Letërsia shqiptare në fillim shekullin XX-të dhe XXI-të në Kosovë dhe Diasporë

FLORI BRUQI

(Kumtesë shkencore e lexuar në SEEU-Tetovë-në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë , 26 prill 2014).

E pasur dhe e bukur është gjuha shqipe, nga e cila shqiptarët krijuan një kult të vërtetë; megjithëkëtë është fare pak e zhvilluar: Rrethanat historike krejt të posaçme dhe sidomos një sundim i huaj prej më shumë se pesë shekujsh i vonuan për një kohë shumë të gjatë çdo farë rilindje kulturore dhe kombëtare të popullit shqiptar, që ishte dhe është i dashuruar për liri.

Letërsia shqiptare që zhvillohet në vitet e ’30-ta në Kosovë, kishte disa shenja paradalluese: ajo ishte e shkëputur nga letërsia amë dhe nga një pjesë e traditës letrare.

Letrarët dhe letërsia në Kosovë , pothuaja nuk ishin fare në kontakt me të dhe nuk ishin të informuar për atë çka ndodhte në fushën e letërsisë brenda kufirit të shtetit shqiptar.

Në Kosovën letrare herë pas here ilegalisht, mund të depërtonte ndonjë vepër ose autor nga periudha e viteve 1930, kryesisht përmes atyre pak nxënësve që shkolloheshin aso kohe në Shqipëri.

Pas luftës nacional –çlirimtare ( vitet 1950), krijuesit e parë të letërsisë shqiptare në Kosovë , për mbështetje kishin kryesisht letërsinë gojore (të pasur) dhe fare pak kishin vepra nga fondi letrar i traditës si dhe kishin fare pak përvojat e huaja letrare, në radhë të parë ato sllave.

Nga emrat e shkrimtarëve, të cilët e kishin filluar veprimtarinë e vet letrare para luftës, do të përmendim këtu vetëm Esat Mekulin , Hivzi Sulejmanin.

Esat Mekuli u shqua me lirikën e angazhuar shoqërore dhe kombëtare të shkruar gjatë viteve 1930, ndërsa Hivzi Sylejmani solli përvojën e parë më serioze në llojin e prozës së gjatë me romanin dy vëllimesh "Njerëzit I" dhe "Njerëzit II", si dhe "Fëmijët e lumit tim".

Para tyre Hivzi Sulejmani do të shkruante disa nga tregimet, që edhe sot tingëllojnë moderne.

Ishte poezia ajo që arriti majat e letërsisë shqiptare në Kosovë, duke filluar nga fundi i viteve 1950 -2014 e sidomos me emrat: Akademik Mark Krasniqi,Din Mehmeti, Prof.Fahredin Gunga, Prof.Rrahman Dedaj,Akademik Enver Gjerqeku, Prof.Azem Shkreli,
Akademik Ali Podrimja, Akademik Besim Bokshi, Akademik Eqrem Basha, Akademik Sabri Hamiti , Dr.Flora Brovina ,Prof.Iljaz
Prokshi,Afërdita Skënderi ,Prof.Gani Xhafolli , Prof.Naim Kelmendi,Prof.dr.Agim Vinca,Prof.dr.Nuhi Vinca,Mr.sci.Fahredin Shehu e shumë të tjerë.

Ndërsa në prozë dalloheshin : Anton Pashku, Prof.Mr.sci.Ramiz Kelmendi,Prof. Azem Shkreli, Prof.Nazmi Rrahmani, Akademik Rexhep Qosja,Prof. Rexhep Hoxha,Mehmet Kajtazi,Akademik Mehmet Kraja,Prof.Mr.sci. Ramiz Kelmendi ,Prof.Dr. Shyqri Galica Prof.Adem Gashi ,Musa Ramadani,Prof.Iljaz Prokshi,Prof.dr.Agim Vinca,Prof.Dr.Nuhi Vinca,Prof.Naim Kelmendi,Prof.Abdyl Kadolli ,
Gëzim Ajgeraj e disa të tjerë.

Edhe në Kosovë shumë shkrimtarë patën fatin të burgosen, të persekutohen apo të arratisen e të jetojnë jashtë truallit të tyre(Adem Istrefi etj).

Pushteti serb ushtronte dhunën më të egër ndaj intelektualëve që me pushtetin e fjalës përpiqeshin të afirmonin vlerat kombëtare shqiptare.

Kështu e pësuan rreptë nga kjo censurë: Adem Demaçi, Ramadan Rexhepi, Kapllan Resuli (i cili pasi u arratis në Shqipëri u burgos edhe këtu) etj.

Krahas letërsisë shqiptare që krijohej dhe botohej kryesisht në Prishtinë, ajo krijohej dhe botohej edhe në mesin e shqiptarëve të Maqedonisë, kryesisht me prozën dhe poezinë e Prof.Murat Isakut, Prof.Teki Dervishit,Prof.Abdylazis Islamit, e më pas, me veprën letrare të Prof.Resul Shabanit,Prof. Adem Gajtanit, Prof.dr.Agim Vincës, Prof.Mr.sci.Din Mehmetit etj.

Vlenë të përmendet dhe një personalitet i shquar i kulturës, Prof.Luan Starova, (shqiptari më i përkthyer sot pas Ismail Kadaresë etj ), por shumica e veprave të tij nuk janë në gjuhën shqipe.



Letërsia moderne shqiptare në diasporë

Edhe pse e zhvilluar në kushte të një izolimi gjeografik e ideologjik, fati dhe perspektiva e letërsisë bashkëkohore shqipëtare atë duhet ta vështrojmë edhe nga konteksti më i gjerë gjeografik,pra edhe përtej kornizës ngushtësisht nacionale.

Pavarësisht nga zhvillimet brenda Republikës së Shqipërisë, si dhe brenda viseve etnike si: Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi, Luginë të Preshevës,Çameri ,kjo letërsi pati dhe njohu zhvillime dhe në diasporë.

Sa i takon zhvillimeve të saj në diasporë, letërsia shqiptare mund të shikohet gjeografikisht brenda dy vatrave:

Vatra historike e diasporës shqiptare: Greqi, Rumani, Bullgari, Turqi,Danimarkë,Norvëgji, etj.

Vatra të reja të diasporës shqiptare: Itali, Francë, Zvicër,Gjermani,
 Danimarkë,Norvegji ,Shtetet e Bashkuara të Amerikës,Kanadë etj.

Zhvillimet më të rëndësishme të letërsisë bashkëkohore shqiptare në diasporë ndodhën në Itali, aty ku sot e kësaj dite jetojnë rreth 90.000 arbëreshë, që vazhdojnë të flasin shqipen.

Në përgjithësi mund të thuhet se një "rilindje" e letërsisë arbëreshe ndodhi diku rreth fundit të viteve 1950, kur dhe nisi të botohej në Romë revista "Shejzat"nga Prof.Ernest Koliqi , e më pas revistat "Zgjimi", "Katundi ynë", "Zjarri", "Zëri i Arbëreshëvet", "Lidhja", "Bota shqiptare" etj.

Këto revista ndikuan në krijimin dhe publikimin e një brezi poetësh e shkrimtarësh që shkrunin në arbërisht.

Veç të tjerash, një pjesë e tyre funksionoi edhe si shtëpi botuese, duke publikuar vepra të tëra me poezi ,si dhe vepra të nduarduarshme letraro-publicistike.

Ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të kësaj vatre duhen përmendur:Francesko Solano (1914), i njohur me pseudonimin Dushko Vetmo, i lindur në Kozencë.

Dushko Vetmo, pas një periudhe të gjatë qëndrimi në Argjentinë, Uruguai dhe Kili, ku dhe shugurohet për prift, Françesko Solano alias Dushko Vetmo, kthehet në vendlindje.

Ai ishte aktivë në shumë fusha letrare – ishte poet , prozator dhe dramaturg.

Ndër veprat e tij më të rendësishme janë : “Burbuqe t`egra,” 1946, “Shkretëtira prej gurit”(dramë, 1974), si dhe “Tregimet e Lëmit ” etj.

Domenico Bellizzi (1931), ishte prift nga Frasnita.Ai është i njohur me pseudonimin Vorea Ujko. Është një ndër trashigimtarët më të denjë të Jeronim De Radës si dhe të Zef Serembes.

Vorea Ujko alias Domenico Bellizzi me poezinë e tij arriti nivele të spikatura të ligjërimit poetik, veçanërisht me veprat: “Zgjimet e gjakut”, “Këngë arbëreshe”(1982),” Hapma derën zonja meme”( 1990) etj.

Karmell Kandreva (1931), poet, bartës i identitetit kombëtar me anë të një ligjërimi poetik origjinal si dhe luftëtar i angazhimit social të arbëreshëve në ruajtjen e gjuhës dhe kulturës origjinale, ka shkruar triologjinë poetike: “Shpirti i arbërit rron”; “Shpirti i arbërit rron”,” Arbëreshi tregon”, ‘Vuan dega e hershme” etj.

Zef Skiro Di Maxhio (1944), poet, përkthyes dhe dramaturg i shquar. I angazhuar edhe si drejtor i revistës "Bota shqiptare", i shquar për tonin e tij ironik e shpesh sarkastik, ai është autor i rreth dhjetë librave poetikë, ndër të cilat vlen të përmenden: Nëpër udhat e parrajsit shqipëtarë e t`arbreshë. Poemë gjysmëserioze arbëreshe si “Orëmira”, “Për tokën fisnike të Horës” etj.

Padyshim që letërsia arbëreshe vazhdon jetën me të tjerë shkrimtarë, shumica syresh të rinj, duke luajtur kështu një rol të rëndësishëm në diversitetin kulturor shqiptar, por edhe atë italian.

Një tjetër vatër e rëndësishme historike, ku kanë lulëzuar shkrimet shqipe që në fundin e shekullit XIX dhe ku jeta kulturore e elementëve shqiptarë ka qenë e organizuar më së miri, është Rumania.

Një ndër personazhet më të rëndësishëm të letrave bashkëkohore shqiptare është Viktor Eftimiu (1889 - 1972) , autor i rreth njëqind vëllimeve letrare të shkruara në rumanisht.

Mjaftë prej veprave të tij dramatike janë ndërtuara mbi bazën e motiveve shqiptare e të fëmijërisë së tij në malet e vendlindjes.

Po aq e rëndësishme sa është edhe Rumania në pikëpamje të jetës kulturore shqiptare mbetet edhe Bullgaria, ku janë njohur organizime të hershme të komunitetit shqiptar.

Një figurë mjaft e rëndësishme në letërsinë tonë shqipe është edhe Thoma Kaçori, i cili shkroi në shqip disa romane e libra me tregime.

Në vatrat e reja të zhvillimít të letërsisë bashkëkohore shqiptare hyjnë ato vende në të cilat emigruan për motive kryesisht politike një pjesë e shkrimtarëve të talentuar shqiptarë, që duke mos u pajtuar me diktaturën dhe duke ndjerë etjen për liri, realizuan në periudha të ndryshme të regjimit komunist eksodet e sforcuara.

Një nga shkrimtarët e diasporës me peshë më të madhe që jetoi e krijoi në Gjermani, është Martin Camaj (1925 - 1992). Vepra e tij hyë në fondin më të shquar të letërsisë bashkëkohore shqiptare.

Ndërsa në Shtetet e Bashkuara të Amerikës zhvilloi veprimtarinë më të madhe studimore e letrare është Arshi Pipa (1920- 1997), një ndër punëtorët më të mëdhenj të letrave shqipe, intelektual i shquar, poet, përkthyes, studiues e polemist.

Më 1944 ai drejtoj revistën "Kritika" dhe po këtë vit botoi librin e parë me poezi Lundërtarë. Në SHBA, ku emigroi në vitin 1958, punoi si profesor në disa universitete amerikane deri sa doli në pension.

Si dëshmi e asaj që kishte përjetuar në kampet dhe burgjet komuniste ai botoi në Romë vëllimin me poezi “Libri i burgut 1959”, dhe më vonë dhe vepra të tjera.

Vlenë theksuar edhe një dyzinë shkrimtarësh dhe studiuesish letrarë që krijojnë në diasporë si Ernest Koliqi , Kostë Çekrezi, Gj.Bubani, S.Malëshova, Z.Fundo, Tajar Zavalani ,Prof.Dr.Eshref Ymeri, Prof.Dr.Rasim Bebo,Prof.Dr. Gjek Marinaj, Kolec Traboini, Agim Bacelli,Adnan Mehmeti,Kozeta Zylo,Raimonda Moisu,
Iliriana Sulkuqi,Rita Salihu,Mëhill Velaj, Anton Kote, Sotir Andoni ,Peter Prifti, Dalan Luzi,Zef Pergega, Luigj Çekaj, Albana Mëlyshi, Ramiz Gjini, Dalip Greca ,Prof.dr.Fatmir Terziu,Engjell Shehu,
Gëzim Ajgeraj , Elvira Dones, Ornela Vorpsi, Anilda Ibrahimi, Besa Myftiu ,Kozeta Nushi ,Hasan Aliaj , Shefqet Dibrani,Brahim Avdyli ,Ymer Shkreli,Pal Sokoli etj.

******

Në gjuhë të huaj, por me tema shqiptare

Vlenë theksuar që në diasporë kemi disa poetë që shkruajnë në gjuhë të huaj .Ata medoemos duhet të përfshihen në historinë e letërsisë shqipe apo duhet të konsiderohen pjesë e letërsisë së gjuhëve në të cilat krijojnë, shtrohet thuajse në të gjitha konferencat shkencore që zhvillohen në Tiranë, Prishtinë,Shkup , Tetovë.

Në Itali është prezent një numër bukur i madh i letrarëve shqiptarë që shkruajnë libra në gjuhën italianeqe me botimet e tyre, fare pak njihen në Shqipëri.

