Sa shumë beqare, zemra të vetmuara...

E quan veten poet amator hungarez. I pëlqen të nxjerrë në pah absurdin e jetës së përditshme, kur tragjedia kthehet në shaka dhe shakaja në tragjedi. Një bibliotekar në pension, ai gjithashtu kompozon muzikë, vizaton karikatura dhe hedh videoklipe të shkurtra në YouTube. Poezitë e përkthyera janë shkruar nga autori në Anglisht.

Për më tepër, mund të lexoni në faqen e tij të internetit:
http://web.t-online.hu/mandygabor/

Nga Gabor Mandy ( Hungari)

(1945- )

Në pyllin e shiut

Vendasit në Pyllin e Shiut brazilian

nuk dinë për luftërat e botës,

nuk dinë për bankat dhe falimentimin,

nuk dinë për telenovelat,

nuk dinë për Zbarkimin në Hënë.

Për ta, Hëna mund të jetë një Perëndeshë.

Kjo gjendje duhet të qëndrojë kështu.

Si gjatë kohës së Apokalipsit

kur Zoti i gjykon opsionet e tij.

Mund t’i duket e volitshme

të lërë ca shpirtra të pafajshëm.

Shalqinjtë shpërthyes

Shalqinjtë shpërthyen në Kinë.

U bëra nervoz kur i pashë në TV.

Duket që diçka ka ndryshuar.

Natyra tha: boll më.

Diçka shkon keq në botë.

Kjo është vënë re nga ajsbergët.

Madje dhe nga zogjtë shtegtarë,

por jo nga njerëzit.

Rrugët e tyre tani janë të ndryshme.

Të gjitha gjërat ndryshojnë nga pak.

Edhe toka dhe deti e dinë këtë;

ka tërmet por ka edhe cunam.

Dhe tani shalqinjtë në Kinë!

Nuk i prisja ATA.Kushe bëri?

Si ndodh që ne, më brilantët,

jemi edhe më të çmendurit?

Gratë kineze

Ka një faqe interneti për gratë kineze.

Poe hap. Të gjitha janë të bukura.

Sa shumë beqare, zemra të vetmuara,

Sa keq. Pa burra!

Më vjen keq për ta po si mund t’i ndihmoj?

Nuk mund të martohem me të gjitha.

Nëse do të mundesha, çfarë do t’u ndodhte

aq shumë vejushave kur të vdisja.

Lule-letre të mira, flutura,

do t’ju kënaq të gjithave, një nga një.

Do të jem vetëm i juaji, për njëzet minuta,

duke ju shikuar me radhë, pa bërë zë.

Kam dëshirë të isha i pasur, të blija një tokë.

 

Një sipërfaqe të madhe, kam menduar.

Atje do të mblidheshim të gjithë së bashku,

të formojmë bashkësinë e njerëzve të vetmuar.

Si një prostitutë

Ajo është femër klasi.

E kalon shumë rangun tim të të ardhurave.

Unë e dua atë

por ajo po gjuan për peshk të madh

për të ndërtuar jetën e saj të ëndërruar.

Ajo është si një prostitutë

me një zemër të pafajshme,

e cila beson në mrekullinë

e takimit të syve.

Ajo ka sy të mëdhenj që vështrojnë gjithë kohën

por unë jam në anën e gabuar të pellgut

dhe ajo në të vërtetë

nuk më sheh

mua.

Njeriu i zvarranikëve

Ata thonë se unë jam eksperti më i mirë i zvarranikëve.

Të të gjitha llojeve- nga hardhucat te krokodilët.

Unë kam punuar me ta mbi gjashtëdhjetë vjet,

i mbaja ato, i ushqeja, i stërvisja,

sikur të ishin fëmijët e mi.

Por duke hedhur shikimin prapa,

në jetën time të gjatë e të vetmuar,

mendoj tani se do të ishte më mirë për mua,

nëse do të dija më pak për zvarranikët

dhe më shumë për gratë.

Mos më ngacmo

E dashur, mos më ngacmo,

mos m’i ngre nervat.

Çfarë po të mundon ty,

po më bën mua të çmendem.

Nuk dua të shoh më

në jetën time. Nëse do të kemi

një jetë tjetër, siç besojnë disa,

ne duhet të ekzistojmë në botë të ndryshme

Aponëse kjo nuk është e mundshme

në kohë të ndryshme.

Vetëm më trego më përpara.

Ta di, kur

të mos lindem.

Ardhja e Dytë

Mos prit për ardhjen e dytë të Jezu Krishtit.

Qyshse u ngjit në Qiell,

ai ka qenë këtu disa herë.

Duke ardhur e duke shkuar, i pavënë re.

Duke vështruar.

Nëse një person i panjohur pyet për strehë,

nëse një lypës zgjat dorën për lëmoshë,

nëse një qen i rrugëve iu vjen pas,

Ai mund të jetë një nga këta.

Ji i kujdesshëm kur flet

Jezusi do t’ju falë mëkatet,

por ju mund të mos jeni në gjendje të falni

veten tuaj.

Sanduiçi

Një grua e re në autobuz,

me një sanduiç në dorë.

Flokët e saj duken shumë të bukur

sytë e saj si yje,

gjinjtë e saj të mahnitshëm,

shpina e saj me formë të mirë.

Unë nuk e di.

Ia kam ngulur sytë sanduiçit

E papritshme

Poshikoja një grua të bukur,

dhe fillova të shkruaj këtë poezi për të,

kur mora një mesazh telefonik nga një mik,

që thoshte se kishte ndodhur një grabitje banke

në rrugën ku unë banoja dhe TV tregoi pallatin tonë.

Jeta ndikon te poezia në mënyra të paparashikueshme.

Këta grabitës banke hynë padashur në poezinë time

pa pasur asnjë lidhje.

