Proza poetike ndjenjësohet edhe nga vargu artistik i Kristaq Turtullit

Kristaq Turtulli, shkrimtar, poet, gazetar, piktor, romancier i njohur korçar me banim në Kanada. Fitues i disa çmimeve kombëtare në prozë. është përkthyer në anglisht. Rrjedh nga një familje e shquar patriotike e cila gjithmonë i është gjendur pranë kombit. Anëtar i Unionit të Shkrimtarëve të Kanadasë.

Ëngjëlli i koresë, roman, ribotim, 2018

"Ëngjëlli i Korese" ngërthen një teatër shumë të gjerë veprimesh, nga Shqipëria e deri në Kore, pra në Euroazi, nga pikpamja gjeografike, në komunizëm nga pikpamja e sistemit politik, në varfëri nga pikpamja e nivelit ekonomik, në diktaturë nga pikpamja e qeverisjes, në persekutim, nga pikpamja e lirive dhe të drejtave të njeriut. Autori ka modeluar një skemë të kombinuar linjash, mjedisesh, personazhesh, pikpamjesh filosofike për të zbuluar plagët e agravuara të shoqërisë e popujve të këtyre dy vendeve, fatin tragjikisht të paracaktuar të personave vepronjës në roman, i cili nuk ishte aspak më i mirë nga populli punonjës, pa ekonomi e pa liri e të drejta. Libri:”Ëngjëlli i Koresë” pjesa e dytë e trilogjise: ”Hidhësia e Puthjes", sjell modele pershkrimesh, monologësh, vargje sinonimesh dhe epitetesh për të përshkruar, vizatuar apo tipizuar skena, rrethana, dukuri, vecori, personazhe dhe mjedise. Libri vazhdon me vëllimin e tretë, i cili do na japë tablonë e plotë dhe fatin e personazheve… Oh, sa bukur, sa dhimbshem, sa shumë bukur! Një himn magjik për dashurinë përmes vojtjeve apokaliptike!

Misteret e parisit të vogël, roman 2017

Në librin: ‘Misteret e Parisit te Vogël’ të shkrimtarit Kristaq Turtulli shtjellohen disa fabula, që janë probleme shoqërore dhe historike të kombit, të cilat së bashku krijojnë një të vetme, që ka emrin mbijetesë kombëtare dhe fisnikëri e familjeve të mëdha. Shumë kapituj të librit i japin veprës dimension të merituar didaktik për sot dhe të ardhmen, me terma të përmbajtura historike, për të cilën edhe specialistët e fushës nuk i njohin baraspeshat. Mesazhi që jep vepra është universal. Ai lokalizohet në aftësinë e familjeve të mëdha për të rigjeneruar kombin nëpërmjet rigjenerimit të vetes. Përballë agresionit të një pushteti të dalë nga gryka e pushkës, familjet e mëdha ruajtën genin e humanizmit dhe të përgjegjësisë për zhvillimin e pandërprerë të shoqërisë kombëtare.


Ati dhe fati, roman 2016

Ne nje rrafsh filozofik, udhetimi i Fredo Samarxhiut eshte vete jeta. Vjen nje moment kur duhet te braktisesh vatren familjare per t'u perballur me sfiden qe ta ka rezervuar fati. Eshte nje udhetim qe ruan fund e krye tre elemente te rendesishme: zhvendosjen fizike te njeriut mbi glob, motivimin qe te ben per te pranuar sakrifican mbinjerezore dhe fati qe artistikisht jepet nga hija e gjyshit Riko.

Ikje prej vetes, roman 2016

Në qoftë se princi Hamlet kishte të drejtë, - është shkruar në librin e diellit: - E vetmja përgjigje e Horatit, mikut të ngushtë, ishte; ‘të vazhdonte të zgjeronte limitin e mendimeve të tij.’ Me pak fjalë, të vazhdonte të ëndërronte... Romani "Ikje Prej Vetes" është një prozë e fuqishme, meditative, artistike, filozofike e ditëve të sotme. Tema është marë nga realiteti i sotëm shqiptar, ku jepet me forcë dhe vërtetësi pasqyra reale dhe gjendja në Shqipëri. Trajtohet kriza e familjes së sotme, shoqërisë, fati i artistit dhe njeriut të ndershëm në krizën e sotme sociale.

Zhgënjimi, roman: shkurt 2015

Më besoni as vetë nuk di se çfarë kërkoj. Nuk e di kujt ti drejtohem, kujt ti hapem; vetes, miqësisë, njerëzisë në qoftë se do mundnin të më përgjigjeshin. Ti kthehem fanatizmit gërdallë, idealizmit të zhvlerësuar, bërë prostitutë rrugësh, marrëzisë, çmendurisë? Kujt?! Kudo është shurdhëri, shkretëtirë... Më vjen keq për veten por dhe njëherësh dua të qesh me të madhe, të shkulem së qeshuri, aq sa të thyhen xhamat e vitrinave, të buçasin sirenat e makinave, të prishen hijet, të shqyhen rrjetat e merimangave dhe të shkundet i gjithë qyteti..

Kujdes vajzë, novelë 2015

Ana e dashur, në kokën time me qoshe lëvrojnë dhe ngrenë krye dyshime të mëdha. Siç duken bathët, nga e gjithë kjo ëndërr e sfungjertë dhe zallahi do dalim si ruajtur qethur. Demokracia që e duam aq fort, ngjan si një foshnjë e mrekullueshme e njomë, me diellin përshkënditësh në sy dhe në buzë, - më tha Sterjo Dushku: - Kjo demokraci e magjishme, qëndron ndehur mbi tehun e thikës me dy presa. Lindi, u mëkua, u ushqye nga njerëz idealistë, demokratë, me imagjinatë të pasur, të ndërgjegjshëm, të pa kompromentuar dhe nga ne, studentët ëndërrimtarë të brezit të ri. Por kësaj foshnje të padjallëzuar e delikate, i zunë pritë zabërhanët. E rrëmbyen me duart idhnake. E hodhën në kazanin e shtrigave dhe po e mbytin me litarët leshterikë të burokracisë...

Pianisti, roman 2013

Libri me novela "Pianisti" përmban pesë novela. 1. Pianisti 2. I qeshuri 3. Vajza me qen 4. Një ditë korriku në Muskoka 5. Pushkë e keqe qe ajo që ra Autori, në të pesë novelat, trajton me mjeshtëri tema te rëndësishme të jetës shqiptare dhe të jetës në mergim, ku jeton, atë kanadeze.

Tulipani i koresë, roman 2012

Syri i Rirës, roman 2011


Rrezearta mundohet me të gjitha mjetet të shkëputet prej thonjve të fatit të parashikuar, përballon vështirësitë e mendësitë mediokre dhe dashakeqe të ambjentit provoncial ndaj një vajze jetime...

Në trenin e linjës 16, roman 2010

Zamira, personazhi krysor i romanit është ikona e femrës shqiptare, e vuajtur por kurajoze, duron me stoicizën të gjizh vështirësitë e jetës

Puthje e pamundur, roman 2010

Në jetë luajnë të qetë vetëm ata që nuk kanë asnjë rol. Ndërsa tek ne gjithçka qëndron ndryshe. Jemi aktorë dhe regjizorë njëherësh, veçse në miniaturë. Dëshirojmë të luajmë, por ngatërrojmë batutat, skenat, lëvizjet risillen përmbys. Atëherë gërhasim, fajësojmë, kërleshemi. Kjo kërleshje ka vite dhe vite. Dekada dhe dekada, që zhvillohet brenda vetes. Kërleshjen fillimisht e pranuam si lodër fëmijësh, si një dhuratë të vogël simbolike, por tunduese. E përtypëm me ngut, gjithë dëshirë, e cila zbriti rrëmbyeshëm, ashtu e patretur mirë në stomak. Lënda e qulltë, u përzje me acidërat e stomakut dhe, në mënyrë të rrufeshme u përhap në gjithë qenien. Trupi e pranoi dhe s'e nxori jashtë...

DËGJO, FLORIRI IM!

(fragment romani)

Pa e kuptuar as vetë më përfshiu dëshira dhe malli të bridhja rrugëve të qytetit tim, të rizgjoja kujtimet, të flakja tej perden e rëndë të errësirës, nga supet e humbura të viteve. Ndoshta doja të prekja, të merrja diçka nga gjallëria, rrëmuja dhe lëvizja e njerëzve. Përpara më doli shtëpia e kulturës, me shkallë mermeri në formë gjysmë të rrumbullakët. Anash mbi shkallët, me dy pragje mermeri, nga ngriheshin, lartoheshin, harqet e bukura të derës së madhe hyrëse të godinës me arkitekturë të vjetër e të hijshme.

