Nga Flori Bruqi : Nivelet e larta të dopamines ne tru na shkakton humbjen nga realiteti.

Një fëmijë hiperaktiv? Si ta dalloni dhe si të silleni me të

Për fëmijët është normale të vrapojnë, të kërcejnë dhe të jenë vazhdimisht në lëvizje. Por, kur kjo sjellje tipike kalon në hiperaktivitet, respektivisht në sindromën ADHD, atëherë duhet të tregohet një vëmendje dhe kujdes i veçantë.

I nevojshëm është këshillimi me psikologun, por janë edhe disa sjellje të thejshta që ju vijnë në ndihmë në rast se vëreni këto simptoma tek fëmija juaj.

Simptoma


Ekzistojnë tri lloje të ndryshme të sindromës ADHD: kryesisht të pavëmendshëm, kryesisht hiperaktivë-impulsivë, dhe tipi i kombinuar.

Fëmijët të cilët kanë tipin e parë të kësaj sindrome janë kryesisht të pakujdesshëm, kanë shumë vështirësi të përqëndrohen në detaje, janë të paorganizuar, të shkujdesur, harrestarë, i humbin gjërat dhe vazhdimisht gabojnë.

Të vegjlit të cilët janë hiperaktiv-impulsiv janë gjithmonë në lëvizje: vrapojnë, kërcejnë dhe ngjiten kudo dhe në çdo vend, janë të zhurmshëm dhe i ndërpresin të tjerët.

Natyrisht, të gjithë fëmijët shfaqin disa nga këto simptoma kohë pas kohe, mirëpo fëmijët hiperaktiv shfaqin shumicën e këtyre simptomave vazhdimisht dhe në ambiente të ndryshme. Ky çrregullim i sjelljes fillon para moshës shtatë vjeçare dhe me kohë dobësohet apo zbutet.

Faktorët e rrezikut

Edhe pse sindroma ADHD mund të zhvillohet tek secili fëmijë, ata të cilët kanë një histori familjare me këtë sindromë janë më të rrezikuar. Gjenet luajnë rolin kryesor në rreth 75 për qind të rasteve të fëmijëve hiperaktivë.

Gjinia është po ashtu me rëndësi, meqë djemtë e kanë këtë sindromë dy deri tri herë më shpesh, megjithëse shkencëtarët ende nuk e kanë kuptuar arsyen.

Rreziqet e tjera janë ekspozimi para lindjes në tym të duhanit, oksigjeni i pamjaftueshëm gjatë kohës së lindjes, helmimi me plumb, statusi i ulët socio-ekonomik ose depresioni dhe problemet tjera shëndetësore-mentale të njërit prind.

Shkencëtarët ende nuk janë krejt të sigurt se si ndikojnë këta faktorë në tru dhe në çfarë mënyre kontribuojnë në zhvillimin e hiperaktivitetit. Por e sigurt është se pjesa ballore e trurit përgjegjëse për planifikim dhe për zgjidhjen e problemeve tek fëmijët me këtë sindromë është për 10 për qind më e vogël, ndërsa i reduktuar është edhe aktiviteti në pjesën e trurit që lidhet me vëmendjen.

Çrregullime me simptoma të ngjashme

Shumë çrregullime të tjera mund të duken si ADHD, kështu që është me rëndësi vitale që fëmija të kontrollohet dhe vlerësohet hollësisht para caktimit të diagnozës. Për shembull, fëmijët që janë kronikisht të pagjumë për shkak të apneas, fëmijët me dëmtime dëgjimi dhe fëmijët me probleme shikimi, po ashtu mund të shfaqin disa simptoma të ngjashme me këtë sindromë.

Nëse pediatri përjashton faktorët fizikë, ekspertët rekomandojnë një vlerësim psikologjik, si hap të ardhshëm. Rreth gjysma e të gjithë fëmijëve me sindromën ADHD kanë të paktën edhe një çrregullim tjetër të sjelljes.

Si ta edukoni fëmijën hiperaktiv

Jeta me sindromën ADHD është një sfidë e përditshme për fëmijën, por edhe për më të afërmit e tij.

Disa këshilla mund të ndihmojnë në zbutjen e stresit të tërë familjes:

• Lavdërojeni për ndonjë sjellje të caktuar të cilën dëshironi që ai ta përsërisë prapë. Për shembull: “Shkëlqyeshëm i ke rregulluar lodrat e tua”. Fëmijët me këtë sindromë i pranojnë më pak shtytjet pozitive, por megjithatë ndaj tyre reagojnë më mirë se ndaj kritikave.

• Shikojeni fëmijën tuaj në sy dhe i thoni se çfarë duhet të bëjë hap pas hapi. Në këtë mënyrë do ta dini nëse ju dëgjon.

• Shpërblejeni për sjellje të mirë dhe ndëshkojeni për sjellje të keqe – menjëherë. Fëmijët hiperaktivë e humbin shpejt lidhjen mes veprimeve të tyre dhe pasojave të vonuara.

• Ofroni nxitje konkrete, sepse këta fëmijë hutohen lehtë nga tundimet përreth. Jepni një shpërblim konkret, në mënyrë që ta mbani në rrugën e duhur. Për shembull, zgjateni lojën për gjysmë ore, nëse fëmija bën atë që ju kërkoni nga ai.

• Rutina është shumë e rëndësishme për fëmijët hiperaktiv. Ata nuk mund të organizohen, kështu që nëse bota e tyre është më e parashikueshme edhe sjellja e tyre do të jetë e tillë.

Joseph M. Carver, Ph.D., Clinical Psychologist

Gjate viteve, zhvillimet ne neurologji dhe studimet shkencore e kane thjeshtezuar menyren se si psikologet, psikiatrit dhe te tjeret e diagnostikojne dhe I trajtojne problemet mendore. Ne mbi 100 vjet trajtimi mjekesor, symptomat dhe trajtimi I disa gjendjeve mjekesore kane ngelur te pandryshuara. Crregullimet psikotike, ku pacienti nuk ndan realitetin me fantazine e tij manifestohen ende me zera. Pacientet me depresion akoma vazhdojne te mos flene dhe te jene te shqetesuar nga e kaluara. Femijet hiperaktive akoma shfaqin nje mospushim te pakontrolluar.

Joseph M. Carver, Ph.D,psikolog klinik thotë :"Kur pacientet filluan per here te pare te ulen ne karrigen e psikologut, ata me depresion flisnin per te kaluaren e tyre. Kjo i beri krijuesit e psikologjise dhe te psikiatrise te besonin se problemet qe fillonin ne vogeli shkaktonin shume semundje mendore. Por kishte akoma pyetje qe nuk merrnin pergjigje. Pse duhet qe nje maredhenie e keqe me mamane te krijonte humbjen e oreksit qe ndodh ne depresion, aq me teper kur ky problem fillonte disa muaj para se renia ne depresion. Me cfare mekanizmi te fuqishem nje problem ne vogeli krijoi zera shpesh here vite te tera mbrapa traumes? Shume njerez kane patur veshtiresi te medha ne femijeri po kjo nuk u krijoi zera dhe as mungese oreksi.U be e qarte qe shume probleme mendore kishin edhe nje element fizik qe nderhynte ne ndryshimet e perqendrimit, gjumit, te folurit, niveli I energjise,perceptimi (zerat) dhe motivimi. Studimet filluan te percaktonin lidhjen nese kishte nje lidhje ndermjet prezences se simptomave mendore te pacientit dhe shenjave fizike qe e shoqeronin gjendjen."-shton ai.

E gjithe pamja u be me e qarte kur u zbuluan kimikatet “neurotransmetuesit” ne trurin e njeriut. Truri perbehet nga biliona neuronesh ose qeliza qe duhet te komunikojne me njera tjetren.Komunikimi ndermjet neuroneve mban gjithe funksionimin e trupit, na informon ne kur nje mize na vjen ne dore ose kur ne kemi nje dhimbje. Komunikimi ndermjet neuroneve kontrollohet nga tipi dhe niveli i neurotransmetuesve. Neurotransmetuesit jane substanca kimike qe kontrollojne dhe krijojne sinjalet ne tru , brenda neuroneve edhe ndermjet tyre. Pa neurotransmetues nuk do te kishte komunikim ne tru. Zemra nuk do merrte sinjal per te rrahur dhe kembet dhe duart nuk do te dinin si te leviznin.
Duke zbuluar me shume per neurotransmetuesit ne filluam te kuptojme se kush nga transmetuesit kontrollonte disa levizje te caktuara te trupit ose kush ishte i lidhur me veshtiresi emocionale ose psikotike. Serotonina nje neurotransmetues ishte i lidhur me temperaturen e trupit dhe me onset te gjumit(Kalimi nga gjendja zgjuar ne gjendje gjumi- psh me anestezi kalon direkt ne gjendje gjumi faza para gjumit eshte ~0 s). Studimet e lidhen gjithashtu Serotoninen me depresionin dhe me vone me varietete te tjera te shendetit mendor si anoreksia dhe obsesiv-kompulsive disorder.
Studimet vazhduan dhe ato treguan qe ka lidhje ndermjet sasise se neurotransmetuesve dhe prezences se simptomave specifike psikiatrike.

