Të hidhëruar dhe të mallëngjyer e Philip Rothit

https://www.nytimes.com/2018/05/22/obituaries/philip-roth-dead.html

“Të hidhëruar dhe të mallëngjyer…” Kështu shprehet bota letrare për lajmin e vdekjes së Philip Rothit në të gjitha rrjetet sociale ku shkrimtarë, kritikë dhe lexues shprehën ngushëllimet dhe e kujtuan autorin 85 vjeçar amerikan.

https://en.wikipedia.org/wiki/Philip_Roth

E para që u shpreh ishte autorja Joyce Carol Oates, që ishte e lidhur me Rothin, ndau me publikun një intervistë që bëri bashkë me autorin në vitin 1974. “Ishim shumë të rinj atëherë, por Philip kishte një sasi të konsiderueshme punësh. Unë e kuptova që ishim shpirtra binjakë kur pashë që në murin e dhomës së shkrimit mbante Franc Kafkën, një foto identike me atë që mbaja unë. U prehtë në paqe!”





Autor tjetër që shprehu keqardhje në gazetën britanike “The Guardian” ishte Jonathan Safran Foer, i cili sinjalizoi se ndikimi i Roth është i krahasueshëm me autorë amerikanë të përmasave të Herman Melville dhe Emily Dickinson. “Nëse do të kem nipër shpresoj që t’i lexojnë dhe që jetët e tyre të formësohen nga fjalët e tij ashtu siç ndodhi me timen. Ai ishte heroi im!”

Shkrimtarja dhe mikja personale e Rothit, Anne Margaret Daniel u shpreh për ndikimin e tij dhe se asnjë autor amerikan nuk kishte njohje më të pasur mbi historinë e vendit. Autorja sugjeroi se vepra e Rothit duhet të jetë pjesë e studimit të historisë amerikane të shek XX.

Një tjetër përfaqësues i letërsisë ishte edhe Gary Shteyngart: “Nuk do të ketë asnjë si ai”. Gazeta La Reppublica e përshkruan autorin si një shkrimtar me shpirt hebre që rrëfeu Amerikën. Autori spanjoll Juan Cruz tha se amerikani ishte shkrimtari që pushoi së shkruari kur i deshi qefi.

The New York Times e përshkruan veprën e Rothit si imponuese dhe thotë se vepra e tij eksploron si askush tjetër epshin, judaizmin dhe Amerikën. The Washington Post rrëfen mbi ndikimin që provokoi një nga romanet e tij më të njohur “Ankimi i Portnoit”, i cili skandalizoi dhe ndryshoi për gjithmonë letërsinë amerikane.

Gazetarja e francezes Le Monde, Josyane Sauvigneau, e cila ishte mike e afërt me autorin dhe që e kishte intervistuar shumë herë përgjatë karrierës së tij u shpreh: “Thonë se Philip Roth ka vdekur. Me siguri është gënjeshtër. Duhet të ketë çuar në varr ndonjë nga dublantët e tij”. “Nathan Zuckerman dhe David Kepesh janë të gjallë përgjithmonë në romanet e tij dhe aventura e bukur në Newark (New Jersey) filloi në 19 mars 1933 dhe përfundoi këtë të martë në 22 maj, në Nju Jork,” – publikoi prestigjiozja e letërsisë kritike Livres franceze.

DEMALIA RRËFEN! KADAREJA MË THA: ‘ULE ZËRIN SE KA APARATE PËRGJIMI’

Në Kinostudio kishte ndodhur një “demonstratë e heshtur”. Pesë vetë ishin arrestuar e rrahur. Ishte viti 1990. Në këto kushte Ilir Demalia do të takonte shkrimtarin Ismail Kadare. Sot, 28 vjet më vonë, Demalia kujton atë takim dhe bisedat që zhvilloi me Kadarenë.

Në një intervistë për “Panorama”, Demalia rrëfen se si u mor peng nga Sigurimi i Shtetit, çfarë ndodhi pasi u lirua, a u kontaktua më prej tyre, për të vijuar me largimin me ambasadat, ndjekjen në distancë nga Sigurimi dhe hapjen e dosjes së tij, prej nga mori nxitje dhe ky rrëfim.

“Mediat duhet ta trajtojnë edhe njëherë temën e dosjeve dhe persekutimeve, sepse edhe po t’i hapim, nuk do nxjerrim asgjë. Unë e mora dosjen time, i pashë kush më kishin kallëzuar, kush ishin ata që kishin përpiluar raportet ndaj meje. Kaq. Çfarë mund të bëj më shumë se kaq?! E shova kuriozitetin. Hapja e dosjeve ka kuptim për të ndaluar ata persona që janë në funksione shtetërore, publike dhe mediatike që të mos ushtrojnë më këto funksione, sepse me dosjet e tyre ata janë pengje të së kaluarës së tyre si bashkëpunëtorë të Sigurimit të Shtetit”, thotë Demalia.

-Pas pengmarrjes së Sigurimit të Shtetit për të bërë të mundur rekrutimin tuaj, si ka vazhduar jeta, ju kanë kontaktuar përsëri?

I. Demalia: Pas reagimit të tim eti, duke vajtur te Foto Çami e duke i thënë që djali im nuk është mirë nga trutë, është i çmendur dhe mos u merrni me të, Sigurimi më la të qetë, nuk u mor më me mua. Unë i thosha shpeshherë tim ati, si më bëre mua të çmendur?! Ai më përgjigjej duke më thënë se më mirë të hapet nami si i çmendur, sesa të hash burgun.

Mos harrojmë se ka qenë viti 1988, pas dy vitesh ra i gjithë kampi komunist, Muri i Berlinit. Unë mendoj se regjimi komunist dinte se çfarë po ndodhte dhe se çfarë duhet të bënte. Ndihej një lloj zbutjeje, regjimi me institucionet e tij nuk donte të godiste fort, sepse edhe reagimi do të ishte po aq i fortë. Po bëheshin më shumë të goditur në Shqipëri sesa të pagoditur. Regjimi u trondit seriozisht pas Rumanisë dhe rënies së Çausheskut, aty udhëheqësit e partisë panë se fati i Çausheskut mund të ishte dhe fati i tyre. Ngjarja e brendshme që e gjunjëzoi regjimin ishte hyrja në ambasada e 6 mijë shqiptarëve.

-Çfarë ndodhi pas bisedës suaj me drejtues të Sigurimit në Tiranë?

I. Demalia: Unë dola, vijova jetën normalisht dhe pse duke u ruajtur disi, duke qenë më i rezervuar në të shprehur dhe komunikuar me njerëzit, se kuptova që isha i skeduar nga Sigurimi i Shtetit.

-Ata ju thanë juve që të mos i tregonit babait dhe askujt për këtë bisedë dhe të kërkuan që të mendoheshit dhe të takoheshit përsëri. U takuat prapë?

