Shoqata e botuesve të Kosovës ka nderuar shktimtarët me trofeun e Panairit, që këtë vitë kishte edicionin e tij të 16-të.
Nga juria përbërjen e Ilire Zajmi –Rugovës, Anila Xhekaliu dhe Naim Kelmendi, çmimi për shkrimtarin e vitit, në letërsi shqipe i është ndarë Elvira Dones për librin e saj “Luftë e vogël e përkorë”.
Në pamundesi që të ishte e pranishme, përmes ‘skype-s’ ajo ka thënë se është e lidhur me Kosovës, dhe ky çmimi, siç ka thënë ajo, e merr pikërisht nga Kosova.
“Kisha dëshirë që të vija, por nuk kisha mundësi. Me gjithë zemer ju falenderoj, ndihem e përulur para këtij çmimi”, është shprehur Dones. çmimi shkrimtari i vitit për letërsinë e huaj ka shkuar për Edouard Loius dhe romanin e tij “Mori fund Elle Belleguele”.
“Besoj që edhe lexuesi kosovar ka arritur që të prek librin tim, të jetoj dhe të reflektoj për veten e tij”, ka shkruar në letrën e tij Loius, i cili nuk kishe mundësi që të ishte i pranishëm në ndarjen e çmimeve.
Stenda më e vizituar e Panairit të 16 – të Librit, ka qenë ajo e “Onufrit” nga Shqipëria. Eduardo Dako menaxher i shtëpisë botuese “Onufri”, është shprehur falënderues për çminin.
“Ne si shëtëpi botuese dëshirojmë t’i dërgojmë përshëndetjet më të ngrohta për çmimin dhe jemi mirënjohës”, ka thënë Dako.
çmimi për poezi ka shkuar për poetin Halil Matoshi dhe librin e tij “N’zanafillë”. Ai ka thënë se çmim është një respekt jo vetëm për të, por për poezin.
“Kjo dëshmon se poezia shkruhet ende. Shumë miq të mi kur dëgjojnë që ende shkruaj poezi, thonë a ende shkruan dikush poezi?Prandaj unë shkruaj dhe përpiqem që poezinë ta kthej në burim, në zanafillë, poezisë me ia kthyer shkëlqimin”, është shprehur Halili. Ndërsa, çmimi për prozë i është ndarë Erjus, Mezini dhe librit të tij “Shansi i dytë”.
Kritikë, studime letrare, eseistikë dhe publicistikë, është çmimi që i është ndarë Anton Nikë Berishës. Ndëesa ai për përkthim letrar ka shkuar për Afrim Koçi dhe librin e përkthyer “Koha e ngrirë”.
Në letërën e tij të dërguar, kishte shkruar se ndihet i vlerësuar dhe i nderuar. “Ngjyrat e shiut” i shkrimtarit Islam Balaj ka rrëmbyer çmimin shkrimtar për fëmijë. çmimi, projekti kapital, ka shkuar për dy libra “Prishtina e fëmijësirë sime” i Sanije Gashit dhe atë të Arben Islamit “Kosova Madhështore.
Daut Demaku, kryetar i Shoqatës së Botuesve të Kosovës, duke e vlerësuar të sukseshëm Panairir e 16-të të Librit ka thënë se janë duke e krujuar traditën e këtij Panairi.
“Qellimi ynë ka qenë që të formësohet Panairi dhe të respektohet një lloj tradite, qoftë ajo edhe teknike në fund të fundit, aty ku e ka pasur skendën një botues ta kenë gjithnjë. Nga kjo traditë dikur, me përsëritje kalon në shprehi dhe na doli ky koncept i mirë, i suksesshëm”, është shprehur mes të tjerash ai.
---------------------
Elvira Dones është shkrimtare, gazetare dhe dokumentariste, autore e shtatë romaneve, dy vëllimeve me tregimeve, artikujsh e filma dokumentarë, mes të cilëve: “Dashuri e huaj”, “Kardigan”, “Yjet nuk vishen kështu”, “Më pas heshtja”, “I Love Tom Hanks”, “Luftë e vogël, e përkorë”, dokumentarëve “Në kërkim të Brunildës”, “Virgjëresha të betuara”, etj.
