Bolero në vilën e pleqve, Fatos Kongoli

Një mikesha jonë pati mirësinë të na kalonte një shkrim mbi vepën e shkrimtarit të mirënjohur Fatos Kongoli “Bolero në Vilën e Pleqve”. Ju urojmë lexim të këndshëm… “Nuk e bleva, ma dhanë me të drejtë kthimi. Unë thjesht evidentova faktin që është romani i fundit i Kongolit. Po të mos ma jepnin, do ta blija. Jo dhe aq për çmimet ekonomike që shoqërojne gjithnjë veprat e këtij autori, ide brilante e ndonjë specialisti marketingu kjo, por për shijen e pazëvendësueshme që më lenë këto vepra.

E dua Kongolin. Në fakt dua shumë dhe Kinën, ku ai ka studiuar.

Arsyet që një lexues të dojë aksh shkrimtar mund të jenë të shumta dhe deri këtu nuk po bëj të ditur ndonjë çudi, por në marëdhënien time me Kongolin është vetëm një:

Unë shpesh jam si personazhet e tij. Nuk ndjehem, por Jam. Kjo përbën diferencën…

Arsyeja do ta kërkonte që afiniteti im me librat e Kongolit të kishte si shkak gjuhën e përdorur nga shkrimtari, figurat letrare, krahasimet, aftësitë narrative të ngjarjes, rrethanat, vendet e ngjarjes e ku di unë ç’tjetër. Në rastin tim ka një arsye shumë më të thjeshtë e shumë më primitive, ngjashmëria me të paktën një prej personazheve të tij, në çdo vepër. Dhe kjo, në mos qoftë patjetër gjë e mirë, është ngazëllyese për mua.

Libri i parë (Ne të dy) i Kongolit më ka rënë në dorë krejt rastësisht, jo ashtu rastësisht siç thuhet rëndom në të tilla rrëfime, si p.sh. në ato raste kur intervistohet një aktor i famshëm dhe del që është bërë i famshëm “rastësisht”, apo që filan filozof i madh, në momentin që i festohet 200 vjetori i vdekjes, i dekonspirohet fakti shumë pikant që i qenkërkesh afruar krejt “rastësisht” filozofise, e gjëra të tilla.

Rastësia me librin e parë për mua, të Kongolit, kishte të bënte me rrethanat pasi unë isha tepër e vogel, dhe jo me faktin që ishte një liber. Unë kisha vite që kisha filluar një marëdhënie me librin, kuptohet të përzgjdhur nga të mëdhenjtë.

Nëna ime, mësuese nga profesioni, këtë libër ja mori nje nxënëses së saj si ndëshkim për mosvëmendjen në klasë. Proces ky, shumë i njohur dhe fort i aplikueshëm në shkollat tona, ku të dyja palët (mësues-nxënës), janë përfshirë gjithmonë me zell.

I ngelur në çantën e nënës, romani tërhoqi vëmendjen e sime motre dhe times. Ja nga mënyra tepër intriguese sesi na kish rënë libri në dorë, ja nga përmbajtja e tij, impakti i romanit ka qenë i papërshkrueshem, Sot e kësaj dite, ne jemi në gjendje të riprodhojmë copëra të tëra nga ai.

Ky do të ishte veç fillimi, përveç autorëve të tjerë të preferuar pikërisht për të njëjtat arsye, Kongolin do ta ndiqja hap pas hapi, në çdo vepër të re të tij.

I fundit , “Bolero në Vilën e Pleqve“, u lexua me të njëjtin temp frymëmarrjeje, si në rastin e të parit. Ashtu sikurse nxënësja para shumë vitesh që e mori në klasë, unë përsërita historinë, në rrethana të ndryshme. E mora librin në punë, dhe nëse nxënëses i duhej të binte dakort me shoqen që të mbante shpinën drejt gjatë mësimit për ta mbuluar, unë duhet të llogarisja mirë këndin e kompjuterit, të shaja me vete një copë herë fatin e keq që nuk kam një Desk-Top por një Lap-Top dhe pastaj të mendoja me qartësi edhe pozicionin e trupit.

Pozicioni proverbial i trupit dhe kokës së strucit kur do të fshihet në rastin tim vlente shumë, por askush s’më ra në sy.

Edhe unë me të përfunduar romanin, nuk e kurseva emocionin e përftuar. Në fund të orarit zyrtar u bëra një përmbledhje të shpejtë të ngjarjes, kolegëve që ndajmë zyrën, duke i lënë të murmurisnin me vete dhe duke artikuluar shprehjen super standarte në të tilla raste po shpesh e vërtetë dhe që po kaq shpesh shoqërohet me shikime të picërruara në një pikë: ëëë duhet marrë në fakt, duhet lexuar.

Në opinionin tim, në fakt nuk gjen kurkund asnjë përjetim konkret për këtë roman, do ishte e padrejtë dhe unë druaj se s’do të jem në gjendje. Por unë parapëlqej stilin e përdorur nga Homeri, i cili nuk foli kurrë për bukurinë e Helenës së Trojës, por përshkroi gjatë mbresat që bukuria e saj la në Trojanët që e prisnin në bedena… ”

Fatos Kongoli: Një rrëfim që ia kisha borxh vetes

Shkrimtari Fatos Kongoli

Zakonisht shkrimtarët i mbledhin kujtimet, kur i kanë thënë të gjitha. Kujtimet janë si një lloj kapaku i florinjtë.Në rastin e shkrimtarit Fatos Kongoli mund të duket i çuditshëm botimi i një libri me kujtime, por në të vërtetë, ai s’është veçse një libër që mbyll një kapitull e hap një tjetër në krijimtarinë e tij. Dje pasdite, në ambientet e Muzeut Historik Kombëtar, shkrimtari promovoi veprën e tij më të fundit “Iluzione në sirtar”, botim i shtëpisë botuese “Toena”. Ishin të shumtë miqtë e pranishëm në këtë prezantim e që vlerësuan sinqeritetin e rrëfimit të Kongolit. Në këtë libër, të cilin e ka quajtur një “pothuajse roman”, Kongoli rrëfen për jetën e tij, çka në një mënyrë, apo në një tjetër, ai e ka bërë edhe në romanet e tij të pas viteve ’90. Dhe këtë na e bën të njohur pikërisht përmes këtij “pothuajse romani”. Pasi ka rrëfyer e ka trilluar në romanet e mëparshëm, tani ai nis e zbulon një nga një të gjithë personazhet e tij. Shumica janë figura reale, si Sejfulla Malëshova, të cilin ai e quan “Profesori”, apo Liri Belishova, të cilën e quante “Gruaja me syze”, tek romani “Lëkura e qenit”, apo Vladimir Shehu, i biri i Mehmet Shehut, për të cilin u tha se u vetëvra, të cilin e thërret shkurt Ladi tek “I humburi”. Madje zbulon se histori personale ai i ka futur nëpër libra, si në rastin e romanit “Kufoma”, ku tregon episodin e dëshmisë në gjyqit të një ish-kolegu gjatë viteve të komunizmit. Tek “Iluzione në sirtar” hyjnë e dalin personazhe të njohur e të panjohur, figura publike, shkrimtarë e politikanë, si Shuteriqi, Agolli, Kadare, Ramiz Alia etj., apo edhe çuna lagjesh. Në varësi të historive të treguara, tonet e dramacitetit ulen e ngrihen në libër. Ka nga ato që të bëjnë të vësh buzën në gaz, si në rastet kur tregon për fëmijërinë, apo ëndrrat e rinisë, por dhe nga ato ku ndihet ankthi dhe tensioni nën ndrydhjen e një sistemi, që të përdorte e pastaj të flakte. Përmes një interviste shkrimtari flet për të gjitha këto.