Studimet ne fushen e neurologjise kane gjetur mbi 50 neurotransmetues ne tru. Kerkimet thone gjithashtu qe disa nga neurotransmetuesit jane te lidhur me problemet mendore- Dopamine, Serotonin, Norepinephrine, and GABA (Gamma Aminobutyric Acid). Pak ose shume nga keta neurotransmetues dihet tashme qe prodhojne kondita psikiatrike si schicofrenia, depresioni bipolar ose obsessive-compulsive disorder dhe ADHD.

Duke mos pasur nje tregues te neurotransmetuesve shume profesioniste i vleresojne keta neurotransmetues duke pare per tregues te tjere si mendimet, sjellja, humori, perceptimi dhe te folurit qe konsiderohen te lidhura me disa neurotransmetues. Kjo mund te shprehet me mire ne trajtimin e individeve me depresion.Psikologu shume shpesh duhet te ndaje ata qe do te perfitonin nga keshillimi me ata qe kerkojne keshillim dhe nje mjekim me antidepresant. Celesi eshte ne te venit re te simptomave qe dihet qe kane lidhje me ndryshimet kimike ne tru. Per shembull gjendja e depresionit prodhon shpesh fytyre te merzitur, shqetesim,sjellje pesimiste dhe gjera te tjera por nuk krijon ndryshime te gjata ne simptoma fizike si interesi sexual, uria apo gjumi.Prania e zgjatur e simptomave fizike na tregojne se neurotransmetuesit kane ndryshuar.

Aspektet teknike se si nivelet e neurotransmetuesve, simptomat psikiatrike qe ata prodhojne dhe si veprojne ilacet ne ulje ngritjet e niveleve te ketyre neurotrans mund te jene shume komplekse. Per kete arsye e njejta procedure qe shpjegon kushtet mjekesore ku mjekimi sjell simptomat mund te perdoret per te ndryshuar gjendjen.

Pacientet me tension te larte diabetiket, ose me kolesterol te larte informohen qe kimia e trupit te tyre eshte rritur ose ne disa raste edhe eshte ulur keshtu qe duhet te rregullohet me ilace.
Per shume vite , profesionistet e fushes psikike kane perdorur termin “crregullim kimik” te shpjegojne nevojen e mjekimeve qe perdoret ne trajtimin e gjendjeve mendore.Ky shpjegim I thjeshte dhe I perhapur ve ne dukje qe gjendja eshte nje problem mjekesor dhe mund te trajtohet me mjekime. Termi “crregullim kimik” reflekton gjithashtu menyren e trajtimit duke evidentuar neurotransmetuesit qe jane te perfshire ne gjendjen klinike me simptomat e saj dhe me ane te mjekimit, perpiqet ti kthej neurotransmetuesit ne gjendjen e tyre normale.

Niveli i neurotransmetuesve dhe gjendja juaj emocionale

Gjendja jone emocionale eshte nje kombinim i sjelljes, personalitetit, sistemit mbeshtetes dhe niveleve te neurotransmetuesve ne tru. Sjellja positive dhe niveli i neurotransmetuesve ne tru na ndihmojne ne gjate veshtiresive te jetes dhe nje suport i mire nga familja dhe shoqeria eshte gjithashtu i vlefshem gjate koheve te veshtiresise. Pavaresisht gjithe ketyre rezervave ka kohe kur eksperiencat tona dhe ndodhite e jetes na ndryshojne stusin e neurotransmetuesve. Si nje makine e mbinxehur ne fillojme te kemi veshtiresi te sillemi dhe te operojme brenda normales.
Ne jemi te gjithe te rrezikuar per ndryshime ne trurin tone. Me e zakonshmja eshte depresioni, ankthi dhe reagimet e stresit.

 Kur neurotransmetuesit ndryshojne ata sjellin eshe simptoma shtese, sjellje dhe ndijime qe I shtohen veshtiresive qe po kalojme. Te njohesh keto ndryshime eshte nje pjese shume e rendesishme e trajtimit dhe e kthimit te jetes tende ne normalitet dhe ne uljen e stresit.
Ky artikull ofrohet qe te shpjegoje se si neutransmetuesit ne tru mund te krijojne kushte psikiatrike dhe probleme mendore. Shpresojme qe ky artikull te jape informacion me vlere per ata qe mendojne se sistemi I tyre I neurotransmetuesve po krijon probleme. Artikulli shpjegon se si neutransmetuesit involvohen ne semundjet mendore. Kater neurotransmetues nga pesedhjete jane te studiuar dhe dihet qe kane lidhje me kushtet psikiatrike.

Dopamine: Semundja e Parkinson dhe ADHD deri ne turbullim dhe paranoje

Dopamina eshte nje neurotransmetues i lidhur me shqetesimet e levizjeve motorike(te trupit) me ADHD me varesite, me paranojen, dhe skicofrenine. Dopamina influencon fuqishem dhe pjesen e trurit te lidhur me levizjet motorike edhe pjeset e lidhura me mendimet.

Nje tip i dopamines punon ne pjesen e trurit te lidhur me sistemin motorik dhe levizjen. Me uljen e nivelit te dopamines poshte pjeses normale ne fillojme te ndjejme probleme me sistemin motorik dhe me levizjet e zakonshme. Nivele shume te uleta te Dopamines mendohet se jane te lishura me semundjen e Parkinson me simptoma si :

Ngrirje dhe fortesim te muskujve(Njihet si pamundesia e muskulit per tu qetesuar normalisht e shoqeruar me dhimbje fortesim dhe mund ti ndodh cdo muskulit te trupit)

Qendrim i ndaluar ose jo I drejte (qe mund te jete problem ne uljen e kokes ne kembe)
Humbje e ekuilibrit dhe koordinimit.

Crregullime ne ecje (mund te shfaqet ne muskujt e ndryshem)

Levizje te ngadalta dhe veshtiresi me levizjet e pavullnetshme

Hapa te vegjel(crregullim i ecjes)

Dhimbje ne muskuj

Dridhje dhe Aches in muscles

Levizje jovullnetare ne muskuj te ndryshem qe manifestohen me dridhje ose Dridhje me te vrullshme si lekundje.

Ekspresion I fiksuar I fytyres si maske.

E folur e ngadalte dhe monotone

Keqesim ne aftesite e levizjeve motorike qe kerkojne koordinim te syrit me doren si piktura e shkruajtura etj.

Rrezimi gjate ecjes.

Keqesim I aftesive intellektuale.

Dopamina ne zonat e mendimit ne tru mund te konsiderohet si neurotransmetuesi i fokusimit dhe thithjes se informacionit. Nivele te uleta demtojne ose dobesojne aftesine tone per tu fokusuar ne ambientin qe na rrethon domethene per tu dedikuar mnje veprimi, aktiviteti ose bisede.

 Nivele te uleta dopamine e bejne fokusin dhe perqendrimin shume te veshtire dhe kjo shfaqet edhe ne semundje ADHD crregullimi me hiperaktivitet ne femijet autik. Ne anen tjeter te matjes se dopamines kur ajo fillon te rrite ne behemi shume energjik te eksituar pastaj dyshues dhe paranojik e me ne fund te hiperstimuluar nga ambienti yne.

Me nivele te uleta dopamine nuk mund te fokusohemi asgjekundi dhe me nivele te larta fokusi yne behet aq I larte sa fokusohemi ne cdo gje qe eshte ne ambientin tone sikur te kete nje lidhje direkte me ne.

Rritje mesatare ne nivelin e dopamines eshte e lidhur me varesite. Nikotina kokaina dhe substanca te tjera prodhojne nje gjendje euforie kenaqesie duke rritur nivelet e dopamines ne tru. Me shume sec duhet nga keto substanca dhe ne ndihemi te cuditshem sepse nivelet e dopamines na bejne me te stimuluar nga ambienti duke I kushtuar shume rendesi dhe duke mos ndare dot kush eshte e rendesishme dhe kush jo.

Ne nje femije hiperaktiv(ADHD) nivelet e uleta nuk e lejojne ate te fokusohet dhe te beje ndonje gje ne ambientin qe e rrethon duke u dukur fizikisht shume aktiv dhe duke vrapuar neper dhome ose duke kaluar nga nje aktivitet ne tjetrin nga mungesa e fokusit . Kur nivelet e dopamines rriten mbi norme fokusi yne rriten ne piken qe behemi paranojik. Rritje mesatare e bejne ambientin shume stimules dhe aktivizues.

