufri R.Lekajt dhe Gazmend Pulës u bë themelimi i Komitetit të Helsinkit në Prishtinë,pastaj e ka ndihmuar edhe KMDLNJ të Prishtinës,që udhëhiqej nga Adem Demaci. Me ndihmën e Nufri Lekajt dhe perkrahësve të tij në instancat e duhuna kulturore e politike në Norvegji u angazhuan dhe koordinuan shumë zhvillime e takime të nivelit të lartë, të udhëhequra nga Ibrahim Rugova, i cili kishte lënë përshtypje shumë të mirë në atë kohe me qetësinë e tij të njohur intelektuale.
Edhe në kohën kur luftohej në Kosovë me makinerinë vrasëse shtetërore të Millosheviqit, Nufri Lekaj nuk pushoj se angazhuari për cështjen e Kosovës. Gazetarin e njohur Pål Refstad e ndihmuam të hynte në Kosovë gjatë luftës,ku ai plagoset me dy ushtarë të UCK-së nga minat e serbëve të vendosura në brezin kufitar,thekson në rrëfimet e tij,z.Lekaj. Dokumentimi i luftës nga z.Refstad “kishte rëndësi sepse ishte i pari gazetar i huaj i cili jetonte me UCK-në. Raportimet e tij nga Kosova për tv-et norvegjeze e botërore,kishin një rendësi të madhe për luftën “ngase propaganda serbe e paraqiste luftën tonë si dhe qëllimet e luftës sonë si të motivuara e të ndihmuara nga fanatizmi fetar islamik”. Në këtë vazhdë angazhimesh “në periudhën maj-qershor 1999 (fq.97 e librit) organizuam kalimin dhe e shoqëruam për në Kosovës gazetaren dhe regjisoren znj. Maria Fugelvåg Warshinskin për ta realizue filmin dokumentar,por edhe për të mbledhur fakte për krimet serbe gjatë luftës në Kosovë.Filmi i znj.Warshinski është i llojit të vet dhe i vetmi film i cili është klasifikuar nga Gjykata e Hagës si dokument dëshmie ne gjykimin kundër Sllobodan Millosheviqit.”
Libri i Nufri R. Lekajt,është libri i parë i shkruar nga një intelektual shqiptar me formim në shkollat perëndimore,përkatësisht në shkollën norvegjeze, ku është shkolluar qoftë në studimet ne gazetari apo shkencat politike. Gjuha e përdorur në shtjellimin e këtij libri nga ana e z.Lekajt,natyra e shprehjeve dhe mënyra si shkruan e mendon,përpos që përmbajnë në vete elemente tradicionale të gjykimit etik të malsorit rugovas,-të trashëguar nder breza,njëherit ajo del një gjuhë edhe më e fisnikëruar dhe e urtë si rrjedhim i shkollimit të tij të themeltë në Norvegji, ku z.Lekaj pervecse ka mesuar shume vet,po aq duket të ketë mësuar prej të tjerëve,me ata që i ka kontaktuar,me të cilët ka bashkëpunuar dhe ka jetuar qëkur kishte ardhur i plagosur,i lenduar shpirtërisht nga torturat mizore të ushtrisë jugosllave,ku ne nje proces të montuar politik ne ushtri e kishin burgosur,si shume e shume ushtare te tjerë të pafajshem shqiptare ne ate ushtri pushtuese. “Torturistët m’i kanë nxjerrë thonjtë e gishtave”,rrëfen më vonë në të përditshmen Dagbladet të Oslos. Përkundër ketyre plagëve, Nufri R. Lekaj eci më tej pa shikuar prapa,duke dhënë keshtu një kontribut krejt të vecantë për Kosovën në vitet më të rënda të historisë së saj nen pushtimin serbomadh. i POLITIKA NORDIKE dhe rrëfimet rrënqethëse të Nufri Lekajt,dokumentet e ketij udhëtimi stoik të një intelektuali paraqesin një vlerë e dëshmi të madh jo vetëm të përpjekjeve të një njeriu e atdhetari të devotshëm sic ishte ai, por edhe të gjendjes së mërgatës sonë dhe të popullit tonë në përgjithësi në ato vite të rënda robërie.
Duke e përfunduar mendimin tim të shkurtër për këtë libër të vlefshëm të Nufri R.Lekajt, nuk mund të mos i kam parasysh mendimet e mencura të intelektualit prishtinas Shkëlzen Maliqit për autorin e ketij libri,të dhëna qysh herët dhe vlerësimin pozitiv të Bedri Islamit në pasthënjen e ketij libri si dhe një fakt domethenës që ndoshta është me rëndësi ta ketë në dijeni lexuesi i ketij libri, se une personalisht kam pasur vështirësi derisa arrita për ta bindur që ta intervistoja për Revistën Drini, për shkak të jetës së tij të tërhequr intelektuale. Rrëfimet në RD ishin të mangëta dhe jo të plota për një aktivist kaq të njohur të cëstjes shqiptare në Norvegji e Skandinavi, për një njeri me angazhime kaq të bujshme për vendin e vet të origjinës,për një intelektual që pati e ka edhe shumë për të thënë. POLITIKA NORDIKE dhe rrëfimet e Nufri R.Lekajt,shpresoj të jenë hyrje për shkrimet e rrëfimet e tij të tjera,pasi Lekaj ka cka të thotë dhe nuk ia vlenë të heshtë për ato ngjarje e dukuri që i ka përjetuar, që i din…