Në intervistën e saj ekskluzive për “Qendrën e Medieve e Grave” në Kosovë, Elvira Dones rrëfen eksperimentimet e saj të para në artin e të shkruarit që nisin që në fëmijërinë e saj, nevojën për të reflektuar në dhimbjen e saj personale dhe për ta kthyer atë në historinë e kujtdo që provon largimin nga vendlindja në rrethana të pazakonshme dhe të krijojë një jetë, një identitet të ri në një vend të huaj përmes romanit të saj të parë “Dashuri e huaj”, na zbulon procesin e saj të të shkruarit që nga elementët që e shtyjnë të krijojë e deri te mjetet dhe kushtet në të cilat ajo preferon të krijojë e të ngjizë personazhet, ngjarjet, fabulën, mesazhin e krijimeve të saj. Elvira Dones është gjithmonë në lëvizje, ajo jeton mes kufinjsh, është në një udhëtim të përhershëm në gjetjen e individëve dhe historive të tyre, pa këtë lëvizje që i lejon njohjen dhe prekjen e realitetit ajo nuk mund të krijojë: “ … sepse pa i rënë gungës së tokës kryq e tërthor, – thotë Elvira – pa u shkëmbyer e pa hulumtuar njerëzimin që e popullon këtë tokë, limfa e shkrimtarit e horizonti i tij rrezikojnë të varfërohen.”
Intervistuesja: Në biografinë tuaj të shkurtër të vendosur në faqen tuaj të internetit ju keni shkruar se kur ishit në shkollën fillore shkruajtët disa faqe të cilat i titulluat “roman”. Ju kujtohet çfarë shkruajtët në ato faqe për herë të parë? Çfarë ju nxiti të krijonit “romanin” tuaj: një libër i lexuar në atë kohë, një ngjarje që ju bëri përshtypje, një brengë apo një moment gëzimi?
Elvira Dones: Një nga më të kthjelltat kujtime të fëmijërisë është vetja ime që rrekej të lexonte çdo gjë të shkruar, çdo faqe, qoftë edhe të shkëputur. Shkronjat i mësova duke lexuar “Zërin e Popullit”, gazetën e regjimit. Në klasë të parë mërzitesha sepse mësohej alfabeti, unë lexoja libra të marrë fshehtas nga shtëpia nën bankë deri sa mësuesja më kapi dhe bëri kinse sikur më dënoji. Por mbaj mend krejt, krejt mirë intensitetin inkurajues të syve të saj. Rreth tre vite më vonë shkrova atë roman, i cili ishte veç një histori me partizanë. Ne ishim fëmijë të indoktrinuar, unë linda në një familje që kish besuar në komunizmin e nga të dy anët, si nga nëna e si nga babai, kishin luftuar me armë në dorë gjatë pushtimit italo-gjerman…
Tre dekada më pas ime bijë, në klasë të katërt fillore, shkruan një roman të vetin, plot me ngjyra e fantazi mahnitëse, e titullon “Gjysmë-hëna gjysmë-marroke”. Tani po mbaron universitetin dhe dora e saj shkruan, shkruan mjaft bukur… Por sa të ndryshme janë fëmijëritë tona, imja dhe e time bije. Sa plagë në timen fëmijëri, sa dritë në të sajën.
Intervistuesja: A pati përpjekje për të krijuar gjatë kësaj periudhe deri në romanin tuaj të parë? Në çfarë gjinie janë lëvrimet tuaja të para?
Elvira Dones: Kam shkruar gjatë gjithë viteve të shkollës së mesme e universitetit, duke alternuar poezinë me prozën e shkurtër. Në mbarim të studimeve universitare kuptova pa pikë mëdyshje se proza, narrativa ishte udha që do të përshkoja. Mendësia ime ka qënë gjithëherë edhe vizuale, ndaj zgjerimi i fushës së të rrëfyerit më vonë nga proza e mirëfilltë, tek skenari i filmit artistik e më pas në realizimin, si gazetare/regjisore dokumentarësh televizivë ishte një zhvillim i natyrshëm e plotësues.
Intervistuesja: “Dashuri e huaj” është romani juaj i parë. Sa kohë ju desh ta shkruanit dhe me çfarë vështirësish ju desh të përballeni?
Elvira Dones: Versionin e parë e shkrova deri në gjysmë e pastaj e hodha poshtë të gjithin: tepër dhembje në ato faqe, në çfarë kish ndodhur e në atë që po përjetoja si azilante në Zvicër. Në një farë mënyre ishte libri që më shkroi mua, e jo unë atë. Nuk i kthehem kurrë pas. Nuk e shfletoj, mbaj gati një distancë me të, ndonëse i jam mirënjohëse pasi më shërbeu shumë si terapi.