Dikur në vitet tridhjetë kjo godinë kishte qenë bashkia e qytetit, gjithashtu mbaj mend fort mirë që kisha një fotografi të vjetër ku kishte dalë im atë me patriotët e qytetit në shkallët e godinës. Dikur në ato pragje mermeri ne djemtë e shtëpisë së kulturës uleshin dhe përgjonim me sy vajzat e bukura që kalonin aty pranë, dikush nga ne sulej mbas vajzës që simpatizonte, për ta ndalur e për t’i shprehur dashurinë. Hyra brenda, ishte qetësi, mjediset e kësaj godine ishin shumë të njohura për mua. Vështrova nga të dyja anët e korridorit. Në krahun e majtë ishte bari i vogël i shtëpisë së kulturës, ku banakieri Koço përgatiste kafe të mrekullueshme dhe kaçurrelin e hatashëm, konjak, fërnet e ponç dhe buzët e gotës i lyente me pak sheqer. Pak më tej zyra e drejtorit Petraq e pastaj vinin me radhë dhomat e kurseve të ndryshme. Me sa më kujtohej kursi i kitarës dhe mandolinës ishte në krahun e djathtë, dera e dytë nga fundi. U drejtova për atje dhe e shtyva ngadalë. Për habinë time dera u hap dhe më dhomë s’ kishte njeri. Pranë një komodine qëndronte ndehur një kitarë. Më rrahu zemra, mu drithërua shpirti! Ndjeva një shtrëngim në zemër. Kitara, send i thjeshtë, më shkundte dhe më trishtonte njëherësh! Bëra disa hapa, u përkula, mora kitarën në duar, ndjehesha i mpirë, më mbërtheu meraku, mos më shpëtonte nga duart, binte përdhe dhe thyej. Kisha tridhjetë vjet pa i rënë kitarës. Lëviza gishtërinjtë me plogështi, preka telat e kitarës të cilët lëshuan një tingull të lehtë. U drodha. Ndjehesha i plogët, i ndrojtur, mos vallë kisha harruar të luaja! U përpoqa të bëja disa akorde, zemra më kërceu si zog. Befas rrëzova rrëmbyeshëm gishtërinjtë mbi tela dhe fillova të luaja melodinë e këngës: “Dëgjo, floriri im!”.

Dua ta luaj për ty Irina, për ty dhe vetëm për ty! Nisa të këndoja lehtë. Në fillim zëri më doli i ngjirur, i çakorduar, u kollita si të pastroja fytin, kisha nevojë të pështyja. Nxora shaminë e xhepit, pështyva në të. Zëdridhur nisa të këndoja përsëri, ngadalë, me zë ulët, duke lëvizur dhe luajtur gishtërinjtë lehtë nëpër tela. Oh! Nuk kisha harruar të luaja në kitarë e as të këndoja:

Ndriçon hëna e plotëzë

Si me magji ndër sy

Dhe dritë e saj më thotëzë

Të dal të të gjej ty.

Isha i përpirë, i humbur në krahët e këngës, e cila me lidhte me shumë kujtime, më mbante shtrënguar me jetën.

-Të dal të gjej ty, Irina,- mërmërita me vete: -Të dal të të kërkoj ty!

Dëgjova që dikush rrahu shuplakat. Ngriva i tëri, duart mu varën menjëherë. Përhumbëshëm vështrova, pranë derës dallova dy këmbë të hijshme me çorape të bardha, ngrita vështrimin ngadalë, një fustan i hollë me lule, një xhaketë puplin, dy gjokse të vegjël e më pas një fytyrë të bukur, të freskët vajze. Mbylla sytë një copë herë. Oh, aty pranë derës ështe Irina, po buzëqeshte ëmbël, është e ngazëllyer! Të ngrihem të sulem drejt saj, ta përqafoj ta puth…!

Dëshiroj të vazhdoj gjatë ky vegim! Vajza lëvizi prej derës. Me shumë vështirësi mblodha veten. U ngrita në këmbë, vendosa me kujdes kitarën pranë tavolinës bëra të largohesha.

-Më falni!- thashë me zë të ulët.

-Ju të më falni që ju ndërpreva! Këngë e mrekullueshme,- dëgjova të fliste vajza,- nuk e kam dëgjuar kurrë. M’u duk sikur ishte një magji, nata, qielli me yje dhe malli.

Ngrita sytë, vështrova vajzën. Ajo ishte e bukur, si gjithë vajzat e bukura të qytetit tim. Qerpikë të gjatë, fytyrë të trëndafiltë, por ajo dukej dhe vajzë e mençur.

-Është këngë e vjetër,- i thashë.

-Sa e vjetër?- më pyeti dhe ngriti përpjetë gjithë habi vetullat e bukura të harkuara.

-Nuk e di, ndoshta sa vetë jeta,- i thashë.

– Ju i binit shumë bukur kitarës!

-Ashtu!- ia bëra dhe u largova.

‘Ku të gjej ty, Irina, ku?!’

Frends, novelë për fëmijë në anglisht 2009

The inn with two doors, novel 2009

The old woman used to be known as "Great Mother of the Land," but now she is just a failing old woman in a world gone mad. A loving, determined woman, she fights courageously for justice and for her beliefs after everything has been ripped away from her. She might just give up and succumb to the pain and terror inflicted by Red-Eyes, the evil party man designated to watch her and make sure she suffers as much as possible.

But ten years ago, the old woman received the gift of a baby-the offspring of her son and his wife who were thrown in jail as enemies of the class. Now the grandmother and the girl live in poverty and eke out a meager existence deep in the mountains. Danger and heartache are always present.

"The Inn with Two Doors" not only tells the heartbreaking tale of the grandmother and the girl, but also describes the pitfalls of a totalitarian government. A gripping, alternative-world allegory, it makes important points about the hypocrisy of government and the positive and negative aspects of human nature.

Vetmia e zërave, roman 2006

... Mistrecët gjithmonë argëtohen me rekrutët e rinj. Mbijetesa e tyre, servilizmi. Eh, është një nga elementet bazë të rekrutërisë. Servilizmi s'të lë kurrë në baltë. Servilizmi. Oh po servilizmi, mbulon me mjeshtëri tymtajën ogurzezë të mendimeve dhe qëllimeve. Servilizmi është i lashtë sa vetë jeta. Servilizmi është fillesa e fillesave. Servilizmi u përket të gjithëve dhe gjithçkaje. Bota pa servilizmin do të ishte e mjerë. Servilizmi është petku i artë, i purpurt i përbaltë, i kameleonët. Më dëgjove? Më mirë mos dëgjo. Fola për servilizmin. Mos beso. S'ka servilizëm, s'ka asgjë. Eh, kush e njeh servilizmin, kush e di. Të gjitha janë pallavra. Disa flasin për hipokrizinë. Të gjitha njeriu i ka krijuar dhe për njeriun janë. Mendjet e ditura?! S'dihet, mbase mendjet tmerrësisht të djallëzuara, të çartura ose të rrokullisura. Ndoshta është fasadë. Mbase diçka e parathënë, e parabërë, e paraparë..

Ç’është jeta e një njeriu, roman 2003

Në jetë luajnë të qetë ata që nuk kanë asnjë rol. Ndërsa tek ne gjithçka qëndron ndryshe. Mundohemi të jemi aktorë dhe regjisorë njëorësh, veçse në miniaturë. Dëshirojmë të luajmë, por ngatërrojmë batutat, lëvizim, skenat risillen përmbys. Atëherë fajësojmë, gërhasim, kërleshemi. Kjo kërleshje ke vite dhe vide. Dekada dhe dekada, që zhvillohet brenda vetes. Kërleshjen fillimisht e pranuam si lodër fëmijësh, se një dhuratë e vogël simbolike, por tunduese. E përtypëm me ngut, gjithë dëshirë, e cila zbriti rrëmbyeshëm, ashtu e patretur mirë në stomak. Lënda a qulltë u përzje me acidet e stomakut, u përhap në mënyrë të rrufeshme në të gjithë qenien. Trupi e pranoi dhe s’e nxori jashtë...

Hani me dy Porta, roman, 1997

“… Në pështjellimin e zërave dhe të klithmave të qytetit, kërkohet zëri i lemerisur. Ngrihej rrufeshëm nga fundi i dheut. Ai zë fillimisht niste ulët, i ngadalë, si një qarje a lehtë, më pas merrte hov dhe oshëtinte me lebeti. Me kujë të fortë, aq sa trondiste muret si tërmet...