Nga Rrustem Geci : Lexim i librit të Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“

Rrustem Geci 

Vrasja e qëllimshme ndaj shqiptarëve, nga pakica serbe, e ndihmuar nga Ushtria serbe, dhe paramilitarët e saj, gjatë bombardimit të NATO-s, dhe më herët, përbën gjenocid të pastër të serbëve mbi shqiptarët. Gjenocidi serb, në komunat; Gjilan, Dardanë dhe Viti, edhe pas 14 vjetësh, vazhdon të jetë i padënuar. Heshtjet e Prokurorisë së Kosovës, dhe e Gjykatave të Kosovës, janë të pa falshme. Prokuroria dhe Gjykatat, ende bëjnë gjumë, mbi një dosje të gjenocidit të gjerë. Shumë janë lotët e nënave në dritare. Ato presin t´i bëhet gjyq, gjenocidit serb në Kosovë. Prandaj, pyesin prindërit, nuset e veja, fëmijët jetim, kur do të ndodhë një gjyq i tillë?



Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, është dëshmues për vrasjet, djegiet dhe plaçkitjet e mëdha që kanë ndodhur në Komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, në periudhën mars-qershor, 1999. Rrëfimet nga dëshmitarët e librit „Vrasje dhe dëshmi“, për 147 të vrarë e të masakruar nga pakica serbe, për 75 të plagosur, 950 shtëpi të djegura tërësisht, dhe 452 shtëpi të djegura pjesërisht, dhe 7321 shtëpi të plaçkitura po nga pakica serbe e Kosovës, si dhe qindra gra e vajza të dhunuara, nga Ushtria Serbe, dhe paramilitarët e saj, janë trishtuese. Dëmet materiale të gjenocidistëve serb, për shkatërrimin e ekonomisë familjare në komunat, Gjilan, Dardanë dhe Viti, kapin shifrën 177 milion e 201 mijë marka gjermane.
Duart e përgjakura të gjenocidistëve serb, mbi shqiptarët kundërshtues të regjimit të gjenocidistëve, ( ende të pa dënuar ) janë të pafalshme. Krimi i bërë serb mbi shqiptarët ( i lënë në heshtje qe 14 vjet ) është për alarm, dhe për t´i rënë të gjitha kambanave, që të dilet nga heshtja e panevojshme. Hej, duhet t´i thërras ndërgjegjes institucionale në Kosovë, më thotë vetja ime, se kriminelët që përgjakën Kosovën, janë të lirë, dhe shëtisin pa druajtje nëpër qytetet tona. Kriminelët që bën gjenocid në Kosovë, Kosova duhet t´i arrestojë dhe t´i çarmatosë sa më parë.
Prokuroria e Kosovës, nuk guxon të heshtë. Ndryshe, serbët që gjenociduan Gjilanin, Dardanën dhe Vitinë, dhe gjithandej Kosovës, armët i kanë gati për krime të reja. Në librin e Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, lexuesi, shkrimtari, artisti, dramaturgu, kompozitori, gazetari dhe tragjediani, mund të marrin informacione të mjaftueshme për veprat e tyre artistike, si bie fjala, reportazhe, romane, dokumentarë filmash, balet dhe operë.