Kjo poezi do të përfundojë në mënyrë të papritshme,

me fjalët e

parave, gjakut, ulërimave dhe terrorit.

Ndërkohë

imazhi i gruas së bukur po venitet ngadalë.

Librat e vjetër

Mos i hidhni librat e vjetër.

Ato nuk janë të vdekur, vetëm po flenë

si organizmi bakterial,

që u la rastësisht në Hënë

nga astronautët amerikanë.

Ekuipazhi tjetër e gjeti atë të gjallë,

duke pritur për një mjedis tjetër zhvillimi.

Librat e vjetër janë duke pritur gjithashtu,

ato presin me durim

të mund të jetojnë përsëri

në mendjen e dikujt.

Mos i hidhni librat e vjetër.

Ata nuk janë të vdekur, vetëm po flenë

dhe po ëndërrojnë për lexuesit

Gabime

Doja të bëhesha milioner

por kur erdhi koha,

u linda në vendin e gabuar.

Doja të kisha një martesë të lumtur

me shumë fëmijë dhe gëzim

por njëherë shkova në shtëpi në kohën e gabuar.

Mund të isha bërë një poet i madh

po kur Muza ime më puthi,

ia ktheva puthjen në anën e gabuar.

Tani shkruaj romancë dhe erotikë

me të vërtetë të dobëta, por unë mund të bëhem

milioner.

Makina e kohës

Njëherë një djalë krijoi një makinë kohe,

hipi në të dhe tha, le të ecim.

Ai donte të shihte sa njerëz kanë jetuar

para njëmijë vjetësh.

Kjo nuk ishte më një ëndërr,

ai udhëtoi prapa në kohë,

vendosi datën në kurdisje,

dhe çdo gjë i shkoi fjollë

Ai zbarkoi në vitin 1000,

në luftërat e Vikingëve.

Ai u frikësua shumë, pa makinën,

por nuk e dinte çfarë ishte.

Po nëse dikush hidhet në kohë

pas njëmijë vjetësh? Mund të funksionojë.

Makina e kohës do të arrijë atje,

por Toka mund të mos ekzistojë.

Kështu nëse keni një makinë kohe,

mendoni dy herë para se të filloni lëvizjen.

Mund të udhëtoni para ose prapa në kohë,

por mund të mos ktheheni në kohën e tanishme.

Përkthyer nga Kujtim Morina

Mos ka mbetur edhe diç ...

Ali Podrimja

Poezia dhe vasha


Ajo shkruante poezi erotike
U ngjante vitrazheve, frymës
Kish shpirtin dhe bukurinë engjëllore
 
Para se të bënte dush
Plaçkat i hidhte nëpër sallon
Dhe shikonte trupin në pasqyrë
 
Mos ka mbetur edhe diç 

         Mund të ndërpritet komunikimi
          Mes saj dhe atij tej xhamit
          Që shikonte me sy të mjegulluar
 
Ne bisedonim për të bukurën
          Dhe sensibilitetin njerëzor
Për kohën që na mungonte
 
Atë që prekte shkaktonte vërshime, tërmete
Dhe atë zërin e brendshëm
Që duhet mbrojtur
 
Një nga një ia ktheja plaçkat
Para sa kohësh të shpërndara
Në hapësirën blu
 
Dëshironte të ndjejë zgjimin e trupit
        Të shëndetshëm, të pastër
        Ç’të heqë më dorë e Krijuesit
 
(2010)
HARTA E GRISUR

Kujdes se minjtë grimcojnë hartën
                        e të qenit tonë

Breznitë ku mësonin si të ecet lashtësisë
Deri ku shtrihet atdheu e sa dete e lagin

Në fund të horizontit ngrin fryma
Në një cung ulur vërej para Kullës
Ku bie guri e ku fluturon zogu im

Shalues të ri një kalë kërkon
Gryka e vdekjes nuk kapërcehet
Nën krahë engjëlli udhëtim ëndërrues

Dherave lë nga një gur varri
Në shkreptina humb
Buzë Ujit të Madh shfaqet vdekja
Në rroba të zeza

Arbëria m’i ngjante një deleje të zgjebosur
Gardhiqeve lëkurë linte e ndrite pikagjaku

Ulërinte kopeja e ujqve të tërbuar 

Vetëtimë shpatash këtejeandej Murit
Binin Majët e Sulit e lotonin selvitë
Me kokën e Ali Pashës në shuplakë

Hapet harta e grisur e atDheut

(Pragë, 1986)
Fusha e Zezë

Ku të lëshoj rrënjë
E të bëj pakëz hije
Se varre e varre e varre
Mbi to zgjohemi e dashur
Shkundim dritën e verbër
Të lexojmë fundin e ëndrrës
Nën një qiparis

(2005)

Maratoni nga Iliria

Është një engjëll që na mbron
Se kujt Maratoni nga Iliria
Do ia kumtojë lajmin
Se në Ulpianë
U gjet tërfili me katër fletë

(1999)

Tek ia kaloja Akilit

Këmbëzbathur zbres Malit të Vetëtimave
Qetësinë përrallore të Villa Walbertës
Ta hap në Gadishullin Ilirik
Çast të lumtur të kujtoj nga Golgota
Në shpinë Breshke Arbërie
Akilit tek ia kaloja

(Feldafing, 23.7.1992)

Gjarpri, bukuria

Mbyta gjarprin të hy në kohën time
Ç’po më dendëson zbrazëtia nëpër
huqet e mia

Diku në botë

Po qe se nuk të shkruaj
miku im i dashur dhe
Po qe se nuk ma dëgjon zërin
Merr një karafil
e ma kërko varrin
diku në botë
se vajta pas Lumit

(Ulpianë, 1982)
Një lozë seç loton

Tatëpjetë Golgotës zbret
                hija e Njeriut
Është Çami, këngëtari i verbër i Sulit
Me një vravashke ndritë
                rrugën e errët
Kërkon shtëpinë në lagjen Plaka
dhe varret e të parëve
Buzuku do të men
për komandant Arvanit
Nën çati seç loton lozë e tharë.