I. Demalia: Jo, jo nuk kam pasur asnjë takim me ta, asnjë ngacmim dhe nuk i kam parë më me sy. Pelivan Lushin e kam parë kur jam kthyer për herë të parë nga Gjermania në 1992. Unë vazhdova punën, jetën e përditshme, më i kujdesshëm, vazhdova shkollën dhe filluan përsëri bisedat me miq dhe shokë, atë çfarë dija unë të bëja, duke u kthyer në origjinë. Nuk dilja dot nga vetja. Por për fat ishim në fund të jetës së sistemit komunist.

-E prisnit hyrjen masive të të rinjve në ambasada në korrik 1990? Si e keni përjetuar?

I. Demalia: Unë kam shkruar një libër për atë periudhë që është vlerësuar nga ambasadori Rajerson, ambasadori Dan, nga ish-Kryeministri Meksi, nga profesor Përparim Kabo. Ngjarja e ambasadave nuk ka pasur ndonjë organizim, ka qenë një precipitim i gjithë ngjarjeve që po ndodhnin rreth Shqipërisë dhe ka ardhur natyrshëm. Por një gjë dua të them, dosja ime që unë mora në Autoritetin e Hapjes së Dosjeve të Komunizmit nuk ka si qëllim që të tregoj se, shikoni unë paskam qenë i persekutuar apo i përndjekur.

Sepse ka dosje të mijëra njerëzve që vuajtën nëpër burgje, u pushkatuan, u internuan etj., etj. Ne duhet të heqim dorë nga manipulimi, simulimi i shumë gjërave, sepse shumë njerëz që janë arrestuar apo janë thirrur nga Sigurimi, apo Dega e Punëve të Brendshme, e kanë pranuar fajësinë dhe për këtë ata nuk duhet të ndëshkohen sepse kanë pranuar fajësinë, sepse ajo mund të ketë ndodhur përmes presioneve, torturave etj. Edhe babain tim e shtrënguan, por ai nuk e pranoi fajësinë dhe për shkak të kësaj ai mori pafajësinë, si edhe unë, që nuk pranova asnjë nga akuzat që më bënë drejtuesit e Sigurimit të Shtetit.

Kur ndaj meje po ngrihej një akuzë, unë do të pranoja, po, jam kundër regjimit komunist, kundër partisë?! Kjo është çmenduri. Edhe mediat duhet ta trajtojnë edhe njëherë këtë temë, temën e dosjeve dhe persekutimeve, sepse edhe po t’i hapim, nuk do nxjerrim asgjë. Unë e mora dosjen time, i pashë kush më kishin kallëzuar, kush ishin ata që kishin përpiluar raportet ndaj meje. Kaq. Çfarë mund të bëj më shumë se kaq?! E shova kuriozitetin. Hapja e dosjeve ka kuptim për të ndaluar ata persona që janë në funksione shtetërore, publike dhe mediatike që të mos ushtrojnë më këto funksione, sepse me dosjet e tyre ata janë pengje të së kaluarës së tyre si bashkëpunëtorë të Sigurimit të Shtetit.

-Ju thatë që jeni ndjekur deri sa keni hyrë në Ambasadën Gjermane..

I. Demalia: Po nga dosja ime që unë shoh sot, rezulton se kam qenë i ndjekur, por jo vetëm unë edhe im atë. Ka pasur raportime për mua edhe kur kam qenë në Gjermani.

-Edhe në Gjermani? Ishit ju në dijeni?

I. Demalia: Po, ka pasur raporte kur unë isha në Gjermani. Kur kemi dalë nga ambasadat, unë kam qenë personi që kam folur në mediat ndërkombëtare, “Zëri i Amerikës”, shkoja në Paris, shkruaja, më intervistonin, pra, kam qenë shumë aktiv. Për mua raportonin nga Gjermania dhe Franca, ndërsa në Tiranë ndiqej dhe përgjohej im atë dhe telefoni i shtëpisë sonë. Nga ky aktivitet, Sigurimi i Shtetit futi në dosje 2A edhe nënën time në shtator 1990, kohë që regjimi i kohës ishte në grahmat e fundit, Sigurimi vazhdonte bënte dosje për shqiptarët.

-Si ndiqeshit ju në Gjermani?

I. Demalia: Ka pasur edhe atje njerëz që jepnin informacione për aktivitetin tim, sepse unë në atë kohë kam takuar Leka Zogun, eksponentët e Ballit dhe Legalitetit, Abaz Ermenjin, kam folur në radion e Brukselit. Të gjitha këto raportoheshin prej andej. Në dosjen time sot unë lexoj që Ilir Demalia vazhdon të mbajë një qëndrim të hapur kundër pushtetit popullor etj., etj..

-Si e mbani mend përbërjen e njerëzve që hynë në ambasada, mund të kishte aty dhe njerëz të Sigurimit të Shtetit?

I. Demalia: Përbërja ishte nga të gjitha shtresat, në maxhorancë kishim me nivel të ulët arsimor, shkollë e mesme ishin një pjesë e mirë, me shkolla të larta ishin pak, por një numër i madh prej tyre, 200-330 persona kanë qenë me dosje 2A dhe 2B. Megjithatë, ajo ngjarje erdhi si virus të ngjarjeve në Europën Lindore, regjimi ishte dobësuar tashmë, kishte falimentuar ekonomikisht, zemërimi i pashprehur i njerëzve kishte arritur kulmin.

Regjimi bëri të vetmen gjë që kontrolloi rënien e tij duke përgatitur dhjetorin e 1990-s, gjë që shpjegon dhe situatën e sotme ku ndodhet Shqipëria. Në ambasadë unë organizova një peticion politik, flisja shumë dhe jemi larguar më 13 korrik 1990 drejt Gjermanisë. Duke iu referuar disa materialeve arkivore, duhet të ketë pasur dhe njerëz të Sigurimit të Shtetit për t’u informuar nga brenda ambasadave, por dhe jashtë më pas.

-Para se të hynit në ambasada, ju jeni takuar dhe me Ismail Kadarenë. Si e komentonte Kadareja gjendjen e Shqipërisë dhe të regjimit komunist?

I. Demalia: Shkak për takimin tim me Ismail Kadarenë në shtëpinë e tij është bërë Gramoz Pashko. Pas mbledhjes së Kinostudios, ku u bë ajo që është quajtur “demonstrata e heshtur” e ku u arrestuan 5 vetë, mua, Reis Çiçon, Hektor Pustinën, Ylli Beqirin dhe Spartak Pajën. Na kanë goditur dhe i kam thënë Piro Lakos se në Kodin e Procedurës Penale dhuna fizike dhe tortura është e ndaluar. U bë një debat i ashpër për kohën. Kjo mbledhje bëri bujë në Tiranë, njerëzit më takonin në rrugë. Me Gramoz Pashkon unë kisha njohje, më takon dhe më thotë se duhet të takosh Ismail Kadarenë dhe t’i tregosh se çfarë realisht ndodhi në Kinostudio. Rezultonte se Kadare i kishte çuar një letër Ramiz Alisë, ku shprehte shqetësimin se Sigurimi i Shtetit po dhunon dhe po ushtron dhunë ndaj njerëzve.

-Kur e keni takuar?