Hija e Ariut, roman 1996

…Të kërkosh nga vetja, me të gjitha mënyrat, s’është mëkat. Dikur, babai i kishte folur për hijen a ariut. Ka hije të rëndë ariu, të madhe, lemeritëse, shtypëse. Gjithsesi, kur ndodhesh përpara ariut, duhet të jesh i përgatitur mirë qysh më parë. Dy qenie për jetë a vdekje janë përballë njëra-tjetrës. Ulërima a ariut është e frikshme. Përpiqet të të shqyejë , të të bëjë copa-copa. Ndërsa ti, kur të hapësh pikën maksimale të klithmës, duhet të fillosh të ulurish më shumë se ariu. Atëherë ndodh habia: ariu tkurret, mblidhet, shtrihet para këmbëve të tua dhe i pushon zemra. Kjo e fundit ndodh një në njëmijë, por ndodh.

Zëri i një Sage

Ndonëse vitet kalojnë, ikin, treten e zhbëhen, fatmirësisht letërsia shqiptare, na ofron në vazhdimësi burime të reja frymëzimi, e sot, nesër, në të ardhmen, kur edhe lexuesit e shumtë, ashtu si edhe unë të kenë lexuar këtë vepër jetësore të shkrimtarit Kristaq Turtulli. Të tërë do të përpihen nga pasuria stilistike, ëndja krijuese dhe fuqia emotive e autorit, shumëngjyrësia e tregimit, plotësia e nuancave letrare dhe figurativja që në këtë libër njësohet me egon e shkrimtarit në çdo gërmë, fjalë e faqe të kësaj sage.

‘Zëra në Lavjerrës’, romani më i ri i shkrimtarit Kristaq Turtulli, libri i pare i Sagës është një shteg i ri në letrat shqipe, një zhvillim, hap i mëtejshëm në mënyrën e të shkruarit në gjuhën tonë, për ngjarje shqiptare e personazhe kaq të dritëhijshëm shqiptarë, në një univers kaq të gjallë e kuptimplotë, ku rrëfehen kaq ngjarje e kapërcehen kaq hapësira kohore, me një rrjedhshmëri të kthjellët, që mund të haset si rrallëherë, veç në ndërthurjen e zdritjes mendore dhe penës gjeniale të shkrimtarit që na dhuron këtë libër.

Pa u thelluar në përmbajtjen e sagës, romanit që lartësohet drejt panteonit të letrave shqipe duke marrë këto trajta, sepse i takon ëndjes thelbësore të lexuesve për ta zbuluar shtjellimin e kësaj vepre faqe më faqe, ajo që dëshiroj të theksoj, është pikërisht fakti që bie më tepër në sy në këtë libër, e në çdo botim tjetër të autorit të nderuar që kam patur fatin e privilegjin të lexoj, është vetë themeli ku mbështetet letërsia e Kristaq Turtullit.

Një përvijim krejt shqiptar i një “Realizimi Magjik”, që kapërcen oqeanin, kontinentet e largësitë, dhe nga Amerika Latine arrin në trojet shqiptare dhe shndërrohet në një vegim të ri letrar që me plot bindje do ta kisha pagëzuar si një “Realizëm të Shajnitur”, një fanitje “Realizmi Ëndërrimtar Shqiptar”, ku realiteti mplekset, puqet e ringjizet me ëndrrën retroaktive, të ardhmen, të shkuarën e të tashmen e sendërtuar me një fjalor të epërm ku spikat shqipja e kulluar e përdorur mjeshtërisht nga autori.

Gjuha që hasim në këtë sagë, historitë, ngjarjet dhe shumësia e çmuar e stilistikës, lirikës, letrares, frymëzueses, pështjellueses, grishëses, cytëses e ngashënjyeses, në një shtresëzim pafund që ushqen dhe ngop shijen më të rafinuar për leximin të libërdashësve kureshtarë, që zhuriten prej dhjetëvjeçarësh për një letërsi më në fund, kaq burimore, kaq shqiptare, kaq largpamëse, e përmbledhtas, kaq syçelëse, përtej barrierave mendore, kulturore e ngushtimeve ndijore të një letërsie shqipe që rreket, veçanërisht pas rënies së monizmit, në gjëmimin këmba-këmbës pas hijes së pakapshme të identitetit të saj të farkëtuar në kushte lirie.

Dhe këtu qëndron edhe kryemerita e kësaj përçapje të lëvdueshme letrare të autorit, i cili ia del me plot sukses të pajisë lexuesin shqiptar, me një dëshmi të pakundërshtueshme që na tregon se letrat shqipe mund të shpërfaqin me tërë rrëzëllitjen përkatëse që veç një roman krejt njësor si ky mund të ngërthejë, një larmi përmbajtësore, një vezullim gjuhësor, një prarim letrar që e vendosin krejt natyrshëm librin shqip, në nivelin më bashkëkohor të lëvrimit letrar në botën e qytetëruar.

Është një Sagë që si ta keni lexuar, do t’ju lartësojë kulturalisht, një përvojë e pashlyeshme në letërsi.(ELVI SIDHERI).

0

ZHGËNJIMI

1

S’ma merr mendja të keni dëgjuar për mua sakatin. Jam plagosur në luftë vite të shkuara. Këmba mu gangrenizua, ma prenë me sharrë druri dhe, prej dhembjeve të tmerrshme këndova nuk qava. Ariani, komandanti i batalionit, u afrua pranë shtrati ku dergjesha dhe, bërtiti me sa zë që kish në kokë: ‘Respekt për një burrë trim, për një hero!’ Fshiva tinës lotët e dhembjes, dhe, u bëra me krahë. Pa mbushur gjashtëmbëdhjetë vjet, komandant Ariani më bëri hero. Por qysh atëherë ka rrjedhur shumë ujë nën urën e drunjtë të jetës dhe komandant Arianin e vrau partia për tradhti…

E pra, unë jam ai gjoja heroi, sakati. Përpiqem të humb mendjen prej dertit të madh. Bëj sorollatje; nga ‘Ushtari i panjohur te Çajupi,’.  Këmbën e drunjtë e tërheq zvarrë. S’e kuptoj, përse ‘Ushtari i panjohur’ mërzitet kaq shumë me mua! I murrëtyer, më shtyn në shpinë me tytën e pushkës së gjatë, si të më thotë: ‘Hajt, shko tutje, mjaft u vërdallose përpara syve të mi.’ Guna e leshtë i ka shkarë nga supet. Tyta e ftohtë më shkakton të ngjethura. Dua të ik, por s’ik dot, aq e kam çapin… Matem t’i kthehem, t’i them: ’O ushtar, o trim, largoje tytën e pushkës. Mos më bjerr në qafë, dhe unë ushtar i panjohur jam, por me gjymtyrë e kocka më pak.’

 Më tundon përplasja me masivin e bronztë. Jam pa këmbë, ai është rëndë, në qendër të qytetit dhe me dy këmbë. Dikur, im atë më tregoi për patriotin Mihal Grameno, zhgënjimin, dehjen, sorollatjen si unë, në këtë rrugë dhe trishtimin tij…

Unë s’kam vënë dhe s’vë pikë raki në gojë. Urrej dehjen prej merakut të dërrmimit përfundimtar të kockave. Ndoshta dhe ti o ‘Ushtari i panjohur’ vuan si unë nga zhgënjimi dhe, nga që s’di kujt t’i a nxjerrësh, me shtyn me pushkë si me dobec…

Dielli në majë duket si një unazë e vjetër prej bakri e harruar në qiell dhe i mbuluar nga një vello e lehtë e përhime, që vjen e hollohet. Mjegulla e hirtë gjarpëruese, ndjehet, ulet, përdridhet, me fasha e plasaritje, si mësallat e irnosura të plakave të vjetra. Pllakaqet e plasaritua të trotuareve janë të qullura dhe, sa herë i shkel bëhem helaq.

Më është mërzitur jeta, mbart brengë të madhe. Dua të bredh i vetëm, me hidhësinë e marazit në gjuhë. Të flak tutje fjalët helmëta që janë mbërthyer në trup si grerëza. Të ec, të gjykoj, t’i bie kryq dhe tërthor qytetit të ndryshkur. Të bares si breshkë e vjetër që i kërcet shpina…

Është e mundshme të jesh sakat, me gjysmë këmbë, tërheq gjithë jetën protezë të konsumuar druri. S’je si të tjerët, që ecin lirshëm, vrapojnë, kërcejnë, dancojnë, luajnë me dy porta, kacavirren dhe, ku di se çfarë tjetër. I gëzohen trupit kur shikohen në pasqyrë, qeshin të lumtur, shkrihen prej kënaqësisë. Ndërsa unë i gjori jam me eshtra më pak dhe sa herë shihem në pasqyrë rrëqethem…

Klithma më është shuar, sikur ngrihet me zvarritje nga një hon i thellë. Protesta ime rakitike kundrejt pamundësisë, shndërrohet në një mundim zhgërryes, i lemerishëm, si eshtrat e zbardhura të një kafshë prehistorike, lënë në humbëtirë ku gërryejnë vazhdimisht erërat e forta dhe tajfunet.