Nivele moderativisht te larta te Dopamines na vene neve te kemi kujdes, dyshues dhe na cojne drejte keqinterpretimit te eksperiencave ne ambientin tone. Ne fillojme qe eksperienca qe skane lidhje me ne ti mendojme si papritur qe kane lidhje me ne.Njerez qe kemi pare qe po flasin ne rruge befas kane lidhje me ne, ata po flasin per ne.

Nese dopamina rritet ajo behet aq intense sa ne degjojme ne radio ose televizor te flitet per ne . Eshte si te futim gjithcka qe shohim ose degjojme ne nje lidhje me ne. Areoplanet qe fluturojne siper po na bejne foto ose motori qe po kalon prane po raporton se ku jemi ne.Shpejtesia e mendes tone rritet ne nje perpjekje te shtoje gjithcka qe sheh ne jeten tone.Ne kete menyre ne mund te behemi shume fetar, paranojik ose te ndjejme sikur jemi shume te rendesishem. Dopamina e rritur rrit perceptimin e ndjenjave tona sikur eshte rritur volumi i gjithe shqisave-degjimi, shikimi, shija, era dhe prekja.

Nderkohe qe rritja e nivelit te dopamines vazhdon zhurmat qe degjojme jashte behen

halucinacione(kthehen ne zera). Mendimet e brendshme tona tani degjohen jashte trupit tone. Keto zera fillojne te na flasin dhe njihet folja e tyre ne menyra te ndyshme ne tipin e kerkimit te llogarise qe te ulin, zera te tipit komandues ose te tipit fetar. Halucinacionet(te kesh nje eksperience me dicka joreale) do te zhvillohet shpejt ne te gjitha ndjenjat tona. Ne mund te fillojme te shohim fytyra ne re qilima ose paterna. Ne mund te ndjejme prekjen e shpirtrave dhe levizje ne trupin tone. Ne mund te ndjejme aroma jo te zakonshme ose shije jo te zakonshme.

Nivele te larta dopamine ne tru na shkakton humbjen nga realiteti. Sikur te jetonim ne nje film shkencor ne fillojme te kemi ide te cuditshme se cfare po na ndodh ne. Nivele te larta te dopamines na cojne te kemi deluzione (besime te paqena) ose persekutim ose mund te mendojme qe kemi super fuqi dhe qe mund te parashikojme te ardhmen dhe te lexojme mendjet. Nivele te larta Dopamine jane gjendur ne Skicofreni, ne intoksikimet nga droga dhe kondita te tjera psikiatrike ku aftesia te ndajme boten e jashtme nga e brendshmja eshte e demtuar.

Trajtimi per problemet mjekesore/psikiatrike te kushteve te lidhura me crregullimin e nivelit te Dopamines perfshijne rritjen ose uljen e niveleve te dopamines ne tru.




Shqetesimet nga Dopamina e ulet trajtohen me mjekime qe e rriitin dopaminen ne tru. Per Parkinson’ –jepet L Dopa dhe per ADHD mjekime qe jane stimulues. Amfetaminat dhe mjekime te ngjashme e ngadalesojne nje femije me ADHD qe duke i rritur Dopaminen ne nivele normale e lejojne ate te fokusohet dhe te ndjeke dicka.

Nivele te rritura te Dopamines te lidhura me varesite si narkotiket ose nikotin/tymosje. Prandaj mjekimet qe jepen bllokojne dopaminen gje qe bllokon edhe efktin e substances si dhe heq ndjenje e kerkimit perseri te substances.Mjekimi qe ndihmon duhanpiresit zybani eshte aktualisht antidepressant WellButrin qe njihet qe bllokon dopaminen.

Rritjet e moderuara ose ne nivele te larta te Dopamines te shoqeruara me sjellje psikiatrike si paranoia dhe skizofrenia trajtohen me mjekime qe bllokojne ose ulin dopaminen ne tru.

Keto mjekime quhen antipsikotik dhe kane shume vite qe perdoren. Antipsikotiket e hershem eulnin dopaminen duke ulur dhe dopaminen e ishte e lokalizuar ne zonat e levizjes dhe prodhonin keshtu probleme me levizjen motorike qe ngjanin me semundjen Parkinson-patern te crregullte levizjes , fytyre fikse, dridhje, ekuiliber I keq etj. Antipsikotiket e rinj kane me pak efekte ne zonat motorike sepse ata mundesojne vetem uljen e dopamines ne zonen e mendimit.

Nivelet e dopamines ndryshojne shume ngadale. Pacientet qe zhvillojne paranojen ose skicofrenine shpesh kane nje rritje graduale te nivelit te dopamines ne disa vite dhe gjithasht tregojne nje rritje graduale te simptova gjate ketyre viteve.

Nje student kolegji do te zhvillonte nje ndjenje te qenit ne limit ose ndjenja te pazakonshme, me pas do te behej dyshues dhe do te ndihej I lene menjane, me pas do te kishte halucinacione(ndjente zera) dhe ne fund do te zhvillonte besime te paverteta si persekutimi ose ndjenja vetevleresimi te ekzagjeruara ne vitet ne vazhdim. Stresi mund ta rrisi dopaminen me shpejtesi megjithate kjo shume rralle mund te ndodh brenda dites.

Kur nje individ behet psikotik paranoik dhe ka halucinacione(zera) brenda pak diteve ne duhet te dyshojme per nje mjekimose droge ose evente neurologjike dicka qe mund te rris nivelet e dopamines ne menyre te larte dhe menjehere.

 Perdorimi i zgjatur i amfetaminave ose steroideve mund te sjell nje humbje nga realiteti dhe paranoje te menjehereshme Presenca emenjehereshme e psokizes(sera, iluzione dhe paranoje) ne nje individe me nje histori te rregullimit te balancave para kesaj sugjeron nevojen per mjekim intensiv dhe pune neurologjike te vazhdueshme.

Nga Flori Bruqi : Çrregullimet hiperaktive!

Psikologe Nejla Avci

Psikologia turke, Nejla Avci ka pohuar se byreku ndikon negativisht në zhvillimin e trurit, sipas shtypit turk, raporton AA.

Avci ka marrë pjesë në seminarin me temë “Mungesë vëmendjeje të çrregullimit hiperaktiv”.

Psikologia theksoi se ushqimet me sheqer të tepërt dhe karbohidrate janë duke ndikuar negativisht në zhvillimin e trurit.

“Çdo lloj ushqimi si byreku apo bugaçja ndikon në masë të madhe në çrregullimin e hiperaktivitetit dhe mungesës së vëmendjes. Ndërsa sheqeri me energjinë e tepërt që jep, në mënyrë negative ndikon mbi trurin”, është shprehur ajo.


****

Psikolog Nejla Avcı, çoğu çocuk olmak üzere toplumun yüzde 50’sinden fazlasında hiperaktive bozukluğu olduğunu belirterek, aşırı şekerli ve karbonhidratlı yiyeceklerin beyin gelişimini kötü etkilediğini söyledi.

Bağcılar’da düzenlenen programda, son zamanlarda özellikle okul çağındaki çocuklarda artış gösteren dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ele alındı. Bağcılar Belediyesi Kadın ve Aile Kültür Sanat Merkezi’nde düzenlenen “Dikkat Eksikliği-Hiperaktive Bozukluğu” konulu seminere anne-babalar çocuklarıyla birlikte katıldı. Slayt gösterileri eşliğinde sunum yapan Psikolog Şenay Avcı, “Dikkat eksikliği genetik ve kalıtsal bir zemin üzerinde oluşan biyolojik ve psikiyatrik bir bozukluktur. Dikkat eksikliği ruhsal değildir. Dikkat eksikliği doğuştan gelen bir bozukluktur ve teşhisini mutlaka psikiyatri koyar. Çocuklar sonradan buna yakalanmıyor. Çevre faktörleri etkiler ama tamamen beyinden gelen dalgalarla ilgili bir problemdir. Aşırı hareketlilik anne karnından itibaren başlar. Hiperaktif çocuklar hep hareketlidir. Buna bağlı olarak başlarına kazalar gelir” dedi.

“Hiperaktif çocuklar zeki olur diye bir şey yok”

Çocukların birinde varsa yüzde 70 diğerlerine de bulaşma ihtimali olduğunu söyleyen Avcı, “Erkek çocuklarda hiperaktive çok görülürken, kız çocuklarda ise dikkat eksikliği daha fazladır. Beyin hücreleri bu çocuklarda biraz daha az olabiliyor. Çünkü aralarındaki elektriksel iletim birbirlerine tam olarak geçmeyebiliyor. Dikkat eksikliği ve hiperaktive bozukluğunda ilaç tedavisi uygulanıyor ancak tam olarak bir tedavisi yok. Çünkü genetik ve temelden geliyor. Siz istediğiniz kadar uğraşın tamamen geçiremezsiniz. Ömür boyu sürecek bir bozukluk” diye konuştu.