(Athinë, 1986)

G u a s k a
 
Dikur ishte shfaqur Shkretëtira
Dhe kisha dëgjuar vajin e Burrit të  Dheut
 
Kisha përvjelë pantallonat
Pas zërit të fyellit isha nisur
 
Nga fundi i mistershëm  tej horizontit
I' guaskë seç  e kishte nxjerrë Uji i Madh
 
Kisha filluar ta hapë dhe Guaskë pas Guaske
Zbuloja fatkeqësitë e dherave të Arbërisë.  
 
(Vlorë, 1992)

Litari i ankthit

E lirë Kosova dhe e pavarur
Me një litar rreth qafe
Kërkon degën më të lartë

Si dele nuk i dilet në pazar
Nëpër fjalë seç dridhet
Midis dy qytetërimeve e zënë

Nuk e mban litari as e lëshon
Në konferenca ndërkombëtare
Kallëzohet si përrallë

E s’e lëshon as e mban një litar

(Ulpianë, 9.10.2000)
Lufta Ime

Ra nata, tej vringëllin
Kur te duan me ndëshkojnë
Ligji nuk ekziston për mua
Timin prandaj e shkruaj
Thyej xhamin e errët
Mes meje e forcës së verbër 

(Këln, 1 nëntor 1998)

Vaji për Kosovën

Na pate apo te kishim

Ne toke as ne qiell
mori e uruar

Hap shuplaken dhe peshoj
Piken e gjakut tënd

(Munih, 1998)

Dridhme

Ne Kosove
Vetëm vdekja
nuk vonon 

(Munih, 1999)

Mjerimi njerëzor

Edhe Qeni
nuk kafshon
nganjëherë
e nuk është Njeri

Po Njeriu 
nuk le gjë
pa gëlltitur
e nuk është Qen.

(Prishtinë, 1980)
KOMETA E HARRUAR

Gjithnjë e më pak i ngjaj vetes
Dje e varrosëm poetin Jamarbër Marko
Tirana e zbrazur dhe më bëhej se
një peshkaqen kërkonte gjahun e vet

Jam i huaj gjithnjë e më shumë
Me kockë e mish më kapërdinë zbrazësia
E kërkoj gurin tim dhe ik
nga Uji i Madh që rrah brigjet e mia

Nuk besoja se kaq shumë vetmi
Tjerret metropoleve shqiptare
Ku ndonjë mbret i minjve
Hedh dhe duqin e fundit të cigares

Duhet ikur duhet ikur miku im
Para se t’më zërë nata e thikave

Në Lesbos tek kërkoj Safon
Kokën e poetit të panjohur nga Australia
E pashë si fluturonte në qiellin grek

Komet e harruar nga koha e Homerit.

(Lesbos, 8/09/2010)
HARTA E GRISUR

Kujdes se minjtë grimcojnë hartën
                        e të qenit tonë

Breznitë ku mësonin si të ecet lashtësisë
Deri ku shtrihet atDheu e sa dete e lagin

Në fund të horizontit ngrin fryma
Në një cung ulur vërej para Kullës
Ku bie guri e ku fluturon zogu im

Shalues të ri një kalë kërkon
Nuk kapërcehet gryka e vdekjes
Nën krahë engjëlli udhëtim ëndërrues

Dherave lë nga një gur varr
Në shkreptina humb
Buzë Ujit të Madh shfaqet vdekja
në rroba të zeza

Arbëria m’i ngjante një deleje të zgjebosur
Gardhiqeve linte lëkurë e ndrite pikagjakut

Kopeja e ujqve të tërbuar ulërinte

Vetëtimë shpatash këtejeandej Murit
Binin Majët e Sulit e lotonin selvitë
Me kokën e Ali Pashës në shuplakë

Hapet harta e grisur e atDheut

(Pargë, 1986)
FLUTURIMI I FUNDIT

Paqen e përjetshme ma fale imZot
Kërkoj një vend të vë kokën
Mbi bos dheu ku shirat
nuk pushojnë

Në kujtesë të mbyll fluturimin e
fundit të fluturës
Para fjalës e shpirtit
tek digjen në flakën e qiriut

Faleminderës imZot që nuk më turpërove
mua rebelin e mbretërisë së përhirtë
qe ik tek fishkëllon andej fryma

(Ulpianë, 1998)

DËGJOHET `I KAMBANË

Jeta nuk është
Është vdekja
Që fshihet pas
Therres së vet

Pret të troket
Diku dëgjohet
`i kambanë

(Berlin, 1989)

NGA BENJAMIN FRANKLIN (1706-1790) -AFORIZMA

Një fshatar midis dy gjyqtarëve është si peshku midis dy maceve.

Një ndërgjegje e mirë është një Krishtlindje e pafund.

Një perandori, si një tortë e madhe, është më e lehtë të kafshohet anash.
 
Një shtëpi nuk është banesë nëse nuk ka ushqim dhe zjarr për mendjen dhe për trupin.
 
Një kokëtrashë i shkolluar është më kokëtrashë se kur është injorant.
 
Një qindarkë e kursyer është një qindarkë e fituar.

Një njeri i mbështjellë në vetveten është një deng shumë i vogël.
 
Një vend për gjithçka, gjithçka në vendin e vet.

Një e çarë e vogël mund të fundosë një anije të madhe.
 
Admirimi është fëmija e injorancës.

I gjithë njerëzimi është ndarë në tri klasa: ata që janë të palëvizshëm, ata që janë të lëvizshëm, dhe ata që lëvizin.
 
Bukuria dhe marrëzia janë miq të vjetër.
 
Duke dështuar së përgatituri, ju po përgatiteni të dështoni.

Asgjë nuk është e qartë në këtë botë përveç vdekjes dhe taksave.
 