E quani librin tuaj “pothuajse roman”, çfarë doni të thoni me këtë?
Është një gjetje konvencionale. Zakonisht romani është i gjithi trillim, kurse ky libër nuk është i tillë. Ai ngrihet mbi dy linja që gërshetohen me njëra-tjetrën. Disa nga momentet më të rëndësishme të jetës sime personale dhe krijuese janë përfshirë aty. Për nga dramaciteti i ngjarjeve, të jep përshtypjen e një romani, ndaj dhe e kam quajtur “pothuajse roman”.
Zakonisht shkrimtarët e shtyjnë në kohë mbledhjen e kujtimeve, ju përse tani?
Është shumë e vërtetë. Unë nuk vendosa menjëherë për ta shkruar këtë libër. Kisha një ide të tjetër, për të shkruar një roman të mirëfilltë. Ngurova shumë dhe më në fund hoqa dorë. Mes disa muajsh luhatjeje, më në fund vendosa të bëj këtë libër. Por në fakt kjo pyetje më lindi edhe mua brenda vetes. Sepse ky është një libër që ka në thelb kujtimet e mia dhe njerëzit zakonisht shkruajnë kujtime, kur e kanë mbyllur ciklin e vet dhe në njëfarë mënyre janë jashtë loje dhe nuk kanë më se ç’të presin. Por pastaj u rimendova dhe pashë se nuk është edhe aq e saktë kjo gjë. Kur mora vendimin për të shkruar këtë libër, ndodhesha në një moment kyç dhe duhet të merrja një vendim me rëndësi për krijimtarinë time. Krijimtaria ime ndahet në dy faza. E para është ajo e para viteve ’90, gjatë së cilës kam shkruar 5 libra, tre me tregime dhe novela dhe dy romane. Ndërsa pas viteve ’90, me romanin “I Humburi”, botuar në vitin 1992, fillon një fazë e dytë, që përkon me përmbysjen e diktaturës dhe atë që quhet periudha e tranzicionit. Një periudhë shumë e gjatë, e vështirë, me trauma të jashtëzakonshme njerëzore. Gjatë kësaj kohe kam shkruar pjesën më të rëndësishme të romaneve të mi, që hapet me “I humburi” dhe mbyllet me “Bolero në vilën e pleqve”. Pas këtij të fundit mendova se duhej të vija pak rregull në këtë krijimtari timen. Ka shumë njerëz që mendojnë se me futjen e Shqipërisë në NATO dhe liberalizimin e vizave, periudha e tranzicionit ka marrë fund. Të tjerë thonë jo, megjithatë mund të ishte fundi i një faze të dytë dhe fillimi i një faze të re në krijimtarinë time.
Nuk po ju pyes për librin e radhës, por si e shihni fillimin e kësaj faze të re?
Di t’ju them se s’ka për të qenë aspak e lehtë, sepse çfarë kam pasur për të thënë, i kam thënë dhe aq më tepër në letërsi nuk është mirë të përsërisësh veten. Ne kemi një lexues shumë të mirë, por edhe shumë të paduruar për shkak të temperamentit. Nuk falin kollaj.
Do ta quanit “Iluzione në sirtar”, një libër-nyje mes dy fazash krijimtarie?
Ky libër është një rrëfim për jetën time, që e kam shkruar si një detyrim ndaj vetes sime në radhë të parë, por edhe ndaj lexuesit tim. Atij lexuesi që e ka lexuar veprën time dhe mund të gjejë lidhjet mes jetës dhe letërsisë sime. Në fakt aty nuk ka shumë gjëra të reja. Lexuesi do të shohë se shumë gjëra që i kam shkruar në librat e tjerë nuk janë krejt trillime, por janë ngjarje që më kanë ndodhur mua. Nuk e fsheh këtë. Kam dashur të bëj një rrëfim, për aq kohë sa bashkëkohësit e mi të përmendur në këtë libër janë gjallë. Nuk kam dashur t’i shpëtoj gjykimit të njerëzve. Pjesa dërmuese e personazheve janë gjallë. Dhe një nga arsyet pse kam dashur ta shkruaj librin është pikërisht për këtë fakt. Më vonë, kur ca prej tyre të mos jenë më, ndoshta do të ishte shumë vonë, sepse nuk do të kishte kush të më gjykonte. Libri përshkruan disa momente dramatike, të cilat janë mirëpritur. Kam marrë përgëzime edhe nga njerëz të cilët nuk i njoh aspak. Ka pasur edhe ndonjë që nuk e ka pëlqyer, por kur e nxjerr një libër, ai ka fatin e vet.
Thuhet se grupimet dhe xhelozitë kanë qenë të shpeshta në rrethet artistike, zënë vend ato në librin tuaj?
Jo, shumë pak. Gjatë gjithë jetës sime nuk kam qenë pjesë e tarafeve. Por është ashtu si thoni ju, tarafe ka pasur dhe do të ketë, por unë kam hyrë në letërsi, paksa nga dera e mbrapme. Kam studiuar për matematikë dhe jo për letërsi si shumica e shkrimtarëve, të cilët kishin njohjet e tyre qysh në universitet. Kjo ka bërë që të mos jem pjesë e këtyre grupimeve. Kjo ka të mirat dhe të këqijat e veta. Qysh në kryet e herës mendova se s’kisha pse të studioja për letërsi, sepse s’kisha se çfarë të mësoja në atë fakultet dhe me sa duket bëra mirë. Nga ana tjetër, matematika i jep një autori atë që quhet logjika matematike dhe kjo pasqyrohet në të gjithë krijimtarinë. Por kishte të keqen e vet, se duke qenë larg këtyre kontakteve, grupeve, ti ishe më i izoluar. E kështu jam edhe sot. Jo se kam qenë në ndonjë kullë të fildishtë, por vazhdoj të jem larg grupimeve.
Pse e keni quajtur “Iluzione në sirtar”, keni pengje, ëndrra të parealizuara?
Mund ta kisha titulluar “Iluzione të zhgënjyera”, por ky është një titull mjaft i njohur për mua i një autori italian. Po cilat kanë qenë këto iluzione të zhgënjyera? Së pari kanë qenë iluzionet e tim eti. Ai ka qenë komunist. Ky është një fakt i njohur. Ai zë një vend kryesor në këtë libër, sepse ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në jetën time. Gjatë studimeve për violinë në Itali, përqafoi idetë komuniste. Por, në fund të jetës së tij pësoi një zhgënjim shumë të madh, sepse e përjashtuan nga partia. I shërbeu gjithë jetën me ndershmëri dhe në fund e hodhën tutje, si një limon i shtrydhur pa asnjë arsye. Fatkeqësia e tij ishte shumë e madhe, sepse në fund të jetës pësoi një deziluzion. Iu shemb krejtësisht themeli, sepse pa se i kishte shërbyer një ideologjie dhe një regjimi kriminal, që e flaku tej pa hezitim. Kështu që fatkeqësia e tij më e madhe ishte zhgënjimi.
Po iluzionet tuaja?
Në një masë të madhe aty përshkruhen iluzionet e mia personale, të cilat i kam pasqyruar në të gjithë librat që kam shkruar nga vitet ’90 e këtej. Një zhgënjim shumë i madh ka qenë realiteti i ri, mungesa e humanizmit. Si gjithë shqiptarët, e prita vendosjen e demokracisë me iluzione të mëdha. Do të vinte një epokë e re, ku gjithçka do të shkonte shumë mirë dhe njerëzit do të merreshin vesh me njëri-tjetrin. Por, nga pikëpamja njerëzore, realiteti ishte shumë i egër. Çmimi që duhej paguar ishte tmerrësisht i lartë. Unë nuk e imagjinoja këtë dhe jam zhgënjyer. Këto janë iluzionet në sirtar, megjithatë jeta vazhdon e po kështu dhe misioni i shkrimtarit. Objekti i tij është shpirti njerëzor edhe letërsia ime është e prirë ndaj letërsisë së dhimbjes njerëzore dhe kjo nuk kushtëzohet nga fakti nëse dikush ka një gjendje materiale më të mirë, ose jo. Dhimbja është tjetër gjë, ajo shumë më e thellë, më metafizike.
Thatë që në këtë libër keni përfshirë disa ngjarje të rëndësishme të jetës suaj…
Në këtë libër kam paraqitur disa momente shumë të rëndësishme të jetës sime. Libri është një rrëfim, ku diku unë bëj edhe ndonjë pendesë për veprimet e mia. Ky është një libër që nuk ka për qëllim të tregojë se sa i zoti kam qenë unë në jetë, por të shpjegojë letërsinë time. Aty ka edhe ngjarje të kohës së diktaturës, mes tyre edhe ndonjë episod, shumë traumatik i jetës sime, që kanë qenë një arsye më shumë për të shkruar librin.
Vjen ky libër si një çlirim, apo si një katarsis (ndonëse kjo fjalë ka marrë edhe konotacion politik ndër të tjera)?
Sigurisht që kjo çështje ka anën e vet politike. Po flitet shumë për dosjet e diktaturës dhe sipas mendimit tim ato duhet të hapen, sepse po spekulohet shumë mbi to. Por në këtë rast, brengat e njeriut nuk shlyhen kurrë.

ALMA MILE

Fatos Kongoli, një roman për veten

Shkrimtari Fatos Kongoli ka vendosur të zhvillojë një takim me lexuesin për romanin e tij më të fundit. Bëhet fjalë për “Iluzione në sirtar”, botuar nga shtëpia botuese “Toena.. Pak kohë më parë, autori e promovoi këtë libër në qytetin e Elbasanit e tani edhe në Tiranë. I ndërtuar mbi dy motive të ndërthurura, jeta e shkrimtarit dhe rruga e tij e vështirë drejt letërsisë, ky roman ka si personazh qendror vetë autorin. Ai na sjell pamje të papërsëritshme epokash, të djeshme dhe të sotme. Dhe një varg protagonistësh të letrave shqipe, të kulturës, arteve dhe politikës etj. Ashtu siç i ka njohur autori, që nga fëmijëria e hershme e deri më vonë, në kohë të qeta dhe të trazuara, gjatë periudhës së diktaturës e pas saj. Është një lloj autoportreti, ku për herë të parë Kongoli u kthehet disa episodeve nga më të rëndësishmit e jetës së tij.

Kohë më parë në emër të Presidentit të Republikës dhe në bazë të pushteteve që na janë dhënë, ne ju bëjmë kalorës të Legjonit të Nderit". Zonja Maryse Daviet, ambasadorja franceze në Tiranë, e artikuloi me një emocion të veçantë këtë frazë drejtuar shkrimtarit Fatos Kongoli, në një ceremoni të veçantë organizuar pasditen e djeshme në Ambasadën franceze. Kësisoj u bë publik lajmi se shkrimtari i mirënjohur u nderua me titullin më të lartë që jepet në Francë "Kalorës i Legjonit të Nderit", një vlerësim i akorduar nga presidenti francez, Nikolas Sarkozi. "Vendi im njeh në të gjithë kuptimet e fjalës (të njohësh dhe të shprehësh mirënjohjen) madhështitë e veprës tuaj. Vepra juaj e vështirë, "të bësh letërsi është një akt vuajtjeje dhe vetmie", përshkruan mirë në mënyrë të admirueshme, ashtu si vëllezërit tuaj Primo Levi, Solzhenitsyn-i, Vasily Grossman, njëherazi shkatërrimin e ngulmët dhe të plotë, fatet në shkallën e së përditshmes të individëve, të thyer, të shtypur nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, rënien e tyre, por megjithatë njëherazi, dinjitetin e tyre", - tha në fjalën e saj ambasadorja Daviet, duke vijuar se librat e Kongolit të përkthyer në frëngjisht, anglisht, gjermanisht, spanjisht, italisht etj, "i kanë zbuluar botës, gulagun shqiptar, njëkohësisht, dinjitetin dhe nderin e shqiptarëve, edhe pse të shtypur". Maryse Daviet ka përmendur më tej kontributin që ka dhënë letërsia e Kongolit për njohjen e Shqipërisë në botë. "Vendi juaj ka veçanësinë dhe fatin që ka ushqyer edhe në mjerim shkrimtarë si ju dhe Kadare. Vepra juaj jep ndihmesë për njohjen dhe kuptimin e Shqipërisë veçanërisht nga të huajt. Kjo është diçka jashtëzakonisht e rrallë në botë". 
Duke e cilësuar frankofon dhe frankofil që në moshën më të re, edhe pse Francën e zbuloi vetëm në vitin 1989, ambasadorja Daviet përmendi shtatë librat e përkthyer mjeshtërisht në gjuhën frënge nga "miku juaj, nga dyzimi juaj, përkthyesi gjenial, Edmond Tupja: "I humburi", "Kufoma", "Dragoi i fildishtë", "Ëndrra e Damokleut", "Lëkura e qenit", "Te porta e Shën Pjetrit", "Hija e tjetrit", "Jetë në kuti shkrepësesh", botuar nga shtëpia botuese "Payot &Rivages". "Të gjithë ne, - tha më tej ambasadorja Daviet, - shpresojmë me padurim botimin e ardhshëm të librit "Bolero në vilën e pleqve", të cilën Edmondi e ka përkthyer në frëngjisht dhe përhapur në të gjithë botën frankofone. Në ceremoninë e dhënies së këtij titulli merrnin pjesë një rreth mjaft i ngushtë me të ftuar, miq të shkrimtarit por edhe shtetarë si kryeministri i vendit Sali Berisha, i cili ka mbajtur një fjalë të gjatë në gjuhën frënge, e ku ka përmendur ndër të tjera edhe kujtime të hershme me Kongolin, profesorin që i ka dhënë mësime matematikë në kohën kur shkrimtari i madh ushtronte profesionin e mësuesit të matematikës. Të pranishëm në ceremoni ishin edhe ministri i Kulturës, Ferdinand Xhaferri, zv/ministrja Suzana Turku, përkthyesi i gjithë veprave të Kongolit në frëngjisht Edmond Tupja, deputeti Fatmir Toçi së bashku me Irena Toçin, që drejton tashmë botimet "Toena", e ku janë botuar të gjitha veprat e shkrimtarit Fatos Kongoli në gjuhën shqipe. 

Mjaft emocionues ka qenë edhe fjalimi i shkrimtarit, i cili ka rrëfyer me nostalgji të gjitha fijet e jetës së tij që e kanë lidhur me Francën dhe gjithë botën frankofone, që në vitet e rinisë së hershme, kur si pa e kuptuar nisi të mësonte frëngjishten e mandej të lexonte gjithçka që i binte në dorë nga letërsia franceze e më gjerë. Kongoli e cilësoi një histori më se gjysmë shekullore marrëdhënien e tij me gjuhën dhe qytetërimin francez, kulturën franceze dhe Francën. "Do ta quaja një histori adhurimi të heshtur, në largësi", - tha ndër të tjera shkrimtari. Legjioni i Nderit është dekorata më e lartë që jepet në Francë. 

Fatos Kongoli: Die albanische Braut Ammann Verlag 1999 ISBN 3250600199   Fatos Kongoli: Hundehaut Ammann Verlag 2006 ISBN 32504600881

Ajo është krijuar nga Napoleon Bonaparti në maj të viti 1802 dhe për herë të parë ajo është dhënë në 15 qershor të 1804-ës. Medalja jepet për trimëri në veprimet ushtarake ose për shërbim ushtarak 20-vjeçar të dalluar, por edhe në rastet e civilëve, kur puna e tyre rrit reputacionin e Francës përmes studimeve, arteve, shkencave, politikës etj. Në medaljen e titullit është koka e Napoleonit, ndërsa nga mbrapa shkruhet motoja "HONNEUR" (nder). Urdhri është dekorimi më i lartë në Francë dhe është i ndarë në pesë shkallë të ndryshme: Chevalier (kalorës), Officier (oficer), Commandeur (komandant), Grand Officier (oficer i madh) dhe Grand'Croix (Kryqi i madh). Me këtë titull nderi është vlerësuar edhe shkrimtari i madh, Ismail Kadare dhe përkthyesi i mirënjohur, Jusuf Vrioni.

Romani i ri është një përpjekje e mundimshme e autorit për të depërtuar në skutat më të errëta të psikikës njerëzore, një tablo e errët, me ngjyra të rreme të një jete vanitoze dhe të trishtueshme të shoqërisë sonë që sapo është çliruar nga kthetrat e një shoqërie të mbyllur, por që hapjen ndaj botës e përjetoi si shqyerje të portave dhe lirinë si anarki, ku pasiguria e jetës së njeriut, sidomos e femrës, rrezikoi të fusë me përmasa të frikshme gjithë shoqërinë shqiptare në rrugën e deformimeve të ndjeshme të karakterit dhe të vetë qenies.