Më kuptoni, është mundim i pa rrëfyer të tërheqësh zvarrë jo vetëm një këmbë të poshtër druri, por të mbartësh mbi supe kapotën e rëndë të brengave dhe halleve torturuese. Ndjehesh i lidhur me zinxhirë çeliku. I burgosur i përjetshëm, me eshtra të cunguara, në kthinën e harruar e të neveritshme të nënvleftësimit. Të mundon shpjegimi ndaj asaj që fshihet dhe të vërtetës së plagosur rëndë. Je i hallakatur mes indiferencës, hipokrizisë e çmendurisë së botës dhe, i mbërthyer nga mendime tmerrësisht sfilitëse. Të duket vetja si skllav i padijes, i brengës dhe padrejtësisë. Cungu dhe proteza e drunjtë janë klithma ngjethëse në humbëtirën shekullore. Truri më është mpakur, mbledhur si oshaf, lodhur prej trusnisë. Ndërsa zemra e lodhur më dridhet si zemberek ore i shkurdisur.

 Kush isha…e, çfarë jam! Oh, ju lutem a mund ta përjetoni zhgënjimin shpartallues të një plaku sakat, me kocka e  gjymtyrë të shkulura prej trupit, shumë vite më parë, flakur në sepeten e shqyer të harresës..!

 ‘O Ushtari i panjohur’ hiqu tutje, pse më shtyn me tytën e pushkës, si me dobec. Mjaft, o ushtar! Me siguri nuk të kujtohet, ndoshta s’ e di, hëm s’ke faj, jo..! Sepse i panjohur kam qenë, por pushkën me gjalmë e mbajta, e shkreha me mijëra herë dhe jam lënduar prej armës.’ Ushtari i panjohur është hijerëndë. Më duket sikur do shtypem prej tij. S’i kthej kryet. Më bëhet sikur dëgjoj psherëtima të thella. Ngrij. Rënkon dhe njeriu në bronc?!

Trupi më çan, më dhemb. Kockat më shpojnë, si të më priten përsëri me sharrë druri. Këmba e cungët me siguri ka marrë ndonjë të plasur të re.

Shtyhem djathtas ti shmangur ushtarit të panjohur, pushkës së gjatë dhe psherëtimave që, më dërmojnë shpirtin. I vij rrotull një pirgu me borë dhe gjendem sakaq në Bar- Restorantin e pistë: ’Penda e sorrës’  të Vlash Pambuk hundëpoçes. Dikur lokali kishte qenë i madh, pas privatizimit u nda në shumë copa. Vlashit i lanë cepin më të largët, ku më shumë e zë qoshja e pallatit, prej shkakut të një grindje me drejtorin e ndërmarrjes. Atje ishte kuzhina e pjesa e oxhakut. Sa herë e lyen aq më tepër nxin, prandaj  e quajti: ‘Penda e sorrës’. Vlashin e njoha kur bënim zborin e detyruar ushtarak, ai ishte përgjegjës i organizatës së batalionit dhe pëlqente të ecte pas kazanit të kuzhinës. Jo për gjë, por në kuzhinë bëheshin mbledhjet dhe planet e stërvitjes. Ai ishte syjeshil, flokëkashtë, hundëpoçe, vetullvarur dhe dimër e verë mëngët e këmishës i mban të përveshura, sikur do zihej me grushte. Ai ka vendosur bërrylat mbi banak dhe lokali është e shkretë.

-Njatjeta Vlash,- i them.

-Ç’të ka shkrepur që sorollatesh si karroqe,- më tha.

-Më paske përgjuar, o hundëpoçe,- i them.

-Ç’të bëj, o do vras miza, o do kullos sytë,- më tha, pastaj më pyet: – Të përgatis një kafe si zakonisht?

-Kokën e lava në mëngjes,- i them. Po t’i kërkosh Vllash Pambuk hundëpoçes kafe borxh, s’ të bën kafe, por ujë të vakët, lëng gështenje, të lash kokën. Prandaj shtoj: -Sot e kam një pesëshe për kafe të fortë.

I hedh pesëshen mbi banak, monedha u rrotullua, tringëlloi bukur dhe u preh rehat. Ai u kollit dhe më hodhi një vështrim të mprehtë.

-Borxhi është borxh dhe veresia është veresie,- tha dhe vuri xhezven të zjehej. Vështroi në gjysmë profili nga unë dhe duke psherëtirë shtoi:- Përherë kothere do të mbetemi o Ndrio.

I nervozuar dhe i paduruar ia kthej:

-Të jesh fukara s’është turp.

Vlashi me hodhi një buzëqeshje si gjysmë hëne e konsumuar dhe më tha:

– Por është maskarallëk o Ndrio.

-Më lër rehat hundëpoçja i dreqit. Jeta nuk është vetëm para,- i them.

-Po çfarë muti është! Pushteti dhe e drejta është nga ai që ka para,- ia pat me inat Vlashi dhe i ra banakut me grusht:- Fukarallëku është si kjo ndreq kthinë që sa herë e lyej aq më tepër nxihet.

S’i kthej përgjigje. Ndoshta kafja do më qetësojë. Dëgjoj zhurmën cucëritëse të kafesë dhe pa ditur as vetë nis e trokëllij lehtë gishtat mbi banak. Vlashi ktheu kryet nga unë dhe më pa me bezdi.

Është pesëshja e fundit, dhe si gjithë pensionistët marr bukë me listë. Jerina, shitësja e bukës, është trupshkurtër, fytyrëëmbël, sy të kaltërremë. Të jep bukë me listë, pa ndalur vështrimin e trishtuar. Ajo ka një bllok të madh ku shënon emrin e cilido që merr bukë, me listë. Në fillim të muajit të shastisën veshët me cëren e telefonit dhe korrierët, derisa ja bën likuidimet. E lehtësuar u heq një vijë të kuqe borxheve dhe hapen faqe të re, duke luajtur syrin dhe shtuar me zë të ëmbël:

‘Buka ime është e ngrohtë’.

‘E ngrohtë je e tëra, o Jerinë,’ i thashë një ditë, për ti bërë qejfin. Ajo u shkri nga kënaqësie. Luajti shpatullat e bëshme:

‘Ua, s’të dija kaq shakaxhi!’ më tha.

‘Eh moj Jerinë!’ ia bëra, vura bukën në sqetull.

 Një mesoburrë vetulltrashë rinte mbështetur në cep të banakut dhe ia kishte ngulur sytë Jerinës, por ajo nuk ia varte. Jerina u kthye nga ai dhe e pyeti ftohtë: ’Hë do marrësh gjë, apo do ti a mbathësh, se si shumë po na bën vapë?

 Jerina është shpirt njeriu. Dyqanin ia la i shoqi që vdiq para dy vjetësh. Ajo pëlqen djemtë e rij, por dhe me ta nuk gjen derman, ka ndarë nja tre. Xhuvit djalit  tim i pëlqen të shkojë te ajo, kam frikë se mos ma futë në thes, prandaj detyrohem të shkoj vetë…

Vlashi të lan e të lyen dhe të lë morrat brenda. Ai e hodhi kafen në një filxhan të pastër, me germa e lule kineze dhe e shtyu me kujdes drejt meje dhe nisi të më ankohej për skamjen e tërësishme dhe mungesën e myshterinjve. Më parë ma hidhte kafen në një filxhan të thjeshtë, pa të tilla salltanete. Mora kafen u ula në tavolinën pranë dritares, i ktheva shpinën Vlashit dhe vështrova përjashta, njerëzit nxitonin, më dukeshin sikur kishin hedhur mbi supe pelerina gri. Ngrita filxhanin dhe rrufita kafenë pa e pasur mendjen aty, aq sa lëngu u nxehtë më përvëloi buzët dhe gjuhën…

II

 Gruaja Anjëze dhe djali im Xhuvi më grindin gjithnjë. Por sot në mëngjes më dokëndisën. Ma hedhin mua fajin për çdo gjë dhe gjithçka ka ndodhur dhe do ndodhë, deri te buka me listë dhe kafja lëng gështenje. Sikur unë sakati, jam pika e referimit, të fillimit dhe të mbarimit të kësaj bote të mbarsur me halle dhe rrëmete. Më vjen të bërtas, të ulërij në kupë të qiellit:

Hej, heshtni! Nuk u lodhët së më ndëshkuari? S’më mjaftoi ndëshkimi i jetës. Më lini një copë herë të mbledh kockat si kërmill, të qetësoj trurin e lodhur, të prehem i qetë, pa zhurmë dhe shamatë. More të dashurit e mi të shtrenjtë, as vetë nuk e kuptoni se çfarë kërkoni prej meje. Kush jam unë, e çfarë dreqi ta marrë jam unë. Hë flisni, çfarë! Veç një pensionist sakat që me durim qëndroj në radhë e gjatë për të marrë pensionin. Pres emrin të më dalë në listën e paralajmërimit të fundit për të shkuan përmatanë, atje, ku ikën dhe nuk kthehesh më. Të më shterohet përfundimisht vaji, të shuhet kandili i jetës sime sakate dhe të pakuptimtë. Eh! Ku i dihet ndoshta çuditërisht pas vdekjes mund të shfaqem në formën e një protezë e mundimshme druri për dikë tjetër, që ndoshta mund të jetë idealist dhe fatkeq si unë.