Kënaqësia i bën të varfërit të pasur, pakënaqësia i bën të pasurit të varfër.
 
Huadhënësit kanë kujtesë më të mirë se borxhlinjtë.
 
Zelli është prind i fatit të mirë.

Mosbesimi dhe vëmendja janë prindërit e sigurisë.
 
Bëju mirë miqve tu, që t’i mbash; bëju mirë armiqve tu, që t’ua fitosh zemrën.

Mos e shpërdoro kohën, sepse është lënda prej së cilës përbëhet jeta. 
 
Ha për të kënaqur veten, por vishu për t’i kënaqur tjerët.
 

Ose shkruaj diçka që ia vlen ta lexosh, ose bëj diçka që ia vlen ta shkruash.
 
Energjia dhe këmbëngulja pushtojnë gjithçka.
 
Përvoja është mësuese e mirë, por budallenjtë nuk mësojnë prej asgjëje tjetër.
 
Lojërat grasatojnë trupin dhe mendjen.

Gjeniu pa shkollim është si argjendi në minierë.
 
Zoti i ndihmon ata që e ndihmojnë veten.
 
Mysafirët, si peshku, fillojnë të bien erë pas tri ditësh.

Një gjysmë e vërtetë është shpesh një gënjeshtër e madhe.
 
Të jesh i varfër nuk është turp, por të kesh turp për këtë, është turp.
 
Ai nuk e zotëron pasurinë; pasuria e zotëron atë.
 
Ai që ka durim, mund të ketë çfarë dëshiron.
 
Ai që kompozon veten është më i zgjuar se ai komopzon një libër.
 
Ai që jua ka bërë një të mirë do të jetë më i gatshëm t’jua bëjë një tjetër se ai që ju i keni bërë mirë.

Ai që është i zoti të shfajësohet, rrallë është i zoti për diçka tjetër.
 
Ai që mendon se paraja bën gjithçka, mund të dyshohet se bën gjithçka për paranë.

Ai që jeton duke shpresuar, mund të vdesë esëll.
 
Ai që rrit një familje të madhe, mund të ketë një jetë plot me keqardhje, por pastaj do të ketë një kënaqësi sa jeta.
 
Ai që nuk mund të këshillohet, nuk mund të ndihmohet.

Ai që dëshiron të jetojë në paqe dhe kollajllëk, duhet të mos flasë për gjithçka që di dhe gjithçka që sheh.
 
Ai që është i sigurtë nuk është i parrezikuar.

Ai që bie në dashuri me veten nuk ka rivalë.

Dëgjoje arsyen ose ajo do t’ju bëjë ta dëgjoni.

Ndershmëria është politika më e mirë.
 
Sa pak janë ata që kanë guximin t’iu dalin zot gabimeve të tyre, apo vendosmërinë t’i përmendin ato.
 
Lumturia njerëzore nuk është ndërtuar aq shumë nga pjesët e mëdha të fatit të mirë sa nga përparësitë e vogla që ndodhin çdo ditë.
 
Unë arrij në përfundimin se pjesa më e madhe e të këqijave të njerëzimit kanë ardhur nga vlerësimet e gabuara që iu janë bërë vlerave të gjërave.
 
Nuk më bën aq keq mosha e vjetër sa më bëjnë mbipesha dhe mosha e vjetër.
 

Mendoj se vdekja është e nevojshme për ne aq sa gjumi. Ne do të zgjohemi të freskët në mëngjes.
 
Kam parë pak të kenë vdekur nga uria, kam parë me qindra të kenë vdekur nga ngrëniet.
 
Unë zgjohem çdo mëngjes në nëntë dhe nxitoj të lexoj gazetën e mëngjesit. Pastaj shikoj te nekrologjitë a është emri im, e pastaj zgjohem nga shtrati.
 
Nëse njeriu do të kishte gjysmën e dëshirave të tij, atëherë do t’i dyfishonte telashet e tij.
 
Nëse njeru do ta zbrazte kuletën e tij në kokën e tij, askush nuk mund t’ia nxirrte që andej.
Nëse të gjitha shtypshkronjat nuk do të shtypnin asgjë pa qenë e sigurtë se nuk përmbajnë fyerje, atëherë asgjë nuk do të botohej.
 
Nëse pasioni u drejton juve, atëherë lere arsyen të mbretërojë.
 
Nëse dëshironi shumë gjëra, atëherë shumë gjëra do t’ju duken pak.
 
Nëse dini të shpenzoni më pak se merrni, atëherë e keni gurin filozofik.
 
Nëse doni një shërbëtor besnik dhe që ju e pëlqeni, atëherë shërbejini vetes.
 
Në përgjithësi njerëzimi, që nga koha e përmirësimit të gatimit, ha dyfishin e asaj që kërkon natyra.
 
Është shumë më e lehtë t’i parandalosh zakonet e këqija se t’i heqësh ato.
 
Është shumë më e lehtë ta frenosh një dëshirë se t’i kënaqësh të tjerat që vijnë pas.
Vetëm kur të pasurit sëmuren e kuptojnë plotësisht pafuqinë e pasurisë.
 
Është syri i të tjerëve që na rrënon ne. Nëse do të isha i verbër nuk do të doja as rroba të bukura, as shtëpi të bukur, as mobilje të bukura.
 
Njeriu i papërtuar është njeri i lumtur. Përtaci është njeri i mjerë.

Duhen plot punë të mira që të krijosh reputacion të mirë, dhe duhet vetëm një punë e keqe që ta humbasësh atë.
 
Mbaji sytë hapur para martesës, gjysmë të hapur pas martesës.
 
Ligjet e butë rrallë përfillen; ligjet e ashpëra rrallë zbatohen.
 
Tragjedia e jetës është se ne plakemi tepër shpejt dhe mençurohemi tepër vonë.
 