Dy pleq, në një vilë, dhe një infermiere që kujdeset për ta. Në aktin e fundit të jetës, pleqtë i shkruajnë letra njëri-tjetrit, të cilat i zhdukin pa lënë gjurmë, ndërsa infermierja përpiqet më kot t'i shtjerë në dorë.

Botën e mbyllur të vilës e trazojnë kohë më kohë doktori i familjes, njeri qejfli, hokatar dhe i paparashikueshëm; djali i pleqve, bos i një firme të fuqishme ndërtimi, me gruan e tij të re e të bukur; vajza e madhe e pleqve, gjyqtare e rreptë; një femër enigmatike, po aq e bukur, veshur gjithmonë me të zeza, etj.

Duke na sjellë me këtë libër prozën e tij më të përkryer, Kongoli, përmes rrëfimit të infermieres, zbulon misteret e saj, dramat e personazheve, me ndërlikimet, dëshirat e fshehura, në një mjedis shpesh të egër, të pamëshirshëm, ku femra është më e pambrojtura.
Një qasje ndaj ekzistencës njerëzore, që nuk e kemi hasur më parë në letrat shqipe.

Romani hapet me përshkrimin e ikjes së mijëra shqiptarëve, në mars të vitit 1991, nga Shqipëria. Ikje jo aq nga rreziku i persekutimit policor, ngase regjimi totalitar ishte në shembje e sipër, sa nga vendi ku ishin shtresëzuar pasojat e sundimit të këtij regjimi. Ikje prej gjurmëve dhe shenjave që mund të rikujtonin tmerrin e sundimit totalitar kah një botë imagjinare e bollëkut dhe lumturisë. Në këtë roman janë fare të rralla fjalët që do të sygjeronin drejtpërsëdrejti kontekstin politik apo natyrën e regjimit politik brenda të cilit çojnë jetën personazhet. Autori arrin të vërë në pah, me mjete letrare, atë që shquan botën e personazheve të tij. Njeri nga këto mjete ka të bëjë me figurat e ndryshme të kafshës dhe lidhjet e tyre me trajtat e vdekjes që shpalosen në këtë roman. 

Kush është Fatos Kongoli?

Fatos Kongoli, lindur në Elbasan më 1944, ka studiuar për matematikë, pjesërisht në Pekin, pjesërisht në Tiranë, ku është diplomuar në vitin 1967. Ka punuar për një kohë të gjatë si gazetar letrar dhe redaktor në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”. Është autor i një vargu librash. Shquhen sidomos romanet e tij, të vlerësuar nga lexuesi shqiptar dhe i huaj.  Librat e Kongolit janë botuar në Francë, Itali, Zvicër, Greqi, Gjermani, Poloni, Sllovaki, Bullgari, Serbi, Britani e Madhe, me jehonë në disa nga gazetat dhe revistat më të mëdha europiane si Le Monde, Le Figaro, La Stampa, Le Temps, Le Soir, L’Express, Magazine Littéraire, Der Tagesspiegel, The Guardian, The Indipendent, etj. Është tri herë fitues i çmimit vjetor për librin më të mirë në prozë dhënë nga Ministria e Kulturës (1995, 2000, 2002), si dhe i çmimit Velia (2000). Është fitues i çmimit ndërkombëtar “Balkanika”-2002. Është fitues, gjithashtu, i çmimit më të lartë letrar në Shqipëri “Penda e Artë” (2004). Shoqata e Botuesve Shqiptarë e ka vlerësuar me çmimin “Shkrimtari i vitit” për 2006-ën, ndërsa romani “Lëkura e qenit”, përkthyer në gjermanisht, u shpall libri i muajit qershor 2006 në Gjermani. Është anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Flori Bruqi

Jusuf Bislimi :“Kush e zgjon Ditën”.

Këto ditë doli nga botimi vepra e parë e Jusuf Bislimit, “Kush e zgjon Ditën”. Është vepër që autori ua ka dedikuar botës së të vegjëlve. Autori në fjalë për herë të parë na del më këtë vepër në vargje, e cila i gëzon fëmijët. Ai, duke e njohur botën e shkollarëve të vegjël, e realizoi, më në fund, dëshirën. Jusuf Bislimi është marrë qysh heret më shkrime letrare si nxënës i shkollës fillore e më vonë edhe gjatë studimeve për pedagogji. Ai në një kohë jo aq të largët, ka botuar poezi nëpër shumë gazeta e revista tona, si janë: “Pionieri”, “Rilindja për fëmijë”, Flaka e vëllazërimit”, “Shkëndija”, etj. Pra, vepra në fjalë është një lloj “lekture” për shkollarët e vegjël. Kjo është ajo “magjia” e fjalës së bukur, e cila i bën fëmijët ta duan jetën, atdheun (Kosovën), vendlindjen, zogjët, bujkun, bariun, pranverën, dallëndyshet, gëzimin, bukëpjekësin, pilotin e vogël, nënën, babain, vëllaun, shokun, zilet e shkollës, ditën e parë në shkollë, mikun, diellin e shumë tema të tjera. Me këto krijime poetike, fëmijët jetojnë me “ëndrra” dhe rriten plot gaz. 

Rriten shend e verë me ato “belbëzimet” e tyre kur dëgjojnë se fshati i tyre e ka rrugën e asfaltuar, e ka dritën, ujin, jetën e bukur e çka jo tjetër. Edhe vargjet e kësaj vepre të J. Bislimit dalin të sinqerta dhe dalin nga thellësia shpirtërore e poetit. Vetë titulli i kësaj vepre është simbolike, për faktin se, çdo gjë që nis nga mëngjezi, niset e mbaron me të mbaren e jetës: me punën e bukëpjekësit, nënën punëtore, e cila përgatit mëngjezin, nxënësin që niset plot shend e verë në shkollë, zogjët e mëngjëzit që fluturojnë në qiell, bariu me t’bane që na bën kos, djath, punëtorin në fabrikë që punon për vendin për ta quar përpara e shumë të tjera. Ja, si shton poeti në “Kush e zgjon ditën”: “Kush e zgjon ditën?/ nxënësi për në shkollë/ çdo ditë vijon/ me zogjtë e mëngjezit/ fluturon e fluturon”, (f.61). Por, autori nuk e lë anash edhe plagën e kurbetit, plagë kjo që i ka tretur prindërit tanë për ta siguruar kafshatën e bukës për familjet e tyre. Ja, si shprehet autori në poezinë “Letra më e gëzuar”: “Mjaft në Gjermani/ bir unë punova/ as rritën tënde/ mirë s’e shijova”, (f. 66). Vepra ndahet në disa kaptina, si janë: vendlindjes i trokas në derë, ç’po këndon bilbili, ngrohtësi në shpirtin tim, zilja e shkollës e praruar dhe kaptina e fundit kur zgjohet dita. Libri ka 70 faqe, e botoi Shtëpia Botuese “Kurora” në Gjilan, 2011.(Tefik Selimi)

Java e BKUK-së

Organizimi i manifestimit me karakter ndërkombëtar Java e Bibliotekës në Kosovë, është edicioni i nëntë me radhë i organizuar nga Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës dhe Ambasada Amerikane në Prishtinë.

Ky manifestim për librin dhe bibliotekat do të mbahet në Prishtinë dhe Prizren dhe do të ketë aktivitete të ndryshme dhe ligjërata tejet të veçanta për teknologjinë e informacionin, për digjitalizimin e librave e për programet më të reja të përpunimit të librave në bibliotekat e botës.

 Sipas Drejtorit të Bibliotekës Sali Bashota do të ligjërohet për temën “Biblioteka dhe mediat”, temë e cila është në interes të medieve të shkruara dhe elektronike, gjithashtu do jetë edhe një debat me karakter profesional që ka të bëjë me shërbimin kritik “Biblioteka dhe përdoruesit”. Gjithashtu njëra nga aktivitetet, që duhet të veçohet është promovimi i portalit albanologjik Shqipëri- Kosovë,në të cilin do të përfshihen të gjitha koleksionet albanologjike në vend, u shpreh ai.“Është një projekt i cili kërkon ekipe të veçanta të bibliotekave të instituteve të akademive shkencore të muzeve dhe të institucioneve të tjera të shkencës dhe të kulturës, në këtë drejtim do të përpiqemi që sa më shpejt të fillojmë këtë projekt kombëtar” u shpreh Bashota. Gjithashtu e veçanta tjetër e kësaj jave është themelimi i Bibliotekës për Forcat e Sigurisë së Kosovës në kazermën Adem Jashari, sepse deri më tani nuk ka bibliotekë në këtë institucion. “Ministria e Kulturës nuk ka ofruar ndonjë ndihmë në këtë aktivitet. Përveç Ministrisë së Arsimit dhe ambasadës amerikane, sponsorë që do të dhurojnë libra janë Bonstilli dhe biblioteka e Cyrihut të cilët kanë kontribuar me fonde të rëndësishme të cilat lidhen me libra për të rinj dhe të vjetër.

Jusuf Buxhovi :“Lufta e fundit e Bashkim Kosovës”

Autori në këtë roman ndalet te roli i faktorit intelektual në këtë proces historik si dhe përpjekjet që kjo lëvizje të zhvillohet në përputhje me aspiratat historike të shqiptarëve.

Në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës, u promovua , romani I autorit Jusuf Buxhovi “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës”, në të cilën trajtohet përpjekja shekullore e shqiptarëve për pavarësi. Romani “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” autor i romanit i Jusuf Buxhovit, i cili merret me kompleksitetin e luftës së gjatë të shqiptarëve për pavarësi, të zhvilluar nga koha e Rilindjes kombëtare e tutje. Fokusimi, megjithatë bie në kohën kur për herë të parë do të shfaqet kërkesa për Republikën e Kosovës, me të cilën fillon një fazë dinamike e shtet ndërtimit, që do të çojë deri te shteti i pavarur i Kosovës. Autori ndalet te roli i faktorit intelektual në këtë proces historik si dhe përpjekjet që kjo lëvizje të zhvillohet në përputhje me aspiratat historike të shqiptarëve.

Krikikët letrar, e çmojë kontributin e shkrimtari duke përfshirë këtu periudha të ndryshme historike të shqiptarëve për pavarësi, por kanë kritika për roman duke vlerësuar se ka mungesë të karakterit në ngjarjet e fundit , sidomos lufta në Kosovë. Ramadan Musliu, duke folur për romanin , tha se romani “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës”e Jusuf Buxhovit është një roman biografik për një personazh konkret i cili vjen duke u zbuluar nga kombet të ndryshme nga rrëfimi biografik, përmes teksteve dokumentare intervista dhe opinione të të tjerëve, dhe për mes rrëfimit autorial. Sipas tij , krijohet ideja dhe profile mbi personazhin andaj mund të themi se ekzistojnë një mungesë e karakterit në ngjarjet e fundit sidomos lufta e fundit e Kosovës. Rreth krijimtarisë letrare të viteve të fundit të autorit, mund të thuhet se me romanet e tij dhe veçmas me romanin e fundit autori krijon një cikël tematik të eposit të prozës shqipe, i cili mbështetet mbi qenien ekzistenciale të popullit shqiptar që nga antika e deri në ditët tona. Në këtë mënyrë autori shfaqet me një prosede letrar që është i ndërthurur dhe i ndërlidhur organikisht, ku historia kthehet në një fakt letrar. Buxhovi një punë të madhe ka bërë edhe me botimin e studimeve-librave të historisë, veçmas për historinë shqiptare në dy shekujt e fundit.

SHBA-të mirëpresin zgjedhjen e presidentes së Kosovës

Shtëpia e Bardhë e mirëpriti zgjedhjen e Atifete Jahjaga si presidente e Kosovës, deklaroi zëdhënësi i Këshillit të Sigurisë Kombëtare, Tom Vetor.