Shkrimtarja rumune Herta Müller ,e cila shkruan në gjuhën gjermane do t’u drejtohej me këto fjalë atdhetarëve të saj kur mori çmimin “Nobel” në letërsi:…” sepse dhe ne vetë mendojmë -se ata nuk janë shkrimtarët tanë”…“Atdheu është çka flitet”Fenomei i tillë është botëror , ku shqiptarët nuk kanë pse të jenë përjashtim.

Nuk është një proces i stisur apo i paramenduar. Ai lind së brendshmi dhe nuk është thjesht një proces normal i të shkruarit.

Janë shumë shkrimtare të ekzilit , që po prezantohen me shumë sukses në botën letrare .Kësaj radhe veçojmë pesë shkrimtare femra.

Elvira Dones që botohet nga “Feltrinelli” dhe “Einaudi”, Anilda Ibrahimi , Ornela Vorpsi (‘’Einaudi’’) dhe Kozeta Nushi-Alikaj, janë katërshja e letërsisë shqiptare e mërgimit në Itali.

Kësaj katërshje i bashkohet edhe Besa Myftiu, që jeton në Zvicër e boton në Francë me logon e shtëpisë botuese të Parisit “ Fayard”.

Përtej faktit se shkruajnë në gjuhë të huaj dhe jo në gjuhën e nënës, ajo çfarë i bashkon këto shkrimtare është dhe tematika që trajtojnë në veprat e tyre.

Shkrimtaret tona shkruajnë , në veten e parë e here –herë në vetën e tretë.

Kjo gjë është gjithmonë e pranishme. E shkuara gjithashtu; fëmijëria nën diktaturë, mentaliteti, dramat sociale, zakonet dhe kanunet e vendit të origjinës janë pjesë e rrëfimeve në krijimtarinë e tyre. Tema të identitetit mbeten të preferuara për këto autore shqiptare, që jo rastësisht kanë zgjedhur të krijojnë në gjuhë të huaj…

“Shkrimi në gjuhë të huaj të jep liri, distancë” thotë shkrimtarja Besa Myftiu.Ajo për fat të keq historitë e saja nuk i shkruan në shqipen tonë të bukur.

Ndjehet e frustruar kur tenton të shkruajë në shqip. I druhet dhe paragjykimeve , ndaj ka zgjedhur rrëfimin në gjuhën frënge. Ajo është e bija e shkrimtarit Mehmet Myftiu.Besa Myftiu , ka botuar 9 libra në frëngjisht, i fundit është libri “Dashuri në kohën e komunizmit”, botuar nga “Fayard” në Francë.

Edhe shkrimtarës Ornela Vorpsit gjithaq i nevojitej distanca për ta parë më qartë të shkruarën. Italishtja ishte për të një zgjedhje organike.Ajo thotë : “Po të kisha jetuar në Shqipëri, ndoshta nuk do isha bërë shkrimtare.

 Ishte ekzili që më tregoi këtë rrugë. Nuk ishte ndonjë zgjidhje për të tradhtuar Shqipërinë, siç më sulmojnë shpesh. Ishte një zgjidhje shumë organike. 

Duke menduar pse kisha nevojë të shkruaja në italisht, pashë se në mënyrë organike kisha nevojë për distancë nga ajo çka tregoja”(përfundon citati).

Ajo veten tashmë e sheh si shkrimtare në një vend të huaj e që shkruan po ashtu në një gjuhë të huaj.

Ornela Vorpsi vazhdon të shkruajë në gjuhë italiane, por siç thotë dhe vetë, në të njëjtën kohë mendon dhe flet katër gjuhë.

Gjuha e nënës mbetet gjuha e parë, sepse shqipja për të është gjuha që mbart kujtimet e fëmijërisë e për këtë ajo ndjehet thellësisht e tërësisht shqiptare.“Besoj se gjuha e romaneve të mia është një sintezë e shumë kulturave, e shumë gjuhëve të përzierja së bashku”.

Janë të paktë shkrimtarët që arrijnë të jenë kreativë në dy gjuhë të huaja, por Elvira Dones sigurisht që ia ka dalë. Ajo është shkrimtare, gazetare dhe dokumentariste, autore e shtatë romaneve, dy vëllimeve me tregimeve, artikujsh e filma dokumentarë.

Tema si prostitucioni, drama sociale, lufta etj., e kanë bërë Elvira Donesin shkrimtare të mirëpritur në qarqet letrare. Letërsinë e saj e shkruar në dy gjuhë; në gjuhën e nënës shqip dhe në gjuhën italiane. Raporti i saj me gjuhën që zgjedh për të shkruar fillon qysh kur libri nis të ngjizet.

Ajo thotë :“Është thelbësore atmosfera e fillimit, fjalitë e para ndoshta dhe një fjalë e vetme që “godet” në njërën gjuhë në vend të tjetrës”(përfundon citati). Pikërisht kjo i ndodhi Elvira Donesit kur shkroi romanin “Luftë e vogël e përkorë”, ritmi gjuhësor u krijua natyrshëm në gjuhën e saj të dytë, italishten.

“Pashë se kisha nisur rrëfimin në italisht edhe për një arsye tjetër, për të cilën me sa duket kisha nevojë: më shërbente si filtër mbrojtës”,thotë Dones .

Në këtë rast është ‘’terreni’’ për të cilën shkruan ai që zgjedh gjuhën, për shkrimtaren Elvira Dones. Ajo ka në proces dy libra; njërin të shkruar në gjuhën italiane dhe tjetrin në shqip, që shumë shpejt do të jenë në duart e lexuesve.

Edhe pse këto shkrimtare zgjedhin një gjuhë tjetër, bashkohen në një pikë: shfrytëzimi i temës së identitetit. “A ka nevojë të shkruaj në shqip për të rrëfyer Shqipërinë e sotme?- bën pyetjen retorike Anilda Ibrahimi.

I ka qëlluar shkrimtarës Anilda Ibrahimi të lexojë në shtypin shqiptar (online) sesi shqiptarët e fyejnë në komentet e tyre për zgjedhjen e italishtes si gjuhë letrare.

Ajo thotë : “Nuk ka asnjë akt tradhtie nga ana ime drejt gjuhës mëmë. Zgjedhjen time e shoh si përulje të një personi të ndërgjegjshëm që e do gjuhën e vet në atë farë mënyre sa të hiqet mënjanë duke thëne: unë s’jam në gjendje, ka të tjerë që e bëjnë më mirë se unë, Shqipëria ecën përpara edhe pa mua! Nuk jemi tëpazëvendësueshëm…”(përfundon citati).

Kjo është revolta e saj në përballjen për së largu me lexuesin shqiptar. Ndoshta për këtë arsye ajo edhe Ornela Vorpsi refuzojnë vazhdimisht që librat e tyre të përkthehen në gjuhën shqipe.


Ëndërr për poeten shqiptare Kozeta Nushi-Alikaj është” Të publikoj shpejt librin në italisht.Do të desha që edhe Italia, që në të kaluarën i ka bërë keq Shqipërisë, të mbështesë futjen e saj në Bashkimin Evropian.Dhe grekët, që besojnë të jenë ortodoks, janë kriminelë dhe duhet të jenë të parët që të dalin nga Bashkimi Evropian.”(përfundon citati).

Kështu pohon Kozeta Nushi – Alikaj, një 40 vjeçare shqiptare, që po bën 10 vjet në Itali .Impenjimi i saj, interesi i saj i lartë për politikën, zbulohet menjëherë nga fjalët që zgjedh, nga argumentet që përcjell.

Në politikën shqiptare, po edhe në atë botërore, të gjithë flasin me fjalë të shëmtuara, që në fakt duhet të zhduken nga fjalori; populli nuk është injorant, është vetëm i lodhur, i dhembin veshët. Unë mendoj se të mirët janë pak dhe hiqen mënjanë, duke mos dashur të ngatërrohen në politikë. “

Kozeta ka lindur në Vlorë, e njohur në botë me portin e saj të rëndësishëm detar, po është rritur në Fitore.Është kristiane, ortodokse, po thjesht preferon të quhet bijë e Zotit. Dhe e prekur thellë në shpirt, e përlotur, me fjalët që i mblidhen lëmsh në grykë, shqipton me shpirt të plagosur: - Mendoj se Zoti e ka sakrifikuar Shqipërinë… Jemi të vegjël, po jemi shumë të fortë edhe pse për më shumë se 500 vjet kemi qenë të shtypur nën thundrën e të huajve. Jemi pak, por jemi si pikat e oqeanit.

Do të doja që edhe gratë të jenë të interesuara për letërsine ,politikën, në mënyrë që bota të përmirësohet.

Kozeta është e diplomuar në gjuhë ruse dhe gjuhë angleze.

Ka bërë disa përkthime librash të rëndësishme, ka përkthyer Dostojevskin, Çehovin që ishin autor të ndaluar në Shqipëri, si dhe ka përkthyer autorë norvegjezë nga gjuha ruse.

Më i madhi pasion i Kozetës është shkrimi – më parë një dëshirë; tani që kam zbuluar impenjimin politik, është edhe një mision, - të cilit i dedikohet jo vetëm në shqip, duke publikuar në italisht, falë mbështetjes së Carlo dhe Marina Salvadorit.

Kozeta, se shpejti do të botojë në italisht librin “Një jetë e mbetur ëndërr“.

Tashmë në qarkullim është libri poetik i autorës Kozeta Nushi –Alikaj "Rizgjimi i ëndrrave"nga Shtëpia Botuese "Rugova Art"-Prishtinë,2014.

Kohë më pare shkrimtarija shqiptare përktheu për herë të parë në shqip novelen e shkrimtarit rus F.M Dostojevski “E drojtura”(Krotkaja) të cilën e botoi Shtëpia Botuese “Aferdita & Omsca”-Tiranë.


Shkrimtari i mirënjohur Dritero Agolli,thotë : "Kisha kohë pa lexuar dicka kaq të bukur, - Pylli ynë po rrallohet, e ti do te jesh trashëgimtarja e vërtetë dhe e denjë e ditëve që do të vijnë,… e pendës që di të shkruaj kaq bukur shqip",thotë Agolli për novelën e Dostojevskit “Krotkaja” e përkthyer nga Kozeta Nushi ,e cila ka studiuar në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja në Tiranë, në Departamentin e Gjuhëve Sllave dhe Ballkanike .

********************


Tetovë,26 prill 2014.



Literatura e shfrytëzuar:


1.Bruqi,Flori:Libër-Guxim shqiptar,Prishtinë,2008.-402 faqe.:24 cm.-(Botues :Flomed, Bibloteka Lumi i Bardhë).ISBN 978-9951-415-03-3.

2. Bruqi,Flori:Libër -Polemika shqip,Prishtinë,2009.-228 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,
Biblioteka Feniksi) ISBN 978-9951-536-04-2

3. Bruqi,Flori:Libër –Olimpi shqiptar,Prishtinë,2009.-655 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,
Biblioteka Feniksi) ISBN-978-9951-536-03-5

4. Bruqi,Flori:Libër –Triumfi shqiptar ,Prishtinë,2010.-1084 faqe.:24 cm.-(Botues ;Rugova Art,
Biblioteka Feniksi) ISBN- 978-9951-536-12-7

5. Bruqi,Flori:Libër –Nëse kam ditur të guxoj ,Prishtinë,2013.-395 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,Biblioteka Feniksi) ISBN- - 978-9951-536-23-3

Etj.

KËSHTU FILLOI FESTIVALI FOLKLORIK “I KËNDOJME LIRISË ”

Nga  Akademik regjisor  Prof. Dibran Fylli

Të kthehem para 19 viteve, që ta kujtoj themelimin e Festivali Folklorik “I këndojmë lirisë”, nuk mund të mos e kthej kujtesën edhe më tej, shumë më përpara. Nuk mund të mos e kujtoj paraqitjen artistike dhe angazhimin maksimal të Mujë Krasniqit, në programin artistik me Trupën Artistike “Zogjtë e Shqiponjës”, të themeluar në vitin 1995, në Likofc. Nuk mund të mos e kujtoj këngën e bukur “Thërret Prizreni…”, të kënduar, me aq përkushtim, nga i madhi Mujë Krasniqi, po atë vit, në sallën e Shtëpisë së Kulturës, “Hasan Prishtina”, në Skënderaj.

Po, Muja, këndonte edhe atëherë kur kërkohej nga të gjitha anët prej pushtuesit serb. Ai, vinte sikur të mos ishte i shumëkërkuar nga policia serbe, e kryente punën e vet prej artisti të madh, dhe, kur argatët e shkaut e lajmëronin në polici prezencën e tij, Ai, zhdukej sikur të mos ishte. Një ditë, kur përgatiteshim për shfaqje, të cilën do ta shfaqnim në Drenas (ish Gllogofc), i pata thënë “Nipçe, po na bllokojnë sallën, e, të zënë, çka do të bëjmë pa Ty?…” Ai, buzëqeshi si përherë, mi hodhi dy duart rreth qafe dhe ma kthej “Jo, dajë, ne kemi edhe shumë punë për të bërë, mos e ke dert, vetëm kështu ua plasim zemrën armiqve!…”.