Çoğu çocuk olmak üzere toplumun yarısından fazlasında hiperaktive bozukluğu olduğunu söyleyen Avcı, şu uyarılarda bulundu:

“Aşırı şekerli ve karbonhidratlı yiyecekler beyin gelişimini kötü etkiler. Her türlü poğaça ve börek gibi yiyecekler hiperaktive ve dikkat eksikliği bozukluğuna tavan yaptırıyor. Şeker de verdiği aşırı enerji nedeniyle beyni olumsuz etkiliyor. Zaten beyin hareketliyken ekstra bir şey verdiğiniz zaman ya kilo yapacak ya da çocuklarınızı hareketli yapacak. İki şekilde de zarar verecek” diye konuştu.

Soru-cevap kısmında Avcı, hiperaktive ile zeka arasındaki bağla ilgili bütün katılımcıların merak ettiği soruya, “Hiperaktif çocuklar zeki olur diye bir şey yok. Hiperaktive bozukluğu hiçbir zaman zekayla alakalı değil. Fazla zekadan da, zeka geriliğinden de kaynaklanabilir” yanıtını verdi.

http://www.enpolitik.com/haber/205230/dikkat-eksikligi-ve-hiperaktivitede-karbonhidratli-yiyecekler-beyin-gelisimini-kotu-etkiliyor.html

Amik Kasoruho poet! Një letër e ndaluar dhe dashuritë e tij

Amik Kasoruho lindi në vitin 1932 në Tiranë. Ishte vetëm 17 vjeç kur u arrestua nën akuzën për agjitacion dhe propagandë dhe u dënua me 10 vjet heqje lirie. Pasi doli nga burgu jetoi në Kavajë në periudhën 1956-1962. Më tej u dëbua familjarisht në Gosë, ku jetoi për gati 30 vjet, deri në vitin 1990.

Nga 1956-1960 punoi si punëtor krahu në Elbasan, Lushnjë, Kavajë, më pas si punëtor ndërtimi në Gosë, gjeometër, si teknik ndërtimi në NSHN Durrës.

Pas rrëzimit të diktaturës largohet drejt Italisë, ku qëndroi deri në vitin 2009. Në këtë periudhë u mor me publicistikë, përkthime dhe shkrimtari.

Vdekja e tij erdhi pas një sëmundje në mushkëri.

Krijimtaria

Më së shumti krijimtaria e tij u fokusua në fushën e përkthimit dhe të publicistikës. Ka sjellë në shqip mbi 60 vepra të autorëve të huaj dhe ka përkthyer mbi 10 autorë shqiptarë në gjuhë të huaj.

Vepra të tij

“Një ankth gjysmëshekullor” (1997)
“Çmimi i një ëndrre” botuar në Itali (2000)
“Midis qiellit dhe burgut”
“Ikje nga trilli i perëndive” (Roman autobiografik)
“Pa mëri - Publicistika e jetës sime” (2013), (Përfshihen shkrime dhe intervista të autorit, botuar në shtypin shqiptar.

Përkthime

Amik Kasoruho ka përkthyer në shqip vepra nga Pirandello, Isabel Allende, Harold Robbins, Patrick O’Brian, John Selby etj. Një ndër përkthimet e tij të fundit ishte edhe "Revolta e Atlasit" e shkrimtares dhe filozofes së mirënjohur amerikane Ayn Rand.

Cmime dhe dekorata

Fitues i çmimit special të jurisë në konkursin Eks & Tra për shkrimtaret emigrantë në vitin 1999.
Në vitin 2000 ka marrë çmimin “Civitas – Arberia 2000 Calabria” për mirëmbajtjen e revistës italo-shqiptare të arbëresheve “Katundi Ynë”.

Kasoruho është dekoruar nga Presidenti i Republikës me titullin “Nderi i Kombit”.

Amik Kasoruho poet! Një letër e ndaluar dhe dashuritë e tij

“Shkëndijëzat mes errësirës”, poezitë e panjohura të Amik Kasoruhos dalin për herë të parë, të përzgjedhura dhe redaktuara nga Meri Lalaj, drejtpërdrejt nga dosja me dorëshkrime që ka lënë Amiku, të besuara pas vdekjes nga Xhovana, bashkëshortja e Kasoruhos. Janë poezi me mendime të mbyllura, edhe pse lirika për dashurinë, njerëz e miq…një cikël kushtuar mikut të tij, përkthyesit Robert Shvarc

Është një mrekulli skena kur Amiku i dënuar, e detyronin të tërhiqte karrocën me dru, në vend të kalit…kur përballë i shfaqet ish e dashura e gjimnazit, dhe atij në mënyrë të beftë i vjen fuqia…Ishte vetëm 17 vjeç, në burg. Këtë fragment jetësor – që i ka mbetur shkrimtares e përkthyeses, Meri Lalaj nga leximi i rrëfimit autobiografik “Ikja nga trilli…” i Amik Kasoruhos – e mendon si një moment të psikës së poetit, prej të cilit jo rastësisht kanë marrë fuqi edhe poezitë…një moment që nuk u lejua nga familjarët, edhe pse Meri do donte ta shënonte në parathënien e librit me poezi, krejtësisht të panjohura të Kasoruhos, të titulluar “Shkëndijëzat mes errësirës”, botim i Institutit të Studimit dhe Krimeve Komuniste. “Më pat bërë shumë përshtypje kjo jetë e burgut të Amikut, e një djali të ri, ndaj e pata shënuar në parathënie, por me botimin e librit nuk është më, u hoq”, thotë Lalaj. Por, ajo thotë se në poezitë e Amikut nuk ka parë ndonjë varg që të ketë përputhje me këtë skenë reale…Këto poezi dalin për herë të parë, të përzgjedhura dhe redaktuara nga Lalaj, drejtpërdrejt nga dosja me dorëshkrime që ka lënë Amiku, të besuara pas vdekjes nga Xhovana, bashkëshortja e Kasoruhos.

Janë poezi me mendime të mbyllura, edhe pse lirika për dashurinë, për njeriun dhe miqtë…Një kronikë shqetësimi, se si Amiku njeri vuante jo vetën e tij.

“Ishte një befasi e këndshme kur në pranverë, zonja Xhovana Kasoruho, bashkëshortja e Amikut, pasi patëm biseduar më parë, më solli një dosje të mbushur plot me fletë të shkruara me dorë dhe me makinë shkrimi. Fillova të lexoj dhe të njoh Amikun poet, nuk e prisja që të gjeja poezi aq të fuqishme në mendim dhe në ndjenjë, poezi të shkruara në moshë fare të re 18 apo 19 vjeç..”

Njohja e Merit me Amikun vjen nga viti i herët, 2003 kur sapo ishte kthyer në Shqipëri, duke u bashkuar në Fshatin e Paqes, në Shkodër në një takim letrar me përkthyes të huaj e shqiptarë. Një rast tjetër, njohja mes dy përkthyesve u thellua, kur në vitin 2010 iu bashkuan promovimit të librit mbi Fehmi Bej Zavalanin, monografi e prezantuar në Korçë, përgatitur nga Meri, dhe Amiku pati fjalën e tij mbi librin.

Edhe pse poezitë e para zënë fill në burgun e Burrelit në vitin 1953 dhe më tej gjatë viteve deri më 1995, Lalaj mbi “Shkëndijat…” thotë se Amiku nuk ka folur kurrë për poezitë, duke e mbajtur të fshehur. Del e përmendur vetëm në një rast, në një intervistë të paidentifikuar, se ku Amiku të jetë shprehur për botimin e poezive se: “Janë disa poezi. Një pjesë i takojnë moshës së re. Por pa kaluar disa kohë, nuk mund të quhesh poet. I ruaj. Unë nuk kam botuar asnjë vjershë deri sot. Mbase para se të më mbarojë “15 ditëshi” që më ka dhënë perëndia, do t’i botoj, edhe pse nuk janë shumë. Mund të jetë një vëllim i vogël me 30 apo 40 poezi. Janë poezi lirike, që trajtojnë situata shpirtërore të caktuara. Nuk janë poezi olimpike, janë thjesht shprehje lirike”.

Nuk mbaj mend në ndonjë rast tjetër të ketë folur për poezitë në të gjallë, thotë Meri, duke treguar se vetëm një vit pas vdekjes e kërkoi bashkëshortja e Kasoruhos, Xhovana që të shikonte një dosje me poezi për të dhënë një mendim mbi to, sa mund të vlenin për botim.

Dikur Amiku vetë, ka qenë shprehur se “po të më japë perëndia ditë do botoja poezitë e mia”. Ai kishte hezitim të madh nëse ishte poet, për pasojë edhe për t’i botuar ato, thotë Meri dhe nuk ishin pak, dhe jo të vona.

“Në gjithë punën time me këtë dosje nuk e kam ndeshur faktin pse Amiku hezitonte t’i botonte poezisë. Madje me aq sa di, në duzinën e punëve të tij me përkthimin, nuk rezulton në asnjë rast të ketë përkthyer poezi”.