I. Demalia: Në maj 1990. I vajta në shtëpi. Kadare ishte në një gjendje të rëndë, pa humor, një gjendje dëshpërimi, mërzie. I tregova se çfarë kishte ndodhur në Kinostudio. Kadare më tha se i kam shkruar letër shefit të Shtetit, nuk e përmendi emrin e Ramiz Alisë, dhe dua të di më me hollësi se çfarë ka ndodhur aty. Unë flas me një ton të lartë zëri dhe Kadare më tha: “Ule zërin se në shtëpinë time mund të ketë aparate përgjimi”. I fola për Fishtën, sepse isha shumë i apasionuar pas Fishtës, poezitë e tij i recitoja dhe në Kinostudio. I thashë se si është e mundur që ju keni shkruar në mënyrë të tillë për Fishtën?! Ai më tha, se duke e sharë unë e kam mbajtur gjallë Fishtën, se nëse nuk do të shkruanim farë për të, ai do ishte harruar.

-A u shpreh Kadare për regjimin e kohës?

I. Demalia: Çezarit t’i japim atë që i takon. Kur unë i tregova se si na kishin rrahur në Degën e Punëve të Brendshme, Kadare iu drejtua Elenës se e kupton ti se ai (e kishte fjalën për Ramiz Alinë) do ta demokratizojë vendin me këta përbindësha! E kishte fjalën për Zylyftar Ramizin, Hodo Hodajn dhe Dilaver Bengasin.

ILIRËT, SHQIPTARËT DHE GJARPRI I SHTËPISË

Legjenda thotë: Besohet se çdo shtëpi ka gjarprin e vet. Ata si rëndom, janë të qetë. Ndodh që gjatësia e tyre të jetë mbi dy metra, por populli i quan “gjarpërinjtë e shtëpisë” ose “gjarpri i shtëpisë”.

Ata lëvizin apo ecin nëpër shtëpi lirisht dhe askush nuk guxon t’i ngacmojë, kështu që shpesh herë i gjejmë nëpër teshat apo mbulesat e fjetjes, nën jastëkët, nëpër djepet e foshnjave, e kështu me radhë. Iu jepet qumësht në vendet e caktuara, ku gjarpri i shtëpisë zakonisht e ka daljen e vet. Thuhet se nëse e mbysim gjarprin, atëherë ai i ndëshkon saqë në atë shtëpi ndodhin ngjarje të kobshme, u digjet shtëpia, mund të vdesë dikush prej anëtarëve të familjes, etj.

Është interesant të përmendet rasti i mbrojtjes nga magjia nëpërmjet kokës se gjarprit. Vajzat e bukura dhe nuset, me qëllim që të mbrojtjen nga magjia, e mbartin në qafë dhe midis gjinjve kokën e gjarprit.

Në fakt, kur dikush rastësisht gjatë punës së përditshme në fushe mbyste ndonjë gjarpër, ia merrte kokën, të cilën sipas nevojës më vonë mund ta mbante një vajzë ose nuse e shtëpisë.

Koka e gjarprit e mbajtur në qafë ose midis gjinjve është një ritual i trashëguar që nga ilirët, të cilët besonin në forcën mbrojtëse të gjarprit.

Gjarpri edhe sot e kësaj dite tek shqiptarët konsiderohet si “roje i shtëpisë” dhe mendohet se secila shtëpi diku në themelet e saja e ka gjarprin e vetë i cili e mbron shtëpinë. Prandaj kur ai paraqitet në oborrin e shtëpisë as nuk mbytet e as nuk ngacmohet, por lihet i qetë. Pra, koka e gjarprit te shqiptarët e ka pasur kuptimin e një objekti sigurie për individin dhe shtëpinë.

Asnjë kafshë në simbolikën religjioze tek ilirëve nuk ka luajtur rol të rëndësishëm sa gjarpri. Kjo kafshë misterioze, me formë të jashtëzakonshme e cila pa zhurme zvarritet dhe del nga thellësia e tokës aty ku jetojnë demonët dhe zotat e nëntokës, si edhe shpirtrat e të ndjerëve, i cila me kafshimin e vet mundet aty për aty ta mbysë jo vetëm kafshën, por edhe vete njeriun, ka nxitur respekt nga frika. Nuk është e rastit, pra, që gjarpri luan rol të rëndësishëm në religjionet dhe mitologjitë e të gjithë popujve që shtrihen në viset , ku jetojnë gjarpërinjtë, nga Amerika deri në Perëndim, e deri në Azi në Lindje, që prej kohërave paleolitike e deri në ditët tona.

Tek ilirët, sidomos tek ata të Jugut, gjarpri është kafsha e cila me domethënien e vetë të shumëfishtë zë vendin qëndror në strukturën religjioze simbolike. Ai është kafshë toteme dhe kryetar i fisit ilir, simbol i mençurisë, i së keqes, shëndetit, pjellorisë, personifikim i shpirtit të të ndjerit, mbrojtës i vatrës së shtëpisë e mbi të gjitha kafshë mitologjike.

KONTESTOHET ZGJEDHJA E KRYETARES SË KUSHTETUESES MR.SC.ARTA RAMA-HAJRIZI

Arta RamA-Hajrizi  është duke iu kontestuar zgjedhja si kryetare e Gjykatës Kushtetuese. Ish-gjyqtarë e gjyqtarë në këtë institucion i kanë thënë gazetës se ajo ka siguruar mandatin e dytë në shpërputhje me Kushtetutën e Rregulloren e Punës së gjykatës, meqë ka qenë e vetmja kandidate në garë.

Ata kanë treguar se Rregulli i 10-të i Rregullores, në bazë të së cilit është zgjedhur Rama, përmban kërkesa identike sikur paragrafi 5 i nenit të 85-të të Kushtetutës, që i referohet zgjedhjes së presidentit të shtetit.

Në rastin e zgjedhjes së Behgjet Pacollit për president, Kushtetuesja në një aktgjykim kishte bërë të qartë se procedura vetëm me një kandidat përbënte shkelje. Për këtë, por edhe për faktin se ishte konsideruar të mos kishte pasur kuorum në atë proces, zgjedhja e Pacollit ishte shpallur jokushtetuese.

Arta Rama-Hajrizi, ka shërbyer për një kohë të gjatë si anëtare e grupit punues për themelimin e Gjykatës Kushtetuese të Kosovës. Aktualisht ajo është asistente e lartë e të drejtës kushtetuese në Fakultetin Juridik të Prishtinës ku dhe i ka përfunduar studimet e larta. Hajrizi ka përfunduar magjistraturën për drejtësi dhe qeverisje në Washington College of Law, American University në Washington DC.

Arta Rama Hajrizi në vitin 2012 ka shërbyer si gjyqtare në Gjykatën Kushtetuese.

Rama Hajrizi më 12 shtator 2014 është emëruar zëvendës-anëtare e komisionit të Venecias ku ka përfaqësuar Kosovën.

Ajo njihet edhe si themeluese e Konsullatës së pergjithshme të Republikës së Kosovës në Nju Jork në të cilën shërbeu gjatë viteve 2008-2012. Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese ka qenë pjesë e ekipit të ekpertëve në komisionin për hartimin e Kushtetutes së Republikës së Kosovës.