Musa Sabedini

Krimet kundër Luftës Çlirimtare të Kosovës, në Anamoravë, pavarësisht vonesave, s´mund të varrosen as në puse të thella, dhe as nëpër varre harresash. Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje e dëshmi“ është dokument i pashkatërrueshëm i kujtesës sonë historike, dhe adresa e kryesve të gjenocidit serb mbi popullatën shqiptare, në periudhën, mars-qershor 1999, por, edhe më herët. Goja më merret, më thotë Arbi, një miku im, tek po e lexoja librin, „Vrasje dhe dëshmi“, të Musa Sabedinit.


Plagët e dhëna në libër, vazhdon miku, mbrëmë s´më kanë lënë fare të bëjë gjumë, mbase, vet e kam jetuar atë kohë në burg, dhe torturat e pushtuesit serb. Gjenocidistët serbë në komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, dhe gjithandej Kosovës, vrisnin dhe masakronin, fëmijë, nxënës, studentë, mësues, bujq, bujkesha, profesor, drejtor shkollash, minator, amvise, taksist, jurist, inxhinier, kamarier, zjarrfikës, rojtar, imam, shurdhmemecë, dhe kafshë shtëpiake të shqiptarëve.


Harta e krimeve është edhe më e gjerë. Frika e serbëve nga liria dhe pavarësia e Kosovës, shpërtheu në urrejtje nga më të përtejmet. Fshati Zhegër, Lashticë dhe Llovcë, ishin fshatrat nga më të plagosurat në Anamoravë. Në Zhegër, Gjenocidistët serbë vranë 13 shqiptarë, dhe plagosën 7 shqiptarë.
Krimi i kriminelëve serb nuk mbyllet me kaq. Në Zhegër gjenocidistët vetëm për shkak të përkatësisë etnike, djegën dhe plaçkitën 410 shtëpi, 104 traktorë, tre kamionë, 200 vetura, 96 kultivatorë, 322 lopë, 140 tonë miell, 5 furgon, sipas komisionit të fshatit, dëmi ekonomik në zhegër kap shumën 19 milion e 320 mijë euro.
Mirëpo, egërsia e kriminelëve serbë, s´mbaron me kaq, ajo vazhdon edhe në fshatin Lashticë, një fshat i kamur ekonomikisht dhe i arsimuar. Aty gjenocidistët serbë, me datën 30 prill 1999, i pushkatojnë, i djegin dhe i karbonizojnë 13 kufoma, ndërsa mbeten të plagosur 5 qytetar të Llashticës.
Gjenocidistët serbë në atë kohë kudo ishin në panik, dhe frikoheshin shumë nga Kosova e pavarur. Ata në çastet e fundit të humbjes së luftës, ju rrjedhën të gjitha trutë, dhe zgjodhën krimin më gjenocidistë kundër „Kosovës së lirë“,dhe „Kosovës shtet“.
Libri i Musa Sabedinit, është libër i krimeve serbe të bëra në Anamoravë. Varret dhe të gjallët e atyre varreve, qoftë përmes grimcave të kujtesës, qoftë përmes vesës së barit, nuk më lënë të harroj atë kohë të krimeve barbare, më thotë Refik Kryeziu.
Edhe i palinduri i asaj kohe, Nevzadi, ( tash më fëmijë i rritur ) i cili trashëgon emrin e gjyshit të tij, i rënë nga llava e gjenocidistëve serb, në Roganë, e lexon për çdo ditë atë kohë.
Lufta e Kosovës e 1999-tës, do të jetoj gjatë, nëpër të gjitha mileniumet e ardhshme të njerëzimit. Në Luftë e Kosovës, të vitin 1999, u shkatërruan 100.589 shtëpi, 358 shkolla, 71 Zyra të vendit, 30 Shtëpi të kulturës, 93 Biblioteka publike, dhe 123 Objekte shkollore, 215 Objekte shëndetësore ( Xhami, teqe, tyrbe ) , Kisha katolike 5, ndërsa Objekte ndihmëse përcjellëse, 88.101. Në periudhën 1998 – 12 qershor 1999, janë vrarë dhe masakruar 11.848 qytetarë nga Kosova, prej tyre 1. 392 fëmijë deri në moshën 18 vjeç. Ndërsa, 296 fëmijë deri në moshën 5 vjeç. Në Luftën e Kosovës të vitit 1999, janë vrarë 1739 femra, vajza dhe gra të reja. Ndërsa gra të moshuara mbi moshën 65 vjeç, janë vrarë 1882 gra. Ndërsa, 1450 qytetarë të Republikës së Kosovës, ende janë të pagjetur. Në Luftën e Kosovës janë dhunuar nga Ushtria dhe paramiliutarët serb, 20. 400 femra shqiptare, ndërsa janë dëbuar nga vatrat stërgjyshore, rreth 1 milion shqiptarë të Kosovës. Prej tyre 443 300 në Shqipëri, 247. 800 në Maqedoni, 69. 300 në Mal të Zi, 21. 700, në Bosne, 13. 639 në Gjermani, 7. 581 në Turqi, 5829 në Itali, 5.730 në SHBA, 13 në Alaskë,pastaj në Francë, Norvegji, Suedi, Britani, Poloni, Spanjë,Portugali, Finlandë, Zvicërr, Australi, Izrael, Kanada, etj.