Anjeza, gruaja ime s’është më e pafjalë dhe e urtë si më parë, është bërë tmerrësisht e paduruar, nevrike dhe topatane, s’ka fare dhembshuri për mua, mban anën djalit, Xhuvit i cili gjithnjë më thotë pa më parë në sy: -Ku ishe ti baba kur u shtrua sofra dhe në mes në mes të dhomës dhe u vu bakllavaja e fitimtarit?

-Ku isha! Në ballin e luftës dhe të punës isha,- i them.

-Le që s’hëngre ndonjë cipë bakllavaje por dhe shurupin e saj e le të zaharosej…

-Ik lanet, nuk di se ç’flet. Unë e mbrojta bakllavanë se ishte për popullin dhe shurupin e bakllavasë nuk e lashë të zaharosej, more vesh, mora thuaj?!- e ndërpreva zëngjirur, më përvëlonte fyti.

– O baba, përse bën sikur s’kupton. Si i bëhet hallit se populli si ne, mbeti me gisht në gojë dhe bakllavanë e përlanë të tjerët! Përse s’je si të tjerët që ditën e vërtitën, si dje dhe sot një skenar? Ata që e drodhën bëjnë jetë përrallore, të shtypin kokën me para. Ndërsa ne…

-Ore derr i derrit… Mjaft më çukullite kokën dhe dëgjo këtu hiqe atë dreq ‘Ti’ se më acaron nervat …

-Mirë e the, ‘derr i derrit, jemi barabar.’

-Nuk e thashë mirë, nuk jemi derra. Po çfarë të them, o Xhuvi, o bir. Të lutem griji sytë, më vështro në sy, nuk ta thotë zemra, veç të llomotit gjuha,- i thashë.

-Unë të them një të vërtetë të hidhur, o baba,- më ktheu Xhuvi.

-Eh, e vërteta, e vërteta! Më pyet ku isha unë, hë?! Kam punuar si gjithë të tjerët, me përkushtim, thjeshtësi e ndershmëri dhe ndjenja kënaqësi, – fola me gjithë shpirt.

-Po çfarë qullose o baba?

-Çfarë qullosa!? Ashtu ishte koha…

-Mirë e ka djali,- më ndërpreu Anjeza si kakapëre:- Qulli na mbeti dhe qulli po na mbyt. Ty tu pre këmba, vuajte si qeni. Tani të dhembin dhe të çajnë kockat. Të tjerëve që nuk i pickoi asnjë grerë, bëjnë pallën e ariut.

-Anjeza,  ti e di mirë sa i ndershëm dhe i përkushtuar isha unë, ndaj teje, familjes, detyrës dhe idealit,- i fola ultas, gati me të lutur, më dridhej trupi.

-E sikur ta dija o burrë, ç’rëndësi ka, tani nuk e di më. Sytë i kam në ballë dhe veshët në vend. E shoh dhe dëgjoj çdo ditë çfarë bëhet,- mu shkreh ajo: – Medaljet zieji dhe piu lëngun tre herë në ditë.

-Eh more baba, ku je ti dhe ku janë të tjerët? Idealizmat e tua dhe qenve po tu a hedhësh nuk i hanë,- më foli me ironi djali.

 -Ja, merr shembull Reshat Meçkën. Hë më i lumtë atij, ai është burrë,- më foli gruaja me të keq.

-Mjaft! Më lini rehat, bëhuni def…- i ndërpreva me inat:- Reshat Meçkë na qenka burrë dhe unë jo. Turp. Ai është zarbë, djall me brirë, jo njeri. Përse më merrni shembull të tillë njerëz dhe më lodhni me gjepura dhe nuk më vështroni në sy? Nuk e shihni, nuk u plasin sytë! Më duhet të tërheq në labirintin e ngushtë dhe me kthesa të viteve të vështira një protezë të poshtër druri. Nuk jam si të tjerët! Hë, përse nuk jam si të tjerët e përse duhet të jem si ata! Sigurisht nuk jam si të  tjerët. Unë s’kam këmbë por një cung dhe ata i kanë të dy këmbët e shëndosha, nuk baresin por vrapojnë.

-Duhet të ishe si të tjerët,- më buçasin veshët: -Këmba e drunjtë, gjaku i derdhur në luftë, me meritë duhet të jepte copën e merituar të tortës apo të bakllavasë dhe jo të mbeteshim të varfër deri në dhembje.

-Unë të rrëmbeja copën më të mirë të bakllavasë?! – ia bëra gjithë trishtim. Gruaja dhe djali më kishin qëndruar mbi krye, sikur do më merrnin frymën dhe penguar rezen e dritës. Lëviza krahun e majtë për ti shmangur dhe duke rënkuar u thashë:- Jo, kurrë, po shokët që u vranë? Ata trima që ranë në luftë, që dhanë jetën për një ideal. Ata të gjorë s’kanë gojë të flasin, të kërkojnë, u kalbën në dhe. Vallë ata nuk kanë të drejtë më shumë se të gjithë! Ju lutem ikni, më lini te qetë, më lini vetëm, me heshtjen, vuajtjen dhe mundimin tim. Kam faj unë që nuk jam si të tjerët.

Ika i ndërkryer. Zbrita shkallët e ngurta duke hedhur këmbët kuturu. Gruaja më thirri nga pas të ecja me kujdes, të mos gremisesha nëpër shkallë. Më thua sa për sy faqe të mos gremisem. Ku ta gjej të gremisem, por jo të thyej ndonjë eshtër dhe kockë tjetër, por të më bjerë në kokë dhe në gropë…

Vlash Pambuku do muhabet, prandaj më hedh ndonjë fjalë si nëpër të. Por unë nuk kam asnjë dëshirë të bisedoj me të dhe me të tjerët. Ç’mund të them, ai e ka kripën e thatë, një copë pronë e ka, sa herë e fshin dyqanin do gjejë ndonjë monedhë. Po unë, mbart mbi supe ankimin skandaloz të familjes. Në lokal hynë ky klientë dhe unë shpëtova prej tij. Por dhe në lokal nuk më rihet më, më duket sikur më ha trupi. Përshëndeta me dorë Vlashin, ai ishte i përpirë nga puna dhe s’ma kishte ngenë. Dola.

Koha është e vrenjtur, mbështjellë me mjegull të lehtë, të përhimë dhe here pas here qëmton dëborë. Atje ku kanë mbetur ende gjurmë të pa shkrira prej qëmtimit të dëborës, më duket sikur ka një ngjyrosje mellani, blu të errët, kalimtarët nuk guxojnë ta shkelin por e anashkalojnë, duke pritur të shkrijë lagështira lodhëse e ditës. Një hop kujtova se mos dëbora qe përlyer prej kallamarit me bojë shkrimi të përmbysur aksidentalisht i ndonjë fëmije shkolle. Këmba e drunjtë është vjetërsuar, plasaritur dhe nga dita në ditë po bëhet gjithnjë e më e pavolitshme, por që është pjesë e pandarë e trupit tim. Kam dëgjuar që diku jashtë shtetit përgatiten këmbë plastike të lehta dhe shumë të manovrueshme, por duhet një torbë pazari me të holla ndërsa pensioni im simbolik është vetëm një fjalë goje.

Duart e rreshkura i kam rrasur thellë në xhepat e pardesysë së vjetër, të zbardhur si për të ruajtur baraspeshimin, por nuk mundem të kthehen përsëri te ‘Ushtari i panjohur’ më lidhen këmbët gjer aty.