Mujë Krasniqi, ai trim që do të mbahet mend ndër shekuj. Kishte pamje e qëndrim burri, i rreptë në respektimin e asaj që thoshte, kishte zë të ëmbël artistik, qëndrim prej ushtaraku të rryer, oficer i lindur për luftë, i bindur se, një ditë do ta sjellë lirinë në trojet e copëtuara shqiptare… T’i kujtoj të gjitha këto, e, të mos e kujtoj Betejën e madhe të gushtit, te Topat, mbi fshatin Dush, është e pamundur. Edhe sot, kur po e shkruaj këtë shkrim, me duket se po e shoh e po e dëgjoj zërin e Komandant KAPUÇIT. Ai, sa gjuante në drejtim të pozicioneve të armikut, aq bukur i dëgjohej e dallohej edhe zëri i këngës që këndonte për Shqipërinë. Të gjitha më kanë ngelur të pashlyera në kujtesën time, por, atë që nuk do ta harroj kurrë, e, që, do ta marr me vete kudo që shkoj, edhe në banesën e përjetshme, do ta kam me vete përshpirtërisht, është thënia e Tij: “Dajë, ai që bie në fushë të nderit, i bën nder vetës, i bën nder Kombit e Atdheut, i bën nder Lirisë e Shqipërisë… Mos e harro, dajo, Dëshmorët kanë vetëm datëlindje!…”, dhe, lëshoi zërin e tij prej ushtaraku, bashkë me krismat e pushkës: “Ooooo, prite Adem Jasharin, more, o, heeeej!”…

Këtu, nga këto thënie të Mujës, i ka rrënjët edhe ideja për themelimin e Festivalit Folklorik “I këndojmë lirisë”. T’i këndojmë lirisë me Mujën e për Mujën. Ta kujtojmë Mujë Krasniqin-KAPUÇIN, duke kënduar me Të e për Të, dhe, Festivali mbahet, pikërisht, në datëlindjen e MUJË KRASNIQI, më 06 qershor, sepse Ai vet e ka thënë “Heronjtë-Dëshmorët, kanë vetëm datëlindje!”. Dhe, kështu, në vitin 2000 nisën fillet e para për themelimin e Festivalit Folklorik.

-Ishte mesditë. Moti ishte i mirë, njerëzit kalonin rrugës sikur atë ditë, të mos kishte ndodhur asgjë. Unë, ecja udhës, me sy të përlotur, gjë që rrallë herë më ndodhë. Ecja dhe mendoja: Athua, e di Muja, për këtë që po ndodhë në Klinë… Jo, jo, nuk është e mundur, se, Ai, do të na thoshte: “Hej, mos keni gabuar, a e dini ju se më 6 qershor e kam datëlindjen?”.

Ecja, si të isha i humbur, pa e ditur se para Pallatit të kulturës, në Klinë, isha takuar me Idriz Berishën. Flisja, e s’e dija që po flisja me dikë; fliste, e s’e dëgjoja se më fliste dikush. Edhe kjo më ka ndodhur, është e vërtetë, por, ndoshta?, edhe mund ta besoi ndokush! Atë ditë, me Idriz Berishën biseduam gjer e gjatë . Biseda zhvillohej, kryekëput, për idenë time, që të themelohet Festivali Folklorik “I këndojmë lirisë”, në Klinë, aty ku vetë Mujë Krasniqi i Madh, kishte dhënë kontribut të pazëvendësueshëm për kulturën shqiptare. Me Idrizin, u dakorduam që t’i hedhja në letër të gjitha idetë, ta bëja një skenar, me qëllim që ta shohim sesi do të dukej, në aspektin teorik ky manifestim. Dhe, kjo ndodhi.

Dy ditë më vonë, në lokalet e Pallatit të Kulturës “Jehona e Dukagjinit”, dyert e se cilës, pas largimit të forcave okupuese serbe, ishin mbyllur me “blomba të kuqe e me myhyr çetniku”, Pallat, që, gjatë sundimit serb, më shumë ishte përdorur si lokal politik e partiak, sesa si shtëpi kulture, vetëm se emrin e kishte: Pallati i Kulturës e që më 19 qershor 1999, ato dyer dhe ato blomba të kuqe, i hoqem me kazmë, pa ndihmën e askujt tjetër, përveç Hazir Racit, tani të ndjerë.

Aty, një vit më pas, po bëheshin diskutime, analiza e po përgatiteshin programe artistike… Në një zyrë të vogël, mbi tavolinë, i hodha të gjitha, që i kisha përgatitur për dhe rreth Festivalit. Tanimë, ishte prezent, përpos Idriz Berishës, edhe Ismet Krasniqi, e, më vonë, e ftuam edhe Gani Morinën, që të na ndihmonte për përgatitjen e një rregulloreje të punës, sipas rregullave, akteve e normave juridike.

Më vonë, në fillim vitin 2001, me iniciativën time, është thirrur një takim pune në Pallatin e Kulturës, që kishte të bënte me organizimin e Festivalit Folklorik “I këndojmë lirisë”, në shenjë kujtimi pëe Komandantin e lavdishëm të UÇK-së, Mujë Krasniqi – KAPUÇI.

Në takimin e parë ishin të pranishëm: Idriz Berisha, Ismet Krasniqi, Prend Buzhala, Rrahim Gashi, Hysni Raci, Hashim Haliti, Ramadan Selimi, Gani Morina, Halit Gashi, Zef Prenaj dhe Skënder Gashi. Pas përfundimit të takimit, u mor vendim që të ftohen të gjithë ata që me dëshirë do t’i bashkëngjitën karvanit të organizimit të kësaj feste të bukur kombëtare, si dhe, u caktua takimi i radhës.

Në takimin e dytë, u caktua Këshilli Organizativ, u ndërtuan grupet punuese dhe u ndanë detyrat e secilit grup dhe individ.

Këshilli i parë Organizativ e kishte këtë përbërje: Dibran Fylli, kryetar, Idriz Berisha, skenograf, Ismet Krasniqi, zëvendës, Skënder Behramaj, dizajner, Rrahim Gashi, Hysni Raci, Hashim Haliti, Ramadan Selimi, Gani Morina, Zef Prenaj, Skënder Gashi, Halit Gashi, Prend Buzhala, Kamer Raci, Refki Krasniqi, Xilaje Hyseni, Skënder Raci, Brahim Fylli, Enver Marmullaku. Me propozimin tim dhe me miratimin e KO, u vendos që vendi i parë të nderohet me Çmimin “MUJË KRASNIQI”, si dhe të disenjohet Emblema, vula dhe Flamuri i Festivalit, pastaj, me propozime, sugjerime e ide të ndryshme, u vendos për ndarjen edhe të shpërblimeve të tjera, si: Vendi i dytë dhe Vendi i tretë, Grupi më i kompletuar, Veterani i festivalit, Teksti më i mirë, Veshja më autentike, Çmimi i publikut dhe Instrumentisti-ja më i-e mirë.

Puna intensive, e palodhshme dhe plot entuziazëm, e këtyre aktivistëve të kulturës, bëri që Festivali të mbahet pa pengesa, si për nga organizimi, pjesëmarrja e grupeve konkurruese, financimi e punë tjera, që u kryen dhe zgjatën plot pesë muaj, deri te fillimi i mbrëmjes se parë garuese.

PUNA DHE ANGAZHIMI VAZHDUAN

Në Festivalin e dytë, të vitit 2002 u bënë ndryshime pozitive. Në janar të atij viti, të gjitha vendimet e Këshillit Organizativ, Flamurin, vulën, skenarin dhe dokumentet zyrtare, i dorëzuam në Zyrën Komunale për Kulturë, te zyrtari i atëhershëm, z. Idriz Berisha, dhe, me një kërkesë, iu drejtuam Kuvendit Komunal të Klinës, për zyrtarizmin e Festivalit, gjë që, më 8 prill 2002, Kuvendi Komunal, në seancën e III-të, të rregullt, mori vendim për Zyrtarizimin e mbajtjes se Festivalit Folklorik, “I këndojmë lirisë”, në Klinë.

Pas zyrtarizmit, u caktua takimi i radhës dhe u raportua për punët organizative të grupeve punuese.

Dy ditë më vonë, u mbajt takimi, në zyrën e z. Asllan Krasniqi, për zgjedhjen e Drejtorit, Sekretarit dhe Arkëtarit të Festivalit. Me kundër kandidat, me vota të fshehta dhe me shumicë votash u zgjodhën organet zyrtare të Festivalit Folklorik “I këndojmë lirisë”, në këtë përbërje: Dibran Fylli, Drejtor, Ramadan Selimi, Sekretar dhe Xilaje Hyseni, Arkëtar. Pastaj, nga drejtoria e Festivalit, u vendos që të zgjidhen organet tjera, në përbërje të KO.

Në krye të Këshillit Artistik u zgjodh Ismet Krasniqi si dhe anëtarët e tjerë të Këshillit Artistik: Rrahim Gashi, Zef Prenaj dhe Nysret Kadriu, po ashtu u ngritën edhe komisione e grupe punuese, si: ai për grumbullimin e mjeteve financiare, për pritjen dhe përcjelljen e mysafirëve, për ndërtimin e skenës që do të ndërtohej para Pallatit të Kulturës, për vendosjen e publikut gjatë mbrëmjeve garuese, si dhe shumë grupe të tjera punuese, dhe, që të gjithë e kryen detyrën me nder e me përkushtim të madh, ashtu siç do kishte dëshiruar edhe vetë Komandant Mujë Krasniqi, për Klinën e tij, që po frymonte lirshëm.

PËR FUND

Festivali u mbajt shumë vite, pa prezencën time fizike, në Klinë, (dihen shkaqet). U mbajt dhe u organizua falë përkushtimit të atyre që e dinin vlerën e festivaleve, të lirisë, të luftës çlirimtare dhe të komandantëve të saj.

Kështu, Festivali Folklorik “I këndojmë lirisë” nisi hapat drejt sukseseve, ky është krejt historiku i tij, e vërteta, pa rrena! Këtu e ka datëlindjen, këtu është ideatori e themeluesi dhe këta ishin nismëtarët e tij, të cilëve u printe fryma e lirisë, të cilën ua dhuroi gjaku i Komandant Mujë Krasniqit – KAPUÇIT dhe i shokëve të tij dëshmorë.

***

Dibran Fylli, regjisor, ka lindur në Açarevë të Skënderajt, më 29.9.1956. Ka mbaruar akademinë për teatër, radio, film dhe televizion (AGRFT) në Lubjanë, drejtimi regji. Është anëtar i shoqatës “Migjeni” dhe i revistës “Alternativa” në Lubjanë. Ishte pjesëtar i radhëve të para të UÇK-së dhe udhëheqës i njësitit të parë “Shkoza2” në Açarevë; pjesëmarrës i shumë betejave, i plagosur në betejën e Llapushnikut më 8 maj 1998; themelues i trupës artistike ushtarake “Hamzë Jashari” të UÇK-së; ideator, skenarist e organizator i manifestimit përkujtimor “Ditët e përndritjës”, tash “Epopeja e UÇK-së” (5, 6 dhe 7 mars – e njohur si “Nata e zjarreve”); ishte shef i TAU “Hamëz Jashari” të UÇK-së dhe TMK-së (1998-2002), pastaj ideator, skenarist e regjisor i festivalit folklorik “I këndojmë lirisë” – kushtuar figurës madhore të UÇK-së, Mujë Krasniqi – KAPUÇI (Klinë, 6, 7 dhe 8 qershor); autor dhe skenarist i programit artistik “Ai është i gjallë”, autor i shumë skenarëve dhe organizator i dhjetëra akademive përkujtimore e solemne. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe i klubit të shkrimtarëve “Vorea Ujko” të Klinës.
Ishte arrestuar nga gjykata e UNMIK-ut dhe ishte privuar nga liria për katër vjet – 1365 ditë ( i liruar i pafajshëm).



Vepra të botuara



Përmbledhje poezish “Të fala nga Stambolli”, Tiranë, 1998
Argumente “Drenica dikur dhe sot”, Tiranë, 1998
Përmbledhje poezish “Ai është i gjallë”, “Rilindja”, Prishtinë, 2000
“Edhe kjo është pjesë e jetës”, roman, KSH “Vorea Ujko”, Klinë, 2006
“Ditari i Tafrruk Tafrrukuci të Tafrrukajve”, komedi-humor, KSH “Vorea Ujko”, Klinë, 2006
“Sharkia e Drenicës”, KSH “Vorea Ujko”, Klinë, 2007
“1365 ditët e jolirisë”, poezi, LSHK, 2012
“Prekazi brezni trimash”, kronologji në 7 gjuhë, LSHK, 2013
“Edhe kjo është pjesë e jetës”, roman (ribotim), LSHK, 2013
“Hasan Prishtina, stërnip i Avdullah Veliqit”, monografi, “PrishtinaPress”, 2013
“Tahir Meha – pesë breza pushkë lirie”, kronologji (shqip dhe anglisht), “Meshari”, 2014
“Sharkia e Drenicës” (ribotim) LSHK, Prishtinë, 2015
“Lulëkuqet e lirisë” – Çdo shesh një përmendore, antologji poetike , “Meshari”, 2015
“Fryma e Lirisë”, poezi, “Meshari”, Prishtinë, 2016
15. “Hasan Prishtina, stërnip i Avdullah Veliqit”, monografi (botimi i dytë), 2018

Çmime letrare

Çmimi letrar “Metafora I”, Festivali ndërkombëtar i poezisë “Drini poetik”, 2012.
Çmimi “Shën Jeronimi Ilir”, Vendi i parë, takimet “Dom Mikeli 2012” , Stubëll, Viti.
Çmimi i Diasporës, poezia Vendi i parë, në Festivali Ndërkombëtar i Letërsisë, Besianë, 2013.
Vendi i parë – Krijimtari letrare, konkurs artistik për Ditën e Dëshmorëve, Malishevë, 2014.
Vendi i dytë – manifestimi letrar “Malli poetik i Kosovës”, 2014.

Fotografi dhe xhirime ekskluzive gjatë luftës 1997-1999

– mbi 200 fotografi,
– mbi 400 minuta xhirime filmike.

Filma të realizuar

“Deri kur…?” – film artistik në dy pjesë (1996)
“Kalanica e Kadiut“, komedi (1996)
“Qyteti i zi”, film i shkurtër (2014). Pjesëmarrës në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Ballkanik në Pogradec, në festivalin e filmit “Hyjnesha në fron”, në Javën e filmit shqiptar në Nju-Jork, SHBA.

Role të realizuara

Filmat “Rrënjët” – Hazir Dema, “Deri kur?” – Demë Sinani, komedi “Kalanica e Kadiut” – Tafrruk Tafrrukuci, filmi “Vdekja në sy të motrës” – Babai, filmi “Azem Galica” – Bejtë Galica, filmi artistik i metrazhit të gjatë “Azemi” – polici serb, filmi i shkurtër “Qyteti i zi” – polici serb (pjesëmarrës në tri festivale), filmi artistik “Balkan Scam3” – i burgosuri, filmi artistik “Istanbul Conection”, mjeku luftëtar, filmi “Koha e hakmarrjes” – Babai, seria televizive “Vendlindja ime”, 2018.