Ai tha se e shohin si zhvillim pozitiv marrëveshjen mes partive të koalicionit dhe të partisë më të madhe opozitare në zgjedhjen e zonjës Jahjaga, pas vendimit të Gjykatës Kushtetuese për jo kushtetutshmërinë e zgjedhjes së paraardhësit te saj.

Në deklaratën e Këshillit për Siguri Kombëtare thuhet se SHBA-të do të vazhdojnë bashkëpunimin me Qeverinë e Kosovës në promovimin e reformave dhe forcimin e rendit dhe ligjit.

KKSHA uron popullin e Kosovës për zgjedhjen historike të presidentes së parë, zonjës Atifete Jahjaga. KKSHA gjithashtu përshëndet marrëveshjen konsensuale ndërmjet koalicionit qeveritar dhe partisë kryesore opozitare – LDK. KKSHA do të bashkëpunojë shumë për së afërmi me Presidenten Jahjaga dhe Qeverinë e Kosovës drejt integrimeve euroatlantike, përmirësimit të kualitetit të jetës së qytetarëve të Kosovës dhe forcimit të mëtutjeshëm të marrëdhënieve ndërmjet SHBA-ve dhe shqiptarëve kudo që janë.

Zgjedhjen e Presidentes Jahjaga e përshëndetën edhe Federata Panshqiptare VATRA, Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe shoqata të tjera.

Departamenti amerikan i Shtetit,Shqipëria dhe Kosova në raportin për të drejtat e njeriut

Departamenti amerikan i Shtetit publikoi dje raportin e përvitshëm për të drejtat e njeriut në 194 vende të botës. Raporti jep një vështrim të përgjithshëm të gjendjes së këtyre të drejtave në secilin vend gjatë vitit 2010.

Në pjesën për Shqipërinë, raporti përmend zgjedhjet parlamentare të vitit 2009 dhe thotë se ato u përshkruan nga OSBE dhe ODIHR-i si të tilla që shënuan përparim në krahasim me zgjedhjet e kaluara por pa i realizuar plotësisht angazhimet e OSBE-së. Megjithëse Partia Socialiste votoi për certifikimin e zgjedhjeve si të ligjshme dhe përfundimtare, thuhet në raport, ajo filloi bojkotimin e parlamentit duke kërkuar hetimin e zgjedhjeve.

Lidhur me aspektet e tjera, në raport thuhet se korrupsioni në polici vazhdoi ndërkohë që korrupsioni qeveritar mbeti një problem serioz dhe i pazgjidhur. Edhe trafikimi i personave mbeti problem, thuhet në raport. Kushtetuta, thotë raporti i Departamentit të Shtetit, flet për një gjyqësor të pavarur por trysnia politike, frikësimet, korrupsioni i përhapur dhe mjetet e kufizuara disa herë e kanë penguar gjyqësorin të funksionojë si i pavarur. Për median, raporti përmend se ka patur njoftime që flasin për trysni të qeverisë dhe bizneseve mbi median.

Në pjesën për Kosovën, raporti bën fjalë për probleme që lidhen me ndërhyrje të qeverisë në forcat e sigurisë dhe gjyqësorin, mungesë të procesit të duhur gjyqësor, frikësim të medias nga zyrtarë publikë dhe individë, incidente dhune ndaj pjesëtarëve të komuniteteve fetare dhe dëmtim pronash fetare, përparim të kufizuar në kthimin e të zhvendosurve, dhunë dhe diskriminim kundër grave si dhe trafik të grave dhe vajzave.

Në raport thuhet se ndonëse ligji parashikon ndëshkime për korrupsionin mes zyrtarëve, qeveria nuk e zbatoi ligjin me efektivitet dhe korrupsioni mbetet një problem serioz, edhe perceptimi i publikut për korrupsionin në qeveri ka qenë i lartë.

Dobësia e përgjithshme në sundimin e ligjit ka ndikuar te korrupsioni në qeveri, thuhet në pjesën për Kosovën të raportit që publikoi sot Departamenti i Shtetit për të drejtat e njeriut në botë.

Presidentja Atifete Jahjaga pritet me nderime nga Garda e nderit e FSK-së

Në kuadër të vizitës që presidentja e Republikës së Kosovës Atifete Jahjaga po u bën Institucioneve të Repubulikës së Kosovës ajo sot vizitoi sot Ministrinë e Forcës së Sigurisë së Kosovës.

Ajo u prit fillimisht nga komandanti i FSK-së, gjenerallejtënant Sylejman Selimi dhe parakaloi para Gardës Ceremoniale të FSK-së, ndërsa më pas zhvilloi një takim me ministrin e FSK-së, Agim Çeku, gjeneral Selimin dhe udhëheqës të tjerë të kësaj force.

Presidentja Jahjaga, njëkohësisht komandante e përgjithshme e FSK-së, tha se Forca e Sigurisë është një tregim i suksesit në Kosovë, një institucion shumë profesional, në shërbim të të gjithë qytetarëve të vendit.

Presidentja Jahjaga i ofroi ministrit Çeku dhe drejtuesve të FSK-së gjithë përkrahjen për arritjen e Kapaciteteve të Plota Operacionale nga ana e kësaj force, trajnimin dhe profesionalizimin e mëtejmë të pjesëtarëve dhe të oficerëve të FSK-së, anëtarësimin në institucionet rajonale të sigurisë, si dhe realizimin e synimit për anëtarësim në NATO.

Ministri Agim Çeku dhe gjenerallejtënant Sylejman Selimi e njoftuan Presidenten Jahjaga me strukturën dhe zhvillimin e FSK-së, si dhe planet për të ardhmen.

Behgjet Pacolli, zv/kryeminsitër i parë i Qeverisë së Kosovës

Behgjet Pacolli do të jetë i ngarkuar i veçantë për marrëdhënie ndërkombëtare për të siguruar njohje të reja për shtetin e Kosovës

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, në mbështetje të nenit 94 (paragrafi 4), të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, duke marrë parasysh nenin 6 (paragrafi 4,1) dhe nenin 7 (paragrafi 5 dhe paragrafi 6) të Rregullores nr.02/2011 për fushat e përgjegjësisë administrative të Zyrës së Kryeministrit dhe Ministrive (22.03.2011), dhe me qëllim të rritjes së performancës së Qeverisë së Republikës së Kosovës, nxjerr:

VENDIM

1. Z.Behgjet Pacolli emërohet Zëvendëskryeministër i Parë i Qeverisë së Republikës së Kosovës.

2. Z.Behgjet Pacolli do të jetë i ngarkuar i veçantë për marrëdhënie ndërkombëtare për të siguruar njohje të reja për shtetin e Kosovës, si dhe për të sjellë investime të huaja në Republikën e Kosovës. Ai do të ketë detyrat dhe përgjegjësitë e përcaktuara për Zëvendëskryeministrin e Parë të Qeverisë së Republikës së Kosovës, në pajtim me legjislacionin në fuqi;

3. Vendimi hyn në fuqi në ditën e nënshkrimit.

Mitrovicë: Dyshohet për helmim në liqenin e Gazivodës

Dyshohet se është helmuar liqeni i Gazivodës në veri të Mitrovicës. Nga ky liqen furnizohen me ujë të pijshëm komunat e Mitrovicës, Vushtrrisë dhe Skenderajt.

Ende nuk ka ndonjë njoftim zyrtar nga Ujësjellësi Rajonal “Mitrovica” në Mitrovicë përkitazi me këtë dyshim për helmim.

Burime mediale  bëjnë të ditur se tek qytetarët shqiptar të këtyre komunave është shtuar paniku nga helmimi eventual i këtij uji, ndërsa shumë familje që nga mesnata nuk po e përdorin ujin për pije nga dyshimi se mund të jetë helmuar.

Liqeni i Gazivodës shtrihet në veriperëndim të Kosovës dhe andej kufirit në shtetin fqinjë Serbinë. Ky liqen është më i madhi në Kosovë me një sipërfaqe prej 11,9 km² dhe thellësinë maksimale prej 105 metrash.

Një kafe me producentet Susan e Greta

“Ne s’mund të bëjmë dot gjëra të mëdha, vetëm gjëra të vogla me dashuri të madhe”(Nënë Tereza)

Nga Mimoza Dajçi

Në kuadrin e pregatitjve për festën e Mother’s Day, anëtaret e organizatës “Hope & Peace” ndoqën pak ditë më parë sekuencat e plota filmike të dokumentarit artistik “Women, forgotten faces of war” dedikuar femrave të dhunuara e masakruara nga makineria serbe gjatë luftës në Kosovë.

DVD-ja e këtij filmi i u dërgua si dhuratë e veçantë kësaj organizate nga producentet e filmit Susan Muska e Greta Olafsdottir, i cili do të shfaqet në mbrëmjen speciale që do të mbahet më 7 Maj. Dokumentari është një eksplorues i qartë i pastrimit ethnik në Kosovë, ku nëpërmjet të mbijetuarave njihemi edhe me abuzimet e masakrave serbe ndaj femrës shqiptare. “Historia e tyre është shumë e dhimbshme. Rrëfimet e tyre janë tepër tronditëse e prekin cilindo person që i shikon për herë të parë –thonë producentet amerikane”. Dikush loton apo nuk ka kurojo ti ndjekë deri në fund këto sekuenca, por mos të harrojmë se ky është realiteti i hidhur i asaj lufte, që na detyron të ndalemi duke kthyer kokën pak mbrapa.

Xhirimet fillojnë në Kampet e Mikpritjes së Refugjatëve në Shqipëri, e vazhdojnë me kthimin e tyre pas lufte në Kosovë. Filmi dokumentar i realizuar me shumë kujdes e profesionalizëm nga producentet Susan e Greta dëshmon fakte e ngjarje tragjike që ka përjetuar popullsia e pambrojtur në Kosovë, veçanerisht vajzat e gratë, të cilat përpos ekzekutimeve në masë që kanë parë të kryhen tek familjarët, burrat e fëmijët e tyre nga kriminelët e Millosheviçit, gjejnë kurajo të flasin mbi abuzimet e masakrat që janë ushtruar padrejtësisht mbi ato. Disa nga të mbijetuarat - protagoniste në këtë dokumentar kanë qenë pjesë e dëshmive në Tribunalin e Hagës. Sot janë nën kujdesin e Organizatave Jo Qeveritare që veprojnë në Kosovë, por që kanë akoma probleme me shëndetin dhe anën social ekonomike.

Megjithëse kanë përjetuar trauma e dhunë të përgjashme, ato karaterizohen nga një guxim e vendosmëri për të përballuar të shkuarën. Dëshmia e tyre në Tribunalin e Hagës thyen çdo tabu, frikë e mentalitet mbytës. Ato me një vullnet të fuqishëm shikojnë përpara të ardhmen edhe për fëmijët e tyre pasi e dinë se e drejta megjiithëse me disfata të mëdha triumfoi. Kosovës i u dha Pavarësia. Populli fitoi lirinë e ëndërruar. E për të gjitha këto, ato u janë mirënjohëse SHBA, Anglisë e të gjithë shteteve demokratike që duan paqen e lirinë në botë.

Si i gjithë populli amerikan duke filluar me Presidentin Bill Clinton e George W. Bush edhe producentet Susan Muska e Greta Olafsdottir fituese të disa Çmimeve, nuk mund të qëndronin indiferente ndaj kësaj ngjarje që tronditi botën. Të dyja së bashku u angazhuan në shumë fluturime për në Kosovë, Shqipëri, SHBA e anasjelltas duke filluar nga viti 1998, 1999, 2000, 2001, ku edhe pas realizimit të këtij dokumentari kanë qenë disa herë atje, e ruajnë raporte të mira me organizatat e grave pas lufte në Kosovë e Shqipëri. Vizita e tyre e fundit në këto vende ishte fundi i vitit 2009.

Nëse do t’i kthehemi punës së tyre krijuese si producente do të shikojmë se për dokumetarin “Women, forgotten faces of war” janë nominuar me Çmimin; “Dokumentari më i Mirë” nga Juria “Astra International Documentary” Festival. Gjithashtu ky dokumentar ka qenë për afro dy vjet pjesë shoqërimi për parandalimn e dhunës e luftës ndaj gruas nëpër botë nga Amnesty International.