Meri tregon se i ka parë fillimisht poezitë pa e ditur se do të merrej me to, derisa një ditë bashkëshortja e Kasoruhos ia besoi duke ditur se ishin miq të hershëm.

Puna me poezitë e Kasoruhos, Meri tregon se nisi, fillimisht, përmes emaileve pasi familja e tij vazhdon të jetojë në Itali. Mirëpo nga dorëshkrimi në email Meri tregon se kishte vërejtur mjaft gabime pasi shumica e poezive janë të lëna me shkrim dore, dhe pak të daktilografuara, dhe këto të fundit të zbehta nga vitet.

Për këtë arsye nuk ishte problem vetëm saktësia e transliterimit, siç thotë Meri të kalosh poezitë germë për germe, por dhe gegnishtja. Dialekti që përdori Kasoruho në këtë krijimtari. Pse? Meri Lalaj, që përgatiti dhe redaktoi poezitë e Kasoruhos hidhet në të shkuarën e tij. Ishte vetëm 17 vjeç kur Kasoruho hyri në burg, në vitin 1951, kur ishte kulmi i eliminimit të intelektualëve. “Amiku 17-vjeçar burgoset pa mbaruar shkollën e mesme, po për fatin e tij të madh në burgun e Burrelit takohet dhe bën miq shumë personalitete të kombit shqiptar si: Suad Asllani, Ibrahim Biçaku, At Klement Miraj, Kudret Kokoshi, Arshi Pipa, At Donat Kurti, Pashko Gjeçi, Gaspër Çuni, Andon Frashëri e të tjerë. Në shoqërinë e këtyre njerëzve të jashtëzakonshëm ai u rrit u burrërua, në këtë shoqëri do mësojë gjuhë të huaja, do thithë nga kultura e tyre. Ndërsa lexoja e përzgjidhja poezitë e Amikut vura re se përveç mendimeve filozofike, ndjenjave të holla, figurave artistike, gjuhës së pasur, formës së soneteve me dy strofa katërvargjëshe dhe dy të tjera trevargjëshe më bëri shumë përshtypje që një gjirokastrit si Amiku shkruan në një gegërishte të mirëfilltë duke iu përmbajtur drejtshkrimit të para vitit 1972 dhe më vonë sipas normave të drejtshkrimit standard”.

Për të parë nga afër dorëshkrimet, Meri tregon se është nisur për Itali, ku ka jetuar Kasoruho, ndërkohë që bënte këtë udhëtim për poezitë, rilexonte “Ikja nga trillet…” rrëfimi autobiografik i shkrimtarit. Në këtë rast të pamundur redaktorja e librit thotë se kërkoi të ndërpriste emailet për të pasur në dorë të gjitha dorëshkrimet, të fotokopjuara.

Poezitë datojnë herët, që nga vitet e burgut, vazhduar më 1953 deri më 1995. Pse titulli “Shkëndijëzat mes errësirës”? Meri thotë se mes dorëshkrimeve gjeti një fletë ku ishin palosur disa poezi dhe në krye shkruhej: Shkëndijëzat mes errësirës!. “E pëlqeva, mendova se ky titull mund të ishte vullneti i Amikut. Poezitë ishin shumë të shpërndara, edhe pse të mbledhura në një dosje. I mora të gjitha dhe i ndava në cikle duke menduar gjithë kohën se çfarë do të mendonte vetë Amiku”. Shumica e poezive i takojnë viteve ’50-të, të cilat në libër janë ndarë në pesë cikle. Në disa raste Meri tregon se janë gjetur në dy variante, duke iu referuar e qëndruar besnike të dyjave. “Kam punuar me lupë për identifikimin e germës. Duhej të bëja një punë skrupuloze siç ishte Amiku”.

Violeta Murati

Botohet për herë të parë nga “Mapo”

Kur Amik Kasoruho i shkruante revistës “NËNDORI” për poezitë

Ekziston mes dorëshkrimeve që ka lënë Amik Kasoruho edhe një letër, e shkruar me dorë që i drejtohet redaksisë së revistës “Nëntori”, pa identifikuar datën, dhe vitin, ku mes saj, poeti i ri donte të botonte krijimet e para në poezi, që siç duket nga përmbajtja e letrës mund të ketë dërguar edhe një sasi nga poezitë e para. Në dosje nuk është gjetur përgjigja nga kjo letër, që jepet e plotë për herë të parë në gazetën Mapo. Duket rast pa përgjigje edhe fakti, se kjo letër është lënë jashtë botimit të librit me poezi, “Shkëndija mes errësirës”. Duke menduar se duhej përfshirë bashkë me poezitë, në një farë mënyrë kjo “letër e ndaluar” do të na jepte përgjigjen pse Kasoruho hezitoi dhe u mbyll në gjithë jetën e tij me vendimin: për të mos i botuar poezitë. Kjo është dëshmia e vetme që vjen për hershmërinë e poezive, dhe ndoshta dëshirën e parë të poetit, për të parë dritën e botimit. Po si duket, ky mund të ketë qenë rasti, që e ka ndalur Kasoruhon të botojë, duke hezituar në njohjen e tyre deri sot, edhe pse nuk e kishte një dëshirë të tillë në të gjallë.

Letra e plotë:

Shokë të nderuem:

Në rast se kto vjersha, për nji arsye se për nji tjetër, do të gjykohen të pagoditme për t’u botue në revistën “NENDORI”, do tu lutesha fort, përgjigjen, cilado qoftë, të ma nisni n’adresën: AMIK KASORUHO-LAGJA STANE-15 –LUSHNJE.

Edhe nji dishirë: kishte me m’u duke nji ndihmë e mirë nga ana e juej, pot ë që se përgjigja e juej do t’ishte ma shumë nji kritikë se sa një përgjigje e thjeshtë.

Ju përshendes

A.Kasoruho



Kushtim

Më lindi jeta.

I këndova rrugëve të fatit.

Le të jehojnë zërat e njerëzve.

Atyne u kushtohen: njerëzve qi i kam

dasht aq fort sa t’harroj edhe se më

kanë ba me vuejtë

1956, Amik Qemali

Amik Kasoruho – poeti

Nga Meri Lalaj

…Poezitë e para zënë fill në burgun e Burrelit në vitin 1953 dhe më tej gjatë viteve deri më 1995. Siç e përmenda, Amiku gjatë tërë jetës nuk ka botuar asnjë poezi, madje ndihet paksa dyshues nëse poezitë e tij mund të vlerësohen. Ne njohim Amik Kasoruhon, përkthyesin e talentuar, vijues i denjë i plejadës së brezit të përkthyesve që e ngritën gjuhën shqipe në lartësinë që e meritonte. Edhe Amiku në mënyrë të mrekullueshme me një vullnet dhe përkushtim të pashoq ka shqipëruar sa e sa autorë. Para viteve ’90 nuk mund të botonte as shqipërimet, siç shkruan në librin e tij autobiografik “Ikje nga trilli i Perëndive”, ndonëse përmend që “Drago Siliqi u bë copë për të”, Ismail Kadare përpiqet që Amiku të botojë një libër të përkthyer nga anglishtja, ndërsa Naum Prifti mundohet për t’i botuar diçka tek revista “Ylli”.

***

Jetën e Amikut që nga fëmijëria e deri në fund e ka përndritur një miqësi e pashoqe, një miqësi e rrallë si nëpër libra, një miqësi midis zotërinjsh ajo miqësi me përkthyesin tjetër të shquar nga gjermanishtja të madhin Robert Shvarc, ai, Roberti është i madh sepse është Mik dhe Njeri. Kur Amiku lirohet nga burgu dhe nuk ka të drejtën për të qëndruar në Tiranë, Roberti e mban në shtëpinë e vet në një kohë kur secila familje kishte libër shtëpie në të kontrollohej për çdo vizitor që i vinte dhe duhej të raportonte në polici nëse i vinin miq.

Ndonëse poezitë e Amikut përshkohen nga zymtësia, ato ndrijnë nga fijet e shpresës, nga dashuria për njerëzit, për jetën, për dashurinë, për të bukurën. Poezitë i ndava në pjesë, kështu pjesa e parë i përket burgut dhe ashtu siç kishte shkruar Amiku tek një fletë i lashë titullin “Shkëndijëzat përmes errësirës”. Në këto poezi ai u drejtohet me vargje shokëve të tij bashkëvuajtës si: Teufik Gabranit, Lorenc Vat Dedës, miqve S. A. dhe K. K. po ashtu edhe “Nji malcueri qi i njof veç zanin”. Në një poezi tjetër ai shkruan:

“…natën, në terr, un hekrat s’i paç shque

e as të zbem’t qi f’tyrat na i mblon;

e tash, o mik, qe tash qi agu u çue

un prap mendoj se jasht përtrihet jeta,

Ai shkruan për njerëzit që ka njohur:

“… i kam dasht aq fort edhe se më kanë ba me vuejtë”.