Koha e humbur nuk gjendet kurrë më.
 
Shumë njerëz mendojnë se janë duke e blerë kënaqësinë, kur ata në të vërtetë janë duke e shitur veten tek ajo.
 
Shumë dhelpra thinjen, por tepër pak bëhen të mira.
 
Shumë njerëz vdesin njëzet e pesë vjeç dhe varrosen kur janë shtatëdhjetë e pesë vjeç.

Imja është më e mirë se e jotja.
 
Kurrë mos e ngatërro lëvizjen me veprimin.

Nevoja nuk lejon kurrë pazar të mirë.

Një e sotme vlen sa dy të nesërme.
 
Më mirë shko në shtrat pa ngrënë se të zgjohesh me borxhe.

Kryengritja ndaj tiranëve është bindje ndaj Zotit.
 
Kujtohu jo vetëm t’i thuash gjërat e duhura në vendin e duhur, por shumë më tepër të lësh pa thënë gjërat e gabuara në momentin tundues.
 
Mos harro se huaja është para.
 
Të egër i quajmë ata zakonet e të cilëve ndryshojnë nga tonat.
 
Ai qesh me çdo gjë që thoni ju. Pse? Sepse ai ka dhëmbë të bukur.
 
Mos fol keq për askënd, por fol sa më mirë që të dish për çdo njeri.
 
Më trego dhe unë harroj. Më mëso dhe mbaj mend. Më përfshij dhe mësoj.
 
Ata që mungojnë nuk mbeten kurrë pa faj, ata që janë të pranishëm nuk mbeten kurrë  pa u falur.
 

Dyert e dijes nuk mbyllen kurrë.
 
Dera kryesore e tempullit të dijes është pranimi i injorancës sonë.
 
Syri i mjeshtrit bën më shumë punë se të dyja duart e tij.
 
Ligji më i rreptë nganjëherë bëhet padrejtësia më e rëndë.
 
Kushtetuta e SHBA nuk e garanton lumturinë, vetëm kërkimin e saj. Duhet ta arrish vetë lumturinë.

Rrota më e keqe e një qerreje bën zhurmën më të keqe.
 
Janë tre miq besnikë – një grua e vjetër, një qen i vjetër, dhe paratë në dorë.

Janë tri gjëra tejet të rënda: çeliku, diamanti, dhe njohja e vetes.

Nuk ka kurrë luftë të mirë apo paqe të keqe.

Tre veta mund ta mbajnë një sekret vetëm nëse dy prej tyre kanë vdekur.

Për ta zgjatur jetën, lehtësoi të ngrënat.

Për të pasur sukses, rend shpejt tek mundësitë, siç bëni me konkluzionet.

Nesër çdo gabim mund të ndreqej, por e nesërmja nuk vjen kurrë.

Dinakëritë dhe tradhtitë janë praktika të budallenjve, që nuk kanë mjaft tru për të qenë të ndershëm.

Luftërat nuk paguhen në kohë lufte, fatura vjen pas tyre.

Ne kemi lindur injorantë, por duhet shumë punë për të mbetur të marrë.

Kur ke mbaruar së ndryshuari, atëherë ke marrë fund.

Ku ka liri, atje është vendi im.

Kush është i ditur? Ai që mëson prej gjithkujt. Kush është i fuqishëm. Ai që i qeveris pasionet e tij.
 
Njerëzit e zgjuar nuk kanë nevojë për këshilla. Budallenjtë nuk i pranojnë ato.

Puno sikur ke për të jetuar 100 vjet, lutu sikur ke për të vdekur nesër.

Humbjet shkruaji në pluhur, përfitimet shkruaji në mermer./Elida BUÇPAPAJ

nga Vaclav Havel- AFORIZMA

Kushdo që e merr veten tepër seriozisht, gjithmonë rrezikon të duket qesharak.

Sapo njeriu fillon ta konsideorjë veten burimin e kuptimit më të lartë të botës dhe njësi matëse të gjithçkaje, bota fillon të humbë dimensionin e saj dhe njeriu fillon ta humbë kontrollin e saj.

Ka gjithmonë diçka dyshuese kur një intelektual merr anën e fituesve.

Drama i përmbahet një rregulle. Nëse është mundur rregulla shkelet vetëm në mënyrë befasuese.

Edhe një akt i mirëfilltë moral i cili nuk ka shpresë për ndonjë ndikim të menjëhershëm dhe do të dukshëm politik, me kalimin e kohës mund të marrë domethënie politike.

Kur së vërtetës nuk i jepet liria e plotë, liria nuk është e plotë.
Shpresa është një ndjesi se jeta dhe puna kanë kuptim. Ti e ke atë ose nuk e ke, varësisht nga gjendja e botës që të rrethon.

Shpresa është një gjendje e mendjes, jo e botës. Shpresa, në këtë kuptim të thellë dhe të fuqishëm, nuk është e njëjtë si gëzimi se gjërat po shkojnë mirë, apo si dëshira për të investuar në sipërmarrje që sigurisht do të kenë sukses, por më shumë si një aftësi për të bërë diçka ngaqë është e mirë.

Gënjeshtra nuk mund të na shpëtojë nga një tjetër gënjeshtër.

Shprsa përfundimisht nuk është e njëjta gjë si optimizmi. Ajo është bindja se diçka do të marrë për mirë, por gjithsesi diçka që ka kuptim, varësisht nga mënyra si merr drejtim.

Puno për diçka ngaqë është mirë, jo ngaqë ajo ka shansin për sukses.

Unë vërtet i përkas një sistemi ku fjalët janë në gjendje ta tundin krejt strukturën e një qeverie, ku fjalët mund të tregohen më të fuqishme se dhjetë divizione ushtarake.

Unë mendoj se teatri gjithmonë duhet të jetë diçka e dyshimtë.