Intervistuesja: Romani juaj i parë mbart nota autobiografike, ndjehet dhimbja, zemërimi dhe dhembshuria e një individi të larguar nga atdheu në rrethana të pazakonta, nën përsiatje lëngimesh të vendimit për të prerë cdo lloj lidhje me një sistem mbytës, por për t’u ndarë dhe nga cdo lidhje që dhuron jetë. Ndjehet gjithashtu, përballja me një realitet të ri ku dramës dhe tragjedisë së të huajve të sapoardhur në destinacionin e ri, u serviret dyshimi, indiferenca, mungesa e kuriozitetit dhe pse jo një injorancë e vetë-imponuar nga këto destinacione për t’ju shmangur përgjegjësisë dhe pranimit të individit të huaj, fshehur nën petkun e tolerancës – eksperiencë të cilën ju vetë e keni perjetuar sic dhe jeni shprehur në një formë ose në një tjetër në intervista të ndryshme. Përmes kontakteve tuaja me lexuesin, përmes letrave apo bisedave, ju ka rënë rasti ku ata vetë të nënvizojnë aspektin terapeutik të romanit tuaj, qoftë dhe në gjetjen e fjalës së duhur për emocionet dhe përjetimet e tyre personale përmes romanit tuaj ose dhe permes veprave të tjera?
Elvira Dones: Shumë lexues, jo vetëm kur doli libri, por edhe sot hera-herës ende më shkruajnë mbi ndjesitë e tyre ndaj tij. Ndoshta kanë parë pjesërisht veten, shohin veten në këtë apo atë sfumaturë a kapitull. Ishte një lloj katarsisi për mua por, mendoj, edhe për shumë njerëz që e kishin përjetuar diktaturën. Ishte historia e afërt, e sapondodhur, një plagë e hapur…
Intervistuesja: Pothuaj të gjitha krijimet tuaja qoftë në prozë, qoftë dokumentarët kanë të bëjnë me dhimbjen. Duket sikur dhimbja është shtysa e krijimit tuaj. Pse ndodh një gjë e tillë?
Elvira Dones: Shtysa ime është të rrëfej atë pjesë të mohuar, të abuzuar nga shoqëria, të nëpërkëmbur nga njerëzimi. Më grish të kuptoj kufirin aq të hollë e rëndom të padukshëm që ndan të mirën nga e keqja; çfarë zbulon njeriu tek vetja në kushte ekstreme; cilën kthesë merr: atë të ndershmërisë apo atë të kompromisit të vullnetshëm me të keqen. Psiqika njerëzore, është vëmendja ime e veçantë, studimi, hulumtimi, krahasimi i ngjarjeve, i fakteve. Në këtë sens shtysa ime është “leximi” i gjithë harkut të sjelljes historiko-shoqërore-politike-kulturore të njerëzimit.
E sa për dhimbjen, a nuk jemi ne ballkanas? A nuk jemi të familjarizuar me të? Kemi një bashkëjetesë të gjatë, e nuk jemi i vetmi popull i vuajtur…
Intervistuesja: Personazhet e krijimtarisë tuaj qoftë në prozë apo në dokumentarët tuaj, janë personazhe që jetojnë mbi kufinj: kufinj emocionesh, identitetesh, shtetesh, shpresash, zhgënjimesh, kapitujsh jete, jetojnë mes kufinjsh, shpesh pa mundur të prekin plotësisht asnjërin prej tyre. Ju vetë jeni një personazh real qe jetoni mbi dhe midis kufinjsh.
Sa influencues janë eksperiencat tuaja personale të jetës mbi dhe midis kufinjsh ne krijimin e kufijve te personazheve tuaja? Ku fillon dhe mbaron hapësira e autorit dhe ku fillon hapësira e lirisë së veprimit, zhvillimit dhe transformimit të personazheve?
Elvira Dones: Shkrimtari është nomad në mendësi, një udhëtar por jo turist. Ky i fundit rëndom e shijon ambientin në sipërfaqe, pa e shqyrtuar. Por shkrimtari niset me kartë e penë në dorë për të mbledhur gjithçka i del përpara. Dhe identitetet më të forta, më të bukura, absolutisht më tërheqësit, i kam gjetur në ato jetë ku jeta vetë u ka marrë gjithçka, u ka djegur ëndrrat, ua ka thyer shpresat, ua ka dëmtuar psikologjikisht përjetë barazpeshimin a lumturinë.