Ec kokulur me merakun e rrëzimit të papritur dhe krisjes së tmerrshme brenda vetes. Tërheq këmbën zvarrë, në trotuarin me pllaka të thyera, pranë xhamave të mëdha të hotel turizmit,  për të shkuar dyqanin e Jerinës, të marr si zakonisht bukën me listë. Mezi pres ditën e nesërme, e do zoti nuk bie shumë dëborë. Është ditë e rëndësishme e muajit, do shkoj në arkën e sigurimeve shoqërore do të tërheq pensionin qesharak mujor e, prej andej do mbaj frymën në dyqanin e Jerinës, të heq prej supeve barrën e rëndë të borxhit.

Vështroj në xhama hijen time dhe tronditem. Të gjithë kanë hije të drejta elegante. Ndërsa hija ime lëviz cungueshëm, reflektohet në xhame dhe në ujëra, si një degë e thyer peme që përdridhet dhe përthyhet në imazhin e ujërave të lyrosura. Brenga ime është e gjithanshme.

III

Që në mëngjes mu lëndua dita, por nuk e dija se do më vritej përfundimisht ajo.

U shmanga prej xhamave tradhtare dhe lëviza pjerrtas disa hapa më tej. Befas buzë trotuarit dy metra larg meje qëndroi me zhurmë dhe frenoi me forcë një makinë kartë e re që më spërkati me baltë, më bëri helaq. U mata të bërtisja me sa zë që kisha në kokë. Ti shkrehesha shoferit, ti thosha:

 Ore buf, s’ të plasën sytë, se sheh, ka njerëz që ecin në trotuare.

Në çast gjuha më ngriu, mu bë njëlloj, si cungu i këmbës. Kur pashë që me ceremoni u hap dera e makinës dhe me madhështi zbriti… Reshat Meçka! Kisha vite që se kisha parë Ai ishte i vjetër por i mbajtur, i fryrë, gjoks përpara, i shëndoshë, Fytyrëkuq, dukej sikur do ti pëlciste fytyra prej vetëkënaqësisë dhe shëndetit. Të jetë vërtet Reshati ky! Ai më hodhi një vështrim indiferent, nënvleftësues, përbuzës dhe bariti me madhështi drejt shkallëve të hotel turizmit.

-Mirëserdhët, urdhëroni brenda zoti Reshat, – dëgjova zërin servil të punonjësit të turizmit.

Unë u zbytha me tej. Reshat Meçka! Anjeza dhe djali Xhuvi ma përmendin gjithnjë këtë emër, ma shpifin, ma venë si shembull përpara. Ata nuk e dinë kush është Reshat Meçka, prandaj i dëgjoja pa u kushtuar shumë vëmendje dhe nervozohesha. Çuditërisht tani gjendem ngujuar, si trung në trotuar dhe i përlyer me lym nga koka deri në këmbë prej makinës së tij. I nënvleftësuar e përbuzur. Më bëri të më vinte keq për veten dhe gjithë jetën time. Të më rrëqethej trupi deri në palcë….

Çfarë bëre o Reshat Meçka! Përse më dole përsëri përpara o Reshat Meçka. Pikërisht tani kur më ha dhe më kruan i gjithë trupi prej marazit dhe më përleve me llum. Shkoje ore tutje, qyteti ka boll trotuare ku mund të ndalosh makinën.

Por ky Reshat Meçka nuk dëgjoi, më shpartalloj dhe njëherësh më shkundi trupin tim të drobitur me gjithë lecka….

                ‘E sheh ku është Reshat Meçka, e sheh! Ku ai dhe ku ti! Atij i ndrit lëkura, ndërsa ti, rrjepacak i përlyer si lypsar i mjerë me baltë,’ më foli zëri pas veshit.

                ‘Ku dini ju gjë,’ gati sa nuk bërtita: ’Nuk dua të jem si ai.’

                ‘Sigurisht nuk je si ai.’

‘Ëhë!’ ia bëra.

‘Ti je me një këmbë, cung, ai me dy këmbë, i gjatë i shëndoshë si ka.’

‘Oh!’ mërmërita.

‘Ai është me shërbëtorë në shtëpi,’ më buçiti zëri pas veshit.

                ‘Reshati me shërbëtorë,’ klitha.

‘Pse çuditesh, të kesh sot shërbëtorë është gjë e zakonshme.’

‘Shërbëtorë! Mjaft, mjaft, mjaft! Ikni tutje. Më lini me gjithë hallin tim,’ bërtita. Dhe zura veshët me duar. Por zërat ishin kokëforta mi dërmonin gishtërinjtë…

 U tërhoqa mënjanë. Iu shmanga njerëzve me nxitim dhe u përpoqa të përmbaja veten mos më ngatërronin me Cile të marrin, i cili kur lodhet nga fjalët dhe ngacmimet e të tjerëve, lëshon klithma histerie, zë veshët me duar dhe ulet në bisht kudo që të ndodhet…

IV

 Më kujtohet fort mirë, kur ai zbrazi koburen, krismat shungulluan në veshët e mi dhe pas pak dëgjova klithma të thekshme, pashë rrëzimin e trupave, bërtita i çakërdisur:

-Çfarë bëre o Reshat Meçka?!

– Hë! Pse çfarë bëra? – ia bëri Reshati me shikim të mjegullt dhe fryu tytës së nxehtë të kobures.

-Ore me gjithë mend e zbraze koburen mbi ta,- rënkova me trishtim

-Koburja për tu zbrazur është bërë,- ma ktheu ai pa e prishur gjakun.

 Vështrova sy zgurdulluar trupat e të dy qëlluarve me plumba, të plandosur njëri mbi tjetrin dhe u mbështeta në bërrylin e majtë. Të gjorët përpëliteshin në grahmat e pragvdekjes. Pellgu i gjakut filloi të rridhte curril prej plagëve të porsa shkaktuara, e po përpinte hapësirë në dyshemenë e mermertë dhe turrej drejt meje. Kërceva si të më kish pickuar zekthi dhe u tërhoqa pas me mundim. Përgjatë rrëzimit këmba e cunguar më ish përgjakur.

-Hëm, tu dhimbsen këta derra?

-Po ti i vrave?!- gërhita.

– Ç’ tu bëja, ti tarnanisja, – hungëriti Reshati dhe i fryu kobures që lëshonte akoma tym:- Nuk i pe qelbësirat, për këtë copë mut kuti tu sulën si përbindësha për të mbytur.

-Dhe ti Reshat për këtë copë mut kuti, i bëre fërtele tak- fak, hë! – mërmërita. Koka më buçiste.

-Më mo se borgjezë të poshtër janë, të pangopurit, gjithë jetën na kanë pirë gjakun. Shërbëtorë na kanë trajtuar, pa pikën e dinjitetit…

Dhembjet e këmbës së cunguar më thernin në shpirt. Kafshova buzën dhe u ngërdhesha, pa u ndarë shikimin dy të mjerëve që po mbërtheheshin prej zbehtësisë dhe akullsisë të pamëshirshme së vdekjes. 

Ishte bastisja e tretë që bënim në shtëpinë e tregtarit të qytetit Ndini Frati. Pas shumë presioneve, torturave, më në fund Ndinit trup vogël me kokë të shukët ju hap goja:

‘Hëm.., është jeta ime, kanë punuar dhe ropatur katër breza… hëm…m… m, hëm…m…m,’ sikur fliste honi i thellë dhe jo njeriu. Shokët e grupit hetimor të dërmuar flakën përdhe veglat e torturave, u ndehën, përqendruan të gjitha shqisat për të zbërthyer pëshpërimën e rëndë si të ngrihej nga fund bota. Ata me të drejtë u nervozuan.

‘Përsërite prapë,’ i bërtitën, ‘fol maskara, trego. Nuk na duhet sa breza kanë punuar. Na duhet ku i ke fshehur qypet me florinj? Hape gryken, përgjigju.’

‘ Hëm…m…m, hëm…m…m,’ ia bëri përsëri Ndini Frati.

 Shokët e grupit hetimor fshinë djersët, ngritën mjetet e torturave dhe u bënë gati për mësymje të re.

‘Mos do të shtrohesh prapë në torturë, të ngordhësh si qen,’i thanë:’ Merre vesh njëherë e mirë o pusht i keq, nuk ka mëshirë për borgjezët, klasën e përmbysur. Ngordhi koha juaj.’