Një kafe e një bisedë me producentet amerikane i dha më shumë shanse e perspektivë për të ardhmen Organizatës së Gruas Shqiptaro - Amerikane “Hope & Peace” që tashmë zhvillon veprimtarinë e saj të ngjeshur social - shoqërore në dobi të femrës shqiptare në diasporë.

Ditëlindja e Vaçes

Flori Bruqi “Vaçja jonë e dashur  mbetet një ikonë shqiptare.Ajo është shenjë e qartë e identiteti dhe kulturës shqiptare të kohës dhe për dekada të tëra do të jetë një pikë e rëndësishme referimi për nivelet e larta të kësaj kulture.”



Vals o vals ti jeho në më t'bukrin Atdhe


Kur mësuesja e letersisë mundohej më kot t'i shpjegonte arrogancës time se vargjet përmbanin një mal me kuptim brenda, nuk e dinte se do mjaftonte veç një mëngjes i ngadaltë pune dhe dy clicks tek albumi i Vaçe Zelës për të kuptuar plotësisht atë mësim letersie.


VAÇE ZELA, Fuqia e Zërit Shqiptar, ishte drita në fund të tunelit komunist. Simbol i fuqisë së lirisë, dashurisë për të ardhmen e re, shtytje për shpirtin dhe zemrën e të shtypurit :


Ne ky Vals na bashkoi
Dhe na fali lumturinë
E kujtoj tek dëgjoj
E me të kujtoj rininë




Eh moj, Vaçe... sa pak të vleresuam, e sa zemër na dhe. I kujtoj si sot ato ditë, kur pas 25 ditëve shërbim, ai hapte deren me këngën tënde në gojë. Kur ulej me të në cep te ballkonit dhe këndonin të dy me zë të ulët “dhe shiu pikë pikë pikë/binte pa pushim...”. E me pas nën valsin tënd “valsëronin” të dy , duke harruar për pak çaste rradhët e gjata, apo se ai do largohej prapë pas 2 orësh për 25 ditë të tjera. Për pak minuta Vaçe rikujtonin se shpirti nuk i përkejt askujt tjetër, mbetet i yti. Atë s’ta merr dot njeri e s’ka diktator ta shtypi. Kur zëri yt ishte serumi ynë, ringjallje e shpirtit. Çfare fati pati Shqipëria me ty moj Vaçe e sa vetë kaq thjesht lumturove ti !


E sot Vaçe për ta mbetesh akoma fuqidhënëse. Je nostaligjia ime, je në zemër të gjithë atyre që u dhe shpresë, që bashke me mua e me ty sot vazhdojnë të këndojnë: ... kur shpërthen jeta e re.
Faleminderit Vaçe !

E dashur Vaçe


Ju i keni falur kaq shumë dashuri dhe mirësi njerëzve sa askush tjetër si Ju nuk e ka bërë këtë gjë. Fjalët e mia janë shumë të varfëra për të shprehur atë mirënjohje të madhe ndaj Jush, e cila nuk do të shterojë kurrë. Sot emri Juaj është kudo dhe mbjell gjithandej veç gëzim dhe dashuri. Emrin Tuaj sot e mban dhe kinoteatri i qytetit tonë dhe mendoj se është më e pakta që mund të bëhet për Ju. Nuk uroj gjë tjetër veçse t’Ju shoh sërish shëndoshë e mirë si lulet Tuaja, t’Ju shoh sërish të shijoni diellin e ngrohtë të Shqipërisë dhe Lushnjes, t’Ju shoh sërish të ndjeni aromën e gjelbërt të vendit tonë. Mezi Ju presim, dhe derisa të vini kënga Juaj do të na bëjë shoqëri ashtu siç i bën vesa barit, dielli mëngjesit, flutura luleve... Ka mall në syte tanë, ka mirënjohje për atë çka Ju i dhatë një kombi të tërë ashtu thjesht e ëmbël me zërin Tuaj.

Vaçe Zela, bilbil i lirizmit popullor shqiptar

Talenti mbetet gjithmonë diçka e rrallë në çdo fushë të jetës. Kur lind një talent i ngjan një perle natyrale brilante me shkëlqim, që i ka shoqet e pakta. E tillë lindi edhe Vaçe Zela. Ajo e kishte magjinë në zërin e saj hyjnor. Ajo kishte lindur me një shpirt të dlirë, por në një mjedis kundër lirisë. Vaçe Zela do të mbetet një apogje i muzikës lirike në një ambient pa liri.

Nuk ka komente për këtë xhevahir që i fali Shqipërisë thesare të tilla të pavdekshme!
Më bën ta dua atdheun tim edhe pse jeta në këtë vend s’të frymëzon. Lavdi ty moj Shqipëri dhe 

Vaçe Zelës!

Sa për nder e kemi o Vaçe Zela që ke dalë nga gjiri i popullit tonë

Madhështore ! Çdo koment veçse mund ta zbehë famën e Vaçe Zelës. Zëri i saj është i papërsëritshëm. Vaçja ka një vend nderi në panteonin e Shqipërisë!

Eh... moj Vaçe Zela

Sa buzëqeshje e shpresë i falët këtij populli me atë zërin tuaj hyjnor! Qëkur jam larguar nga Shqipëria nuk rresht së dëgjuari këngët tuaja dhe mallëngjehem, qaj dhe e rikonfirmoj thellë në shpirt se nuk ka si Shqiperia IME...

Je gjigande Vaçe

Dimensionet e tua shkojnë përtej emocioneve tona... Faleminderit që na bën të kuptojmë që kemi emocione kaq të forta brenda vetes. Thjesht madhështore. S'ka fjalë ta përshkruaj këtë mrekulli shqiptare. Zëri yt i kristaltë do të mbetet brez pas brezi!

Falemnderit Vaçe Zela, je një Rozafë në muzikën shqipe !

Vaçe Zela nuk është thjesht një këngëtare e talentuar

Ajo është monument dhe virtyt i muzikës shqiptare. Ajo është mbretëresha e kësaj muzike, që do t'u tregojë brezave të tjerë se si këndohet në gjuhën e bukur shqipe. Jeta dhe vepra e saj janë pjesë e historisë sonë. Ajo është thesar i Atdheut!

3 poezi nga  Përparim Hysi

Ditëlindja e Vaçes


Vaçe Zelës që sot mbush 72-vjeç





Ka ditëlindjen Vaçe Zela
Ka ditëlindjen Vaçe Kënga
Kur këndonte nëpër skena.
Kujt nuk i fërngëlloi zëmra?


Nëpër skena a nëpër sheshe
Sheshe a salla merrnin zjarr
Kishte zë prej bilbileshe
Kjo këngëtare safi ar.


Ka ditëlindjen Vaçe Zela
(oh,sa kohë që rri në Zvicërr!)
Bosh,or bosh,duket skena
Dhe ne vetja na ngjan hiçër.


Se mungon kjo,bilbilesha,
Edhe zëri i ëmbël-mjaltë
Se mungon Mbretëresha
Kjo zbraztësi,na"vret",skaq.


Sot ajo është 72-vjeç
Për të:janë fare pak.
E uroj:100-vjeç
Dhe në skenë të kthehet prapë.


Duam prapë të bubullojë skena
Duam që t'na fërgëlloj zëmra
T'na kënaqësh,Vaçe Zela
Se për ne,je Vaçe Kënga.


Se mungesa jote e gjatë
Na mërzit dhe bën me stres
Moj këngëtarja gojëmjaltë
Moj këngëtarja-Mbretëreshë.


Na ke dhënë kënaqësi
Kur ne ngricë kishim në zëmra
Ndaj gjithë një Shqipëri
Të uron,moj Vaçe Kënga!


Tek e mbyll unë vjershën time
Që ka dalë,thellë nga zëmra
Po lëshohem me urime:
100-vjeç,o VAÇE KËNGA!


7 .4. 2011


Ka ditëlindjen Vaçe Zela


Ka ditëlindjen Vaçe Kënga
Kur këndonte nëpër skena.
Kujt nuk i fërngëlloi zëmra?


Nëpër skena a nëpër sheshe
Sheshe a salla merrnin zjarr
Kishte zë prej bilbileshe
Kjo këngëtare safi ar.


Ka ditëlindjen Vaçe Zela
(oh,sa kohë që rri në Zvicërr!)
Bosh,or bosh,duket skena
Dhe ne vetja na ngjan hiçër.


Se mungon kjo,bilbilesha,
Edhe zëri i ëmbël-mjaltë
Se mungon Mbretëresha
Kjo zbraztësi,na"vret",skaq.


Sot ajo është 72-vjeç
Për të:janë fare pak.
E uroj:100-vjeç
Dhe në skenë të kthehet prapë.


Duam prapë të bubullojë skena
Duam që t'na fërgëlloj zëmra
T'na kënaqësh,Vaçe Zela
Se për ne,je Vaçe Kënga.


Se mungesa jote e gjatë
Na mërzit dhe bën me stres
Moj këngëtarja gojëmjaltë
Moj këngëtarja-Mbretëreshë.


Na ke dhënë kënaqësi
Kur ne ngricë kishim në zëmra
Ndaj gjithë një Shqipëri
Të uron,moj Vaçe Kënga!


Tek e mbyll unë vjershën time
Që ka dalë,thellë nga zëmra
Po lëshohem me urime:
100-vjeç,o VAÇE KËNGA!


7 prill 2011

Ke kohë që na mungon

Ke kohë që na mungon moj e madhja Vaçe Zela
Kemi kohë, shumë kohë, që bosh na duket skena.
Ah t’a dish moj Vaçe sa na ka marrë malli !
Dilje ti në skenë dhe tak na ikte “halli”.
Mirë them halli, se me zërin tënd ilaç
shëroje ti çdo plagë a hall ne kishim bashkë.
Sa kohë që ti, moj Vaçe, do qëndrosh në Zvicër
Skena na ngjan bosh, në zemra veçse dimër.


12 korrik 2001




Të tjerër për Vaçën tonë:

Vaçe Kënga


Pse e zbrazët më është skena ?
Nuk këndon më Vaçe Zela...
Paska ikur, rri në Zvicër
Ndaj në skena ka rënë dimër.
Dimër kemi dhe në zëmra
Se s'këndon më Vaçe Kënga.
Nuk këndon, po ne e presim
Hë, do të vish apo të vdesim ?...


2 nëntor 2008



"Zëri i Artë i Shqipërisë", "Ikona e Shenjtë e Këngës Shqiptare", "Mbretëresha e Këngës Shqiptare", "Ylli Polar që vërtitet i vetëm në Galaktikën e Këngës së Lehtë Shqiptare", "Gjigantja e Skenës Shqiptare", "Meteori i fatit që i ra për pjesë Shqipërisë në vitet e zymta të diktaturës", këto janë vetëm disa nga epitetet për këtë simbol tashmë të kthyer në legjendë. U zbulua rastësisht në moshë të re në Lushnjë. Vaçe Zela ka një zë të jashtëzakonshëm. Me zërin e saj mahnitës e të papërsëritshëm për më shumë se 40 vjet krijoi mitin e saj te pavdekësisë duke hyrë në zemrën e çdo shqiptari brenda e jashtë atdheut. Këngëtarë ka shumë. Vaçe Zela është vetëm një. Këngëtarët kanë zëra të ndryshëm, por Vaçe Zela kishte vendosur të matej me përsosmërinë. Ajo këndonte për të kënaqur njerëzit në tokë, por zërin e saj e kishin zili edhe zogjtë në qiell.

Këngët e saj në vite mbeten popullore dhe të preferuara edhe sot nga publiku. Vaçe Zela është larguar përfundimisht prej skenës në vitin 1992, por ajo mbetet "Zëri i Jashtëzakonshëm" që mbushte me energji skenat shqiptare duke u bërë idhulli i shumë brezave. Vaçe Zela i dhuroi publikut shqiptar si edhe Historisë së Muzikës Shqiptare zërin e saj të artë.