Më intereson të rrëfej atë “baltën” e prodhuar, të manipuluar e të fshehur nën botën e këpucëve të të fuqishmëve, motori që më shtyn, si edhe bukuria mahnitëse që shpesh e gjen aty, në njerëzit “baltë” të shoqërisë. Natyrisht që rrugëtimi im: me shumë kthesa e me një kërshëri për më shumë, gjithmonë pa një çati të vetme, pa sigurinë mendore (apo mërzitjen) që jep rutina e jeta e karfosur në një vend të vetëm – s’ka si të mos ndikojë në atë që rrëfej, qoftë kjo nëpërmjet librave apo kamerës.
Por ka një diferencë thelbësore mes punës së shkrimtarit e atij të gazetarit/dokumentaristit.
Ky i fundit mbledh materialin, investigon, piketon personazhet, regjistron dëshmitë, ngre shtëpinë në këmbë me një fjalë, por ka detyrimin etik të profesionit që t’u qëndrojë besnik e sa më objektiv personazheve që janë brenda asaj shtëpie. Ndërsa shkrimtari ka një liri më të madhe. Ka rehatinë e fantazisë, tërheq telat e rrëfimit siç i kandet. Metoda ime e punës për çdo libër është hulumtimi i gjatë e i hollësishëm, vënia e pikave mbi “i”, rreth kontekstit në të cilin vendos ngjarjen. Mandej fillon marrëdhënia e vërtetë me personazhet, një marrëdhënie dinamike, e lirë nga çdo skemë e paramenduar. Në treçerek të udhës, mbasi struktura, ngjarja e njerëzit që e popullojnë janë ndërtuar shëndetshëm nga këndi stilistik e narrativ, personazhet kthehen në një farë mënyre identitete më vete…
Intervistuesja: Sa kontribuon jeta mes kufinjve në ndërtimin ose copëzimin e nje identiteti, apo qoftë në humbjen apo fitimin e një të riu? Cilat nga personazhet tuaja i ilustrojnë këto procese?
Elvira Dones: Ikja të ndikon, të imponohet, të bën të shtosh copa identitetesh të tjera. Të jetuarit mes dy-tri vendeve mund të të thyejë krejt apo të të bëjë më elastik, mund të të mësojë të jesh i adaptueshëm, mund edhe të të bëjë kokëulur e te trembur për gjithë jetën. Kjo varet edhe nga ç’brum je gatuar. Mbetet gjithsesi një barazpeshim jo i lehtë për t’u arritur. Jeta “tjetër”, vendi, vendet e tjera do të të vënë në provë të ashpër. Për mua ka jo një e dy, por disa aeroporte që i konsideroj vende, që i konsideroj shtëpi ku kthehem për ritakim, e do të mbetem gjithmonë në udhëkryqin mes malleve, mes kujtimeve edhe të aromave të më holla të vendit që sapo kam lënë pas.
Personazhet të cilët (nga pika ime e vështrimit, pra e shkrimtares e jo e lexuesit) më shumë e rrëfejnë këtë dyzim janë Ilir Bejko nga “Ditë e bardhë e fyer”, Andrea García nga romani “Më pas heshtja, Delina nga “Yjet nuk vishen kështu”, Blerime nga “Luftë e vogël e përkorë”(http://www.amazon.it/Piccola-guerra-perfetta). Dhe Rooney Kennedy, personazh nga romani që kam në dorë…
Intervistuesja: Personazhet e krijimeve tuaja, pjesa më e madhe e tyre janë femra. A janë femrat ato që si individë më shumë se meshkujt u duhet të jetojnë mes kufinjsh? Apo është ky një fenomen shoqërues për të gjithë individët, pavarësisht nga përkatësia e tyre gjinore?
Elvira Dones: Gjendemi të gjithë, meshkuj e femra mes kufinjsh, aq më shumë tani në erën moderne: me marshin e pandalur të globalizimit, i cili po rrezikon shndërrimin e shtrydhjen e kulturave, popujve, gjuhëve të vogla; me erën e zhvillimit marramendës të komunikimit në shkallë globale; për shkak të kompetitivitetit në vendin e punës; për arsye të ashpërsimit të kapitalizmit deri në ekstremet e tij; si pasojë e shtypjes së individualitetit në dobi të mendësisë e strategjive të korporatave, e kështu me radhë. A nuk na kanë prekur të gjithëve këto ndryshime, zhvillime, në të mirë e në të keq?