Nëse duam ta ndryshojmë botëkuptimin tonë, pamjet nuk do të ndryshojnë. Artisti ka një punë shumë të rëndësishme për të bërë. Ai nuk është një figurë e vogël periferike për t’i dëfryer të pasurit, ai është vërtetë i domosdoshëm.

A nuk është momenti i dyshimeve më të thella ai që iu jep jetë qartësive të reja? Ndoshta pashpresa është trualli i vërtetë që ushqen shpresën njerëzore; ndoshta njeriu nuk mund ta gjeë kurrë drejtimin në jetë pa e përjetuar së pari absurditetin e saj.

Ashtu si rritja konstante e entropisë (transferimi i informacionit në një mesazh të caktuar, shënim përkthimi) është ligji bazë i universit, ashtu edhe ligji batë i jetës duhet të jetë sa më përkryer i strukturuar dhe të luftojë kundër entropisë.

Njeriu modern duhet ta zbresë spiralen e absurditetit të tij deri në pikën më të ulët; vetëm atëherë mund të shohë përtej saj. Natyrisht është e pamundur t’i biesh rrotull, kapërce mbi të ose thjesht shmange atë.
Askush nga ne nuk i nhej të gjitha potencialet që flenë në shpirtin e popullit apo të gjitha mënyrat se si populli mund të na surprizojüe ne kur është ndërveprimi i duhur i ngjarjeve.

Orvatja për t’ia kushtuar veten vetëm letërsisë është gjëja më mashtruese, dhe shpesh, në mënyrë paradoksale, është letërsias ajo që vuan nga kjo orvatje.

Sa më i thellë të jetë përjetimi i një mungese të kuptimit – me fjalë të tjera, absurditetit – aq në mënyrë më energjike kërkohet kuptimi.

Shpëtimi i kësaj bote njerëzore nuk ndodhet tjetërkund veçse në zemrën njerëzore në fuqinë njerëzore për të reflektuar, në butësinë njerëzore dhe në përgjegjshmërinë njerëzore.

Tragjedia e njeriut modern nuk është se ai di gjithnjë e më pak rreth kuptimit të jetës së tij, por ngaqë kjo e mërzit atë gjithnjë e më pak.

Nganjëherë na duhet të prekim fundin e mjerimit për ta kuptuar të vërtetën, prandaj na duhet të prekim fundin e së mirës për të parë yjet në dritën e tyre të plotë.

Pa qytetarë të lirë, vetërespektues dhe të pavarur nuk mund të ketë kombe të lira dhe të pavarura. Pa paqe të brendshme, e cila është paqe midis qytetarëve dhe paqe midis qytetarëve e shtetit, nuk mund të ketë garanci për paqe të brendshme.

Elida Buçpapaj

Faik Konica-AFORIZMA

Sa lehtë përdorë njeriu fjalë të mëdha për të mëshehur nën ‘to intriga e për të shfrytzuar zëmrime të veçanta.

(Albania, nr.1, 1897)

Për të gjykuar mirë një njeri që ka pjesë në histori, duhet t’a gjykojmë jo mbas mendimeve të kohës së sotme, po mbas kohës ku ay vetë u rrit, u suall e roiti.

(Albania, nr.2, 1902)

Nuk thom se jeni shqiptar të liq, po pse doni të gjykoni punëra që s’i dini.

(Albania, nr.2, 1902)

Le të shkruajnë të gjithë sa të munden, le të dalin mijëra artikuj e qindra libra; e, me kohë, n’ato shkrime do të ndodhen sa që do të kenë një vlerë letrare të vërtetë, që do të mbeten kur të harrohen të tjerat, e që do të jenë shtyllat e para të një letrature kombëtare.

(Albania, nr.4, 1902)

Koha kur rojmë është koha e reklamës, dhe nuk duhet të çuditemi kur shohim mediokritetet e vëndit t’onë të hidhen përpara dhe përpara dhe përpara duke mos bërë vënt përveç për shokë në shkallë mëndore të tyre.

(Albania, nr.1, 1909)

Njerëzit e paditur, në shumicë, rrojnë më tepër se të diturit, se këtyre u punon nat’ e ditë mëndja e ashtu u prishet më shpejt organizmi.

(Albania, nr.5, 1899)

Ka njerëz që shitën nër guverna për të pështyr gënjeshtra. Ka të tjerë që marrin ndihmë nga një guvernë për të thënë të vërteta që ndryshe nuk mund t’i thonë.

(Albania, nr.2, 1899)

Kur e nget një njeri s’ke të drejtë t’i thuash pse më nget.

(Albania, nr.2, 1899)

FLAMURI

Flamuri përmbledh kujtimet e shkuara të një kombi dhe një gjuhe të pashkruar që mund ta kuptoj syri dhe zemra e çdo njeriu me ndjenja. Cilat janë kujtimet që shfaq, duke valuar, Flamuri ynë? Nuk janë kujtime goditjesh kundra fqinjëve, nuk janë kujtime lakmirash dhe rrëmbimesh: janë kujtime vetëmbrojtjeje me mundime të palodhura dhe me trimërira të gjata e të forta që kanë lënë gjurma në letërsinë e gjithë popujve të qytetëruar. Nga kjo pikëpamje mund të mburremi se Flamuri ynë, siç është një nga më të vjetrit e botës, është dhe një nga më të drejtët.

KËSHILLA NJË GAZETARI

( Faik Konica boton në të përkohshmen “Albania” më 15 shtator 1901, këshillat pasonjëse për një djalë që kish ndërmend të botonte një gazetë shqip në Misir.)

I dashur mik – në e bëfsh gazetën me fleta të mëdha; shqiptarët do të thonë që s’fshihet dot lehtë; në e bëfsh me fleta të vogëla, do të thonë se s’është gazetë, por libër. Në e shtypsh me letra të holla, do të thonë se s’këndohen edhe prishin sytë; në e shtypësh me letra të trasha do të thonë se je “hamall” e kërkon të mbushësh vend. Në shkrofsh toskërisht, do të thonë se s’është gazetë për gjithë shqiptarët; në shkrofsh gegnisht prap ashtu, në shkrofsh në gjuhë të përzier me të dyja, gjysëm gegnisht, gjysëm toskërisht, do të thonë se është “çervish”.