Tek pjesa e dytë janë renditur poezi për nënën dhe atin e tij. Babai i Amikut, Qemal Kasoruho u pushkatua me të ashtuquajturin incident të bombës në Ambasadën Sovjetike në kohën kur Amiku vetë ishte i burgosur. Në poezinë “Atit tem” ai shkruan: “Ti shkove: larg t’u tret ty hovi i dlirtë;

ndër qiej të tretun pagjën e amshueme,”

Nëna e tij jeton e vetmuar në një dhomë të ftohtë pa zjarr, ai i drejtohet nënës: “Ti qan për dhimba t’mia?

un qeshem, nanë, me jetën,”

Këtu përfshihen edhe poezi për birin e tij dhe Nensin e vogël. I kam bërë vend edhe poezive të Amikut drejtuar mikut të tij shpirtëror Robert Shvarc, ndihet fare mirë se ata këmbejnë me njëri tjetrin mendime për jetën, për dashurinë, për të ardhmen, ata urojnë njëri tjetrin për gëzimet e pakta, për ditëlindjet dhe janë të pamposhtur nga përleshjet me jetën. “Prehja na është e huej” titullohet kjo pjesë sepse ata të dy nuk mund të rreshtin duke punuar për gjuhën shqipe, nuk mund ta kuptojnë jetën, sado e vështirë të jetë ajo, pa u përpjekur për të dhënë atë që dinë të bëjnë më të mirën e tyre. Dhe ta përfytyrosh në një kohë kur gjithnjë mbi kokë të rrinte rreziku i të nesërmes i burgosjes për një fjalë a një mendim.

“Kur rrokja penën për të shkruar fjalët

që mbenë ndër buzë tharë etjes jetë,

o mik i mirë, më dridhej dora e ndalej

në varg të parë: unë vreja para vetes.”

Në pjesën e katërt kam vendosur poezitë që i këndojnë dashurisë përshkruar me mendime të kthjellëta, të sinqerta për ulje ngritjet sipas rastit duke e rrëfyer veten se është njeri dhe di të dashurojë i kam lënë titullin “Në vjeshtën time erdhe si pranverë” sipas njërës prej poezive. Nga shumë vargje shkruar për këtë ndjenjë kam zgjedhur:

“Kur rrezja e fundit e diellit

t’i lëbyri sytë e etur për dritë,

mendomë.”

Në pjesën e pestë kam vendosur “Kushtime”, poezi kushtuar Migjenit, Qemal Stafës, Skënder Aranitit e të tjerë. Amik Kasoruho i lindur në vjeshtë, arrestuar dhe burgosur në vjeshtë, liruar në vjeshtë dhe ky libër po përurohet në vjeshtë, vetëm vdekjen e pati në pranverë.


Përgatiti: Flori Bruqi 

Prof.Dr. Sali Berisha: Në Ballkan po shkohet drejt një lufte të re

Ne sot diskutojmë ne këtë panel çështje te sigurisë globale ne 100 vjetorin e Luftës se Pare Botërore, njërës prej luftërave me te përgjakshme ne historinë e njerëzimit.

Debati ynë zhvillohet 100 vite larg asaj kohe dhe natyrisht mësimet e saj duhet ti shërbejnë te ardhmes. Mendoj se një nga mësimet e saj qe duhet mbajtur mend është e vërteta se ajo lufte nisi ne Ballkan dhe u parapri nga luftëra ballkanike, te cilat nga ky gadishull u përhapen ne Europe dhe ne bote. Duhet thënë këtu se Ballkani, përveç luftërave te fillim shekullit qe shkoi, njohu dhe luftërat e fund shekullit te kaluar.

Sot, 100 vite pas Luftës se Pare Botërore dhe rreth dy dekada pas luftërave me te fundit ballkanike, po ta vështrojmë me vëmendje gadishullin tone do konstatojmë se aty bashkëjetojnë dy Ballkane.

Ballkani i paqes, bashkëpunimit, qe ka bere dhe bën përpjekje te mëdha dhe te suksesshme për vendosjen e standardeve demokratike, integrimin ne NATO dhe ne BE. Sot këto janë dëshirat dhe idealet e popujve te gadishullit, te cilët janë te etur te ecin drejt një te ardhme europiane. Por krahas këtij Ballkani ne gadishull ekziston,gjallon edhe

Ballkani i fantazmave te shtetomadhise, ne radhe te pare i serbomadhise dhe tani se fundi dhe i Megali Idea-s.

Zoti President,

zonja dhe zoterinj,

Luftërat ballkanike te fillim dhe fund shekullit qe shkoi qe te gjitha filluan për çështje kufijsh dhe ne tërësi për Serbinë e Madhe por edhe për greko apo bullgaro-madhine.

Ne këtë kontekst janë tejet shqetësuese zhvillimet e muajve te fundit ne rajon, ne te cilat si çështje kryesore ka dale ndryshimi i kufijve, ndarja dhe shkëmbimi i territoreve. Çështja e ndryshimit te kufijve midis Kosovës dhe Serbisë është shndërruar ne teme kryesore te debatit dhe dominon mbi çdo teme tjetër, çka mendoj se përbën kërcënim serioz për paqen pasi është ajo është kryekëput ne funksion te serbomadhise.

Këtu, zoti Vujanoviç tha se për dialogun ai i beson plotësisht zotërinjve Vuçiç dhe Thaçi. Me gjithë respektin qe unë kam per zotin Vujanoviç me duhet te pohoj se unë nuk i besoj absolutisht as njërit dhe as tjetrit dhe kjo sepse ata qe te dy janë vetëm një.

Po pse nuk i besoj unë zotit Vuçiç?! Unë nuk paragjykoj njeri por nuk mund ti besoj sepse ai është i fiksuar dhe po punon pa ndërprere për Serbinë e Madhe.

Zonja dhe zotërinj,

lidhur me sa me sipër unë po ju rikujtoj këtu vetëm deklaratat e zotit Vuçiç ne vizitën e tij te fundit ne Kosove. Ne këtë vizite presidenti i Serbisë nuk vizitoi vende te trashëgimisë fetare serbe ne Kosove, por ai vizitoi vetëm veriun e kësaj republike dhe konkretisht liqenin e Gazivodes, Liposaviqin, Mitrovicën e Veriut ekzakt territoret e Republikës se Kosovës qe ai rivendikon se duhet ti bashkohen Serbisë. Përveç simbolikes se vendeve qe vizitoi presidenti i Serbisë, le te shohim cilat ishin mesazhet qe ai dha për serbet dhe për boten gjate kësaj vizite ne veriun e Republikës se Kosovës.

Ne këtë vizite dy ishin mesazhet e tij kryesore.

Se pari, ai ne mënyre te përsëritur nga Mitrovica e Veriut deklaroi haptas për serbet dhe boten se: Serbia do te behet me e madhe!

Se dyti, ai ne vizitën e tij deklaroi publikisht se Sllobodan Millosheviç, kasapi i shqiptareve te Kosovës dhe boshnjakeve dhe popujve te tjerë te Ballkanit ishte një lider i madh, një udhëheqës i mire por ai beri disa gabime. Me këto deklarata zoti Vuçiç vetëm sa nuk tha haptas se Sllobodani madh mire ua beri viktimave te tij.

Unë gjithashtu nuk mund ti besoj z. Vuçiç sepse ai nuk po bën asgjë tjetër veçse po paraqet dhe mbron projektin e dikurshëm te Sllobodan Miloisheviçit, te paraqitur me dhjetëra here gjate sundimit te tij dhe me vone, për ndarjen e Kosovës, aneksimin e territoreve te veriut te saj për te vazhduar me pas me Republikën serbe te Bosnjës.

Se fundi, dua te shtoj se ne morine e pafundme te dokumenteve dhe akteve ndërkombëtare mbi te cilat qëndrojnë Republika e Kosovës por edhe ajo e Serbisë, nuk ekziston as dhe një i vetëm qe te njohe se midis këtyre dy vendeve ka çështje territoriale qe duhen zgjidhur. Nuk ekziston asnjë dokument ndërkombëtar qe te pohoje se Kosova ka ne territorin e saj qofte dhe një metër katror te territorit te Serbisë.

Çështja e territoreve midis Serbisë dhe Kosovës ekziston vetëm ne projektin e Serbisë se madhe.

Se fundmi, theksoj se këtë ide te shkëmbimit te territoreve, korrigjimit te kufijve, përveç argatëve te Beogradit ne Prishtine, qe tundin tani se fundmi flamurin e Serbisë se madhe, e kundërshtojnë pa përjashtim dhe ne mënyre kategorike te gjitha forcat politike ne pushtet dhe ne opozite te Kosovës, qeveria, parlamenti i saj.

Ja sepse ata te dy për mua, pra Vuçiçi dhe argati i tij, janë një dhe vetëm një. I pari po përdor te dytin për te paraqitur si te vetin projektin e Millosheviçit te Serbisë se Madhe, dhe unë nuk mund kurrsesi ti besoj asnjërit prej atyre.