Arta Hajrizi ka punuar në disa projekte të USAID-it në Kosovë për reformimin e sistemit të drejtësisë dhe të atij gjyqësor. Njihet si ekperte në zbatimin e shumë projekteve në ngritjen e vetëdijësimit për respektimin dhe për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

Aktualisht është duke ndjekur doktoraturën në Universitetin e Prishtinës, është e martuar dhe ka një djalë.

Gjyqtarja Arta Rama-Hajrizi do të marrë postin më 26 qershor 2015, atëherë kur i përfundon mandati kryetarit aktual të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës, Enver Hasani.

Mandati i kryetarit të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës është tri vjet.

Flori Bruqi

OLGA TOKARZCUK, FITUESJA E PARË POLAKE E “MAN BOOKER INTERNATIONAL

Nga Flori Bruqi

Olga Tokarczuk është bërë shkrimtarja e parë polake që ka fituar çmimin letrar “Man Booker International Prize”.

Tokarczuk e mori çmimin që përfshin vlerën monetare prej 50 mijë funtesh për romanin e saj me titull “Flights”. Ajo do ta ndajë shpërblimin me përkthyesen Jennifer Croft, bën të ditur BBC.

David Grossman

Çmimi vjetor letrar u ndahet veprave më të mira të zhanrit fiktiv të përkthyera nga të gjitha vendet e botës. Fitues të mëparshëm të këtij çmimi përfshijnë edhe David Grossman dhe Chinua Achebe. Pesë juri e kanë përzgjedhur veprën “Flights” nga gjithsej 108 aplikime dhe e kanë shpallur fituesen në një ceremoni të mbajtur në Londër.

Lisa Appignanesi, që ka kryesuar jurinë, e ka cilësuar Tokarczukun “shkrimtare me zgjuarsi të mrekullueshme, imagjinatë dhe mendje letrare”. Në një komunikatë për shtyp nga “Man Booker International”, vepra fituese “Flights” është përshkruar si “roman që ndërlidh fragmente nga shekulli shtatëmbëdhjetë me ditët e sotme lidhur me tema të udhëtimit dhe anatomisë njerëzore”.

Chinua Achebe

Në një prej tyre, anatomisti holandez Philip Verheyen zbulon thembrën e Akilit derisa ekzaminon këmbën e vet të amputuar. Çmimi ndërkombëtar, themeluar më 2005, është i ndarë nga “Man Booker Prize”, që u jepet romaneve më të mira të shkruara në origjinal në gjuhën angleze për çdo vit.

Philip Verheyen

Tokarczuk është e famshme si romanciere në shtetin e saj të lindjes, ku ajo fillimisht ishte bërë e njohur si psikologe në Universitetin e Varshavës. Ajo ka shkruar tetë romane dhe dy përmbledhje me rrëfime të shkurtra. Përkthyesja Jennifer Croft i ka përkthyer veprat e saja nga polonishtja, spanjishtja e ukrainishtja në anglisht, dhe është redaktore në “Buenos Aires Review”.

Jennifer Croft

“Flights” ka mposhtur në garë romane të shkruara nga fituesit e mëparshëm të çmimit, përfshirë Han Kang dhe Laszlo Krasznahorkai, që kishin marrë çmimin më 2016, respektivisht më 2015.

Laszlo Krasznahorkai

Secili autor që është përfshirë në listën e ngushtë automatikisht merr 1 mijë funte. Para vitit 2016, “Man Booker International” ndahej për çdo dy vjet dhe i jepej një autori për krejt veprimtarinë e tij.

Han Kang

Tokarczuk, 56-vjeçare, është një prej romanciereve më të famshme polake dhe ka fituar çmime të shumta kombëtare e të huaja letrare, përfshirë edhe “Nike Literary Award”, që është më prestigjiozi në Poloni.

Olga Tokarczuk

Libri i saj i parë “The Journey of the People of the Book” ishte botuar më 1993. Që atëherë, veprat e saj bestseller janë përkthyer në më shumë se 25 gjuhë të botës. Ajo së fundi ka qenë bashkautore për skenarin e “Spoor”, një film polak që mori çmimin “Alfred Bauer Prize” në festivalin e filmit në Berlin dhe ishte propozimi polak për çmimin “Oscar” për filmin më të mirë në gjuhë të huaj për vitin 2018. Së fundi, ajo është prezantuar nëpër kryetituj të gazetave për kritikat që ia ka bërë qeverisjes së krahut të djathtë polak dhe historinë antisemite të shtetit të saj, gjë që ka shkaktuar të marrë kërcënime me vdekje nga nacionalistët e konservatorët.

Lexoni :

Olga Tokarczuk of Poland Wins Man Booker International Prize

https://www.nytimes.com/2018/05/22/books/booker-international-winner-olga-tokarczuk.html

Kryeministri Rama pritet të mos jetë të shtunën në Tiranë gjatë protestës së opozitës.

Ditën e  premtë dhe të shtunë kreu i Qeverisë do të transferohet në Qarkun e Beratit, në kuadër të takimeve për llogaridhënien para qytetarëve.

Lajmi bëhet i ditur nga burime pranë Qeverisë si dhe konfirmohet nga burime lokale në Berat, ku institucionet vendore janë njoftuar për prezencën dhe takimet e Kryeministrit ditën e shtunë.

Kjo nuk përjashton gjithsesi që Rama të ndryshojë mendje dhe të kthehet të shtunën në Tiranë, por deri mbrëmjen e sotme burimet konfirmojnë se axhenda e Kryeministri parashikon aktivitete në Berat.

Ish premieri shqiptar Prof.dr.Sali Berisha paralajmëron trazira: Të shtunën i tregojmë vendin Edi Ramës