Një kulm që nuk do të shlyhet kurrë nga kujtesa artistike.Vaçe Zela ka marrë pjesë në shumë festivale të muzikës në radio dhe më vonë në radiotelevizion që prej organizimit të parë të tyre, duke fituar plot 12 çmime të para, një rekord i paarritur për të gjitha kohët. Vaçe Zela është fituesja e parë e Festivalit të parë. Me këngën “Fëmija i parë”, ajo dëshmoi se një idhull i muzikës po lindte atë mbrëmje të 26 dhjetorit të vitit 1962. Repertori i saj është shumë i pasur ; numërohen me dhjetëra këngë popullore, të lehta, kantata, balada, etj. Ajo ka një kontribut të rëndësishëm edhe në muzikën e filmit, ku ka interpretuar shumë këngë si pjesë të muzikës së filmave.

Prej disa vitesh jeton në Zvicër. Ajo është e vetmja femër shqiptare e nderuar për së gjalli me Urdhrin "Nderi i Kombit" nga presidenti Alfred Moisiu me motivacionin : “Për vlerat e rralla si Artiste e Shquar, me popullaritet të jashtëzakonshëm, për interpretimin mjeshtëror të këngës së muzikës së lehtë dhe asaj popullore, për pasurinë e vyer që krijoi në shkollën shqiptare të interpretimit muzikor.”
Për nder të 70 vjetorit të këngëtares së shquar viti 2009 është shpallur nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve si “Viti Vaçe Zela”. Së fundi edhe një rrugë në Tiranë mban emrin e saj...

Dritero Agolli, shkrimtar : "Unë mund të them pa asnjë lëkundje se Vaçe Zela, si artiste e madhe, hapi një epokë të re në të kënduarin e këngës shqiptare dhe u bë nismëtare e një kulture moderne në këtë fushë."
Nexhmije Pagarusha, këngëtare : "Nuk kam parë shkëlqim më të bukur që del nga shpirti i njeriut se tek Vaçe Zela."

Osman Mula, regjisor : ”Vaçe Zela ishte një këngëtare e madhe me zemër të madhe. Krijoi një botë të sajën. Ajo qëndroi me të dyja këmbët në tapetin e këngës shqiptare, si këngëtarja e krahasuar me një simfoni pambarim të së ardhmes. Vaçe Zela ishte një këngëtare potente, në vokalin e së cilës morën jetë shumë zhanre këngësh. Dhe në secilin syresh ajo dha një maksimum.”

Prof. Tish Daija, kompozitor : "Vaçe Zela ishte tepër skrupuloze. Përzgjedhjen e këngës e ngriti në kult, përtej të zakonshmes, në mënyrë që t'i jepte mundësi zërit dhe vetes për interpretime të shkëlqyera. Kur ndonjë këngë s'i përshtatej sadopak natyrës së zërit të saj, ajo e braktiste. Zërin, këngën si karakter ajo i shihte të lidhura ngushtë mes tyre. Vaçe Zela ka pasur një vokal të shkëlqyer. Ngjyrimet e zërit i ka përftuar në maksimum. I ka përdorur me inteligjencë të gjitha veçoritë e zërit, duke i vënë në veprim kur dhe si duhet, me vibrime të shkëlqyera : në portament, glisando, melizmat, kantilenën dhe lëvizjet kolorature. Me këngët që këndoi, popullore dhe të muzikës së lehtë, ajo krijoi stilin e vet, të cilin e imituan të tjerët me kalimin e kohës. Mbeti gjithmonë një këngëtare e veçantë."

Avni Mula, kompozitor e këngëtar : “Vaçja kishte një inteligjencë natyrale. Ia ka bërë "hyzmetin" këngës në të gjitha vështrimet. Dhe, gjithmonë ia ka arritur qëllimit. Vaçja ishte edhe njeri i sakrificës. E vendosur në atë që kërkonte të bënte. Madje, ishte kurajoze, trime. Për këto cilësi çdo këngëtar duhet t'ia ketë zili. Në shpirt ishte thellësisht humane, demokrate në mendime. Edhe si njeri ishte e drejtë, e dashur. Me kontributin që i solli këngës shqiptare, Vaçja mbeti një artiste e madhe, një patriote e vërtetë".”

Zija Saraçi, Cantautor : “Vaçja erdhi në skenën Shqiptare si një erës e lehtë, si një shi pranveror me të gjitha perkusionet e saj natyrore, ajo kaloi si një meteor mbi qiellin tonë, duke lënë pas një tis të hollë emocionesh të pa harruara, emocione të cilat i dhanë ndriçimin e munguar shpirtrave. Ajo krijoi shkollën, iku dhe hypi në “Piedestal”, për të mbetur një legjendë e paharruar në memorien tonë kolektive...”

Limoz Dizdari, kompozitor : ”Kërkesat e Vaçes në rrafshin muzikor ishin estetikisht të pakontestueshme. Vaçja ishte një këngëtare me zë të veçantë. Kjo veçanti kishte të bënte me gjithë formimin e saj biologjik e intelektual. Shijet e saj të natyrshme, shumë të kultivuara ishin të domosdoshme për ta bërë këngën estetikisht të arritur. Në rast se realizoheshin këto kërkesa, ti do të ishe i sigurt për suksesin e këngës. Në të kundërt, Vaçja nuk pranonte ta këndonte këngën.”

Nora Çashku, pedagoge e pianos : "Vaçe Zela ka qenë piedestal në skenë. Edhe si njeri, edhe si aktore. Vaçja ishte një zog në skenë. Ndokush mund ta kenë quajtur edhe të panënshtruar ose, në një farë mënyre, "rebele". Falë talentit ajo i është bindur zërit të brendshëm për të mos u nënshtruar kur ishte për t'i shkuar deri në fund fjalës në poezinë e këngës dhe ngjeshjes së frazës në melodinë e saj. Vaçe Zela ishte njeri i brishtë. Për mua ajo mbetet njeriu që solli emancipimin në skenë për shumë dekada. Fakti që nuk doli një e dytë mes shumë këngëtarëve, tregon që akoma s'është paraqitur në skenën tonë një talent i tillë."

Prof. Zana Shuteriqi, muzikologe : "Nuk bëj pjesë midis atyre që e njohin Vaçe Zelën nga afër, por midis mijëra shqiptarëve të tjerë që u pushtuan prej saj gjatë një periudhe 40-vjeçare. Kjo njohje për së largu është ndër të paktat arsye përse Vaçja tek ne u shndërrua në një mit. Arsyet e tjera janë të shumta, cilësisht të rralla për një brez të tërë që dijshëm apo vetëdijshëm i realizon kërkesat e komunikimit ngjeshur pas trupit të një radioje. Vaçja mendoj se mishëronte në atë kohë përfytyrimin më konkret të asaj çka ne kërkonim si në eter. Këndoi gjithçka dhe kudo la vulën e një personaliteti të papërsëritshëm, që komunikoi me tërë arsenalin e mundshëm të ndjenjave, prej të cilave do të veçoja atë çka përbën thelbin e shpirtit të saj: dhimbjen njerëzore. Vaçja kështu hyri midis shqiptarëve me dhuntinë, me gjeninë e artistëve të mëdhenj, që kanë privilegjin të bëjnë epokë dhe që për këtë arsye janë të pazëvendësueshëm në identitetin e vet."

Prof. Dr. Adriatik Kallulli, kritik letrar, shok klase : "Të njohësh nga afër artistët më të shquar të kombit tënd, është një rastësi që nuk u ndodh të gjithëve. Qenë vite kur vendi mezi e siguronte kafshatën e gojës dhe rrobën e varfër të trupit. Jeta kishte fare pak gëzime dhe një këngëtare e vërtetë në klasën tënde, ishte një pasuri njerëzore e madhe dhe e rrallë, një grimcë gëzimi që të falte shoqja jote, një shoqe fisnike dhe humane që vinte tek kënga shpirtin e saj të madh, një shoqe e veçantë që lëndohej për të gjitha plagët e atdheut dhe të njerëzve dhe intuitivisht e ndjente se melodia dhe tingujt mund të bëheshin një balsam për shpirtrat e shqetësuar. Artistja Vaçe, mësëmiri dëshmon atë që pat thënë Mickelangelo "Ruajeni atë zjarr që ndjeni brenda vetes, se ai jeni vetë ju."

Ferdinand Deda, dirigjent : ”Ishte fat për ne njerëzit e artit, të kishim mes nesh një këngëtare si Vaçe Zela, për vokalin e saj të shkëlqyer në të gjitha komponentët. Kishte një forcë të madhe interpretative, që lidhej me shkallën e lartë të frymëzimit artistik. Përdorte një mjeshtëri të veçantë të kënduari, ku gjenin vend ngjyrime të shumta. Ishte njeri i thjeshtë dhe mjaft i dashur, por edhe e ashpër kur s'i përfilleshin kërkesat. Ishte tejkaluese në realizimin e qëllimit artistik për të çuar tek auditori pikërisht ato emocione që ngërthente kënga. Talenti, inteligjenca muzikore dhe intuita, kur unë drejtoja këngën e saj më krijonin një gjendje të tillë emocionale, sa nuk më vjen zor ta them, se më drithërohej trupi. Me Vaçen ishte kënaqësi të punoje.”
Leka Bungo, regjisor: "Vaçja për mua dhe për të gjithë ka qenë një artiste që ka bërë epokë. Ka qenë e madhe që kur ishte e vogël. Një këngëtare e madhe dhe një aktore e zonja. Interpretimi i saj ka qenë kupola e interpretimit."

Mimoza Ahmeti, shkrimtare: "Personalisht për mua Vaçe Zela është burim zanor ekspresional i natyrës. Kësaj i shtoj edhe interpretimin e dlirë shpirtëror të këngëtares. Edhe pas kaq vitesh, kur dëgjoj Vaçe Zelën, ndiej po atë kënaqësi të veçantë, të palëkundshme, që vetëm ajo dhe zëri i saj të shkakton."

Luan Zhegu, kantautor: ”Vaçja ishte e lindur si talent. Me punë u bë një këngëtare e veçantë në llojin e vet, një zë brilant. Ajo shpalosi prirjen e saj në një kohë kur mungonin mjetet auditive moderne. Vaçja këndoi gjithmonë " dal vivo". Kjo mënyrë e të kënduarit i jepte vokalit të saj një amplitudë të madhe. Ishte e vendosur në përzgjedhjen e këngëve, në kërkesat artistike. Madje e sertë dhe në konflikt me "drejtuesit" sa herë që ata nuk e kuptonin. Kishte nuhatje të dukshme për skenën, si vend i shenjtë. Vetveten, shikuesit i kishte mbi të gjitha. Kjo bëri që vokali i Vaçe Zelës të lartësohej në përmasat që kërkoi.”

Shqipe Zani, pedagoge e kantos: “Zëri i saj, brenda një shtrirje prej një oktavë e gjysmë, arrinte të shprehte një larushi të pafund jonesh e frazash me të cilat ajo mbështillte, si me një tis të hollë fluid vokali, ide, mendime të pafund, kaq të prekshme për dëgjuesin. Vaçja punonte si qëndistari me fjalën, frazën, përputhjen mes tyre. Mund të them pa mëdyshje që Vaçja kishte një interpretim brilant.”

Pavlina Nikaj, këngëtare: “Vaçja kishte një vokal të përsosur, për rrjedhojë edhe një interpretim të veçantë, perfekt, të cilin e vishte me një botë të madhe emocionale. Në agjendën e saj kishte një repertor të pasur, madje të larmishëm, që mund t'ia kishte zili çdo këngëtar: këngë popullore, këngë të muzikës së lehtë; ka kënduar baladën, romancën, në fillimet saj edhe këngën e huaj. Dhe, në të gjitha këto është treguar një mjeshtre e vërtetë. Si njeri, Vaçja ishte e dashur, vlerësuese përkundrejt simotrave të saj këngëtare, të cilat i respektonte. Si këngëtare ajo arriti një kulm. Për të gjitha këto cilësi, unë, si këngëtare e kam adhuruar Vaçen.”