Zoti President,

zonja dhe zoterinj,

Po ne kuadrin e Ballkanit te shtetomadhise vetëm javën e kaluar ish-ministri i Jashtëm i Greqisë deklaroi para grekeve dhe mbare botes se ai po largohej i lumtur pasi kishte lëne ne tavolinën e presidentit të Republikës helenike tre dekrete për firme, me te cilat territori i atdheut te tij, Greqisë, zmadhohej edhe me mbi 40 mije km katror.

Ky nacionalist i sëmurë, te gjithë këtë sukses luftënxitës te Megali Idea-s e bazoi ne një marrëveshje deti antikushtetuese për Shqipërinë, qe arriti me qeverinë vasale dhe apatride aktuale te Tiranes me te cilën Shqipërisë i grabiteshin mijëra kilometra katror det dhe trilionë metër kub gaz dhe fuçi nafte pasuri te saj kombëtare nëndetare. Pas kësaj deklarate, me shpejtësi marramendëse gjendja po përshkallëzohej drejt një konflikti te gjere ne Ballkanin e shtetomadhise, ne rastin konkret te Megali Idese, por fatmirësisht kryeministri Cipras mençurisht tërhoqi menjëherë marrëveshjet luftënxitëse qe i la trashëgim ish-ministri i tij i Jashtëm nacionalisti i sëmurë Kotzias.

Zonja dhe zotërinj,

duke ju falënderuar për vëmendjen tuaj, dua t’ju siguroj se me këtë ekspoze nuk kam ndërmend te them se ne Ballkan po shkohet drejt një lufte te re ne 100 vjetorin e Luftës se Pare Botërore.

Unë këtë nuk e besoj, por vetëm desha te theksoj se ne interesin me te mire te sigurisë, paqes dhe stabilitetit nuk duhen nxjerre jashtë vëmendjes demonët e shtetomadhise qe gjallojnë ende ne rajonin tone.

Faleminderit!

*Fjala e mbajtur me 25 tetor 2018 ne Forumin Ndërkombëtar Crans Montana, Gjenevë.

Një tjetër shqiptare në tregun ndërkombëtar, “sfidon” Rita Orë dhe Dua Lipën

Pavarësisht sa skeptikë mund të kenë qenë dëgjuesit në fillimet e karrierës së Rita Orës, Bebe Rexhës apo Dua Lipës, koha u tregoi të kundërtën.

Tre vajzat shqiptare na bënë krenarë pasi arritën që falë talentit të pushtonin botën e muzikës, duke u ngjitur në skenat më të mëdha ndërkombëtare.

Por treshes shumë shpejt do t’i shtohet një tjetër emër dhe është pikërisht Ava Koçi, e njohur me emrin e artit Ava Max.Ajo ka lindur më 16 shkurt 1996 në Wisconsin të SHBA-ve, me prindër emigrantë nga Shqipëria.

Ava e ka filluar karrierën e saj në Britani, ku dhe ka lansuar këngët e saj si, “Sweet but Psycho”, “My Way”, apo “Not your Way”, kurse projekti i fundit është në bashkëpunim me Dj e njohur David Guetta dhe Jason Derulo.

Zoti nuk më hodhi në Hollywood, por unë gjeta Strugën!

Raimonda Shundi Dervishi

Raimonda Shundi rrëfen teatrin e vetëm të Strugës. Si e themeloi çifti Poshka teatrin ku luajnë figura të njohura si Tinka Kurti apo Margarita Xhepa. Olsa Maze Poshka rrëfen sfidat dhe sodisfaksionet e Teatrit

Vajza çapkëne e kohës së lojërave televizive dhe programit të mëngjesit në ish-televizionin TV- Koha (vitet 2002-2003 për rreth 4-5 vjet), me kalimin e tyre, na shfaqet e realizuar në shumë dimensione. Sfida, familje dhe profesion. Krijoi dhe menaxhoi së bashku me të shoqin, Teatrin që mban mbiemrin e familjes së dytë. Olsa Maze Poshka kur drejtonte emisionet e saj (si atë të lojërave ashtu edhe të mëngjesit) ishte portreti më i ndjekur falë spontanitetit dhe gjallërisë tipike që vinte në ekranet ngërçe të kohës. Vajza gazmore edhe sot që kanë kaluar kaq vite, vazhdon të jetë po njësoj. E njëjta gjallëri, e njëjta buzëqeshje, i njëjti pasion ndriçues duke bërë të karikojë teatrin e vetëm të këtij qyteti puthur me liqenin. Studion në Akademinë e Arteve në degën e regjisurës, së bashku me djaloshin Poshka. Ishin shokë kursi dhe kalimi i viteve i spostoi në shokë jete. Shqiptari nga Struga, Xheladin Poshka, është një familje me emër në qytetin e vogël që kufizohet me Ohrin dhe Kalishtën. Vëllai i tij Agim Poshka është një muzikant i njohur si në Maqedoni ashtu edhe në Shqipëri. Si muzikant i lidhur me profesionin, falë kursimeve familjare, por edhe të tijat, mundi të realizonte një bar-arti ku luante me profesionin e dashur. Shumë muzikantë të tjerë performonin në atë vend simpatik në qendër të Strugës.

Ishte kjo situata kur dy regjisorët e rinj Xheladini dhe Olsa, pasi përfunduan studimet në Tiranë, u kthyen të karikuar nga dija e pasioni për të krijuar diçka edhe më të madhe. Kështu lindi ideja për të krijuar të parin teatër në qytetin ku problemet etnike janë disi të komplikuara. “Struganët e duan teatrin” – më thotë Olsa, ndaj kjo ide karikuese u shoqëruan me iniciativa të shumta njëra pas tjetrës, falë ideve së çiftit ambicioz. Në fakt, Olsës sot nuk i duket se ka realizuar gjë në të gjithë këtë kalvar punësh, pasi më pohon me dritën e syve që qeshin se “unë nuk jam këtu për famë, nëse do të doja…, do qëndroja në Tiranë; do rrija kafeneve, beqare, e plakur nga thashethemet dashakeqe tipike, me makinën time, e kaq. Por unë si tradicionaliste vendosa të vijë ku është burri im dhe të lë nga pas gjithçka kisha ndërtuar me aq nxitim dhe fatin natyrisht të Tiranës sime”. Ky qytet i qetë dhe artdashës e pritën bukur të bukurën tonë Çame. Madje iniciativa e saj më mbresëlënëse ishte nisma “të edukojmë nëpërmjet teatrit”, nismë që ka si mbështesë të rinjtë që e duan artin e fjalës, por jo për ta kthyer në profesion. Një risi në format që në akademi na ka munguar, të shkosh në vendin e periudhës që ti po studion, a nuk është zbavitëse?!

Ishte ky teatër që bëri të rinjtë struganë tu shtohet edhe një aktivitet më shumë, një mundësi ballafaqimi më shumë, një derë ku hyjnë emra dhe eksperienca profesionalisht të selektuara. Emrat si Margarita Xhepa, Ndrenika, Mujo, Kurti etj., janë mysafirë të përhershëm për ta kthyer këtë strehëz në një mit, jo vetëm të parë nga ekrani, por duke prekur edhe gjykimin prej ikonave të tyre. Ka vite që Teatri “Poshka” organizon deri në 5 evente vjetore, kryesisht me baza vullnetare. Olsa dhe Xhelo janë të përkushtuar si regjisorë dhe krijues, por janë edhe prindër të shkëlqyer të vajzës së parë Poem dhe djalit Prijës. Sfidat për Olsën nuk mbarojnë vetëm këtu. Ajo shkruan vetë veprat që fëmijët apo aktivitetet i çojnë në ballafaqime teatrale, por ndërkohë po ndjek edhe studimet master për skenar filmi në Prishtinë. Sa të tjera do dëgjojmë?! Le të rrojmë e t’i prekim. Edicioni i pestë në festivalit e teatrove “K’tu fest 2016” në Strugë është i fundit që u organizua me nismën e “Poshka Teatër”, modeluar si skenë e hapur ku flitet shqip, me thyerje traditash, për të lidhur skenën me njerëzit, artin me humanen. E ky numër krijuesish që ftohen në këtë shtëpi arti, organizohet kryesisht nga çifti Poshka. Esat Oktrova, Met Xhelili; pedagogët e Olsës, por ndikimin e profesor Kudret Velcës e ka ngado. “Jam diplomuar në vitet 2002-2003 për Regjisurë në Akademinë e Arteve të Bukura.