Por statistikisht femrat janë ato që ende, e po flas vetëm për botën perëndimore, mbeten mes udhëkryqesh, mes kufinjsh të kapërcyeshëm, por jo doemos të fitueshëm. E po të flasim për trevat tona, ky hendek pabarazie të drejtash e mundësish, është shumë më i thellë.
Intervituesja: Elvira Dones është gjithmonë në lëvizje. Sa e dobishme ka qenë kjo lëvizje në krijimtarinë tuaj? A është lëvizja gjithmonë një influencë pozitive në krijimtarinë tuaj, apo ndodh që ajo ka qenjë një pengesë? Si e keni tejkaluar këtë?
Elvira Dones: Lëvizja më është e domosdoshme po aq sa e shkruara, e po marr hua këtu një thënie të John le Carre: “Skrivania është një kënd i rrezikshëm për të këqyrur botën.”� I rrezikshëm, sepse pa i rënë gungës së tokës kryq e tërthor, pa u shkëmbyer e pa hulumtuar njerëzimin që e popullon këtë tokë, limfa e shkrimtarit e horizonti i tij rrezikojnë të varfërohen. Është zjarri i kureshtjes që më shtyn, e jo gjithmonë është e lehtë të gjej barazpeshimin pikërisht për arsyet që folëm pak më lart. Në rolin e katërfishtë: nënë, bashkëshorte, profesioniste e femër jam gjendur e gjendem shpesh mes një trysnie të madhe.
Intervituesja: Jeni autore e shtatë romaneve dhe dy përmbledhjeve me tregime. Çfarë ndikon në zgjedhjen e llojit të prozës për të zhvilluar subjektin e përzgjedhur? Ju ndodh të filloni të shkruani subjektin si tregim dhe më pas kuptoni se po krijoni një roman? Me cilën nga krijimet tuaja ka ndodhur që i jeni shmangur formës së zgjedhur paraprakisht? Çfarë ka ndikuar?
Elvira Dones: Në mua ngjarja ka që në krye një formë të caktuar. Pyetjet e ndërdyshjen mbi strukturën i zgjidh me kohë, gjatë procesit të hulumtimit: ngjarja që do të shkruaj përbën material për një roman? Për një tregim? Për një skenar filmi artistik? Pra nëse shkruaj një tregim, ai që në krye është ndërtuar brenda meje si i tillë. Po ashtu edhe me romanet.
Intervistuesja: A do të thoshit se jeni një krijuese e disiplinuar, pra që ka vendosur le të themi të dedikojë katër orë në ditë procesit te krijimit apo të shkruaj çdo ditë një numër të caktuar faqesh? Keni nevojë për një vend fizik të posacëm për të shkruar apo mund të shkruani impromptu kudo?
Elvira Dones: Shkrimtari në përgjithësi, aq më shumë romancieri, është një murg i vetëdisiplinuar. Përpos kësaj, si profesioniste që përveç letërsisë lëvron edhe dy fusha të tjera, mungesa e disiplinës do të më ishte fatale. Cdo gjë, deri në hollësinë më të vogël, planifikohet me përpikmëri. Orët e së shkruarës janë të pakompromentueshme gjatë gjithë procesit pa ndërprerje të versionit të parë (me përjashtim të fundjavëve). Numri i faqeve nuk është në llogari, pasi procesin krijues nuk e konceptoj dot me kutin e sasisë, por të cilësisë së asaj që kam hedhur në letër në fund të ditës.
Një artikull gazete, tekstin e një dokumentari, skena të një filmi artistik mund t’i shkruaj kudo (aeroporteve, avionëve sidomos) e ta rishikoj punën më vonë. Por letërsia ka djepin e saj, skrivaninë e dhomën e saj. Është ishulli i vetmisë. Në çdo shtëpi që më duhet të ndërroj, mendimi i parë është cila dhomë do të bëhet kulla ime.