 Ndini Frati u përdrodh, u deformua, volli me gulçe dhe honi i thellë polli të fshehtën…

‘Më në fund u kuptua. I nxori lakrat e barkut,’ bërtitën shokët e grupit hetimor dhe gjëmuan jashtë në rrugët e përbaltura.

Binte shi me gjyma. Kërko, gërmo. Më në fund qypat e fshehura me florinj u gjeten aty ku nuk mendohej, qenë groposur në kopsht, thellë në tokë e mbi to me djallëzi Ndini imcak kish mbjellë trëndafila dhe tulipanë. Shokët e grupit hetimor morën frymë të lehtësuar dhe thanë:

‘I poshtri, dhe lulet donte ti përdhoste…’

 Urdhëruan të mbartnin tregtarin e torturuar Ndini Frati në kthinën e labirintit të kthetrës ku firmoseshin formalitetet përfundimtare. Ai ishte bërë një skelet me dy pare shpirt dhe qëndronte i lidhur si qen i zgjebosur në cep të hetuesisë.

Meqenëse unë isha me një këmbë e gjysmë dhe Reshati mik i komisarit, ishim të caktuar nga komanda e qarkut për grumbullimin dhe rruajtjen e sendeve të sekuestruara. Na urdhëruan ti mbartnin qypet me florinj në zyrat e komandës së qarkut.

Befas në mesnatën e ditës tjetër kur ish ftohtë dhe binte botë me flashka të mëdha erdhi informata e fundit për fshehjen e kutisë me xhevahire dhe takëme grash nga një ish shërbyes i shtëpisë. Të lodhur dhe të pagjumë shokët e grupit hetimor e shkulën Ndini Fratin prej kthinës së kthetrës, e shpunë zvarrë në qilarin e ingranazheve të zbërthimit dhe e vunë sërish në torturë. Tregtari imcak ish bërë kockë lëkurë, nuk përballoi më, honi shumë shpejt u shtrydh dhe u zbërthye. Komanda e qarkut urdhëroi mua dhe Reshatin të shkonim ta gjenim dhe ta sekuestronim.

Gjithçka ndodhi shumë shpejt, sa hap e mbyll sytë. Trokitën me potere, me çokun e bronztë të fiksuar në portën e rëndë me dru are. Derën na i hapi i biri i Ndinit dhe e reja, të dy ishin të verdhë dyllë më fytyrë dhe të llahtarisur. Pa u thënë gjysmë fjale i shtymë pas derës dhe hymë me vrull në shtëpinë e madhe, të ftohtë dhe të boshatisur. Informacioni ish i përpiktë.

‘Hë, hë, druri vëlla ka dalë nga xheneti, nuk ka me të dëngla e mëngra,’ mërmëriti i kënaqur Reshati. Rrëzuam me kazmë disa tulla e kur po zgjatesha të merrja kutinë e argjende që gjetëm të fshehur në cepin e majtë të vatrës, dëgjova zërin e përgjëruar të nuses bukuroshe të veshur me mëndafsh:

‘Ju lutem vetëm këtë mos ma merrni, është prika ime.’

 Më pas u dëgjuan klithma të trishtuara dhe qarje me kuje. Me bisht të syrit pashë disa duar që u ngutën për të ma rrëmbyer kutinë e argjend. Me rrëmbim dhe instinktivisht lëviza djathtas për tu shmangur, këmba e drunjtë nuk mu urdhërua, humba ekuilibrin, u rrëzova. Atë çast dëgjova disa krisma gjëmuese revolveri, dy trupat e çiftit të ri u këputën si të prerë me kosore dhe u dergjën përdhe, të mbytur në gjak, një metër larg meje.

Ndjeja dhembje në këmbën e prerë, proteza kish lëvizur prej vendit duke më shkaktuar gjakosje.

‘Nuk vritet njeriu për një copë kuti o Reshat,’ i thashë me inat. Vendosa gjurin e këmbës së shëndoshë dhe bëra të ngrihesha.

‘Vriten që ç’ke me të,’ hungëriti Reshati.

‘ Këta të gjorë nuk mundën as të më preknin. Rrëzimi ndodhi prej kësaj dreq këmbe,’ i thashë.

‘Nuk të prekën,’ bërtiti me sa kish në kokë Reshati.

‘Jo, nuk më prekën.’

‘Punë dreqi. Përse nuk të prekën? Tani më thua mua që nuk të prekën! Çfarë tu bëjmë këtyre borgjezëve që po përpëliten akoma?! Tu jap e nga një plumb në lule të ballit, të cofin njëherë e mirë?’

‘Ti hapje sytë,’ iu shkreha,’ duhet të jemi të matur. Njeriu nuk është krimb.’

Reshati ngriti supet.

‘Hëm, ti hapja sytë! Duhet të jemi të matur, hë! Ja që nuk jemi të matur, jemi të rinj, na zien gjaku në damarë,’ ia bëri Reshati, futi koburen në brez dhe shtrëngoi rripin e pantallonave.

 ‘Dhe këta që dergjen përdhe janë të rinj si ne,’ i thashë.

‘Këta janë reaksionarë, tregtarë, s’janë si ne.’

‘Ky djali vinte në celulën tonë,’ thashë.

‘Hajt, ç’u bë u bë,’ma ktheu Reshati pa ja vënë veshin fjalëve të mia: ‘Hajt të bëjmë një raport për ngjarjen, për rrezikshmërinë e paraqitur prej tyre, ta firmosim të dy dhe ta dorëzojmë në komandë,’ mërmëriti Reshati me sytë e ngulur tek nusja e re. Penuari i saj i mëndafsh i ish zbërthyer, shkalafitur, përlyer me gjak. Ajo ish vetën në të linjtat gati të tejdukshme.

‘Borgjezja e dreqit edhe pse e cofur ka një zbehtësi provokuese marramendëse,’ mërmëriti Reshati.

I biri i Ndinit, imcak si i ati, sy zgurdulluar po jepte grahmat e fundit.

U ngrita me vështirësi dhe u ula në stolin aty pranë. Reshati me kureshtje të madhe hapi kapakun e kutisë të gdhendur në ar dhe rrëmoi një copë herë aty.

‘Çfarë takëme janë ato o Reshat?’ e pyeta.

‘Rraqe të poshtra borgjeze. Rangulla të ndyra, si ato që mbajnë zuskat në bordello,’ ia bëri Reshati dhe mbylli kutinë.

‘Ma jep kutinë ta shoh,’ këmbëngula.

Reshat Meçka me pishman më zgjati kutinë ku në të ishin gdhendur dy engjëllushë të artë. Kutia brenda ish veshur me kadife të butë, të kuq dhe në të kish unaza të çmuara, xhevahire dhe byzylykë vezullues, më shumë më tërhoqi vëmendjen një unazë e trashë floriri me gur blu rrezatues. Nuk kisha parë në jetën time sende të tilla shkëlqimtare. Reshati nuk më la ti sodisja gjatë, ma tërhoqi kutinë me sytë që i zverdhonin prej lakmisë dhe e futi në çantën ushtarake.

U përpoqa të fiksoja protezën e drunjtë pas cungut të këmbës së lënduar, u shtrembërova më dysh prej dhembjeve, ishte punë që s’bëhej.

‘Hajt të çoj në spital,’ më tha Reshati.

‘ Jo, jo. Në fillim çojmë kutinë në komandë, pastaj do kthehem të mjekoj këtë dreq cung në spital,’ i thashë ne inat dhe vështrova me dyshim drejt tij.

Sa herë bëheshin kontrolle dhe bastisje në shtëpitë e tregtarëve, e zbulonim qypa të groposura me florinj të madhësive të ndryshme, shokët na i jepnin mallin e sekuestruar në besim, për ti çuar në komandën e qarkut e të cilat ishin pa inventar.

‘Qelbësirat, groposet floriri, djersa, mundi i popullit. Paraja është krijuar për ti shërbyer njerëzve, të blenë me to ushqime dhe veshmbathje, jo të fshihet vrimave,’ grindej Reshati dhe vështronte me kujdes rreth e rrotull e përlante me lezet disa monedha dhe i fuste me nxitim në xhep.

‘Çfarë bën o Reshat,’ i thosha, ‘florinjtë e sekuestruara i përkasin popullit fukara.’

‘Pse unë e ti, a nuk jemi popull fukara,’ ma kthente Reshati,’ të ëmën s’ ëmës, nuk ua kemi ditur asnjëherë lezetin këtyre verdhushkave të qelbura. Merr e ca ti se nuk përmbyset bota.’

‘Janë paratë e popullit o Reshat, të thashë,’ këmbëngulja.