37 filma dokumentarë dhe dy monologë

“Gjaku i Kosovës“, dokumentar për luftën e UÇK-së dhe shërimin e të plagosurve (filmi është punuar gjatë luftës në TV Klan dhe është edituar ne TVSH, 1998).
“Organizimi i shëndetësisë gjatë luftës“, dokumentar i promovuar ne simpoziumin ndërkombëtar (Prishtinë, 29.9.1999).
Film dokumentar kushtuar jetës dhe veprës heroike të dëshmorit Skënder Çeku (2000).
Film dokumentar kushtuar heronjve Nebih e Tahir Meha (kooproduksion me RTK-në, 2001).
Dokumentari “Lindja dhe rrita e Batalionit të 40-të të shëndetësisë të TMK-së“ (2001).
Dokumentari “Thyerja e kufirit, ideal i bashkimit kombëtar“, kushtuar Betejës së Koshares (2001).
Dokumentari “Akademia e Mbrojtjes, Tempull i dijes ushtarake” (22 prill 2002).
Filmi dokumentar “Vepër, jo fjalë“ (2008).
Filmi dokumentar kushtuar jetës dhe veprës heroike të dëshmorit Muhedin Morina (2008).
Filmi dokumentar “Fryma e lirisë zbut dhembjen për liri“, kushtuar dëshmorit Faruk Elezi (2008).
Filmi dokumentar kushtuar jetës dhe veprës së dëshmorit të Brigadës 112 “Arben Haliti” (2008).
Film dokumentar “Jeta dhe lufta për liri“, kushtuar dëshmorit Avni Zhabota (2008).
Dokumentari “Korbi, pjesë e betejave të përgjakshme për shthurjen e Jugosllavisë“ – Mirush Dakaj (2008).
Monolog kushtuar luftës çlirimtare të ZO-së të Pashtrikut (2008).
Filmi dokumentar poetik “Krushqëzimi“, kushtuar 24 dëshmorëve të Jezercit (2008).
Filmi dokumentar informativ “Libri në shtegtim“ për veprën e krijuesit Isak Guta (2008).
Monologu “Amaneti i kullës së lashtë” (2009).
Filmi dokumentar “Gjaku i lirisë“, kushtuar jetës dhe veprës heroike të dëshmorit Fehmi Rama (2009).
Filmi dokumentar “Krisma e këngë”, për dëshmorin Milaim Krasniqi (2010).
Dokumentari “FASHIKO” (për sportin e karatesë në Kosovë), 2011.
Emisione ekskluzive dokumentare në 12 vazhdime “Luftë për jetën”, RTK (2010-2011).
Dokumentari “Mbijetesa” – pjesëmarrës në “Javën e filmit” në Nju-Jork (2012).
Dokumentari “Krimi” – pjesëmarrës në “Javën e filmit” në Nju-Jork (2012).
Dokumentari “Ai jeton në shpirtin e popullit”, kushtuar Hasan Prishtinës (2013).
Dokumentari “Shkencëtarja e gramatikës historike”, kushtuar Prof. dr. Hava Qyqalla (2017).

Përgatiti:Flori Bruqi

Ahmet Qeriqi: Qëndresa heroike e Tahir Nebih Mehës dhe Nebih Emin Mehës në Prekaz, më 13 maj të vitit 1981

Qëndresa heroike e Tahir dhe Nebih Mehës, në Prekaz, më 13 maj të vitit 1981, shënoi fillimin e rezistencës aktive, me armë në dorë kundër pushtimit jugosllav të trojeve tona. Dy muaj pas larjes me gjak, nga milicia dhe ushtria jugosllave, të demonstratave dhe protestave të popullatës liridashëse të Kosovës, që u zhvilluan në Prishtinë dhe në qytetet e tjera të vendit, me kërkesë për liri, barazi dhe forcimin e pozitës kushtetuese të Kosovës, forcat policore dhe ushtarake të RSFJ-së, të cilat kishin shpallur “shtetrrethimin” në “Krahinën Autonome të Kosovës ”, më 13 maj të vitit 1981, në ditën festive të Milicisë, me qindra policë dhe ushtarë jugosllavë, në mesin e tyre edhe policë shqiptarë, kishin rrethuar kullën e Nebih Mehës në Prekaz. Ata kishin marrë për detyrë që ta arrestonin Tahir Mehajn, i cili kishte rënë në konflikt me policinë vendore dhe për të cilin kishin të dhëna se kishte armë dhe kishte paralajmëruar haptas nuk do të dorëzohej.

Ishte pikërisht 13 maji, “Dita e Milicisë” së Jugosllavisë, ajo që nxiti forcat policore për ta rrethuar një shtëpi të një shqiptari të pabindur, me qëllim për të shënuar edhe një fitore tjetër kundër “nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptar” sikur thuhej zyrtarisht. Mirëpo Tahir Mehaj dhe babai i tij, Nebihu nuk kishin pranuar t’i dorëzonin armët. Ata ishin kundërpërgjigjur zjarrit të forcave policore, edhe pse ishin rrethuar me tanke e autoblinda të shumta. Pas largimit nga shtëpia të fëmijëve të mitur dhe grave nëpër tymin helmues, Tahir dhe Nebih Meha kishin rezistuar në kullë gjatë tërë ditës, për 20 orë rresht. Ata, jo vetëm që nuk ishin dorëzuar, por kishin rezistuar trimërisht dhe heroikisht. Gjatë përpjekjeve të milicëve jugosllavë për të depërtuar në kullë, Tahiri dhe Nebihu kishin vrarë pesë policë jugosllavë, sipas versionit zyrtar, ndërsa kishin plagosur dhjetëra të tjerë. Në përpjekje për ta çarë rrethimin, meqë po iu mbarohej municioni, kishin rënë në altarin e lirisë, babë e djalë, Nebih e Tahir Meha, duke shkruar kështu një faqe të veçantë të heroizmit dhe sakrificës së popullit shqiptar për liri dhe pavarësi nga okupatori jugosllav.

Milicia e RFSJ-së, jo vetëm që nuk kishte shënuar fitore për ditën e saj festive, por kishte pësuar një turp të pa parë e të padëgjuar deri atëherë. Qindra policë dhe ushtarë, me armët më moderne të kohës, të mbështetur edhe nga tanke e helikopterë, kishin rrethuar një shtëpi të varfër, fshatare, të Drenicës dhe jo vetëm që nuk kishin arritur t’ iu merrnin armët dhe t’ i arrestonin dy armiq të Jugosllavisë, por kishin humbur pesë milicë nga njësitë elite speciale dhe shumë të tjerë kishin marrë plagë të rënda.

“Rilindja” e 14 majit të vitit 1981, ashtu sikur edhe Radio Televizioni i Prishtinës, njoftonin opinionin se ditë më parë, në Prekaz të Drenicës, forcat e “Milicisë Speciale të Jugosllavisë” kishin vranë dy banditë, dy armiq të shtetit, për të cilët thuhej se kishin përdorur në mbrojtje, gratë e fëmijët e tyre. Nuk jepeshin të dhëna se si kishin pësuar nga tymi helmues sidomos pesë vajzat e mitura të Tahirit dhe graria e kësaj shtëpie. Ishte plagosur dhe kishte mbetur invalide Zade Tahir Meha, 15-vjeçare.

Ishin fshehur të dhënat për maltretimin mizor, që milicët kishin ushtruar kundër familjarëve, disa burrave të lagjes, vëllait të Tahirit, Beqirit dhe disa kushërinjve të tyre. Nuk ishin dhënë pamje nga rrënimi i kullës me predhat e mortajave të milicisë dhe ushtrisë jugosllave. Po ashtu, për disa ditë rresht nuk u publikuan as të dhënat për humbjet e milicisë në ditën e tyre festive.

Për të parë për së afërmi se ç’ kishte ndodhur në Prekaz atje kishte shkuar edhe vetë shefi i Armatës Jugosllave, Nikolla Lubiqiq, me disa gjeneralë, pastaj sekretari Federativ i Punëve të Jashtme, Franjo Herleviq, kryepolici i Kosovës, Mehmet Maliqi si dhe shumë autoritete zyrtare të Beogradit, të Prishtinës e më gjerë.

Komunikatat zyrtare të RSFJ-së kishin dënuar aktin e qëndresës së Tahir dhe Nebih Mehës, duke e cilësuar si akt armiqësor të drejtuar kundër politikës së bashkim vëllazërimit të shqiptarëve me popullin serb dhe popujt e tjerë sllavë dhe kundër përparimit dhe të arriturave të shqiptarëve në Jugosllavi. Edhe Komiteti, kuisling, Krahinor i Kosovës, Lidhja Socialiste e Popullit Punues, Lidhja e Komunistëve, Milicia e Krahinës së Kosovës kishin dënuar rezistencën e Tahir dhe Nebih Mehës, ndërsa familjeve të milicëve të vrarë iu kishin dërguar telegrame ngushëllimi, duke u betuar se ata kurrë nuk do të largoheshin nga rruga e Titos dhe rruga e bashkim vëllazërimit.

Familja Meha e Prekazit ishte ekskomunikuar, ishte leçitur dhe ishin krejt të pakët ata miq e dashamirë që guxonin të shkonin për ngushëllime. Qëndresa në Prekaz u bë burim frymëzimi për forcat liridashëse të Kosovë, për Adem, Hamëz dhe Shaban Jasharin dhe për trimat e trimëreshat e UÇK-së. Në luftë kundër forcave okupatore serbe, më 25 mars të vitit 1999 ka rënë dëshmor edhe vëllai i Tahirit, Beqir Meha.

Shembulli i heroizmit të Tahir dhe Nebih Mehës u bë burim frymëzimi për të gjithë liridashësit e Kosovës, të cilët në mars dhe prill të vitit 1981 kishin shpalosur platformën e tyre me moton: “Republikë-Kushtetutë, ja me hatër ja me luftë”. Të dyja këto opsione ishin hapur.

Përderisa në rrugët e Prishtinës dhe të qyteteve të tjera të vendit, rinia dhe forcat liridashëse të vendit protestonin duarthatë dhe me grushtet e ngritur lart dhe vriteshin pamëshirshëm nga milicia jugosllave, dhjetëra studentë, nxënës e punëtorë, në fshatin Besi të Prishtinës, u kishin rrëmbyer armët forcave policore që vinin nga Serbia dhe kishin filluar rezistencën aktive. Akti heroik i Tahir dhe Nebih Mehës, shënoi edhe një hap më tej në rrugën e rezistencës aktive, e cila formën e vetë të qartë dhe vendimtare e mori me komandantin e UÇK-së, legjendarin Adem Jashari dhe me luftën heroike, çlirimtare dhe fitimtare të kësaj force të re të rezistencës, e cila burim frymëzimi pati qëndresën shekullore të këtij populli.Familja Meha njihet për trimëri dhe kundërvënie të gjitha regjimeve okupatore. Kryefamiljari Emin Lati-Meha, babai i Nebihut ishte njëri ndër bashkëluftëtarët më të njohur të Azem Galicës. Djali i tij Nebihu, kishte luftuar në radhët e kryengritësve të Shaban Palluzhës, në shkurt të vitit 1945. Po ashtu me djalin e tij, Tahirin kishin qëndruar deri në fishekun e fundit duke luftuar kundër milicisë jugosllave më 13 maj të vitit 1981. Vëllai i Tahirit dhe i biri i Nebihut, Beqir Meha ka rënë në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe ishte ndër bashkëluftëtarët më të afërt të Legjendarit Adem Jashari dhe të Hamëz Jasharit. Bijë të tjerë nga kjo familje kanë marrë pjesë edhe në luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Janë bërë disa ndryshime në udhëheqjen e Festivalit Folklorik mbarëkombëtar “I Këndojmë lirisë”- Klina 2019

Këshilli Organizativ i Festivalit mbarëkombëtar e ka aprovuar dorëheqjen e Dibran Fyllit, nga posti i drejtorit të Festivalit folklorik mbarëkombëtar “I Këndojmë lirisë”- Klina 2019 dhe në vend të tij, për edicionin e sivjetmë e ka zgjedhur Alban Gashin. 


Dibran Fylli, kohë më parë kishte dhënë dorëheqjen nga drejtori i Festivalit, në shenjë pakënaqësie për ecurinë dhe disa zhvillimeve të fundit të cilat, sipas Fyllit nuk përkojnë me karakterin e këtij manifestimi folklorik duke iu ngushtuar hapësira e veprimit dhe të kompetencave të drejtorit, sidomos në përzgjedhjen dhe seleksionimin e ansambleve, grupeve e rapsodëve që do merrnin pjesë në festival.

Megjithatë përgatitjet për edicionin e sivjetmë, që fillon Festivali po vazhdojnë me ritmin normal që mbahet në Klinë më 6, 7 dhe 8 qershor dhe ku edhe sivjet do të marrin pjesë grupe artistike, rapsodë, valltarë e instrumentistë nga të gjitha trojet shqiptare, Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Presheva, përfshirë edhe një grup i arbreshëve nga Sicilia. Drejtori I posazgjedhur Alban Gashi ka kërkuar mbështetje te të gjithëve dhe përgatitjet janë duke vazhduar për sjelljen e vlerave të mirëfillta në këtë manifestim folklork. Ndërkaq, kryesuesi i Këshillit organizativ i Festivalit, Besim Hoti, ka thënë ky eveniment i folklorit e i kulturës, traditës, historisë përgjithësisht, tashmë ka krijuar identitetin për vlerat e mëdha të folklorit mbarëkombëtar përcjellë përmes skenës, ka rendësin e vet edhe për qytetin e Klinës e edhe përkrahja e komunës do të jetë në të gjitha aspektet .