Visar Zhiti, poet: ”Lushnja ishte qyteti i të ardhurve, i të përndjekurve dhe i të internuarve. Po të parafrazonim Pol Elyarin, Lushnja u bë kryeqytet i dhimbjes. Në këtë mjedis të dhimbjes rritet edhe Vaçja. Ajo me zërin e saj sikur u dha zë... të pazëve ! Ishte mahnitëse. U bë Afërdita e këngës moderne shqiptare duke mos iu ndarë kurrë rrufetë e frikshme zeusiane. Zëri i saj mund të quhet pjesë e lirisë së munguar.”

Prof. Dr. Aleksandër Peçi, kompozitor: "E dashur Vaçe, u çmallëm shumë duke ju parë, duke ju dëgjuar, duke kënduar e duke folur në atë mënyrën tuaj mjaft të ëmbël dhe emocionuese që ju ka karakterizuar gjithmonë. Ju thatë se ju mban gjallë dashuria jonë, ne themi se na jep jetë zëri juaj magjik, i papërsëritshëm, gjithçka që ju i dhatë këtij vendi e këtij populli."

Lirim Deda, poet: "Ne vërtetë jemi një vend, ku ka thesare të gjithfarëllojshme nën e mbitokësore, por më i çmuar dhe më i përveçëm është thesari ynë shpirtëror e kulturor. Përse u dashka që të mos udhëtojë nëpër shpirtrat e kombeve të tjerë një filigran i florinjtë mëmëdhetar si Vaçe Zela, që pashëmbëllsisht me askënd tjetër dëfton shqiptarizmin si më shqiptarja në këngë e melodi."

Ardit Gjebrea, kantautor: "Filloi kënga dhe unë u gozhdova i shtangur në kolltukun e platesë së Operas, duke ndjekur madhështinë e interpretimit të artistes sonë të madhe. Në një moment kulminant të këngës ndjeva që trupin ma përshkuan mornica dhe ishte hera e parë, që më ndodhte një gjë e tillë. Isha i magjepsur dhe në fund të këngës duartrokisja me gjithë fuqitë e mia dhe trupi vazhdonte të drithërohej nga emocionet që më kishte ngjallur zëri dhe çdo lëvizje e saj. Nuk mund ta harroj kurrë atë emocion dhe mbaj mend edhe vendin ku isha ulur atë natë, ku provova një emocion si të isha në dashurinë time të parë."

Liliana Çavolli, këngëtare: "Zëri dhe interpretimi i Vaçe Zelës pasqyrojnë shpirtin, fisnikërinë, madje mund të them edhe karakterin e popullit tonë. Vaçe Zela është një institucion më vete."

Dr. Sytki Bushati, mjek, mik i familjes: "Vaçja sikur lindi për të bashkuar në këngë tokësoren me hyjnoren. Gjithçka në harmoni. Kjo është Vaçja për mua dhe për të gjithë ata që e kanë njohur. Nuk di pse më erdhën në kujtesë ato vargjet e poetit popullor shkodran: "Perëndia të goditi, kusur nuk të pat lanë."

Rikard Ljarja, aktor e regjisor: "Vaçe Zelën e kam njohur në vitin 1961. Kemi qenë bashkëstudent në shkollën për aktor. Kemi qenë në një klasë. Vaçja ka qenë një tip i jashtëzakonshëm sepse ishte e formuar si artiste në atë moment që erdhi në kursin tonë. Kanë kaluar vite, vite vite... Ajo nuk arriti të bëhej aktore sepse Zoti a natyra, i kishte dhënë një dhunti të jashtëzakonshme, një zë vërtet të jashtëzakonshëm. Po nuk është thjesht çështja e zërit. Vaçja kishte potencën fizike, mençurinë edhe zërin, dhe këto të gjitha i përdori në mënyrë të shkëlqyer dhe arriti të bëhej një figurë mbarëkombëtare e këngës. Ajo nuk ishte thjesht një këngëtare, vërtet nuk ishte thjesht këngëtare! Asaj i këndonte shpirti, i këndonte syri, floku, lëkura, gjestikulacioni. Ajo ishte gjithçka. Këto fenomene të natyrës lindin shumë rrallë. I qëlloi epoka e saj. Epoka e saj ka lënë gjurmë kaq të thella në kujtesën e gjithë shqiptarëve, të gjithë brezave, edhe të atyre që do vijnë më vonë. Unë do ta quaja fenomeni Vaçe Zela. Për shqiptarët kudo që janë ajo ishte "the voice".
Mirush Kabashi, aktor: "Gjithmonë më tingëllon zëri i saj me një këngë të huaj që titullohej “Esperanca”. Pikërisht, kjo shpresë që Vaçja nuk e sillte nëpërmes përmbajtjes së këngës, por nëpërmjet interpretimit të këngës, nëpërmjet asaj të veçante të këngës së saj, ishte ajo që e bënte atë fenomen, që e bënte aq të kërkuar, që do ta bëjë atë gjithmonë si një ndër yjet më të mëdha të artit tonë, sepse Vaçja gjatë gjithë karrierës së saj artistike ngjalli te njerëzit vetëm ndjenjën e shpresës, po ndjenjën e shpresës në një sistem diktatorial. Ky është një atribut që vetëm një artiste e madhe e përmasave të Vaçe Zelës mund ta ngjallte."

Nirvana Pistulli, poete: "Vaçja është një idhull, është një emër që nuk harrohet, është një zë që nuk mund të zëvendësohet, është një melodi e përjetshme, është një lule plot dritë në një kohë të zymtë, ushqim për shpirtra të etur. Ajo nuk i përket vetvetes, ajo i përket gjithë kombit."

Nexhat A. Agolli, shkrimtar, autor i monografisë "Vaçe Zela - magjia e këngës shqiptare": "Vaçe Zela ishte një yllësi që ndriçoi mendjen muzikore shqiptare për afër dyzet vjet radhazi me zërin e saj të ngrohtë dhe të gjithëpushtetshëm. Dy zëra në kohë të ndryshme të fenomenit Vaçe: në të parën adoleshente dhe, në të dytën, madhore. Mes tyre një periudhë e gjatë, e shtrirë në kohë dhe në hapësirë mes dy caqeve nga ku nisi dhe arriti zenitin këngëtarja jonë e shquar. Një lëvizje drejtvizore, e ngjashme me të atë tokës rreth vetes dhe diellit, por me një trajektore më të gjatë, do të thoja kozmike. Në kufirin e kësaj trajektoreje ne përjetuam zërin e saj të mahnitshëm."

Besnik Dizdari, gazetar: "Kur flet për Vaçe Zelën të del përpara një rrugë gjigante dhe vihesh në vështirësi për të gjetur fjalët e duhura, për të përmbledhur rrufeshëm një jetë të tillë. Unë them vetëm kaq: Brezi ynë u rrit me këngën e Vaçes. Në shpirtin tonë të trazuar zëri i saj i rrallë, melodia që buron prej tij, përshkohet si një lloj elektrizimi që sjell vetëm forcë. Është një forcë shpirtërore që blaton një lloj rinimi të pashpjegueshëm, që ishte krejt në kundërshtim me atë realitet! Është e çuditshme se si ndodhte, që edhe atëherë kur përmbajtja e këngës nuk sinkronizohej me zërin e magjishëm dhe me melodiozitetin që buronte prej tij, ne emocionoheshim deri ne skaj. Çuditërisht ndjeheshim me të fortë dhe nostalgjia që falte zëri shndërrohej në një optimizëm që sa vështirë ishte ta gjeje në Shqipërinë e asokohe. Ky është shërbimi i madh atdhetar i Vaçe Zeles ndaj shqiptarëve. Në të vërtetë Vaçja na fal humanizëm, të cilin ne nuk ia kthyem me kurrgjë me tepër përveç se me duartrokitjet që thonë se janë shumë për artistin. Ndoshta..."

Hasan Huta, poet: "Moj Vaçe Zela e pavdekshme. Je pjesë e shpirtit të këtij populli, por veçanërisht e imja si artist, si krijues. Nuk mund ta konceptoj personalitetin tim pa atë timbrin e zërit tënd që ushëtinte në qiejt e kohës duke më bërë të identifikohesha me atë klithmë pothuajse hyjnore për të qenë edhe vetë pjesë e magjisë së artit. Ashtu si energjia kozmike që përshkon materien e ngurtë edhe zëri i shpirtit tënd e përshkonte tejembanë sistemin inert të kohës duke ndriçuar si një vetëtimë në qiellin e errët shpirtin e njeriut shqiptar. Të uroj nga zemra shëndet dhe ndërgjegjësim të të qënit e pavdekshme jo vetëm për kombin tonë por për zërin njerëzor në përgjithësi."

Violeta Librazhdi, mësuese, shoqe fëmijërie, autore e librit biografik "E papërsëritshmja Vaçe Zela": "Kënga e saj çante muret e Teatrit të Operas dhe Baletit, kaptonte rrufeshëm fusha, bregore e male dhe futej në çdo shtëpi shqiptari brenda e jashtë kufirit. Njerëzit e tjeshtë ndoshta nuk e dinë se sa çmime të para ka marrë Vaçja. Por ato dinë më shumë, dinë që Vaçe Zela është një bijë e denjë e popullit të saj, që kudo dhe kurdoherë ka në zemër e në mendje Shqipërinë e shqiptarët. E kjo është mjaft për ta. Prandaj ajo meriton ngrohtësinë, dashurinë dhe urimin e thënë tjesht: "Të këndoftë zemra, të lumtë goja o Vaçja jonë e shtrenjtë!" Kjo është arsyeja që ne, shoqet e shokët e saj, kur mblidhemi bashkë ndër festa edhe kur ajo s'është, ngremë një gotë për të dhe na duket fort e goditur sentenca e latinëve "Shkëlqen mungesa e saj."


Këngë kushtuar Vaçe Zelës


Kur dëgjonin zërin tënd

Bilbilat pyesnin njëri tjetrin,
kur dëgjonin zërin tënd
si do te bëjmë me Vaçe Zelen,
ajo askund s'po na len vënd.
Lulet çelin më shumë petale,
kur dëgjojnë këtë zë të ëmbël
dëbora shkrin lart në male
me ngrohtësinë që i jep ti këngës.

Xhavit Gasa

Lirikë për Vaçe Zelën

I fshive akujt e i shkrive
Tek shtrinin brirët por si hej.
Ti, mjelmë e bardhë e Perëndive
Shkel nëpër zall e nëpër qiej !
Sa ndjenin zërin tënd nga larg
Troftat e flakërinin Drinin.
Sikur të ishte Lumi Varg
Ku mijëra diej rrëzëllinin.
E kënga turret link drejt Qiellit
Sikur ka lidhur Pakt me Të.
Të gjitha ngjyrat e Ylberit
Duken e zhduken në Atë Zë.
Shkreptinin fare verëtimë
Sa na breronin sytë lotë.
Ti na sjell pranë Dashurinë
E Dashurinë mbjell në Botë.
E sido të tërbohen hejtë
Zbut dhe shkëmbijtë Kënga e Saj.
Ti Ditën na e shndërron në Festë
Dhe çelin shelgjet, si në Maj!

Vehbi Skënderi



Mbretëreshës së Këngës Shqipe

Në panteon të këngës sonë,
do vijnë të tjerë një e nga një,
po fronin tënd o mbretëreshë,
s' besoj se mund ta zërë ndonjë.

Iliaz Bobaj, Patra, Greqi

Këndo Vaçe

Këndo Vaçe, këndo,
kudo që të jesh,
zëri yt, lotë shpirti,
që na lanë mallkimin,
e jetës tonë.
Këndo Vaçe, këndo
dhe në botën tjetër,
kur do të jesh, këndo,
me engjujt, për ne këndo,
që të na lash mallkimin,
e jetës tonë.
Këndo Vaçe, këndo!