Ish-Kryeministri Sali Berisha në një intervistë në “ABC News” tha se më 26 maj ka revoltë. “Dëshiroj që revolta të ndajë Shqipërinë nga e keqja, vendi është pranë një konflikti, nëse ti u heq qytetarëve edhe shpresën më të fundit që është drejtësia, atëherë rruga e vetme është revolta dhe përballja.Nëse ti i shemb garantin e Kushtetutës, atëherë qytetarët nuk duhet të ikin por duhet të qëndrojnë në këtë vend dhe të përballen dhe të hedhin kalbësirën”, tha Berisha. Ish-Kryeministri tha se opozita del në shesh për t’i treguar vendin Edi Ramës dhe për të zgjidhur këtë krizë.“Edi Rama ka sjellë krizën më të rëndë të 27 viteve, Edi Rama duhet t’i hapë rrugën vendit për zgjidhje politike, që janë zgjedhjet e parakohshme”, tha Berisha.Sipas tij, pasi të shembet perandoria e drogës, pasi të shemben shtyllat e narko-shtetit, atëherë qytetarët shqiptarë do të votojnë të lirë dhe PD duhet të përgatitet të ofrojë alternativën e saj qeverisëse.Ish-Kryeministri Sali Berisha tha se PD ka për objektiv për të kryer integrimin e Shqipërisë në BE.“PD asgjë në botë nuk e tërheq atë nga lufta pa kompromis dhe dhëmb për dhëmbë me krimin dhe pushtetarët e lidhur me krimin. Atëherë po i them Edi Ramës bëju gati për atë që meriton”, tha Berisha.“Duke konstatuar këtë gjendje dramatike, gjendja është buzë katastrofës. Situata është në prag konflikti dhe prag konflikti më shumë se çdo gjë tjetër e ka çuar reforma në drejtësi. Ky vend sot është i vetmi vend që Kushtetutën e ka për tokë, sepse kjo Kushtetutë ka përcaktuar si garant të saj Gjykatën Kushtetuese”, tha Berisha.Sipas tij, nuk ka qytetarë shqiptarë që mund të kërkojë një të drejtë në këtë vend, askush nuk i mbron të drejtat e qytetarëve përballë abuzimit.“Çdo ligj që mund të miratojë Edi Rama, askush nuk nuk e rrëzon dot. Çdo ligj që dhunon Kushtetutën, askush nuk mund ta prekë më. Populli ka pushuar së folur me referendumin dhe kjo ishte një vepër kriminale, puç kundër vendit me shkrirjen e Gjykatës Kushtetuese”, tha Berisha.Sipas tij, as pushtuesit nuk do e bënin këtë, dhe kjo po bëhet vetëm me një qëllim që kryekushtetues të shpallet Edi Rama.“Ishin 3 vende vakante, mund të zëvendësosheshin ata me një veting, nuk shkrihet Gjykata Kushtetuese. Kur u reformua Gjykata Kushtetuese, atëherë duhej të parashikohej kjo situatë, duhej të ishin emëruar 3 vakantët, të bëhej Vetting pa cënuar kuorumin”, tha Berisha, duke e cilësuar atë që ka ndodhur si puç anti-Kushtetues.Berisha tha se edhe ata që mashtruan dy vitet e fundit shqiptarët, sot fshihen si minj. “Edi Rama me platformën e Soros të Reformës në Drejtësi na duhej që të bëhej kryegjykatës dhe kryeprokuror. Ke një raport të Freedom House që thotë se Arta Marku është në kundërshtim me frymën e Kushtetutës. Këtë maskaradë që u bë në Shqipëri do ua faktojmë të gjithë Botës”, tha Berisha.Ish-Kryeministri Sali Berisha iu përgjigj mbrëmë deklarimeve të Edi Ramës dhe Taulant Ballës, sipas të cilëve me 613 kg kokainë kanë lidhje me kupolën e PD-së.“Pronari i firmës i përket një familjeje që ka qenë kundërshtare e Sali Berishës. i Ati i tij ka krijuar Partinë Komuniste pas viteve ’90, xhaxhai i tij ka qenë kryetar i PS-së së Tropojës. Tani çfarë tha Edi Rama dy javë më parë? Rama tha se do të shihni ju se kush nuk e hetoi drogën? Dhe çfarë bëri shkarkoi Besim Hajdarmatajn, ndërkohë që dosjen e kishte Olsi Çela, njeriu më i dashur i Ramës, dhe pavarësisht kësaj ai nuk e kishte mbyllur dosjen”, theksoi Berisha.Prokuroria si kurrë më parë është vegël e Edi Ramës. Kështu u shpreh ish-Kryeministri Sali Berisha, duke shtuar se Saimir Tahiri duhej të ishte atje ku e ka vendin, jo të bënte pushime në shtëpi.“Thonë që kanë ardhur të dhëna shumë më të tmerrshme, por Tahiri nuk shkon atje ku duhej të ishte, pasi Rama është peng i tij”, tha Berisha. Berisha tha se prokuroria sot është në dorën e Kryeministrit Edi Rama si kurrë më parë, është shndërruar në vegël të tij, i cili në anën tjetër është shndërruar në vegël të krimit dhe drogës.Ish-Kryeministri Sali Berisha u pyet lidhur me ish-Kryeprokurorin Adriatik Llalla, ndërsa tha se u tentua që Sajmir Tahiri të zëvendësohej me Llallën, u tentua që të zëvendësohej peshku i madh. “Asnjë prokuror tjetër nuk ka kërkuar më shumë heqje imunitetesh dhe nuk ka hetuar më shumë ministra se Llalla. Deri tani kam dëgjuar për Llallën se ka blerë dhe shitur tokë, por blerje dhe shitje ka me mijëra që kanë bërë. Nëse akuzohet se ka pastruar para, atëherë le të dënohet në shkallën më të rëndë, nëse i ka bërë, por u tentua që të shpëtohej Tahiri dhe të dënohej Llalla. Çdo njeri që ka shkelur ligjin të dënohet, por nuk jam për gjah shtrigash”, tha Berisha.

Shkrimtari gjerman,Hans Joachim Lanksch, e ka fituar çmimin “Azem Shkreli” të edicionit të 16-të të takimeve ndërkombëtare letrare.

Shkrimtari gjerman u vlerësua për kontributin e tij të dhënë në letërsinë shqipe, duke përkthyer në gjuhën gjermane disa vepra të shkrimtarëve shqiptarë.

Gjatë takimit qendror të edicionit të 16-të me radhë të “Takimeve Ndërkombëtare Letrare Azem Shkreli”, shkrimtarit gjerman u nda çmimi kryesor.

Hans Joachim Lanksch tha se ndihet i privilegjuar me përzgjedhjen e tij si fitues sivjetmë i takimeve letrare “Azem Shkreli”.

“Kuptohet se çdo çmim është një nder dhe gëzim i madh për atë që fiton. Për mua çmimi “Azem Shkreli” është një nder i veçantë, për disa arsye: e para Azemin e kam pasur mik, jam takuar për herën e parë në vitin 1986 në Brezovicë dhe jam takuar çdo herë kur ka qenë në Gjermani”, tha ai.

Si arsye të dytë që ndjehet mirë për marrjen e këtij çmimi është se një shkrimtar i huaj po e merr atë, duke u vlerësuar për kontributin e dhënë në letërsinë shqipe.

Hans Joachim Lanksch gjatë karrierës se tij ka përkthyer në gjuhën gjermane disa vepra të shkrimtarëve shqiptarë, ndër to edhe veprat e shkrimtarit Azem Shkreli.

Edicioni i 16-të i “Takimeve Ndërkombëtare Letrare Azem Shkreli”, ishte nikoqir i shumë shkrimtarëve nga vende të ndryshme të botës, të cilët gjatë takimit shpalosën vargje të bukura të poezive të tyre.

Drejtori për Kulturë, Rini dhe Sport në Komunën e Pejës, Engelbert Zefaj tha se takimet letrare “Azem Shkreli” çdo vit po sjellin figura të shquara të letërsisë në qytetin e Pejës.

Intervistë me Hans-Joachim Lanksch

-Mund të na kujtoni takimin tuaj të parë me Martin Camajn, dhe si vazhdoi më pas lidhja mes jush?