Fatmir Berisha, nga Drejtoria artistike e festivalit, ka thënë se deri tash janë kryer rreth 80 për qind e përzgjedhjes së grupeve pjesëmarrëse. Pjesëmarrjen e kanë konfirmuar 18 grupe, e rapsodë nga Kosova, Maqedonia e Shqipëria. Në anën tjetër, Skënder Merturi, drejtor Komunal i Kulturës, ka njoftuar për procedurat e tenderimit, të cilat do të kryhen me kohë.

Enver Maloku, zëdhënës i Festivalit

Dr. Feti Mehdiu: Nga mosdija apo paragjykimi një pjesë e letërsisë shqipe me alfabet arab është anashkaluar padrejtësisht

Në një bisedë në studion e TV-Diellit, profesor doktor, Feti Mehdiu, ka shpalosur aktivitetin e tij, hulumtues, studimor e shkencor, angazhimet e shumta sidomos në studimin e orientalistikës, pastaj shkollimin, punën në institucionet arsimore të Kosovës, përkthimet e shumta e veçmas përkthimin e parë të Kur’anit në gjuhën shqipe, aktivitetet atdhetare dhe një duzinë veprash origjinale dhe të përkthyera, që i ka nxjerrë në dritë për më shumë se 45 vjet të krijimtarisë së tij aktive.

Feti Mehdiu u lind në vitin 1944, në Zajaz të Kërçovës kur edhe mori mësimet e para, pastaj vazhdoi mësimet në Medresenë “Alaudin” të Prishtinës, ku krahas mësimeve fetare ishte e obligueshme të kryhej edhe shkolla tetëvjeçare. Studimet në orientalistikë i ka kryer në Beograd, ka magjistruar dhe ka doktoruar po në këtë lëmi duke i dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm studimeve shqiptare, sidomos atyre që kanë të bëjnë me lidhjet kulturore e fetare të shqiptarëve me Lindjen.

Përveç aktivitetit hulumtues shkencor, Feti Mehdiu ka qenë edhe anëtar i “Lëvizjes Revolucionare të Bashkimit të Shqiptarëve”, në krye me Adem Demaçin qysh në vitin 1963, përmes veprimtarit, Sabri Novosella. Ai pastaj kishte zgjeruar veprimtarinë në mesin e medresistëve ku edhe kishte vepruar një grup i të rinjve në platformë të kësaj organizate. Nga ai grup, pasi ishte dekonspiruar, ishin dënuar me burg katër medresistë, ndërsa ishin marrë në hetime dhe ishin maltretuar disa të tjerë.

Feti Mehdiut i përket merita e veçantë në përthimin e plotë të Kur’anit në gjuhën shqipe, i cili ka dalë në dritë në vitin 1985 dhe është botuar në 1o.ooo ekzemplarë.

Duke folur lidhur me aktivitetin e tij studimor, në bisedën për TV-Diellin ka veçuar disa segmente të studimeve dhe angazhimeve të tij sidomos në lidhjet kulturore, fetare e historike të shqiptarëve me botën arabe përgjithësisht e veçmas me trashëgiminë e Perandorisë Osmane, e cila ka lënë gjurmë të shumta në shumë segmente të jetës së shqiptarëve.

Ai ka veçuar me këtë rast, një pjesë vitale të trashëgimisë kulturore e shkencore të dijetarëve, poetëve e filozofëve me origjinë shqiptare që kanë qenë pjesë e sistemit perandorak, të cilit edhe i kanë shërbyer, por nuk kanë hequr dorë nga origjina dhe përkatësia e tyre. Këtë veprimtari ata e kanë dëshmuar me vepra, pa qenë të diskriminuar, sikur është bërë zanon të flitet e të shkruhet ndër ne.

Ai ka spikatur sidomos letërsinë e trashëgiminë kulturore shqiptare të shkruar me alfabet turko-arab, duke u nisur nga Mesihi i Prishtinës, Jahja Bej Dukagjini që ishte poeti më i madh i shekullit 16-të në Lindje dhe për të vazhduar ndër shekuj me dijetarë e mendimtarë të shquar, të cilët kanë dhënë një kontribut të çmuar për kulturën dhe letërsinë tonë sikur kanë qenë: Ibrahim Nezimi apo siç njihet ndryshe Nezim Frakulla, Hasan Zyko Kamberi, Muhamet Çami e më pas një numër mjaft i madh i poetëve: Muçi Zade (Jug), Sylejman Naibi (Berat), Dervish Hasani (Krushë e vogël), Anonimi i Gjirokastrës, Mulla Hysejn Dobraci i Shkodrës, në dekadat e fundit të shekullit 18-të, Ismail pashë Velebishti, Hysen Efendi Shkodra, Mulla Sali Pata që ishte poet satirik i oborrit të Bushatllijve, Sylejman pashë Elbasani, Ibrahim Elbasani, Sylejman Temani nga Berati, Omer Sadedin Efendiu nga jugu i Shqipërisë, Haxhi Ymer Kashari nga Tirana, Zenel Bastari e shumë të tjerë.

Krejt kjo trashëgimi e pasur kulturore e artistike është trajtuar dhe trajtohet si “letërsi e bejtexhinjve”, mbase edhe me një përçmim, për faktin se ishte shkruar me alfabet turko arab dhe jo me alfabetin latin sikur ishte shkruar letërsia po ashtu fetare e priftërinjve shqiptarë që nga Barleti, Buzuku, Bardhi, Bogdani e të tjerë, bashkëkohës që kishin botuar veprat e tyre në Itali e gjetkë.

Profesor, Feti Mehdiu, ka veçuar faktin se në periodizimin e letërsie shqipe, kapitulli i trashëgimisë së bejtexhinjve është sistemuar si kapitull i veçantë, pa e vlerësuar në pikëpamje të përmbajtjes e tematikës dhe të kohës kur është shkruar. Në këtë vlerësim, për të mos thënë tendencioz, por mbase nga padituria e paragjykimi, është anashkaluar fakti se poezia sociale e Hasan Zyko Kamberit shënon fillimin e realizmit shqiptar në fund të shekullit 18-të, e jo në gjysmën e dytë të shekullit 19- e më pas sikur mësohet në tekstet e Historisë së letërsisë shqipe. Poezia e tij nuk ishte mistike, as romantike, por thjesht poezi realiste me elemente satire e sarkazmi.

Një pjesë të bisedës, në TV-Dielli, profesor Feti Mehdiu ia ka kushtuar problemeve të hulumtimeve e studimeve në kohën tonë, ndërsa ka kritikuar neglizhencën e institucioneve të cilat janë stërngarkuar me zyrtarë të profileve të ndryshme, por nuk shihet rezultati i punës së tyre. Ai ka kritikuar për mos punë edhe Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, e cila është bërë partiake dhe nuk shihet ndonjë rezultat në kuadër të kompetencave dhe përgjegjësive që ka si institucion që financohet nga buxheti i vendit.

( Bisedën në studion e TV-Diellit me Feti Mehdiun, e zhvilloi, Ahmet Qeriqi)

Dr. Murat Meha: Heroizmi i Tahir dhe Nebih Mehës kanë frymëzuar veçmas, Adem e Hamëz Shaban Jasharin dhe rininë atdhetare kudo në Kosovë

Në një bisedë për TV-Diellin dhe Radion-Kosova e Lirë, profesori universitar, dr. Murat Meha ka shpjeguar disa segmente të jetës dhe veprës së kushëririt të tij, Tahir Meha, në vigjilje të 38-vjetorit të rënies heroike, bashkë ma babanë e tij, Nebihun më 13 mars të vitit 1981.

Fillimisht Murat Meha ka sjellë në kujtesë kohën, kur gjatë bisedave që zhvilloheshin në odë, në vitet 70-të shekullit XX, Tahiri interesohej të mësonte se si kishte luftuar gjyshi, Emini në kohën e Azem Bejtës dhe babai, Nebihu në kohën e Shaban Palluzhës. Ai kishte dëgjuar gjyshin Emin Lati-Meha kur kishte folur për kalimin e kufirit nëpër zonën e Junikut dhe pastaj qëndrimin në rrethin e Krumës, ku kishte veçuar një kullë të gurit, që asokohe kishte qenë vendstrehim për luftëtarë e Azem Galicës që rrugëtonin për në Shqipëri.

Ai ka folur për qëndresën e Mehajve të Prekazit nga brezi në brez, duke spikatur fillimisht gjyshin e Tahir Mehës, Emin Latin, i cili kishte qenë bashkëluftëtar i ngushtë i Azem Galicës, pastaj djali i Eminit dhe babai i Tahirit, Nebihu kishte qenë bashkëluftëtar i Komandantit të Drenicës, Shaban Palluzha.

Rezistenca e kësaj familje ka kulmuar më 13 maj të vitit 1981, kur forcat speciale të RFSJ-së, kishin rrethuar kullën e Tahir dhe Nebih Mehës me qëllim që ta arrestonin, por kishin hasur në një rezistencë të fuqishme dhe të vendosur, duke u shkaktuar forcave speciale humbje të mëdha në njerëz.

Atë ditë instancat shtetërore, politike e policore të Jugosllavisë pretendonin që publikisht ta manifestonin Festën e Sigurimit Shtetëror të planifikuar paraprakisht, si një fitore kundër irredentizmit dhe e nacionalizmit shqiptar, pikërisht në ditën e Milicisë së Shtetit, por ishin kthyer me humbje të mëdha e mbase edhe të papritura.

Murat Meha ka veçuar edhe faktin se ë 14 maj 1981, Ministri i Punëve të Brendshme të RSFJ-së, Franjo Herleviq kishte formuar komisionin për të zbardhur të gjitha rrethanat e luftimeve, meqë nuk i besohej se dy shqiptarë të armatosur kishin bërë aq kërdi mbi njësitë e tij speciale.

“Nga burime të ndryshme, madje nga vetë serbët kemi mësuar se gjatë luftimeve ishin vrarë më se 20 serbë. Kjo është dëshmuar edhe me faktin e porositjes së arkivoleve për të vrarët, në Mitrovicë. Ka indikacione se të vrarët e tjerë, përveç atyre katër të vrarëve e pesë të plagosurve, që ishin pranuar zyrtarisht, në mesin e tyre ka pasur të burgosur ordinerë, mercenarë pa familje, pa identitet të mirëfilltë” ka saktësuar Dr. Murat Meha.

Në bisedën e tij në studion e TV-Diellit, Murat Meha ka folur edhe për përudhën gjashtë mujore të mbajtjes nën vëzhgim policor të familjes Meha, në verë të vitit 1981, rezistenca e të cilit u kishte dhënë forcë atdhetarëve dhe shqiptarëve liridashës. Shumë nga ata vendosnin kurora lulesh te varrezat, në nderim të dëshmorëve. Sapo policia largonte lulet nga varrezat ato sërish i vendosnin liridashësit. Familja ka qenë vazhdimisht e vëzhguar. Pjesëtarët e familjes për një kohë të gjatë e kishin pasur të vështirë të zinin punë, edhe pse kishin kryer studimet.

Shembulli dhe heroizmi i Tahir dhe Nebih Mehës kanë frymëzuar veçmas, Adem Shaban Jasharin, Hamëz Shaban Jasharin dhe rininë atdhetare kudo në Kosovë. Betimi, për luftë kundër pushtuesit serb që bënë Jasharët dhe të pranishmit në varrimin e Tahir dhe Nebih Mehës, në maj të vitit 1981, në Prekaz, u bë realitet në luftën e UÇK-së, ndërsa sakrifica për atdhe e Jasharëve kishte përmbushur amanetin kombëtar që përshkoi shpirtin liridashës shqiptar kudo në trojet e atdheut.

Vëllai i Tahirit dhe i biri i Nebihut, Beqir Meha ka rënë në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe ishte ndër bashkëluftëtarët më të afërt të Legjendarit, Adem Jashari dhe të Hamëz Jasharit. Edhe bijë të tjerë nga kjo familje si Emin Lati i riu ka marrë pjesë në luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Pastaj Mehmet Meha, axha i Tahrit e vëllai i Nebihut ishte kontribues për çështjen kombëtare, për pjesëmarrje ne organizata kundër pushtuesit qe nga burgu i tij i parë ne vitet e 50-ta, pastaj në vitet e 80-ta për luftën e Tahirit e deri ne mbarim te luftës së UCK-së. Zymer Meha me shumë përkrahës të tjerë, me 30 dhjetor të vitit 1991 ishte në mbrojtje të Adem Shaban Jasharit, në Prekaz kur ishte rrethuar për herë të patë Kulla e tij nga Milicia serbe e Milosheviqit.

Policia e Kosovës trajnohen nga Byroja Federale e Hetimeve (FBI) nga SHBA-ja

Nga Flori Bruqi

82 policë janë bërë pjesë e Njësisë Speciale të Policisë së Kosovës. 

Në kampin Vrella, afër Sllatinës,KK Lipjan ,është mbajtë  ceremonia zyrtare e Çertifikimit të 82 zyrtarëve policorë, të cilët me sukses kaluan trajnimin (10) javor për t’u bërë pjesë e Njësisë Speciale Operative, të Policisë së Kosovës.

Policia e Kosovës, përfshirë edhe Njësia Speciale Operative është e trajnuar sipas standardeve më larta profesionale, dhe këtë e ka dëshmuar me sukseset e vazhdueshme në menaxhimin e të gjitha situatave operative, incidenteve kritike, në ruajtjen e rendit kushtetues si dhe në luftimin e krimit të organizuar.

Rashit Qalaj

Pjese e kësaj ceremonie ishte edhe drejtori i Përgjithshëm i Policisë Rashit Qalaj, i cili i përgëzoi zyrtarët e certifikuar, të cilët pasi përfunduan me sukses të gjitha modulet e trajnimit, me meritë iu bashkuan Njësisë Speciale Operative si një ndër njësitë elite të Policisë së Kosovës.