Intervistuesja: Shumë shkrimtarë, mes të cilëve le të përmendim dy prej tyre E. Hemingëay dhe J. Didion, kanë thënë në intervista të ndryshme se fjalia e parë e cdo krijimi është e rëndesishme dhe gjetja e saj i jep shtysë procedimit të mëtejshëm krijues, pra një lloj leve e Arkimedit. A ju ndodh dhe juve shpesh kjo gjë apo faktorë të tjerë janë më ndikues në fillimin procesit të ngjizjes se krijimit tuaj?
Elvira Dones: Ndodh që fjalia e parë nganjëherë “e shkakton” gjithë librin. Më ka qëlluar që frazën e parë të një libri, atmosferën e saj, gati ngjyrën e saj, ta shkruaj në mend shumë kohë para se edhe ta kem krijuar bindjen që ajo ngjarje do të bëhet realisht një roman. Autorët që përmendët janë mjeshtra të sintezës, të fjalive goditëse, të fillimeve, frazave të para të magjishme… Katër rreshtat e parë të memoir-it të Joan Didion “The Year of Magical Thinking” janë një mjeshtëri e një shkalle sublime…
Intervistuesja: A riktheheni asaj që keni shkruar? I riktheheni çdo herë para se të vazhdoni me pjesën tjetër, apo i riktheheni dhe korrigjoni e ndryshoni në fund të procesit? Çfarë sistemi keni vendosur dhe pse e gjeni të dobishëm për procesin tuaj?
Elvira Dones: Gjatë fundjavës zakonisht i hedh një sy asaj që kam shkruar në pesë ditë paraardhë- se, tek gatitem mendërisht për javën vijuese. Por jo gjithmonë. Një herë më ka ndodhur të mos e lexoj një libër deri në fund procesit krijues, ta braktis për tetë muaj, e pastaj ta rimarr në dorë për ripunim serioz. Kisha nevojë për distancë prej tij, e kam çdo herë të nevojshme ta rimarr në dorë një punë me largësi kohore, ta shoh me sy të tjerë.
Intervistuesja: Sa të rëndësishme janë emocionet tuaja në procesin e krijimit? Keni nevojë për një gjendje specifike emotive gjatë krijimit apo jeni në gjendje të shkëputeni prej cfarëdo lloj emocionesh?
Elvira Dones: Letërsia është në radhë të parë art, dhe arti kërkon, ndjell, imponon një gjendje specifike. Libri ka nevojë absolute për një përqendrim të plotë. Zakonisht shkruaj në një periudhë të caktuar të vitit, planifikuar me kujdes, me kohë. Dhe kjo kohë më lejon ta gatis botën e emocioneve, t’i flas e të kundrohemi sy më sy me to, në mënyrë që jeta në ato muaj të ketë qetësinë e duhur. Ngrihem në orën gjashtë në mëngjes. Pi një çaj e bëj një orë yoga e meditim. Është momenti i përqendrimit, i çuarjes së vetes në një vend të veçantë. Në orën tetë filloj të shkruaj. Është një rutinë e forcuar në vite…
Intervistuesja: Keni preferencë për instrumentin me të cilin krijoni? Një stilolaps, një stilograf, apo kompjuterin, apo ju ndodh dhe të incizoni frazat dhe paragrafet?
Elvira Dones: Kam fetishet e disa penave të cilat nuk duhet të m’i prekë njeri po nuk deshi sherr, por janë thjesht për shënimet, nëpër dhjetra blloqe me fakte, hollësira gjithëfarësh. Por shkruaj në kompjuter.
Intervistuesja: A mbani ditar apo një bllok shënimesh është më i preferueshëm? Ku e mbani atë?
Elvira Dones: Nuk mbaj ditar të mirëfilltë. Blloqet e shënimeve hallakaten nëpër gjithë çantat që përdor e mbi skrivanitë. Zakonisht një herë në javë i mbledh të gjithë e veçoj shënimet më të rëndësishme.
Intervistuesja: Cili nga librat tuaj deri më sot ka qënë më i vështiri, më problematiku për të ardhur në formën që është sot? Cilat ishin vështirësitë që hasët? Cili ka qenë vlerësimi i kritikës për të?
Elvira Dones: Janë dy librat që më kanë marrë një mund të madh emotiv, përpos pjesës hulumtuese:“Yjet nuk vishen kështu” e “Luftë e vogël e përkorë”. Në të dy rastet besoj se është e qartë përse-ja. Të shkruash për dhimbjen ekstreme nuk është kurrë e lehtë.
Intervistuesja: Të qenurit shkrimtare femër është një avantazh apo disavantazh në krijimin e personazheve femërorë? Po të personazheve mashkullorë?