Prandaj, është e padrejtë që të harrohen dëshmitë e gjalla të Vlora Shabanit nga Llashtica e cila humbi më të dashurit e saj në luftë, apo dëshmia e Deli Hysenit i cili ndodhet diku në Francë për shërim, por që kurrë nuk iu dha ndihma e shtetit.
Janë të pafalshme nga ana e shoqërisë kosovare harresat e grave e vajzave të dhunuara. Krimi i dytë dhe më i rëndë do të ishte nëse ato përbuzen dhe lihen në harresë.
Libri i Musa Sabedinit andaj është një përkujtues historik që nuk na lenë të harrojmë për asnjë qastë atë dhunë të shfrenuar dhe atë krim e gjenocid që bëri ushtria e policia zyrtare serbe në Kosovë.
Në libër ka shumë fakte, prova, dëshmi, procesverbale, analiza, dokumente serbe, të cilat vërtetojnë krimet e kryera.
Në libër gjithashtu ka emra dhe regjistra të të gjithë paramilitarëve serbe të Anamoravës të cilët në vende të caktuara kanë vrarë e masakruar shqiptarë. Për të gjitha këto heshtje dikush duhet të japi llogari e përgjegjësi, sidomos përgjegjësia është e madhe e hetuesve shqiptarë, e prokurorëve dhe e gjykatësve që kanë heshtur e vazhdojnë të heshtin akoma.
Musa Sabedini edhe pse nuk e kishte obligim, ai me guximin e tij, me mençurinë e tij doli fshat për fshat, familje për familje, fotografoi, mori dëshmi e deklarata të njerëzve të gjallë se çfarë u kishte ndodhë atyre gjatë luftës.
Dëshmitë ishin origjinale dhe si të tilla janë autentike për kohën. Me të drejtë për këtë libër vlerësime shumë pozitive kanë dhënë recensentët e njohur Pajazit Nushi e Behxhet Shala.
Autori i librit, „Vrasje dhe Dëshmi“, Musa Sabedini, u lind në Stublinë të Gjilanit, me 8 maj 1971. Me gazetari dhe publicistikë merret që nga viti 1990. Për disa vite ka udhëhequr gazetën studentore, „Bota e re“.
Gjatë studimeve në Universitet, Musa Sabedini ka qenë nënkryetar i UPS-së, të UP-së, korrespondent i gazetave ditore: “Dita”, “Epoka e re”, “Kosova sot”, Kosova Live” dhe „Lajm“.
Musa Sabedini, për 14 vite, ka udhëhequr Klubin e gazetarëve „Beqir Musliu“, në Gjilan. Vlen të theksohet se Musa Sabedini, është fitues i katërfishtë „Korrespondent i vitit“, në Kosovë, në vitet ( 2003, 2006, 2007, dhe 2008 ).
Musa Sabedini ka ndjekur trajnime dhe është kulturuar në fushën e gazetarisë hulumtuese, në Kolumbia Misuri të SHBA-ve. Musa Sabedini është themelues i Agjencisë Rajonale të Lajmeve Rajonipress.
Libri i Musa Sabedinit “Vrasje dhe Dëshmi“ është libri i tij i dytë. Vetëm një dorë mjeshtërore do të dinte të bënte këtë libër-dëshmi për të gjitha kohët.
Libri i Musa Sabedinit “Vrasje dhe Dëshmi” nuk të lë të heshtësh. Bari mbi varreza ka kohë që nuk shkelet. Liria është mundësi e madhe. Edhe i rëni e ndien aromën e të gjallëve të lirë. Varrezat e të rënëve të luftës për liri kudo janë zbukuruar. Fotografitë dhe datëlindjet e të rënëve nëpër varreza nuk janë më frikë. Gati tek çdo i rënë ka lule të freskëta dhe kujtime të freskëta, dhe nga një varg kënge për gjithsecilin.