Ndër të tjera drejtori i Përgjithshëm i PK-së  Rashit Qalaj vlerësoi se ky trajnim është realizuar me një përkushtim dhe profesionalizëm mjaft të lartë, të treguar nga të gjithë akterët, si nga instruktorët vendor ashtu edhe nga kandidatët, andaj duhet këtë profesionalizëm ta mbani dhe ta tregoni gjatë realizimit të detyrave dhe përgjegjësive të juaja karshi qytetarëve dhe vendit. 

Menaxhemnti i Policisë në vazhdimësi do t’i kushtojë rëndësi trajnimeve për zyrtarët policorë të profileve të ndryshme, me qëllim të ngritjes profesionale të punonjësve të saj.

Policia e Kosovës  trajnohen nga Byroja Federale e Hetimeve (FBI) nga SHBA-ja  

Policia e Kosovës nëpërmjet një komunikate për media njofton se pjesëtarë të saj po trajnohen nga Byroja Federale e Hetimeve (FBI) nga SHBA-ja “Policia e Kosovës si forcë kryesore e zbatimin të ligjit në vend, në vazhdimësi ka bashkëpunuar me shtete të ndryshme dhe agjenci profesionale për ngritjen e kapaciteteve profesionale të zyrtarëve policor”, thuhet në komunikatë.

Drejtori i Përgjithshëm i Policisë, Rashit Qalaj, ka pritur në takim zyrtar ambasadorin amerikan Philip Kosnett

 Në këtë kuadër të këtij bashkëpunimi sipas Policisë prioritet ka qenë intensifikimi i aktiviteteve mbështetëse mjaft të rëndësishme për PK-në nga parteri ICITAP-i amerikan, ku me mbështetjen e tyre nga data 6 deri 10 maj, është realizuar “Kursi Trajnues – Negocimi në Situata të Krizës” trajim njëjavor (40 orësh) nga FBI-ja, për 25 anëtarë të Policisë së Kosovës. 

“Nga këta pjesëmarrës që kanë ndjekur këtë trajnim përfshihen zyrtarë nga njësite të ndryshme te Policisë së Kosovës gjë që ka ofruar një mundësi të shkëlqyer për përfitimin e praktikave të reja nga një agjenci me autoritet dhe profesionalizëm të lartë siç është FBI-ja amerikane”, thuhet në njoftim.

 Si shtesë, për menaxhmentin e lartë të Policisë së Kosovës dhe personelin ekzekutiv komandues është mbajtur edhe një ligjëratë në temën “Konceptet Komanduese dhe Vendimmarrja në Negociatat në Situata të Krizave”.

 Ky trajnim ka përfunduar me ceremoninë e diplomimit të pjesëmarrësve në të cilin Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Kosovës Rashit Qalaj dhe zyrtar të lartë të ICITAP-it kanë dhënë fjalimet e tyre përmbyllëse.

 Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Kosovës z. QALAJ ka falënderuar ICITAP-in për kontributin e madh dhe përkrahjen e vazhdueshme që po jep në mbështetjen e Policisë së Kosovës, në fusha të ndryshme përfshirë edhe trajnimet mjaft të nevojshme e profesionale nga ekspert me renome siç ishin këta të fundit nga FBI-ja amerikane.

Nga Flori Bruqi : E Lumja Shën Tereza(26 gusht 1910 – 5 shtator 1997)

Papa Françesku përkulet para përmendores së Nënës Terezë
Pas vizitës me kreun shtetërorë në Vilën Vodno, Papa Françesku ka vazhduar vizitën e tij në Shtëpinë Muze të Nënës Terezë, ku është përkulur para përmendores së Shën Terezës në Sheshin Maqedonia.

Papa Françesku gjithashtu ka vizituar muzeun brenda ku gjithashtu realizoi lutje.

Brenda Muzeut të pranishëm ishin edhe kreu i kishës ortodokse, kryepeshkopi Stefan dhe kreu i Bashkësisë Islame në Maqedoni, reis Sulejman Rexhepi.

****

Nënë Tereza erdhi për herë të parë në Shqipëri në vitin 1989 (foto kryesore).

Ajo u prit në atë kohë nga Presidenti Ramiz Alia si dhe nga Nexhmije Hoxha, në cilësinë e kryetares së Frontit.

Në këtë video   Nënë Tereza është filmuar duke vendosur lule në Varrezat e Dëshmorëve, por edhe tek varri i Enver Hoxhës.

Kjo video e rrallë mësohet të jetë bërë nga TVSH dhe është mbajtur në arkivën shtetërore për një kohë të gjatë.

Sistemi komunist mbylli të gjitha institucionet fetare në vend që prej vitit 1967.

Nënë Tereza ose Shën Tereza  (e lindur si Anjezë Gonxhe Bojaxhiu; 26 gusht 1910 – 5 shtator 1997) gjithashtu e njohur si Tereza e Bekuar Shqiptare , Misionare e Bamirësisë, ishte një murgeshë katolike dhe misionare shqiptaro-indiane.

Ajo lindi në Shkup (sot Republika e Maqedonisë Veriore ), atëherë pjesë e Vilajetit të Kosovës në Perandorinë Osmane. Pasi kishte jetuar në Maqedoni për tetëmbëdhjetë vjet, ajo u shpërngul në Irlandë dhe më pas në Indi, ku jetoi pjesën më të madhe të jetës së saj.

a

Nënë Tereza themeloi Misionaret e Bamirësisë, një kongregacion fetar katolik, i cili në vitin 2012 kishte më shumë se 4,500 motra dhe ishte aktiv në 133 vende. Ato ofrojnë shtëpi për njerëzit që vdesin nga HIV/AIDS, gërbula dhe tuberkulozi; ato ofrojnë ushqime, klinika të lëvizshme, programe këshilluese për fëmijët dhe familjet, jetimore, dhe shkolla. Anëtarët duhet t’i përmbahet betimit të "dëlirësisë, varfërisë dhe bindjes", si dhe një kusht të katërt, për të dhënë "shërbime falas e me gjithë zemër për më të varfërit e të varfërve".

Nënë Tereza është nderuar me çmimet dhe nderimet më të larta, duke përfshirë: më 1962 Çmimin e Paqes Ramon Magsaysay dhe 1979 Çmimin Nobel për Paqe. Më 19 tetor 2003, ajo u lumturua dhe u quajt "Tereza e Bekuar e Kalkutës". Për t’u kanonizuar në shenjtore, asaj duhej t’i njihej një mrekulli e dytë, në bazë të rregullave të kishës katolike. Një mrekulli e dytë i është njohur nga Papa Françeskut, në dhjetor të vitit 2015, duke i hapur rrugën që ajo të shpallet shenjt nga Kisha Katolike e Romës.

Kanonizimi i saj është bërë më 4 shtator 2016, një ditë para 19-vjetorit të vdekjes së saj.

Një figurë e diskutueshme si gjatë jetës dhe pas vdekjes së saj, Nënë Tereza u admirua gjerësisht nga shumë njerëz për veprat e saj bamirëse. Ajo ishte edhe e lavdëruar edhe e kritikuar për pikëpamjet e saj kundër abortit.

 Ajo gjithashtu ka marrë kritika për kushtet në shtëpitë që ajo ofronte për ata që ishin buzë vdekjes...

Biografia e saj të autorizuar është shkruar nga nëpunësi civil indian Navin Chawla dhe është botuar në vitin 1992.Ajo ka qene dhe do te jete nje murgeshe e shenjtore qe nuk do te harrohet kurre.



Lindi në Shkup, të Shqipërisë te pushtuar prej Perandorisë Osmane, sot Republika e Maqedonisë, më 26 gusht 1910.

Tri ditë pas lindjes u pagëzua në kishën e Zemrës së Krishtit nga famulltari i atëhershëm dom Zef Ramaj, ditë të cilën ajo e llogariste si datëlindjen e saj[18]. Gonxhja ishte fëmija i tretë i Kolë Bojaxhiut nga Prizreni dhe Drane Bojaxhiut (mbiemri i vajzërisë Bernaj) nga Novo Sella e Gjakovës. Kola dhe Drania patën 5 fëmijë, dy nga të cilët u vdiqën në fëmijërinë e hershme. Frikë të madhe kishte nënë Drania se mos Gonxhja i vdiste menjëherë pas lindjes, sepse me trup dhe shëndet dukej e dobët. Gonxhja kishte një vëlla dhe një motër. Vëllai quhej Lazër Bojaxhiu dhe studioi në Grac të Austrisë në Akademinë Ushtarake, por për shkaqe politike emigroi qysh herët në Itali, kurse motra quhej Age Bojaxhiu. Babai i saj merrej me tregti dhe mblidhte në shtëpinë e tij artistë dhe patriotë shqiptarë. Shkupi i merret Shqipërisë prej Maqedonisë me 1 janar 1918 në bazë të traktatit të Versajës. I ati, që ishte i përfshirë në lëvizjet politike të asaj kohe, vdes në vitin 1919 kur ajo ishte 8 vjeçe.

Gonxhja mësimet e para i mori në një shkollë shqipe në Shkup, ku po ashtu e kreu dhe gjimnazin, por në gjuhën serbo-kroate. Gonxhja në rininë e saj kishte tri pasione: të bëhej mësuese, të shkruante dhe recitonte poezi dhe të kompozonte e të luante muzikë. Emrin "Tereza" e mori kur ishte 18 vjeçe dhe u dorëzua murgeshë.

Jeta si murgeshë


Nënë Tereza u largua më 26 shtator 1928 nga Shkupi në drejtim të Dublini, Irlandë. Prej kësaj dite, nënë, bijë e motër nuk do të shiheshin më kurrë. Më 12 shtator 1928, Gonxhja kishte shkruar këtë letër drejtuar tezes së saj:

“Shkup 12. 09. 28 E dashura Teze Lis! Më 26 të këtij muaji po nisem prej Shkupit. S’po mund mos me ju shkrue dy tri rreshta për juve. Lamtumirë, e deshiroj që Zoti t'ju nap gjithshka që ju deshron zemna. Dua t'ju fal gjanat ma të përzemërta, Gonxhja”.




Ky ishte momenti kur ajo u nda përfundimisht me familjen dhe vetëm pas më shumë se 30 vitesh, do të takohej me të vëllanë, Lazrin. Kurse nëna Drania dhe motra Age, shkuan në atdhe, në Shqipëri, qysh para Luftës së Dytë Botërore. Nënë Tereza u vendos në Kalkuta (Indi) ku fillimisht u bë mësuese dhe shumë shpejt drejtore e shkollës së vajzave. "Nënë Tereza e Kalkutës" u quajt kur themeloi urdhrin "Misionaret e Dashurisë" (1951) për t'u shërbyer më të varfërve dhe më të pashpresëve të Kalkutës, Indisë dhe gjithë botës. Në vitin 1979, kur mori Çmimin Nobel për Paqe, e gjithë bota mësoi se Nënë Tereza ishte shqiptare. Haste vështirësi për të folur rrjedhshëm shqip pas një largimi prej 70 vjetësh dhe qëndrimi në ambiente joshqiptare, por ajo kurrë nuk e ka mohuar origjinën e saj shqiptare. Shkrimet e saj ne shqip janë letrat e rinisë dhe më pas me familjen në shqip, përshëndetje në shqip popullit shqiptar pas fitimit të çmimit Nobel më 1979 dhe lutja në shqip transmetuar nga Zëri i Amerikës me 17 qershor 1978. Në çastin e marrjes së Çmimit Nobel më 1979, një nga klerikët që merrte pjesë në sallë e pyeti Nënë Terezën se nga ishte. Ajo deklaroi: “Kam lindur në Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkutë dhe punoj për të gjithë njerëzit e varfër në Botë. Atdheu im është një vend i vogël me emrin Shqipëri”.

 Por Shqipëria heshtte. Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë nuk i kishte dhënë vizë nobelistes së ardhshme as sa për të parë nënën e saj që jetonte në Tiranë, as për të marrë pjesë në varrimin e saj më 1974, as për të parë varrin. Madje këtë vizë nuk ia dhanë as kur fama e saj kishte marrë dhenë në të katër anët e botës deri në fillim të viteve '90. Shqiptarja trupvogël ishte kthyer në një legjendë të gjallë. Ajo ishte nënë kujdestare e 7,500 fëmijëve në 60 shkolla, ishte nënë që mjekonte 960,000 të sëmurë në 213 dispanseri, ishte e vetmja në botë qe trajtonte 47,000 të gërbulur në 54 klinika, kujdesej për 3,400 pleq të braktisur e të lënë rrugëve, në 20 shtëpi pleqsh, kishte birësuar 160 fëmijë ilegjitimë e bonjakë. Këto janë shifrat e mesit të viteve '80. Deri sa Nënë Tereza ishte gjallë dhe sot e kësaj dite shifrat kanë ndryshuar shumë.


Ish Presidenti i Shteteve të Bashkuara Ronald Reagan duke e dekoruar Nënë Terezën me çmimin Medal of Freedom 1985
.

Nënë Tereza nuk qe ndonjë perëndeshë dhe me të mund të fliste çdonjëri. Madje ajo kishte edhe adresë të saktë: një godinë ngjyrë hiri në Bose Road, të ndërtuar në një lagje të zhurmshme dhe çjerrëse, të stërmbushur me njerëz, e cila vlonte nga çajbërësit, shitësit dhe tregtarë të tjerë të pjesëve më të ndryshme këmbyese si dhe lëngështrydhësit. Mu në qendër të Kalkutës shtrihej shtabi i përgjithshëm i Rregullit, "Shtëpia e Nënës", pranë portës të së cilës qe vendosur një tabelë druri ku shkruante: "Mother Teresa. IN/OUT". Shtëpinë e Nënë Terezës e kanë vizituar personalitete si mbretëresha e Britanisë, ish presidentët e Shteteve të Bashkuara Xhorxh Bush e Xhimi Karter, Jaser Arafati, princesha Diana e shumë të tjerë. Nënë Tereza ka qenë mjaft bujare, humane e zemërgjerë dhe këto janë karakteristikat që do ta bëjnë të jetojë përgjithmonë në zemrat e gjithë njerëzve, sidomos në zemrat e shqiptarëve.