Elvira Dones: Natyrisht që krijimi i personazheve femërorë është një avantazh. Por brenda çdo gjinie struken elementë të gjinisë tjetër. Unë jam nënë e një mashkulli që ka jetuar në shtëpi deri në moshën 24 vjeçare, thuajse me gjithë grupin e shokëve, hynin e dilnin e flinin aty, e më pasuronin njohjet rreth botës së tyre. Shtëpitë tona kudo që jemi, janë si hane me katër porta për kolegë e miq; gazetarë kokëkrisur, fotografë lufte, reporterë nga qoshet më të humbura të rruzullit, muzikantë e poetë pa njä kacidhe në xhep. Miqësitë e shumta me kolegë meshkuj, periudhat e gjata të xhirimeve me grupe pune meshkujsh, ja ku janë disa burime radhaz… Pjesa tjetër në krijimin e një personazhi mashkullor është psikologji, mjeshtëri intuitive e analitike, përvojë jete, teknikë, elementë me të cilët autori është i pajisur.
Intervistuesja: A keni një lexues ideal në mendjen tuaj kur shkruani apo një publik të përcaktuar? Apo trajtimi i një subjekti në harmoni të plotë artistike, të të gjithë elementëve, me sensibilitetin përkatës dhe realist është më i rëndësishëm për ju?
Elvira Dones: Vëmendja ime qëndron në krijimin e harmonisë, ritmit, strukturës brenda ngjarjes që po rrëfej, fanatizmi ndaj fjalës, presjes. Shkruaj vetëm atë që imponohet vetiu, në atë çast të jetës, mes ideve të tjera, dhe merr trup.
Intervistuesja: Cilët autorë kanë patur dhe kanë një ndikim të madh te ju? Cfarë influence konkrete kanë patur ata te ju?
Elvira Dones: Do të ishte një listë e gjatë e shumë eklektike, dhe nuk i përket vetëm fushës letrare. Gllabëroj autorë klasikë e modernë e në fusha të ndryshme. Ndaj do ishte më e thjeshtë të thosha që secili prej tyre ka ndikuar drejtpërdrejt apo tërthorazi në formimin. Është një proces që nuk ndalet kurrë.
Intervistuesja: Një rol të madh në botimin e çdo libri luan dhe redaktori, i cili është dhe kritiku dhe lexuesi i parë publik. Cila është marrëdhënia qe keni krijuar me ta dhe sa ndihmëse ka qënë ajo për ju? Mund të na ilustroni këtë konkretisht?
Elvira Dones: Nëse mund ta përmbledh me pak fjalë: roli i përkthyesit është i shenjtë. Roli i redaktorit shumë i domosdoshëm. Kam patur gjithmonë një fat të madh me përkthyesit e redaktorët e librave mi; çdo vendim, sugjerim diskutohet imtësisht mes nesh, në respekt të plotë të lirisë reciproke, në një marrëdhënie gati të përditshme në fazën e bocave përfundimtare.
Intervistuesja: A i lexoni të gjitha vlerësimet kritike të bëra në shtyp per librat tuaj, qoftë dhe ato negative? A ndodh që mesazhet tuaja të interpretohen krejtesisht ndryshe nga ajo qe ju keni menduar dhe hedhur në letër e bindur se e keni realizuar? Çfarë bëni me vlerësimet negative? A shihni ndonjë vlerë në to?
Elvira Dones: Mbahem sinqerisht larg tyre. Nëse kam dhënë një intervistë, atë po, e lexoj për të parë korrektësinë me të cilën është trajtuar. Shtëpitë botuese Feltrinelli e Einaudi më dërgojnë rregullisht dosjet e kritikave të shtypit mbi librat. Ato i lexoj. Për pjesën tjetër jam e qetë. Jeta ime është të shkruaj. Leximi është një proces subjektiv, e lexuesi mbart në vete edhe përgatitjen e identifikimin e tij, të saj, historinë e vet personale. I njëjti libër dikujt mund t’i thotë shumë e dikujt tjetër asgjë. Por nëse i trembesh kritikës atëhere ndërro profesion, ose shkruaj vetëm për pasionin tënd, pa botuar, pasi çdo herë që nxjerr një libër të ri, je i/e ekspozuar si autor/autore, si në lëvdatat ashtu edhe në kritikat.