Për herë të parë e pashë Martin Camajn kur isha student i ri, në semestrin e dytë a të tretë, në nji ligjeratë të profesorit Alois Schmaus për filologjinë e gjuhëve ballkanike. Më ra ndër sy nji burrë shtatmadh dhe i pashëm që e fliste gjermanishten me theks të çuditshëm dhe mjaft ekzotik për veshin tim. Doktorantët dhe studentët e tjerë të vjetër silleshin rreth burrit shtatmadh me theks të çuditshëm, burrë ky që rrezatote autoritet dhe dije. Mbas ligjerate, studentët kishin zakon me ndęjtë në nji kafené ballë përballë universitetit, te "Papa Schmidt" ("Baba Shmit") ku, përndryshe, profesori ynë Schmaus (i cili fliste rrjedhshëm rusishten, serbishten, çekishten, bullgarishten, shqipen, rumanishten, greqishten, turqishten dhe arabishten dhe i cili nuk mund të jetote pa kave dhe cigare) kishte zakon me u takue me studentët e tij për të diskutue problemet e tyne. Mbas ligjeratës së profesorit Schmaus, te "Papa Schmidt", burri shtatmadh dhe me theks të çuditshëm u tregue si nji qendër e rrethit të studentëve dhe si këshilltar i tyne. Dy studentë u zhytën në bisedë me tę dhe ia banë pyetje për problemet e tyne me gratë. Ky i ndigjote ata me vëmendje, mendohej mirë dhe u fliste qetë, ngadalë dhe në mënyrë të matun tue i këshillue me pjekuni të admirueshme për marrëdhaniet me gra. Ky qe takimi im i parë me Martin Camajn.
Disa semestra mâ vonë u vendosa me mësue gjuhën për të cilën profesori Schmaus na fliste me aq dashuni e pasion, shqipen, ku pedagogin e shqipes e kisha shě burrin shtatmadh e me theks ekzotik. Me kohë, marrëdhania mësues-nxanës dhe mbasandej autor-përkthyes u bâ miqësi.

-Ju u bëtë përkthyesi i Martin Camajt në gjermanisht, përse zgjodhët pikërisht letërsinë e tij, çfarë ju tërhoqi më shumë tek letërsia e tij?

Kurrë nuk kam vendosë me u bâ përkthyes i Camajt a lëre i poezisë shqipe. Nji ditë kena konstatue që unë përkthejsha poezi të ekspresionistit slloven Sreçko Kosovel, ndërsa profesori shkruete poezi. Kur më tha se do të ma sillte dikur librin e vet, mbetesha mjaft skeptik – dihet se, zakonisht, letërsia e profesorave dhe e diplomatëve âsht e dobët... Kur u ballafaqova me poezitë e Martin Camajt, më magjepste bukuria e tyne, ndërthurja e tingujve, muzika intime e tingujve të gjuhës së tyne, ritmi i mrekullueshëm i kangëve popullore. Mbas shikimit në bukurinë e jashtme të këtyne poezive, më tërhoqi kombinacioni i kompleksitetit të tyne me thjeshtësinë e dukjes së tyne, më fascinoi simbioza e arkaikes me modernën dmth. ato ishin poezi moderne mbi nji substrat arkaik elementesh të letërsisë gojore, më pëlqente trajta e tyne eliptike, lapidare dhe lakonike. Poezitë e Martin Camajt përmbajnë pikërisht aq fjalë sa duhen, asnji mâ tepër dhe as edhe nji mâ pak. Më tërhoqi shkalla e naltë abstrakcioni, hermetizmi dhe simbolizimi në vjershat e Camajt, e çmojsha autenticitetin dhe sinqeritetin e poezive të tij ku nuk ka as poza as fraza as zbukurime kallpe të vizionit të poetit, nuk ka idile të rreme, nuk ka idealizime dhe as heroizime.
Unë mbetesha si i shituem prej bukurisë së jashtme e të mbrendshme të poezisë camajane, isha i bindun se kjo poezi duhet të përkthehet e të njihet përjashta Shqipniet. Njikohësisht isha i bindun se kjo poezi nuk mund të përkthehet, se pasunia e gjuhës së saj nuk mund të jepet me mjetet e gjuhës sime, gjermanishte. Prapëseprapi, kapesha fyt për fyt me poezinë e Camajt dhe me gjuhën e saj. Kur u pa se poezia e Camajt, megjithatę, mund të përkthehet, ramë dakord që të përktheja poezi të vëllimit "Njeriu më vete e me tjerë" (i cili në Shqipní zakonisht citohet gabim si "me të tjerë") si eksperiment, pa obligime dhe pa qëllime botimi. Eksperimenti, simbas mendimit tonë, doli mbarë dhe mâ në fund vendosëm me e botue.

-Si do ta vlerësonit letërsinë e Camajt në raport me evoluimin e letërsisë jo vetëm në Shqipëri por edhe në Europë e më gjërë?

Simbas meje, në letrat shqipe Martin Camaj i përket treshës së poetëve mâ të mëdhenj të shekullit që kaloi, bashkë me Lasgushin dhe Frederik Rreshpen. Në përmasa europiane dhe botnore jam i mendimit se Camaj i takon kategorisë së klasikëve të modernës e cila mund të përcaktohet me emna si Rafael Alberti, Jorge Guillén, Vicente Aleixandre, Juan Ramón Jiménez, César Vallejo, Octavio Paz, Frantishek Halas, Bohumil Hrabal, Vitjeslav Nezval, Ossip Mandelshtam, Eugenio Montale, Salvatore Quasimodo, Giuseppe Ungaretti etj. Camajt do t'i takote nji vend në radhët e tyne. Mirëpo, për fat të keq, Martin Camaj nuk ka nji lobi të fortë, ai nuk njihet ende si do të duhej dhe sa e meriton letërsia e tij. Më 2005, me rastin e tetëdhetëvjetorit të lindjes së tij, askuj s'i ra ndër mend me shpallë nji "Vit i Camajt"... (Ashtu si as Kasëm Trebeshina për tetëdhetëvjetorin e sivjetëm nuk do ketë nji "Vit i Trebeshinës"). Nuk ekziston nji makinerí lëvduese dhe himnizuese që e përmend pandërpré Camajn. Martin Camaj ishte nji njeri i qetë dhe modest, letërsinë e kishte obsesion dhe jo "mision" ku nuk ishte në karakterin e tij me e trumbetue parreshtun veprën e tij letrare në të katër anët e botës.
Letërsia e Martin Camajt zhvillohej paralelisht me moszhvillimin e letërsisë së socrealit, ajo zhvillohej kryekëput pamvarësisht prej socrealit. Prej poezive fillestare tejet konvencionale, poezia e Camajt u zhvillue në poezi moderne dhe individuale me vargun e lirë deri në kulmin e saj të prozës poetike fort simbolike të vëllimit "Dranja".
Në vakuumin që krijohej mbas grahmës së makthit socreal, Martin Camaj mundet me kenë nji udhërrëfyes për brezat e rinj shkrimtarësh. Jo për ta imitue, ruejna Zot, por si model i seriozitetit të punës, i konsekuencës me të cilën ai e ndiqte rrugën e vet individuale, si model i punës letrare pa kompromis dhe, para së gjithash, si model për përpunimin akribik dhe kreativ të gjuhës.