Kur ishte e re, jo vetëm ka folur, por ka shkruar edhe poezi ne gjuhën shqipe.. Sot kemi një dëshmi të Nënë Terezës që flet shqip më 1988, në një intervistë dhënë Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe.


Nënë Terezës, për të ardhur në Shqipëri iu desh të dërgonte tri letra. Ajo i kishte dërguar më parë letër Komitetit Shqiptar për Marrëdhëniet me Jashtë, por nuk mori kurrë përgjigje. Ja se si e shpjegon Lolja letrën e të madhes Nëna Terezë dërguar Presidentit te Republikës në vitin 1989, të cilit i theksonte se: “për 60 vjet kam vizituar shumë e shumë vende jashtë atdheut tim”, që është edhe një fakt se ajo e konsideronte Shqipërinë atdheun e saj. Më në fund, e para pasaportë (për këtë rast ishte diplomatike) e dhëne për nënshtetas të huaj me origjinë shqiptare iu dha pikërisht Nënë Terezes, e cila vizitoi Shqipërinë më 1989. Nënë Tereza kishte gjithashtu pasaportë nga India, Vatikani, Britania e Madhe dhe Italia. Kur i thanë për pasaportën Shqiptare ajo u përgjigj: “E pranoj me kënaqësi, sepse është pasaporta e vendit tim; atje kam Nënën dhe motrën, atje kam miq e të njohur, atje shumë shpejt do të hapim misionin tonë e unë do te jem vetë aty”. Kur mori çmimin Nobel në vitin 1979, amerikanët i ofruan nënshtetësinë amerikane dhe pasaportën, por ajo nuk pranoi.

Bamirësia Ndërkombëtare

Nënë Tereza tha “Me gjak, unë jam shqiptare. Me shtetësi, jam indiane. Me besim, unë jam një murgeshë katolike. Sipas profesionit tim, unë i përkas botës. Për nga zemra ime, unë i përkas plotësisht zemrës së Jezusit.”


Në 1982, në kulmin e Rrethimit të Beirutit, Nënë Tereza shpëtoi 37 fëmijë të bllokuar në një spital ushtarak duke ndërmjetësuar një armëpushim të përkohshem ndërmjet ushtrise izraelite dhe guerilëve palestinezë. E shoqëruar nga punëtorët e Kryqit të Kuq, ajo udhëtoi përmes zonës së luftës deri tek spitali i shkatërruar për të zhvendosur pacientët e rinj.

Kur Evropa Lindore pati një hapje më të madhe në fund të viteve 1980, ajo i zgjeroi përkpjekjet e saj në vendet komuniste që më parë kanë refuzuar Misionaret e Bamirësisë, duke u përfshirë në shumë projekte. Ajo nuk u tremb nga kritikat për qëndrimin e saj kundër abortit dhe divorcit duke thënë, “ Pavarësisht kush çfarë thotë, ti duhet ta pranosh atë me një buzëqeshje dhe të bësh punën tënde.” Ajo vizitoi Republikën Sovietike të Armenisë pas tërmetit të vitit 1988, dhe u takua me Nikolai Ryzhkov, Kryetari i Këshillit të Ministrave.

Nënë Tereza udhëtoi për të ndihmuar dhe shërbyer të uriturve në Etiopi,viktimave të rrezatimit në Cernobill, dhe viktimave të tërmetit në Armeni. Në 1991, Nënë Tereza kthehet për here të parë në vendlindjen e saj dhe hapi shtëpinë e Vëllezërve Misionarë të Bamirësisë në Tirane, Shqipëri. Deri më 1996, Nënë Tereza ishte duke punuar në 517 misione në më shumë se 100 vende. Gjatë viteve, Misionaret e Bamirësisë të Nënë Terezës u zgjerua nga dymbëdhjetë në mijëra persona që u shërbejnë “me të varfërve nga të varfërit” në 450 qendra në mbarë botën. Shtëpia e parë e Misionareve të Bamirësisë në Shtetet e Bashkuara ishte themeluar në Bronksin e Jugut, Nju Jork; nga viti 1984 kongregacioni udhëhiqte 19 institucione në gjithë vendin. Nënë Tereza fliste rrjedhshëm 5 gjuhë: bengalisht, shqip, serbisht, anglisht dhe hindisht.

Përkeqësimi i shëndetit dhe vdekja

Nënë Tereza pësoi një atak në zemër më 1983 derisa vizitonte Papën Gjon Pali II. Pas një ataku të dytë në 1989, ajo mori një stimulues kardiak artificial. Në 1991, pas një beteje me pneunominë derisa ishte në Meksikë, ajo vuajti edhe me probleme të tjera të zemrës. Ajo ofroi ta lë pozicionin e saj si kryetare e Misionareve të Bamirësisë, por motrat e kongregacionit, në një votim sekret votuan që ajo të qëndronte. Nënë Tereza pranoi të vazhdonte punën e saj si kryetare e asamblesë.


Në prill të vitit 1996, Nënë Tereza u rrëzua dhe theu klavikulën. Në gusht ajo lëngoi nga malaria dhe dështimi i barkushes së majtë të zemrës. Ajo pati një operim të zemrës por ishte e qartë se shëndeti i saj ishte duke u dobësuar. Kryepeshkopi i Kalkutës, Henry Sebastian D’Souza, tha se kishte urdhëruar një prift për të përformuar një eksorcizëm mbi Nënë Terezën me lejen e saj, kur ajo u shtrua në spital me problem kardiake sepse mendonte se ajo ishte nën sulmin e djallit.


Në 13 mars 1997, ajo la pozitën e kryetares së Misionareve të Bamirësisë. Ajo ndërroi jetë më 5 shtator 1997


Në kohën e vdekjes së saj, Misionaret e Bamirësisë së Nënë Terezës kishin mbi 4,000 motra, dhe një vëllazëri prej 300 anëtarësh, që punonin në 610 misione në 123 vende.[25] Keto përfshinin bujtina dhe shtëpi për njerëzit me HIV/AIDS, me gërbulë dhe tuberkulozë, kuzhina supe, programe këshillimi për fëmijë dhe familje, ndihmës personalë, jetimore dhe shkolla. Misionaret e Bamirësisë u ndihmuan edhe nga bashkëpunëtorët, të cilët ishin mbi një milion në vitin 1990.

Trupi i Nënë Terezës u nderua në Shën Tomas, Kalkutë për një javë para funeralit të saj, në shtator 1997. Asaj iu dha funeral shetëror nga qeveria indiane në shenjë falënderimi për shërbimin e saj për të varfërit e të gjitha feve në Indi. Vdekja e saj u vajtua në komunitete laike dhe fetare. Nawaz Sharif, kryeminstri i Pakistanit, tha se ajo ishe “një idivid i rrallë dhe unik që kishte jetuar për qëllime më të mëdha. Përkushtimi i saj i përjetshëm për t’u kujdesur për të varfërit, të sëmurët dhe të pafatët ishte një ndër shembujt më të lartë të shërbimit për humanizmin tonë.” Ish Sekretari i Përgjithshëm i KB, Javier Pérez de Cuéllar tha: “Ajo është Kombet e Bashkuara. Ajo është paqe në botë.”

Trashëgimia

Nënë Tereza u bë një nga urat ndërlidhëse të njohjes së shqiptarëve në botë. Bill Clinton është shprehur në qershor 2002: “Nënë Tereza, ishte e para Ajo qe më bëri ta dua kombin shqiptar. Dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyrë morale ndaj saj dhe ndaj vlerave të lirisë”. Por origjina shqiptare nuk duhet absolutizuar. Gonxhja u bë qytetarja e botës, e popujve, feve dhe e qytetërimeve.

Ndër titujt që i janë dhënë Nënë Terezës përmenden: Pamada Shir; Gjoni XXIII për Paqe, të cilën ia dorëzoi personalisht Papa Pali VI; Samaritani i Mirë, në Boston; Shpërblimi Ndërkombëtar John Kennedy, në Uashington; Nëna e të Gjitha Nënave, Balzan; Çmimi Nobel për Paqen; Medalja e Lirisë, shpërblimi më i lartë amerikan; Medalja e Paqes, shpërblimi më i lartë i Rusisë; etj.

Shtëpia Përkujtimore e Nënë Terezës në Maqedoni

Ndërkohë në Maqedoni është botuar një monografi që paraqet Nënë Terezën si maqedonase! Sipas gazetës Washington Post, 16 tetor 2003, deklarohet qartë se Nënë Tereza ka lindur në Shkup në kohën kur nuk kishte FYROM dhe Shkupi ishte qytet i perandorisë otomane. Më tej rikujtohet fjala e Nënë Terezës qe sipas gjakut ajo ishte shqiptare. Në librin e Kathryn Spink të përkthyer në gjermanisht, biografi që është e autorizuar nga Nënë Tereza, thuhet se babai i Nënë Terezës ishte një nacionalist shqiptar i cili angazhohej për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe krijimin e Shqipërisë së Madhe, për këtë ai kishte shkuar ne Beograd tok me konsullin italian. Kishte shkuar atje me një shëndet shumë të mirë dhe qe kthyer prapa i shtrirë për vdekje. Ai i kishte 45 vjet kur vdiq. Mjeku dhe anëtarët e familjes ishin të bindur se Kola ishte helmuar në Beograd.

*****


Blendi Fevziu :

Enver Hoxha kërkoi që raportimi i bisedës konfidenciale të Ministrit të Jashtëm Francez me ambasadorin shqiptar në Paris Javer Malo të dërgohej menjëherë në zyrën e tij një ditë të vitit 1968. Shefi i diplomacisë shqiptare i kishte bërë edhe një notë shoqëruese, në të cilën sqarohej se problemi për të cilin kryediplomati francez Maurice Couve de Murville i drejtohej ishte një problem me të cilin ambasadat shqiptare po përballeshin shpesh në dy vitet e fundit.

Ai e kishte zanafillën disa vjet më parë, kur Ambasada shqiptare në Romë kishte marrë një letër nga një murgeshë katolike me qendër në Kalkuta të Indisë, e quajtur Nënë Tereza. Themeluese e urdhrit që mbante emrin e saj, shumë e njohur në Europë, ajo kishte kërkuar t’i jepej leje nënës së saj gati 80-vjeçare që të vinte në Romë për kurim. Nënë Tereza sqaronte se qe larguar nga Shqipëria në vitin 1928 dhe se nëna Drane dhe motra Age jetonin në Shqipëri. Ajo nuk e kishte parë nënën asnjëherë që nga ikja 30 e ca vjet më parë. Kjo ishte edhe mundësia e fundit që ajo të kujdesej për të, ta shihte e t’i puthte duart përpara se të ikte nga kjo jetë. Letra qe nënshkruar edhe nga i vëllai, Lazër Bojaxhi, që jetonte në Palermo të Italisë, një ish-kapiten artilerie i mbretit Zog i ikur që gjatë Luftës së Dytë Botërore.

E lindur në një familje shqiptare të Shkupit, Gonxhe Bojaxhi ishte transferuar bashkë me familjen në Shqipëri pas kalimit të Shkupit në Mbretërinë e re Serbo-Kroato-Sllovene. Ajo vetë kishte zgjedhur rrugën e Zotit. Qe dorëzuar murgeshë me emrin Motër Tereza dhe, pas një qëndrimi në Irlandë, ishte vendosur në Kalkuta të Indisë. I vëllai, Lazër Bojaxhi, pas vendosjes së komunizmit në Shqipëri, qe larguar drejt Italisë dhe ishte vendosur në Palermo ku jetonte i martuar prej vitesh.

Babai i Bojaxhinjve vdiq herët, por nëna Drane dhe motra Age vijuan të jetojnë në Shqipëri në kushte relativisht të vështira. Sa më shumë Nënë Tereza bëhej e njohur, aq më shumë ato e fshihnin afërsinë me të. Përpiqeshin të mos e përmendnin duke pasur frikë nga ndëshkimi i shtetit komunist që nuk e toleronte fenë. Në vitin 1959 nënë Tereza dhe vëllai Lazër u takuan në Romë. Takimi i tyre pas 31 vitesh ngërthente një peng: faktin që të dy bashkë kishin vite pa parë motrën dhe nënën që jetonin në Shqipëri. Prej më se dhjetë vjetësh Nënë Tereza nuk kishte pasur ndonjë letër prej tyre. Më së fundi ajo mori vesh se ato jetonin në Tiranë, porse u lejohej të shkruanin vetëm një herë në muaj, edhe pse të gjitha letrat kalonin në duart e një censure shtetërore që kontrollonte edhe hollësitë më të vogla. Biografë të shumtë të Nënë Terezës shkruajnë se ajo kishte dëshirë të zjarrtë të vizitonte Shqipërinë, madje për këtë fliste shpesh me miq të ngushtë. Por Shqipëria, në mënyrë të përsëritur ishte një tokë e ndaluar për të.

Në mes të viteve ’60 nëna Drane u rëndua dhe të dyja bashkë, nënë e motër, i kërkuan Lazrit që t’iu dërgonte disa barna që nuk gjendeshin në Shqipëri. Lazri mendoi se ardhja e nënës për një muaj në Itali ishte zgjidhja më e mirë. Ajo mund të vizitohej në një spital italian dhe ata, vëlla e motër, do të shihnin për herë të fundit në jetë nënën që i kish rritur me mjaft vështirësi. Të dy bashkë i nisën një kërkesë Ambasadës shqiptare në Romë, por për shumë kohë nuk morën përgjigje. Të njëjtin fat pati një letër e dytë dhe një kërkesë e bërë nga Drejtori Politik i Ministrisë së Jashtme Italiane me shtyrjen e Vatikanit. Menjëherë pas kësaj, Ambasadori shqiptar e thirri atë në një takim dhe i komunikoi se gruaja plakë nuk mund të largohej nga Shqipëria, sepse niveli i spitaleve ishte shumë i mirë, dhe se vajza dhe djali i saj që jetonin jashtë duhej ta kishin marrë parasysh mallin që kur u larguan nga Shqipëria dhe e braktisën nënën e tyre.