Në mos shkrofsh për politikë, do të thonë se s’është koha të punojmë për letratyrë, kur vendi ndodhet në rrezik; në shkrofsh për politikë do të thonë se prishë punë duke egërsuar qeverinë. Në folsh butë për Turqinë, je i paguar prej Stambollit; në shkrofsh rreptë kundër Turqisë, kërkon të të jap Sulltani të holla që t’a pushosh gazetën. Në mos gjefsh të holla që ta mbash gazetën, do të thonë se s’je i zoti, me qenë aq njerëz duan zgjimin e kombit shqiptar; në gjefsh të holla je intrigant a i shitur. Në folsh për plot çlirimin e Shqipërisë, do të thotë je djall e kërkon gjëra që duheshin gatitur në qind vjet më parë; në folç për nevojën të përpiqemi t’a shpëtojmë gjuhën dhe kombësinë, duke vënë vendin nën hijen e një Fuqisë së Madhe, s’qënke shqiptarë i vërtetë.

Në folsh mirë për shqiptarët e krishterë, hidhërohen shqiptarët muhamedanë; në folsh mirë për muhamedanët, hidhërohen të krishterët; në folsh mirë për të krishterët e për muhamedanët që janë shqiptarë të mirë, e ligsht për të ligjt, aherë do të hidhërohen të gjithë. Aq për sot, se kam frikë mos të zërë gjumi.

Gijom APOLINERI

FAIK KONICA

Ndër njerëzit që kam njohur e që më kujtohen me kënaqësi të madhe Faik Konica padyshim është nga më të veçantët.

Ai lindi në Shqipëri 40 vjet më parë në një familje që ka ruajtur besimin e krishterë. Ky shqiptar (ce chkipe) studioi në Francë. Në moshën 20 vjeçare pati rastin që mund të bëhej një prift i Grande Chartre, por ai nuk e bëri këtë. Pak nga pak besimi i tij do të humbte dhe do të kthehej në indiferencë, madje gjer në antiklerikalizëm, ç’ka na kujton atë të Merimie-së. Kështu ai vazhdoi studimet e tij por meqë ishte një atdhetar i madh ai u kthye në Shqipëri, ku sipas thënieve të tij ishte dënuar dy herë me vdekje, në mungesë, për komplot ndaj pushtetit otoman. Ai u rikthye në Francë ku e njohu në një mënyrë të shkëlqyer gjuhën dhe letërsinë franceze dhe u lidh me të gjithë ata që e admironin Shqipërinë. Megjithatë, liria që gëzonte në Francë i dukej e pamjaftueshme dhe kështu shkoi e u vendos në Bruksel në rrugën “Albanie” p;r t; themeluar revistën erudite “Albania”, ku u muar me politikë dhe akoma më shumë me letërsi, histori, filologji, etj.

Ai ja kushtoi pjesën më të madhe të jetës së tij lëvizjes kombëtare shqiptare, duke e pastruar gjuhën shqipe nga termat e pasakta apo parazite. Në pak vite ai përpunoi plot pathos një gjuhë të bukur, të pasur dhe të zhdërvjellët. Por ashtu si në Paris, edhe në Bruksel liria nuk i pëlqeu. Njëherë pati një ndodhi me një polic. Polici e pyeti:

-Cila është kombësia juaj?

-Jam “albanais”!

-Ku banoni?

-Në rrugën “Albania”

M; kishte ftuar të shkoja dhe të kaloja disa ditë si mik tek ai. Do të vinte vetë në stacion por duhej një shenjë si ta njihja. Kishte vendosur të mbante në thilenë e xhaketës një orkide. Treni im arriti me shumë vonesë. Në stacion, Viktoria vuri re se shumë njerëz mbanin orkide në xhaketat e tyre. Si vallë do ta njihja shqiptarin tim? Mora një karrocë dhe mbërrita tek ai sipas adresës, pikërisht në momentin kur ai po dilte për të blerë orkiden.

Qëndrimi im në Londër ishte i këndshëm. Konica kishte pasion klarinetën, oboen si dhe kornën angleze. Në sallonin e tij kishte një koleksion të vjetër të instrumenteve muzikore prej druri. Në mëngjes, duke pritur për të ngrënë, si gjithmonë me vone-së, miku im luante arie të vjetra me hundë e qëndronte në këmbë me një pamje serioze përballë tavolinës. Mëngjesin e hanim sipas mënyrës shqiptare, d.m.th. pa pushuar. Çdo dy ditë ai servirte një kek ëmbëlsirë që mua s’më pëlqente fare. Një ditë kishte ushqim të mirë që mua më pëlqente por atij nuk i shijonte. Mëngjeset zgjatnin aq shumë sa s’kisha kohë të vizitoja muzeumet e Londrës sepse arrija aty kur dyert e tyre mbylleshin. Por ne bënim shëtitje të gjata. Gjatë këtyre ditëve shëtitjeve mësova se çfarë shpirti të hollë e plot kulturë kishte Faik Konica. Ashtu dhe gjith shqiptarët e racës së mirë, ai ishte disi tekanjoz, por un; isha aq i prekur nga miqësia e tij sa kjo gjë nuk më bënte dhe shumë përshtypje. Teket e tij manifestoheshin në mënyrë të çuditshme. Për shembull nëse hynte në një magazinë për të blerë diçka, dilte me shpejtësi që andej me frikën se mos e ndiqte tregtari, sikur ai të dyshonte se ai kishte vjedhur. “Kështu është, më thoshte ai,edhe pse unë kurrë nuk kam vjedhur”. Në Londër, Faik Bej Konica më tregoi bibliotekën e tij. Ai i kishte shitur të gjitha librat që kishte pasur më parë për të blerë botime angleze ku tekstet ishin shtypur me germa të vogla. Duhej një lente zmadhuese për t’i lexuar ato. Kështu, ai kishte krijuar një bibliotekë të re e të madhe që përmblidhej në një dollap të vogël. Nga librat e vjetër ai kishte ruajtur një fjalor të Bejlit, të cilin e kishte si një mësues shpirtëror, si dhe fjalorin e Darmasterit.