-Si një njeri që sheh nga afër procesin letrar në botë, si do ta vlerësonit letërsinë që bëhet sot, dhe çfarë ka ndryshe sot nga ajo që mundohej të përcillte brezi i Camajt?

Me sa mund ta shoh, letërsia gjithnji e mâ shumë trivializohet, seksualizohet dhe sipërfaqëzohet. Po humbet pesha dhe vlera e fjalës. Në poezi, në vend të ekonomisë së fjalës që e ushtrote Camaj, ka dyndalla të vërteta fjalësh. Fjala letrare po pëson nji inflacion të randë.

-Si kanë qënë kontaktet e para me Shqipërinë të Lankshit. Çfarë keni gjetur në udhëtimet e tua në Shqipëri nga ajo që ruanit nga kujtimet e Camajt?

Në Shqipní, deri më tash, kam kenë dy herë. 2002-ën me rastin e akordimit të "Pendës së Artë" për Martin Camajn e të "Pendës së Argjendtë" për mue, dhe 2003-ën me rastin e takimit të shkrimtarëve shqiptarë me përkthyesat e huej në Shkodër, gjithsejt 9 dit. Malësinë mbishkodrane të Camajt s'e kam pá, kam pá Tiranën, Shkodrën, Krujën dhe rrugën prej Tiranët deri në Shkodër. Për Shkodrën kisha nji përfytyrim në bazë të kujtimeve të Martin Camajt e të prozave të Ernest Koliqit. Ballafaqimi me realitetin e sotëm shkodran qe nji shok i thellë. Qysh rrugës Tiranë-Shkodër kisha përshtypjen sikur të isha në ndonji vend të Botës së Tretë. Vorfní kudo. Fshatna pa të rinj. Makina të vjetra të hedhuna në përrue. Plake dhe pleq me veshje lecka-lecka. Rrënime anëmbanë. Tmerr! Shkodra e lanun mbas dore sa që s'të vjen me besue se çfarë shohin sytë e tu. Nji qytet në rënie. Rrugë historike veç gropa-gropa. Godina pa ngjyrë e pa suva. Dhe në mes të qytetit xhamia e madhe e re, e bardhë dhe – si duket – e ndërtueme me paratë saudite vahabite... Katedralja gjatë meshës së mëngjesit në nji ditë pune pothuej e zbraztë, rreth altarit nji grusht klerikësh të stërplakun...
Në "Fshatin e Paqes" ku banojshim gjatë ditve të Takimeve, kisha nji takim fort të posaçëm. U duk Atë Zef Pllumi, me të cilin njihesha me anë të telefonit, letrave dhe telefakseve kur ishte drejtor kishe në Tiranë. Kur e pashë Atin e nderuem, nuk isha në gjendje me folë me tę, ia krisa të qarit me gulçima, i paaftë me shqiptue as edhe nji fjalë. Lot më erdhën vetvetiu, nuk isha në gjendje me kontrollue të qarit. Atë Zefi, shtatvogël, plak dhe me sy therës që kishin pá dhe përjetue aq shumë në jetën e tij, n'atë moment pa dashje ma rikujtoi gjithë botën e pasun shpirtnore dhe mendore në të cilën ishte rritë dhe formësue Martin Camaj, ma rikujtoi Shqipninë "time" që ma kishte rrëfye mësuesi dhe miku im i cili si nxanës e kishte pá në rrugët e Shkodrës Atë Fishtën dhe Atë Mjedën, ma rikujtoi nji kulturë të pasun që s'âsht mâ. Nji botë e perëndueme.
Ndryshe ishte Tirana e bujshme, me mercedesat e mafiozëve, me reklamën vigane të "Vodafone" përballë monumentit të Skënderbeut, me shtëpinë e shëmtueme në të cilën jeton Kasëm Trebeshina me familje. Due me theksue se për mue dukunitë negative që mundesh me i pá në Shqipní nuk kanë randësí prioritare dhe nuk ma zhdukin por ma rrisin motivacionin me u angazhue për këtë vend të shpartalluem prej tiranisë komuniste. Prioritet për mue kanë miq e kolegë që i kam në Shqipní, prioritet pra e kanë njerëzit dhe jo pasojat e katastrofave të dikurshme e të sotme politike.

-Si do ta vlerësoni ecurinë e letërsisë shqipe këto vite. Duke qënë se është një letërsi post-komunistë sa ka mundur ajo të jetë e njëjtë në tregun e letrave bashkohore?

Me sa kam mundësi me ndjekë ecurinë e letërsisë shqipe këto vite, ajo më duket mjaft interesante dhe shpresëdhanëse. Ajo âsht tue u emancipue, tue kërkue rrugën e vet larg kallëpeve socrealiste, tue kërkue identitetin e vet të ri. Ajo përftoi dhe përfton talente të reja, megjithëse ato e kanë të vështirë që të ndihet dhe merret në dijení zani i tyne. Duket se "të vjetrit" ende e zotnojnë tregun e librit e të letërsisë në Shqipní. Megjithatę, me ecuninë e kohës do të zverdhen veprat e të "vjetërve" dhe do të dalin në shesh veprat e atyne që tash konsiderohen si "të rinjtë". Kështu e ka rrjedha e letërsisë edhe në vende të tjera. Tani për tani, "të rinjtë" e kanë të vështirë me u afirmue edhe për shkak se veprat e tyne janë me pretendime mjaft të mëdhá, veprat e tyne nuk lexohen kollaj, nuk mund të konsumohen lehtë posaçërisht jo prej lexuesve që nuk janë të mësuem me lekturë me kërkesa të nalta. Në këtë mes mendoj se dështon shtypi dhe periodiku shqiptar i cili do ta kishte detyrën me i përhapë veprat e pendave të reja dhe me i "edukue" lexuesit për t'i aftësue për lektura mâ të vështira. Mos të flasim për shtëpitë botuese.

-Ju e keni njohur letërsinë shqipe nga gjuha e Camajt, në gegërisht. Çfarë mendoni për këtë lloj të shkruari?

Për nji shkrimtar që flet dhe mendon gegnisht, të shkruemit gegnisht më duket mënyra mâ e natyrshme shkrimi. Nëse nji shkrimtar geg sheh andrra në gjuhën e njisueme, le të shkruejë njisuemisht. Përveç kësaj, etablimi me dekret i gjuhës së farkëtueme simbas marrëzive të "gjuhëtarit" sovjetik Marr, imponimi arbitrar i kësaj gjuhe mbi dy të treta të popullsisë shqipe (gege) gjatë sundimit stalinist mbet ende nji problem i pazgjidhun. Gegnishtja âsht nji idiomë e mrekullueshme. Në pendën e nji letrari geg, gegnishtja âsht po aq e bukur sa tosknishtja në pendën e nji shkrimtari tosk. Përdhunimi i shqipes prej marrëzive të gjuhëtarëve amatorë Marr, Stalin e Hoxha dhe të shërbëtorëve të tyne duhet rishikue. E shoh me kënaqësi të madhe që ka nji çetë të vogël, po kryeneçe letrarësh dhe publicistësh gegë që shkruejnë dhe botojnë gegnisht.
Tash disa vjet dikush – s'më kujtohet mâ se kush – e shtroi pyetjen se çfarë vlere do të kishte vepra e Martin Camajt po të ishte shkrue në njisuemishte. Pyetja më duket pyetje posaçërisht idiote. Nuk âsht fjala vetëm se vepra e tij do të kishte rotacizma dhe lidhoren në vend të paskajores, por ajo nuk do të kishte as zanore hundore dhe as nji sistem kuantitativ rrokjesh dhe, para së gjithash, nuk do të kishte frazeologjinë e pasun geg dhe as idiomatizmat e mrekullueshëm të gegnishtes.