Me sa duket, rasti i Nënë Terezës, i bërë publik në media preku edhe shumë vetë. Në harkun e dy viteve pothuajse gjithë vendet që kishin marrëdhënie të mira me Shqipërinë i kërkonin Ministrisë së saj të Punëve të Jashtme të bënte diçka: për plakën kërkohej vetëm një leje 30-ditore dhe kjo mund të jepej. Në mungesë të përgjigjes pozitive, Nënë Tereza tentoi atë që dukej më e vështira: kërkoi leje hyrjeje në Shqipëri për vetëm një javë, siç dëshmon një biografi i saj:



“Aty kah fillimi i viteve ’70, kohë kur Nënë Tereza mësoi për sëmundjen e nënës së saj, ajo i dendësoi përpjekjet për t’iu dhënë mundësia që të vizitonte vendin e saj. Shkoi të takonte atasheun e Ambasadës shqiptare në Romë me shpresë që të paktën do të lejohej të vizitonte Shqipërinë. “Kur Nënë Tereza po dilte prej ambasade, – shkruan Dom Lush Gjergji në librin “Nënë Tereza Jonë”, – për herë të parë në jetë e pashë t’i shkonin lot nëpër faqe. U ndal, drejtoi sytë kah qielli dhe tha: “O Zot, unë e kuptoj dhe e pranoj këtë vuajtje për vedi, por shumë e vështirë ta pranoj dhe kuptoj për nënën, loken time, e cila në pleqëri të shtyeme nuk dëshiron asgjë tjetër përpos të na shohë edhe një herë”. 

Kishte qenë ky objekti i bisedës konfidenciale që Ministri i Jashtëm Francez kishte bërë me Ambasadorin shqiptar në Paris, duke iu lutur që këtë bisedë t’ia përcillte, në formën e një kërkese, drejtpërdrejt Enver Hoxhës. Por biseda e Ministrit të Jashtëm Francez kishte edhe disa detaje më shumë. Ajo i drejtohej privatisht Hoxhës dhe shënonte se për këtë çështje kishte shprehur interesim presidenti De Gol, si dhe ish-Gruaja e Parë e ShBA Zhaklinë Kenedi. Ata i luteshin Hoxhës që, në emër të humanizmit, të ndërhynte vetë për ta dhënë lejen speciale.

Hoxha duhet të jetë ndjerë keq. Pak orë më vonë ai thirri ministrin e Punëve të Brendshme Kadri Hazbiu, i kërkoi më shumë të dhëna për një murgeshë të quajtur Nënë Tereza dhe sqaroi se, me gjasë, ajo ishte një agjente e rrezikshme. Ndër të tjera i kërkoi informacion për plakën dhe të bijën që jetonin në Shqipëri, si dhe gjithë njerëzit që hynin e dilnin te to.

Pas dështimit për vizë në ambasadë, Nënë Tereza nuk rreshti përpjekjet për të nxjerrë të ëmën dhe të motrën nga Shqipëria. Ajo iu drejtua për ndihmë disa prej personaliteteve më të mëdha të Globit, por pa sukses. Kur pa se ëndrra e saj për t’i takuar po shuhej, Nënë Tereza i shkruante të ëmës dhe të motrës:


“Nuk mund të bëj gjë tjetër, vetëm se të lutem për ju”. 

Më14 korrik 1972 Nënë Tereza mori një telegram, në të cilin i vëllai Lazër Bojaxhiu i shkruante: “Lutu për loken, që ndërroi jetë më 12 korrik”. Siç dëshmon shtypi, Drane Bojaxhiu vdiq me dhimbje në zemër që nuk arriti të shihte përsëri të birin e mbetur në Itali dhe të bijën misionare në Indi. Pas vitit 1990 janë botuar studime, ku shënohet një fakt prekës: Drania bijës së vet, që nuk e shihte prej dyzet e pesë vjetësh, fotografinë e fundit ia dërgoi me këtë nënshkrim:

“Gonxhe, të puth nanëlokja”. 

Agia, motra e tyre e mbetur vetëm, vdiq një vit pas vdekjes së të ëmës, më 1973. Në një intervistë të vitit 1979, pasi Nënën Tereza fitoi çmimin Nobel, Lazër Bojaxhi u shpreh:

“Motra e vogël, e përulur, ajo e cila u pati ardhur në ndihmë miliona të braktisurve, ajo që u ka dhënë dashuri dhe solidaritet aq njerëzve të dëshpëruar, u ndalua t’i qëndronte mbi krye të shtratit të vdekjes nënës së vet. Dhe ajo grua e gjorë vdiq e dëshpëruar, duke shtrënguar në kraharor një fotografi të njomur me lot”. (3)

Lazër Bojaxhiu vdiq në vitin 1981, ndërsa Nënë Tereza arriti të hyjë në Shqipëri në vitin1990, pesë vjet pas vdekjes së Hoxhës dhe pak muaj përpara se regjimi komunist të rrëzohej nga demonstratat e studentëve. E rrethuar nga roja të policisë sekrete, ajo mbërriti në shtëpinë ku kishin banuar e ëma dhe e motra për të mbajtur në dorë të vetmet kujtime të tyre: një radio “Siemens” të kohës së Luftës dhe një mulli për të bluar kafen turke. Murgesha vendosi një tufë me lule në varret e nënës dhe të motrës si shenjë triumfi ndaj atij regjimi që e ndaloi t’i shihte ato në gjallje.

*****

Ç’thonë arkivat për raportin e Nënë Terezës me regjimin komunist

Shqipëria po fiton krenari të madhe nga fakti që Kisha Katolike do të shpallë shenjtore më 4 shtator, murgeshën misionare Nënë Tereza. Megjithatë, vendi i saj i origjinës nuk ka qenë gjithmonë kaq entuziast për arritjet e saj.

Dokumente të siguruara  zbulojnë se regjimi komunist i Shqipërisë e spiunoi murgeshën me banim në Indi, pasi e konsideroi atë të rrezikshme dhe mendoi se Vatikani e kishte promovuar për të dëmtuar Shqipërinë.

Dokumentet e Arkivës Kombëtare Shqiptare tregojnë armiqësinë e zyrtarëve ndaj saj për vite të tëra.

E lindur në Shkup të Maqedonisë nga prindër shqiptarë të Kosovës, murgesha u vendos në radarët e regjimit komunist në fillim të 1980-s.



Nevila Nika, ish-drejtoreshë e Përgjithshme e Arkivës dhe pedagoge në Universitetin Europian të Tiranës  tha  se komunistët filluan të merren me të pasi ajo fitoi çmimin Nobel në dhjetor 1979.

“Gjatë ceremonive të mbajtura për çmimin në Norvegji, ajo shpalli haptazi origjinën e saj shqiptare në një kohë kur Shqipëria ishte bërë vendi i parë në botë që kishte ndaluar fenë,” theksoi Nika.

Pasi kishte vrarë dhe persekutuar klerikët e vendit, në 1967 diktatori komunist, Enver Hoxha vendosi të ndalojë totalisht fenë.

Komuniteti katolik mori goditjen më të rëndë. Ndërkohë që pak klerikë ia dolën të largohen, shumë të tjerë u burgosën nga sistemi dhe u ekzekutuan.

Pas vitit 1967, kishat dhe xhamitë u kthyen në zyra, qendra sportive, muzeume apo vende të punës.

Nika beson se komunistët ia kishin frikën lartësimit të Nënë Terezës në një figurë ndërkombëtare, duke menduar se mund të shkaktonte presion mbi ta për të lehtësuar trajtimin e ashpër ndaj katolikëve të Shqipërisë.

“Ndërsa Nënë Tereza nderohej nëpër botë, shqiptarët nuk e dinin se çfarë po ndodhte. Asnjë nga qytetarët nuk e njihte atë apo ç’ka ajo kishte bërë për të fituar një çmim të tillë. Por lidershipi komunist e dinte mirë dhe ata nuk mund ta nënvlerësonin atë më gjatë,” tha Nika.

E spiunuar nga regjimi:

Një raport dikur i klasifikuar, i dërguar nga ministri i Brendshëm tek ish-kreu i Presidiumit të Asamblesë Popullore, Ramiz Alia në qershor 1982 përmend rrezikun nga aktivitetet e Nënë Terezës.

Dokumenti i lexuar nga BIRN thekson “aktivitetet armiqësore të Vatikanit ndaj Shqipërisë” dhe e përmend atë si komplotiste kundër regjimit.

Me frikën se ajo propagandë fetare mund të importohej në mënyrë sekrete nga Kosova në Jugosllavi, zyrtarët shqiptarë u vunë në alarm mbi aktivitetet e prezumuara të Nënë Terezës.

“Murgesha kosovare, Tereza Bojaxhiu, në mars të këtij viti organizoi një takim në Romë, në të cilin morën pjesë 70 priftërinj shqiptarë dhe kosovarë mes emigrantëve të vendit tonë,”shkruhet në dokumentin e qershorit 1982.

“Ne po i ndjekim këto aktivitete armiqësore kundër vendit tonë dhe kemi marrë masa të mëtejshme për t’u njohur me situatën, duke forcuar punën tonë,” përfundon dokumenti.

Nika beson se komunistët ishin veçanërisht të alarmuar pas shpërthimit të demostratave në Kosovë më 1981, ku shqiptarët etnikë kërkuan krijimin e një republike brenda Jugosllavisë.

[Kosova ishte atëherë një provincë.]

“Ata panë kurajon e studentëve dhe qytetarëve të Kosovës kundër status quo-së dhe ndjenë se një ditë, e njëjta gjë do të ndodhte në Shqipëri,” tha ajo.

Në nëntor 1982, Nënë Tereza u përmend sërish në dosjet sekrete të Ministrisë së Brendshme, dërguar zyrtarëve të lartë të regjimit komunist.

Në raportin e Nëntorit 1982, ajo u akuzua se bënte pjesë në aktivitetet armiqësore kundër vendit.

“Vatikani dhe Papa Vojtila [John Paul II] janë duke e përdorur përsonalisht dhe gjerësisht murgeshën Tereza Bojaxhiu për aktivitete propagandistike kundër vendit tonë,” thuhet në raport.

Theksohet gjithashtu se asaj i ishte dhënë çmimi italian Torri Merlate në maj 1982, medalja Marquette nga një universitet katolik në Shtetet e Bashkuara më 1981 dhe titulli “Doctor” nga universiteti i Georgetown.

Me ndihmën e Vatikanit, një prift kosovar i quajtur Lush Gjergji kishte publikuar gjithashtu librin “Nëna jonë Tereza”, në të cilin ajo ishte quajtur “përfaqësuese e dëshirave të të gjithë shqiptarëve në botë”.

Ndërkohë, RAI në Itali, në bashkëpunim me organizatën e filmit Jadran në Zagreb po “realizonin një film për jetën e saj,” shkruhet në dokumentet sekrete.

Në dosje shprehen shqetësime mbi udhëtimet e saj të vazhdueshme në Europë dhe Shtetet e Bashkuara dhe takimet e saj me president të vendeve më të fuqishme të botës.

“Gjatë këtyre udhëtimeve, ajo ka frekuentuar gjithashtu mjedise të atyre që janë arratisur nga Shqipëria….në Itali dhe me emigrantë shqiptarë dhe kosovarë. Në një intervistë të dhënë për revistën kosovare Drita, ajo bëri sulme të drejtpërdrejta ndaj vendit tonë, duke thënë ‘Kisha në Shqipëri është duke përjetuar një të premte të zezë, duhet të ngrihet sërish pasi vendi ynë nuk mund të harrojë,” shkruhet në dokument.

Kthesa e çuditshme e marrëdhënieve

Nika e konsideron shqetësimin e komunistëve ndaj Nënë Terezës si krejt të kuptueshëm për atë kohë.

“Pavarësisht se Nënë Tereza thoshte që nuk ishte e përfshirë në politikë, ajo ishte një politikane e jashtëzakonshme dhe e rafinuar dhe avokate e madhe e lirisë. Sigurisht që ata ishin të frikësuar prej saj, pasi ajo e dinte se si liritë në Shqipëri ishin shtypur në nivel institucional dhe personal,”tha Nika.

Në vitet 1970, pasi nëna e saj Drane dhe motra Age Bojaxhi vdiqën në Tiranë, ajo shprenzoi vite me kërkesa ndaj autoriteteve shqiptare që ta lejonin atë të vinte të vendoste lule në varret e tyre.

Pasi kërkesat u refuzuan në mënyrë sistematike, ajo që ndodhi në gusht 1989 ishte një surprizë: atë muaj ajo u lejua të hynte në Shqipëri në një vizitë që ata e quajtën private-thuajse një vit e gjysmë para se regjimi të rrëzohej.

“Nuk është e qartë se çfarë e detyroi liderin e ri të komunistëve, Ramiz Alia të lejonte Nënë Terezën të hynte në vend-me shumë gjasë ishte situata e vështirë ekonomike me të cilën përballej vendi. Ndoshta Alia mendoi se ajo mund të siguronte ndihma humanitare,” thotë Nika.

Edhe pse zyrtarët komunistë e pritën atë në vizitën e parë të saj, Alia refuzoi ta lejonte që të hapte urdhrin e saj në Shqipëri.

Pavarësisht kësaj, më 1 dhjetor 1990, vetëm pak ditë pas shpërthimit të protestave studentore kundër regjimit, qeveria e nderoi atë me dekoratën “Naim Frashëri” me motivimin e kontributit të çmuar ndaj njerëzve në nevojë.

“Shqiptarët janë krenarë për vajzën e tyre të madhe dhe të nderuar,” lexohet në tekstin që shoqëron dekoratën.

“Sigurisht, komunistët nuk e ndjenin të nderonin Nënë Terezën, por ata e bënë. Kjo është një provë tjetër e personalitetit të saj të shquar, diplomacisë dhe aftësisë në arritjen e objektivave të saj. Në fund, ajo ia doli madje edhe kundër komunistëve,” u shpreh Nika.