Vajzë e vetme dhe kur nisa shkollën, më erdhi edhe oferta e punës në televizionin Koha, ofertë që më la pa fjalë pasi nuk e kisha dëgjuar deri atëherë. Sapo kishim marrë shtëpi të re që në themel për të na rënë me lirë, por këstet që duhej të paguanim ishin të kripura: 3000 euro në muaj. Ishte një shifër pak e kripur për kohën, sidomos kur lekët janë më djersë e jo drogë apo prostitucion. Pra kjo punë ‘mrekulli’ më mundësoi të paguaja shtëpinë dhe të ndihmoja familjet e prindërve, por edhe timen e cila sapo kishte nisur. Pasi e kryem blerjen dhe rutina e punës sime më bëri të njoh edhe prapaskenat e miqve; miqtë me të cilët pihet kafe sot e dëgjohen njëmijë fjalë të çuditshme nesër”. Xhelo (i shoqi) vjen nga një familje tradicionale dhe duke qenë edhe vet i tillë, në Shqipëri përkthehet që kur dy persona lidhin jetën e tyre, nusja shkon tek dhëndri. “Kur erdhëm këtu në vitin 2007, Struga nuk kishte teatër, në fakt as tani nuk ka. Familja e tim shoqi kishte një lokal jo shumë të madh. Duke e pasur biznes familjar e duke pasur afinitet ndaj artit, edhe vëllai i tim shoqi Agim Poshka, na mbështeti për të avancuar deri në hapjen e teatrit tonë privat. Të qenit muzikant në këtë familje, kompromisi i hapjes së një teatri ishte i bukur pasi përdoret edhe për muzikë live. Kur këngëtarët vijnë në skenë (të cilët nga bashkëpunimet e gjata bëhen miq), të vjen mirë ti shohësh në lartësinë që i jep skena, pasi ndjehesh në një ambient maksimal për të kënduar. Pra nuk është si në baret dhe lokalet e zakonshme, pasi skena të jep autoritet dhe protagonizëm artistik.

Cilat ishin aktivitetet e para në teatrin tuaj?

Fillimisht nisëm të bënin teatër me shkollat e mesme. Madje, në ato fillime kur Zamira Kita organizonte konkurset midis shkollave, ne edhe fituam çmimin e parë që na inkurajoi për vazhdimet. Ishim dhe jemi teatri i vetëm këtu. Fatmirësisht Struganët e duan shumë teatrin. Struga duke pasur probleme me ngarkesa të mëdha etnike, si dhe duke qenë komunë shqiptare që përfaqësohet nga një kryetar komune Shqiptar, ndarjet e buxheteve nuk i ka pasur korrekte. Prandaj këta ende nuk kanë qenë të mundur për një teatër tradicionalisht të qytetit. Kur e nisëm nuk e dinim, por funksionoi kjo punë. Tani kemi hapur edhe “Shkollën e Edukimit nëpërmjet Teatrit”. Gjithë këta fëmijë që sheh, janë vetëm një pjesë e një grupi të madh. Nuk është thelbi dhe qëllimi që ata të bëhen as aktorë dhe as regjisorë. Thelbi dhe qëllimi është që nëpërmjet teatrit këta të marrin atë që unë dhe im shoq Xhelo e quajmë qytetari evropiane. Duke ditur diçka më shumë për mitologjinë, psikologjinë, Frojdin, fëmija merr zhvillim ndryshe nga ata që nuk janë pjesë e kësaj shkolle. Ajo që ne në Akademi na ka munguar është pikërisht prekja e këtij realiteti. Profesori im Kudret Velca (kur fliste p.sh për Ibsenin) nuk na i jepte dot mundësinë, që kur flisnim për autorët apo periudhat e rëndësishme të shkonim edhe në vendin e tyre. Tani jemi duke folur për mitologjinë dhe në fund me nxënësit do shkojmë në Athinë dhe do e prekim vetë Akropolin”.

“Në Shqipëri të plakin keq-komentet!”

Si u mundësua organizimi i grupeve të para?

Eno Shkëmbi : Mes reales dhe sureales

Studiuesi dhe kritiku i artit ndalet tek punimet e dy artistëve të rinj, të cilat shoqëruan gjatë gjithë sezonit veror Galerinë e Arteve në Sarandë. Rrugëtimi i tij mes portretesh dhe peizazhesh rrëfen dy talente premtues

Përtej Tiranës, në qytete si Saranda rriten dhe zhvillohen talente të rinj, veprat e të cilëve impresionojnë jo rrallëherë. Për piktoren Blegina Hasko Bezo dhe skulptorin Emanuel Sali Koko ndoshta do të dëgjoni në të ardhmen, por kësaj here rrugëtimit të tyre artistik u paraprin studiuesi dhe kritiku i artit Josif Papagjoni. Veprat e dy artistëve të rinj kanë shoqëruar Galerinë e Artit në Sarandë gjatë gjithë sezonit veror. Kritiku ndalet tek imazhi sundues i një figure femërore, të cilën e shikon të ricikluar në mediume të ndryshme, si frut i punës së Haskos. Interesant në përshkrimin e Papagjonit vjen edhe peizashi ku vendoset figura e gruas, që edhe pse abstrakt konfigurohet simbolikisht me shëmbëllimin e hartës dhe kufijve të Kosovës. “Përmbi të shfaqet spërndritja e kësaj gruaje në dy ngjyra bazike, e kuqe dhe e zezë: ngjyrat identitare të flamurit dhe qenies sonë si shqiptarë”. Përpos peizazheve me linja kompozicionale të zhdërvjellëta të piktores, Papagjoni ndalet edhe tek punimet e skulptorit Emanuel Koko të cilat janë krijuar nëpërmjet gdhendjes në dru dhe rrahjes në material hekuri. Veprat e artistit i kujtojnë ndër të tjera studiuesit edhe fytyrat e vrara të njerëzve të punës, nën mundim dhe gravitetin e halleve, lodhjes, sigurimit të jetës etj.

Josif Papagjoni

…Si në çdo art, edhe në arin pamor pëlqimet dhe shijet lëvizin: dikush pëlqen imazhe të përputhshme me sendet, fytyrat, pamjet, shëmbëlltyrat e njëmenda, doemos duke i rimodeluar ato gjegjësisht ideve dhe ndjeshmërive të artistëve. Kjo lloj pikture, le ta quajmë “figurative”, përherë më ka pëlqyer. Njeriu rreket të gjejë diku aty vetveten, shëmbëlltyrën e ngjashme apo ta përfytyroj atë në një medium ku ai frymon. Por shekulli XX, posaçërisht në fillimet e veta, solli një tjetër qasje ndaj arteve pamore: deformimin e shëmbëllimit, largimin prej tij, refuzimin, gjer në mohim. Tanimë arti u krodh në krijime imazhesh mitologjike, në sendërgjime e shpikje të habitshme qeniesh, sendesh, peizazhesh, realitetesh të trilluara nga mendja dhe fantazia, një surrealitet që të trondiste me simbolikat dhe metaforat e veta, me fuqinë sugjestionuese dhe befasitë. Në Shqipëri këto të ashtuquajtura “izma” erdhën shumë vonë, vetëm pas vitit 1990, teksa bota i kishte provuar një shekull më parë dhe i pat përsosur më tutje në rrjedhën e kohës. Gjithsesi kënaqësia që jep arti, në dy paradigmat bazike të tij, është po aq e thellë dhe vlera estetike është po njësoj e konkurrueshme dhe “avangardë”, mjaft që ai të mbërrijë në sipëraninë e vet sa formale, po aq ideore.

Dhe tek po shihja ekspozitën e dy artistëve të Liceut Artistik “Jordan Misja, piktores Blegina Hasko Bezo dhe skulptorit Emanuel Sali Koko, çelur dhe mbetur hapur gjatë gjithë sezonit veror në galerinë e arteve në Sarandë, këto mendime buisnin në mendimin tim kritik. I shihja të dyja kahet të gërshetuara: aty realiteti i përjetuar përthyhej, transfigurohej falë një ndërhyrjeje energjike prej artistëve me natyrë trilluese si dhe sendërgjimeve të forta ardhur prej fantazisë së tyre, dhe po aty ky realitet të sillte ndërmend gjësende që ti i ke prekur diku, i njeh apo janë të afërta me ty, afërmendsh përmes një modelimi të dukshëm artistik kryekreje. E pra, të dyja këto qasje piktorike binin në sy edhe në krijimet e dy artistëve të sipërpërmendur. Në imazhin sundues të piktores Blegina Hasko vjen dhe rivjen figura e një gruaje në shtjellë e dinamikë, më saktë fytyra e saj si në një shpërndërrim mjegulle, e cila riciklohet në mediume të ndryshme. Peizazhi ku ajo vendoset është përgjithësisht abstrakt, diku në një cep të rruzullit a kozmosit, por diku gjetke ai konfigurohet në mënyrë simbolike, siç është rasti i shëmbëllimit të hartës dhe kufijve të Kosovës, e përmbi të shfaqet spërndritja e kësaj gruaje në dy ngjyra bazike, e kuqe dhe e zezë: ngjyrat identitare të flamurit dhe qenies sonë si shqiptarë.