Si një bej i dytë, Faik Konica ka patur gjithnjë maninë e pseudonimeve. Ai i ndryshonte shpesh ato. Kur e kam njohur unë si shkruante me pseudonimin Thrank – Spirobeg, sipas emrit të një personazhi historik të Leon Kahn, një kryevepër e frymëzuar nga historia e shqiptarëve. Por duke parë se tipografët ja ortografisnin gjithnjë pseudonimin e tij, Faik Konica vendosi ta shënonte pikërisht kështu. Kjo nuk zgjati më shumë se dy-tri vjet dhe ai përdori një tjetër pseudonim me të cilin do të nënshkruante një vepër mjaft të rëndësishme dhe të shkruar mjaft mirë të titulluar “Ese mbi gjuhët artificiale”, nga Pyrrhus Bardyli. Shkova edhe njëherë tjetër në Londër tek Faik Konica, i cili tashmë ishte martuar dhe banonte në Ching Ford. Ishte pranverë dhe ne shëtisnim fushave duke kaluar orët dhe duke ndjekur njerëzit që luanin golf. Faiku kishte blerë pula që të kishte prej tyre vezë të freskëta. Por kur pulat bënin vezë ishte e pamundur që ai t’i hante. E si mund t’i hante vezët e atyre pulave që i njihte dhe i ushqente me duart e veta. Dhe pulat nuk vonuan t’i hanin vetë vezët e tyre. Ky fakt e tmerroi Faik Konicën i cili filloi t’i shihte me tmerr ato shpezë të gjora, duke mos i lënë të dilnin nga kafazi, gjersa kështu ato nisën të hanin njëra tjetrën. Më së fundi mbeti vetëm fitimtarja e cila kaloi dhe pak kohë të jetës së saj në vetmi. Atë pulë që munda ta shoh, ishte bërë e egër dhe si e çmendur. E dobët dhe e zezë, shumë shpejt ajo ngjau me një korb dhe pak para ikjes sime i shëmbëllente një lloj miu.

Faik Konica botonte revistën “Albania”. Në kopertinën e saj kishte vendosur një emblemë me stemën e shtetit shqiptar, pikturuar nga një piktor i talentuar francez. Po kështu ai do t’i kushtonte mjaft vëmendje artikujve dhe shkrimit të tyre. Ngaqë kalonte shumë kohë në përpilimin e tyre, revista shpesh dilte me vonesë. Në vitin 1904 u botuan numrat e vitit 1902 dhe në vitin 1907 dolën të gjithë artikujt e vitit 1904. Vetëm revista franceze “L’Occident” mund të rivalizonte në këtë pikë me revistën “Albania”.

Kur u b; revolucioni xhonturk, Faik Konica mendoi të kthehej në vendin e tij. Por ngjarjet nuk ndodhën ashtu siç i mendonte ai. Kështu ai u nis me shpejtësi në Amerikë ku po merrte hov lëvizja çlirimtare. Më shkroi për herë të fundit para se të nisej në Amerikë, pastaj nuk morra më lajm nga ai. Dija se ishte në Amerikë në një koloni të madhe dhe të pasur të shqiptarëve. Kujtoja se ai vend do ta kishte pritur mirë njeriun e ndritur të gjuhës shqipe, por më vinte keq që nuk më shkruante më për aventurat e tij. Vitin e fundit, gjeta në një librari numrin e parë të një reviste të titulluar “Trumpeta e Krujës” sipas emrit të kryeqytetit të Skënderbeut. Në të mësova se ai jetonte në Sent Luis të Missurit dhe nuk shkruante më në frëngjisht, gjuhë të cilën e njihte mjaft mirë, por në anglisht, të cilën e fliste shumë keq. I shkrova në adresën Sent Luis por nuk mora përgjigje prej tij. Kur ja, ditën e fundit, një letër nga Çikago ma kujtoi përsëri shqiptarin tim. Letra ishte shkruar nga Benjamin Decastres por shkrimi i zarfit nuk më la asnjë dyshim se ishte ai i Konicës, një shkrim i imët dhe i bukur që u ngjante atyre të shtypshkronjave, si shkrimi i vetë Petrarkës. Hapa letrën dhe aty gjeta dy faqe të shtypura në anglisht të titulluar”Prelude”, kushtuar gjithë atyre që e kishin ndihmuar egoizmin e tij militant. Ishte në fakt një lloj poeme në prozë, plot fraza filozofike e imazhe biblike ku përmendeshin dhe Gëtja e Betoveni.

Kjo lamtumirë e veçantë e Faik Konicës për ata që i kishte njohur por që tashmë i kishte këputur lidhjet e miqësisë, nuk më la asnjë shpresë se mund ta shihja atë përsëri. Ai tani ka hequr dorë nga Europa dhe nuk boton më “Trumpeta e Krujës”. Ndoshta tani as vetë Shqipëria nuk bën më pjesë në preokupimet e tij. Tej gjithë punëve të tij në Miçingan, ky stërnip i Gjergj Kastriotit shfaq tani melankolinë e europianit tejet të kultivuar dhe të poetit të zhgënjyer, por në hipokondrinë e tij nuk mund të mos ekzistojnë padyshim katër vëllimet e fjalorit të Bejlit.

“Mercure de France”, 1912