-Mendoni se evoluimi i mjeteve teknike ashtu si shumë kritikë sot në botë po i largon njerëzit gjithnjë e më tepër nga librat?

Nuk besoj se kritika i largon njerëzit prej librit. Përkundrazi, kritika e zgjon dhe stimulon oreksin e lexuesit. Nëse kritiku shkruen nji recension pozitiv, lexuesi i urtë të nesërmen shkon në librarí dhe e blen librin në fjalë. Mendoj se âsht mâ tepër ritmi jetësor gjithnji e mâ shumë në rritje që e tërhjek lexuesin prej librit. Bota jonë nervoze dhe hektike. Mjetet teknike si kompjuteri të cilat kinse na e lehtësojnë jetën dhe kursejnë kohë, por në të vërtetë na krijojnë edhe mâ shumë trysni kohore mbasi na mundësojnë me punue edhe mâ shpejt edhe mâ shumë. Murtaja e televizionit e tërhjek shumë vëmendje, kohë e energji. Nji rol të madh në këtë mes luen edhe shembja e vlerave dhe globalizimi i mosvlerave (shih për shembull rastin e shundit blasfemik të Dan Brown-it), banalizimi dhe sipërfaqëzimi i kulturës (p.sh. "letërsia e lehtë", veçanërisht ajo amerikane).

-Si është roli i kritikës sot në krahasim me shkrimtarët, ka më shumë kritikë apo njerëz që duan të bëjnë letërsi?

Nëse flasim për Shqipninë, kritika letrare sidomos ajo serioze më duket nji dukuni pothuej e pakenë. Ka tepër shumë nxanësa dhe studentë që duen me "bâ letërsí". Mirëpo, për fat të bardhë, ka dhe mjaft njerëz që jo vetëm duen me bâ letërsí por që edhe shkruejnë letërsí, letërsí të vërtetë.

-Si e shihni interesin ndaj letërsisë shqipe jo vetëm në gjuhën ku ju përktheni në gjermanisht, por edhe në gjuhë të tjera. Sa interes ka për të?

Interesi ndaj letërsisë shqipe duket ka nji traditë në Francë. Francezët janë me nji kulturë mâ të gjanë e të hapun se popuj të tjerë. Në Francë interesohen, fjala vjen, edhe për letërsinë rumune e cila âsht mjaft e panjohun në vendet e ndryshme europiane. Përjashta Francës, interesimi për letrat shqipe s'âsht tepër i madh. Këtu, duhen diferencue kategori të ndryshme. Tjetër âsht interesimi për letërsinë shqipe dhe tjetër âsht interesimi për veprat e kryeshkrimtarit a gjeniut të saj. Për atę të fundit, ka nji traditë interesimi në vendet gjermanishtfolëse ku i janë përkthye dhe i përkthehen edhe mâ tęj shumë vepra. Kohëve të fundit mjaft interesim ka edhe për librat e Fatos Kongolit, përkthye gjermanisht prej Joachim Roehm-it. Përndryshe, sa i përket interesimit për letërsinë shqipe prapë duhet me diferencue. Tjetër âsht interesimi i shtëpive botuese dhe tjetër âsht interesimi i publikut lexues. Interesimi i botuesve âsht pothuej i njęjtë me zero, ndërsa publiku lexues me sa vjen në kontakt me letërsinë shqipe entuziazmohet mjaft për tę. Njifarë tradite interesimi për letrat shqipe ka dhe në Italí, falë ndërmjetësimeve të arbreshëve të atjeshëm. Në vendet e tjera, shikue realisht, interesimi për letërsinë shqipe âsht bukur modest, përfshî këtu dhe botën anglofone ku tani përkthehen konvejer përkthimet frëngjisht veprash të kryeshkrimtarit a gjeniut të letrave shqipe.
Kishte me kenë e këshillueshme po të ndiqte edhe Shqipnia rrugën që e ndjekin vendet mâ të mençme si Hungaria dhe Bullgaria të cilat paratë e tyne të kulturës nuk i fusin në spektaklokulturën e në festivale pompuoze ndërkombëtare por e përkrahin, edhe financiarisht, botimin e përkthimeve prej letërsisë së tyne. Rezultati âsht që sot letërsitë hungareze dhe bullgareze njihen mjaft në vendet gjermanofone.

-Sipas jush, çfarë duhet të ndryshojë në konceptin e letrarëve të rinj shqiptarë?

Asgjâ nëse nuk kanë ndonji koncept. Nëse kanë nji koncept mendoj se do duhej ta përflakin. Poza prej letrari âsht kompatibile me koncepte, letërsia – simbas meje – jo. Letërsia e mirëfilltë nuk duron koncepte. Ajo ka nevojë për autenticitet dhe kreativitet. Dhe për individualitet. Krimi mâ i randë i stalinizmit ndaj letërsisë, përveç dhunimit të së vërtetës, ka kenë kolektivizimi i letërsisë, shtypja e egër e individualitetit krijues. Letrarët e rinj shqiptarë janë në rrugë të mirë poqese emancipohen prej letërsisë së kolektivizueme. Âsht mirë nëse hulumtojnë për individualitetin e vet dhe e zhvillojnë atę. Kishte me kenë kobzezë po të kishin rá në njifarë kolektivizmi të ri, drejtue kundër kolektivizmit të vjetër. Nuk mund të emancipohesh prej grupeve, klaneve a klikave të vjetra me grupe, klane a klika të reja. Shkolla a rryma e vjetër nuk mund të mposhtet me nji shkollë të re. Nga ana tjetër, as nuk mundesh me u emancipue nëse fraternizohesh me gardën e vjetër. Për fat të mirë, ka penda mjaft të pamvaruna që e ndjekin patundun rrugën e vet individuale tue u ndęjtë larg grupimeve, guruve letrarë, rrymave, modave, konjunkturave etj. Ndër individualitetet e tilla letrare kisha me cekë disa emna, veç sa për shembull, si Romeo Çollaku, Gazmend Krasniqi, Ridvan Dibra, Brikena Smajli etj. Siç e thashë pak mâ parë, ndër shkrimtarët e brezave të rinj ka syresh që shkruejnë letërsi aspak të lehtë. Te ata kisha me apelue mos me lëshue pę, mos me bâ kompromis. Atyne due me ua vű në dukje nji thanie të Martin Camajt: "Unë nuk mundem me shkrue me urdhën që të më kuptojnë të gjithë"...