Poet anonim

Vaçe Zelës


Zbret një mjellmë në Gjenevë
Hyn si fllad në shpirtrat tanë
Zëri yt i ngrohtë Vaçe
Shqipërinë na sjell më pranë.
Kush të dëgjoi, s’u mrekullua
Shqipërisë anekënd
Kush të sheh thinjat e bardha
Sjell ndërmend gërshetin tënd.
Sjell ndërmend kitarën tënde
Fluturojnë gishtat mbi tela
Zjarr u dhe ti dashurive
O gojëëmbla Vaçe Zela.
Zërin tënd të drithëruar
E mban ngrohtë një llavë e zjarrtë
Herë ngjason me Edith Piaf
Herë me Strauß dhe Mozart.
Ç’magji vallë i bëre skenës
Ç’trill të bënte perëndeshë !
Nuk le zemër pa pushtuar
Siç ngroh dielli midis resh.
Zvicra ka male të lartë
Me dëborë që shkrihet vonë
Mali i Dajtit në Tiranë
Në Bazel ty të mungon.
Sjell ndërmend Tiranën tënde
Aty ku muzikën loze
Nuk e gjete dot në Zvicër
Atë aromë lule mimoze !
Ti je bijë e Shqipërisë
Yllësi e kombit tonë
Gjithë shqiptarët ti i ngrite
Si një divë në Panteon.

Kudret Isaj Gjenevë, nëntor 2009



Si yll mbete ti

Zëri yt i ëmbël
aromë trëndafili
ç'bukuri që ka
por si zë bilbili.
Kur këndoje Vaçe
shpresa ngjallje Ti
këngëtar bilbili
të kishte zili.
Sa herë dëgjojmë
zërin tënd kristal
gaz shpreshim në sy
Zemrën bëjmë mal.
Me dashuri nëne
këngën e këndove
popullit ai more
me shpirt ia dhurove.
Mbretëreshë në këngë
me nder e lavdi,
Nder i Kombit, Vaçe
si yll mbete Ti.

Niko Tyro, shtator 1999


Vaçe Zelës - Nder i Kombit

U linde si një lule e rrallë
Këtu, në qytetin tim,
Por u rrite krenare,
Se këndove me plot përkushtim.
Ku shpirti të këndonte,
Dhe gjoksi të buçiste,
Zëri yt i lartë,
Këngën e ndërpriste.
Në skenë kur delje,
Të gjithëve u buzëqeshje,
Afër u rrije, por larg shihje,
Dhe ti të mahnisje, të përpije.
Këngët e tua të paarritëshme,
Për dashurinë e vendit tim,
Të dhanë përjetësinë e të bënë
"Nder i Kombit" tim.

Llazar Gogu


Kitara e Vaçe Zelës

Diçka kërkon të më thuash kitar' e Vaçe Zelës,
e vetmja gjë që rritesh e nuk humbet në jetë.
Amorf, ku treten legjenda e mithe,
këmbana psherëtimash ; histori e blertë...
Nuk jetova burgjesh, e as e pashë atë vend,
ku vuanin aq shumë edhe për një dritëz hëne.
Sonte, të kam ty në duar, një sinfoni lumë ;
pa puthje gruaje, as përkëdheli nëne.
Dhimbjen e një burri, ku çirrej kitara
e netët rrëzoheshin, shumë e më shumë.
Qaje hijshëm ti dru, pa britma të marra,
katakomb qelive, shpresa dritash, humb...

Agim Pepa, 1999

Vaçja i dhuroi kitarën e saj të vetme një të burgosuri politik dhe si për paradoks, paralelizëm sinjifikativ mes vuajtjeve dhe brengave të pafund, ajo kitarë u end për 22 vjet me radhë burgjeve dhe kampeve të përqendrimit, dorë më dorë ndër të burgosurit, duke mbledhur e shpërndarë rreth e përqark tinguj me nota të trishta. Pak kush e dinte se gjatë ditëve të revoltës brenda në kampin e rrethuar me tela me gjemba dhe bajoneta rojesh ndodhej edhe një kitarë. Vaçja ia dhuroi kitarën Gëzim Çelës nëpërmjet nënës së tij, kur ai vuante dënimin ne kampin e të burgosurve të Tiranës. Kur u lirua, këtë kitarë ai ua la bashkëvuajtësve të tij. U ridënua pak vite më vonë dhe e dërgojnë në kampin famëkeq të Spaçit. Aty rigjen miken e vjetër me tela. Kitara kishte shtegtuar nga burgu ne burg për ta ritakuar mes qelive të zymta të Spaçit. Pas zbulimit të të burgosurve pjesëmarrës në revoltë, Gëzim Çela u ridënua. Kitarën e kërkoi policia politike me të njëjtin intensitet si kërkoi dhe organizatoret e revoltës, për ta thyer ose për ta djegur. Për fat nuk e gjetën. Pas 22 vite jetë burgjesh, Gezim Çela kur del nga qelitë merr me vete edhe ngushëlluesen e përhershme të shpirtit të tij, kitarën e Vaçe Zelës, e cila e kishte shoqëruar besnikërisht në kalvarin e tij të dhimbshëm. Sot kjo kitarë ruhet me fanatizëm në murin e studios së ish të burgosurit politik si simbol i një miqësie të shenjtë dhe i shpirtit të madh të dhurueses. Është nga sendet e tij më të çmuara. E ka shoqëruar atë për 22 vite në kalvarin e dënimeve dhe ridënimeve që ka pësuar. Tingujt e saj mbajtën gjallë shpresën e mbijetesës.

Vaçes

U ngrite lart nga toka,
era të mori në krahë
e të çoi në eterin qiellor.
Me dritën e yjeve u vesove,
kënga (dielli) t'u bë olimp !
E nga kup' e qiellit na vështroje ;
buzëqeshja jote kishte veç miradi.
U lidhe me ne me tingujt e brishtë,
kumbues të këngëve tua.
Nga shpirti yt i madh,
burim (i pashterrshëm) i thellë,
na dhurove vetëm ... vetëm zë!

Nexhat Agolli

Këngë të interpretuara

Çelu si mimoza
Djaloshi dhe shiu
E Dua Vendin Tim
Esperanza
Ëndrra ime
Flakë e borë
Fëmija i parë
Gjurmët e arta
Gjyshes
Gonxhe në pemën e lirisë
Kur jam pranë teje
Këngë për Shkurte Vatën
Këngët e vendit tim
Lemza
Më ka zënë maraku
Mesnatë
Mësuesit hero
Moj e bukura Shqipëri
Natën vonë
Në shtëpinë tonë
Në Çdo zemër mbjell gëzim
Nënat tona
Nënë moj do pres gërshetin
Nuk e fshehim dashurinë
O Diell i ri
Për ty Atdhe
Rrisim jetën tonë
Rrjedh në kengë e ligjërime
Serenatë për nusen
Shoqet tona ilegale
Shqiponja e lirisë
Sot jam 20 Vjeç
Të lumtur të dua
Valsi i lumturisë
Vashëzo
Zunë fushat të drithërojnë

Album muzikor kushtuar kengetares se madhe Vace Zela

“Vace Zela, larg dhe prane njerezve”, nen kete titull vjen albumi muzikor kushtuar kengetares se madhe shqiptare, Vace Zela. Per promovimin e tij eshte zgjedhur pikerisht Bazeli, qyteti ku prej vitesh kengetarja jeton ne Zvicer. Pavaresisht semundjes, daljeve gjithnje e me te rralla ne publik, vete kengetarja e madhe e ka pershendetur kete veprimtari duke nderuar me pjesemarrjen e saj.

Per pergatitjen dhe financimin e kesaj permbledhjeje muzikore eshte kujdesur Ministria e Turizmit, Kultures, Rinise dhe Sporteve. Per nder te kengetares se madhe, Vace Zela, erdhi posacerisht nga Londra tenori Saimir Pirgu, i cili per nder te saj interpretoi pjese te zgjedhura te repertorit te kompozitoreve klasike boterore.

Moren pjese ne kete promovim edhe zevendesministrja e TRKS-se, Suzana Turku, e artiste te ndryshem qe jetojne e punojne ne diaspore. Turku, ne fjalen e saj, e falenderoi Vace Zelen per kenget e bukura qe u ka dhuruar shqiptareve.(Flori Bruqi)

Vaçe Zela MAGJIA E KËNGËS SHQIPTARE

Nga: AKADEMIK PROF. AKIL KOCI :

Një libër mjaftë interesant ku narracioni paraqet një rrëfim të bukur për Mbretëreshën e këngës shqipe,kurse procedeu krijues dhe ai i kompozimit me sukses endëzohet jo vetëm si shumësi temash sikur që mund shihet nga lënda e librit duke filluar që nga vendlindja,fëmijëria e Vaçes,shkollimi,rruga e madhe e artit, që i hasim në kapitullin a parë e deri te kapitulli i katërtë ku flet me plot kompetencë për mendimin estetik të Vaçes pa harruar për të thënë se ajo paraqet Edith Piaf i këngës shqipe.


A mund të harrohet kënga e saj e kompozuar nga kompozitori i shquar Feim Ibrahimi i cili një adhurues i pa njohur i krijimtarisë së tij në Google thotë ““Feim Ibrahimi pa dyshim është kompozitori shikuar nga prizmi pozitivist krijuesi i cili ka qenë në teh të dy forcave, atyre shtetërore që me këmbëngulje insistonin në zbatimin me forcë, me një vështrim kritik ndaj të arriturave botërore në art udhës së Realizmit socialist si art pandan krijimtarisë moderne,të përparuar botërore dhe të atyre që heshtazi vepronin dhe krijon vepra me premisa të artit bashkëkohorë qoftë si kompozitor,kritikë muzikor me një gamë prurësve si shprehje, si qasje për të u inkuadruar në rrjedhat mbarë botërore të artit të përparuar.

Pra,ky krijues i shquar gjithnjë e ka pasur mbi kokë shpatën e Demokleut qoftë nga pushteti, qoftë nga dashamirët …….”

Pra Vaçja këngën e saj të parë e këndoi të Feimit me titull Rrjedh një këngë e ligjerime teksti Gjokë Beci muzika Feim Ibrahimiu.


Si mund të harrohet melodia e bukur e Fehimi dhe teksti ku në refren përsëritet moj Shqipëria ime,por ne ti kthehemi librit për Vaçën janë interesant edhe mendimet e krijuesve të shquar për te sepse ajo është ndër grat më të shquara të Shqipërisë dhe botës.Ja se çka thotë Diva e këngës shqipe Nexhmije Pagarusha për te “Nuk kam pa shkëlqim më të bukur që del nga shpirti i njeriut se te ti”. Pavlina Nikaj mes tjerash thotë “Vaçja kishte një vokal të përsosur për rrjedhoje edhe një interpretim të veçantë,përfekt ,të cilin e vishte me një botë të madhe emocionale…”Etnomuzikologu As.Prof.Nexhat Agolli vërtetë me këtë libër na ka prezantuar si thamë jo vetëm me shumësi temash por edhe idesh ,aktualizim esh dhe ri-aktualkizime do të shquaj një model tjetër krijues.

I përmendem këto vrojtime figurative-polisemantike si prirje e një shkrimtari të talentuar duke na paraqetur këtë artiste të madhe në çdo aspekt në një hark kohor dyzetëvjeçar. Ky libër na del si kohezion emocional me një gjuhë të re dhe të pasur me një strukturë dhe problematikë aktuale vetëm e vetëm për ta prezantuar këtë artiste të madhe ai thotë në “Dy fjalë për lexuesin” unë sa shpreha mendimin se ,zëri i Vaçes shëmbëllen me një lëvizje trajektore-me ngjitje vertikale deri në amshim.

Atë që beri Virgjili me Danten,të cilin e mori për dore për ta gjezdisur nëpër rrathët e ferrit,bëra unë me jetën e Vaçes për t ua njohur ju,i dashuri lexues,që nga fëmijëria e saj e deri sa doli në pension e më tutje…..” Ai përmes shkrimeve në këtë libër na paraqet relievin shpirtëror të kësaj artiste të madhe dhe forcën sugjestionuese, evokuese e ambiguitive të hapësirës artistike kuptimore si pledoaje të një tradite të madhe mitologjike.