Intervistuesja: Pavarësisht prej një largimi prej rreth 24 vjetësh nga Shqipëria, duket se atdheu vazhdon t’ju shqetësojë, vazhdon t’ju ushqejë me subjekte, fatkeqësisht ende të dhimbshme. A mendoni se do të vazhdoni të pasqyroni dhe në krijimtarinë tuaj të ardhshme këtë realitet apo ka momente kur dëshironi ose do të dëshironit të shkëputeni prej tij përkohësisht, madje përfundimisht?
Elvira Dones: Natyrisht që më shqetëson Shqipëria, më merakos, ashtu siç u ndodh shumë shqiptarëve të përkushtuar të diasporës. Ndjej një angazhim ndaj vendit të rrënjëve. Duke cituar Haruki Murakamin: “Shqetësohem për vendin tim. Dhe si shkrimtar, ndjej përgjegjësinë të bëj diçka për të.” Unë thjesht bashkëndaj këtë angazhim me shumë shkrimtarë të tjerë të cilët janë aktivë në jetën sociale, kulturore e politike të vendeve përkatëse.
Intervistuesja: Na takon shpesh kur shëtisim nëpër botë të shohim shfaqje të tilla si orkestra që japing shfaqje në parqe, piktorë që ekspozojnë në sheshe, qytetarë që nderojnë poetët dhe shkrimtarët, që ende ekzistojnë ose jo, duke u mbledhur para busteve, përmendoreve, apo vendeve ku kanë krijuar apo jetuar dhe lexojnë veprat e tyre. Në Shqipëri jo vetëm qe jemi larg një eksperience të tillë por me qysqi, sqepar, apo buldozer shkatërrojmë objektet e kujtesës sonë historike dhe kulturore. Çfarë ndodh kur qytetarët e nje vendi përdhosin kujtesën e tyre? Çfarë shpresash kemi për një të ardhme ndryshe duke fshirë kujtesën tonë?
Elvira Dones: Kjo pyetje ka nevojë për një përgjigje disakëndshe, nga disa pikëvështrime. Por për të kapur vetëm njërën nga to, mendoj që jo, nuk na e ka fajin bota kur u vëmë kazmën objekteve të traditës e historisë. Jo gjithçka është faj i qeverisë, i qeverive që kanë ardhur e shkuar. Shqiptarët kanë ende të vështirë ta kuptojnë drejt thelbin e konceptit demokraci.
Kjo e fundit është përgjegjësi individuale, është punë e përditshme për të ngulitur në mendësinë tonë se ajo që është private, le ta gëzojmë (e shtëpisë apo dyqanit privat ne shqiptarët ia bëjmë yzmetin deri në fund). Por mungon sensi i pronës së përbashkët, mungon ende sensi i shtetit. Rrugët, pyjet, ujrat e detit, monumentet e kulturës e kështu me radhë janë pasuri e të gjithëve. Një shtet nuk e bën territori që ai mbulon, por shtetasit që e popullojnë. Ka ardhur koha, pas dy dekadash tranzicioni të vështirë e konfliktual, që mes gjithë vështirësive, shqiptarët të marrin më shumë interesat reale të vendit në duart e tyre.
Nga ana tjetër, shpesh shqiptarit të varfëruar i duhet të presë pemët për t’u ngrohur, të shkulë pllakat në ndonjë godine zyrtare e t’i çojë në shtëpinë e pasuvatuar e të pashtruar… Ku mbarojnë përgjegjësitë e një qeverie të korruptuar e ku fillon vullneti real i popullit për të kuptuar kompleksitetin e gjendjes në të cilën ndodhemi?
Intervistuesja: Keni thënë se preferoni rolin a shkrimtares apo artistit të angazhuar në jetën politike. Çfarë angazhimesh do të shfaqen në krijimtarinë tuaj ?
Elvira Dones: Preferoj aktivizmin shoqëror, të ndihmoj në fushat e mia të ekpertizës, të punoj për një ngritje të nivelit kulturor me ide konkrete. E natyrisht pasqyrën politike të vendit e mbaj nën këqyrje të rregullt… Aktualisht po çoj përpara punën mbi dy libra: njërin të shkruar në gjuhën italiane e një tjetër në shqip… Por a dalin brenda 2013, ende nuk e di. Romani mbi luftën e Kosovës “Luftë e vogël e përkorë” së shpejti del në përkthim në Francë.(Blerinda Idrizi)