‘He, he, populli nuk e la këmbën në luftë, ti e le,’ ma kthente Reshati dhe përdridhte buzët e trasha, dhe shtonte zë ulët: ‘ Na dëgjo këtu, kafshoje gjuhën përpara se të flasësh me të tjerët.’

Reshat Meçka hodhi çantën ushtarake në shpinë me kutinë me takëmet e çmuara borgjeze dhe i fërshëlleu një karroce që qëndronte e mbrehur në cep të kinemasë Maxhestik.

‘Hej, eja shpejt këtu, shtjere menjëherë këtë shokun në spital.’

Reshati pa u vënë veshin kundërshtimeve të mia, më ngrit peshë dhe më hipi në karrocën e pistë dhe pa më përshëndetur, me hap të shpejtë ktheu bërrylin e postës së vjetër… 

V

Çfarë bëre o Reshat Meçka!

Nuk doja ti zgjoja, ti shkundja prej pluhurit të gjatë, ti risillja nëpër mend dhe më në fund… Ah më në fund, të vija në lëvizje buzët e holla të rrudhosura e të hapja gojën. Në kamaren time të holluar kanë mbetur si bedena të një kështjelle të çakërdisur, të sfilitur prej kohë zgjatjes, vetëm tre dhembë të përparmë, të poshtëm, të verdhë, gjysmë të kalbura në pritje të rrëzimit të paralajmëruar. Dhe aty tek tuk, nëpër të, si të kërkosh nëpër rrënoja, mezi dallohen rrënjët e dhëmbëve dhe dhëmballëve të thyera.

Nuk doja kurrsesi ti përmendja o Reshat Meçka. Nuk mund të them që isha unë, por ishe ti me të tjerët, që me megalomani dhe moskokëçarje më shtytë dhunshëm, shkallmuat derën e ronitur të së djeshmes ku qëndronin të fshehura, të groposura. I shtrënguat me forcë, i shkundët, por u ngeli ndër duar myku dhe u mbyti kalbësira. Çuditërish u dëgjua rropamë e madhe, duhej të ishit shurdhuar veshët ndaj nuk dëgjuat shungullimën që u ngrit së thelli, si një uragan dhe që tronditi trupin tim të munduar.

Kisha vendosur përfundimisht të mos i rikthehesha, një të pakthyere, ngaqë analizat e stërholluara, në tehun ndryshkur të vetmisë shpesh herë janë thikë të mprehta me dy presa. Le të qëndronin atje ku kishin mbetur, duke mbartur me vete shembjen dhe harrimin shumëvjeçar.

Jo nuk mundesha të doja e të mos i kujtoja o Reshat Meçka, nuk mundesha…

Sa vite kanë ikur qysh atëherë, shumë e shumë vite. Kanë rrjedhur ujëra të kthjellëta e të turbullta nëpër shkëmbinjtë e thepisur, në ultësirat, rrëpirat dhe zigzaget e jetës. Janë ndërruar stinët, festuar përvjetorët, kongreset dhe planet pesëvjeçarë. Unë jam ai që isha me trokëllimën e çakërdisur të hapave të mia në kalldrëm, pa ndryshime të qenësishme, vetëm më i mplakur, më i gërmuqur. Po ajo shtëpi, muri i kopshtit në krah të rrugës kur fillojnë reshjet, shembet çdo vit.

Dikur isha rrogëtar i vogël, në fabrikën e qelqit, fryja dhe numëroja vazo e shishe, me përparësen e zbardhur e të përcëlluar deri në fund të këmbëve. I pandryshueshëm, i vendosur, i sertë, kokëmushkë, i sinqertë, i betuar.

 Kur isha i ri, pesëmbëdhjetë vjeç dola në mal me shokë për të luftuar armikun, sikur do shkonin për piknik, me pantallona të shkurtra dhe këmishë të hollë pambuku. Nata në mal ish e ftohtë, nuk mund të flija. Zbrita poshtë në stan, çobani plak më dha disa tesha të vjetra por që ishin të ngrohta. Në pritën e parë të qafë Lamës, disa partizanë të vjetër të fshehur pas një shkëmbi, bërtitën, o burra të hidhemi në sulm mbi ta, dhe pa e zgjatur shumë u shkëputa me vrull prej llogores ku isha, u hodha në sulm i pari mbi ta. Mu bë sikur nuk isha unë, djaloshi pesëmbëdhjetë vjeçar, por një krijesë në shpërthim, më rrëmbeu magjia dërmuese e luftës. Ngado breshëri, shpërthime, shkëndijime, flakërima, e sa hap e mbyll sytë u gjenda i shtrirë përdhe. E kisha ngrënë një cifël të madhe murtaje në këmbë. Isha shumë i ri dhe nuk dija se çfarë ish frika dhe kërcënimi real i vdekjes shkaktuar prej luftës. Këmba mu gangrenizua.

 Pranë shtratit tim u afrua mjeku, ishte një burrë i vjetër me rrudha dhe sy të skuqur prej pagjumësisë. Ai më kontrolloi me kujdes plagën, pastaj vështroi nga unë me dyshim dhe me dhembje. Sapo më kishte djersirë mustaqja.

‘Sa vjeç je?’ më pyeti.

‘Rreth gjashtëmbëdhjetë,’ i thashë. E gënjeva, unë isha plot pesëmbëdhjetë e dy muaj.

Mjeku qëndroi një copë herë i menduar me sytë e ngulur te këmba e gangrenizuar dhe më foli i pavendosur.

‘Duhet ta presim këmbën mbi gju, ndryshe do vdesësh. Si thua?!’

‘Duhet prerë këmba?’ pyeta për siguri e sikur bëhej fjalë për dikë tjetër.

‘Po, duhet prerë,’ më tha.

‘Prijeni,’ u thashë.

Mjeku u kapërdi me vështirësi.

‘Por ne nuk kemi narkozë dhe as sharrë operacioni, veç sharrë druri,’ më tha infermieri.

 Mblodha supet dhe u shtriva. Mjeku dhe infermieri u panë sy ndër sy si ti thoshin njëri tjetrit: e ka me gjithë mend ky djalë. Unë prisja shtrirë. Infermieri disinfektoi me alkool sharrën që kuzhinieri priste drutë, pastaj qulli me alkool këmbën time.

Infermieri më vuri një copë kleçkë në gojë.

‘Shtrëngoje me dhëmbë,’ më tha.

Prerja e këmbës nuk ishte lojë, por një torturë e vërtetë. Sharra preu me shpejtësi lëkurën, venat e para dhe kur po priste kockën… O zot çfarë dhembje! Pështyva kleçkën dhe klitha:

‘Të çmendur, me gjithë mend e keni të prisni një këmbë me sharrë druri. Hiqeni atë dreq sharrë, zhdukuni, më lini të vdes, të poshtër,’ por ish tepër vonë. Sharra po priste kockën, këmbën time me zhurmë të ndyrë. Fillova të bërtisja, të shaja, të kërcënoja, të ulërija, të këndoja me shpirt ndër dhembë, për të përballuar dhembjet e tmerrshme, sharra prej druri po hynte thellë dhe më thellë në kockë. Kaq e madhe ishte kocka e këmbës sime sa po zgjaste një shekull?! Më pas, nuk kujtoj asgjë, u rrokullisa pingulthi në humnerë dhe humba ndjenjat.

‘Je vërtet burrë,’ dëgjova që më tha mjeku kur po përmendesha:’ Je trim, hero.’

 Vështroja cungun e këmbës, s’më besohej, isha unë në të vërtetë i gjymtuar përjetë! U rrëzova, u ngrita me qindra herë, u gjakosa, qava prej dhembjeve në qoshe të shtëpisë, në vetmi, derisa u mësova të çapitem si lavjerrës, në këmbë, me këmbë të dhunshme të drunjtë dhe asnjëherë si të tjerët.

 Trokëllinte këmba ime e drunjtë në kalldrëmet e rrugicave të ngushta. Bashkëqytetarët mërmërisnin nën vete, po vjen invalidi me këmbë druri dhe më hapnin rrugë. Kujtoja se ish respekt për merita lufte. I mëshoja më tepër këmbës së drunjtë me krenari gati qesharake. Nuk mund ta kuptoja se pas respektit të shtirur, fshihej keqardhja, mëshira. Më në fund gjeta Anjëzën, vajzë të urtë fshati, krijova familje në shtëpinë e të parëve, poshtë rrugës. Anjëza mu bë krahë, më ndihmon të heq dhe të vë këmbën e drunjtë dhe në gjithë punët e shtëpisë dhe më dhuroi një djalë. Ndërkohë përpara syve të mi  rriteshin, burrëroheshin, ngriheshin në pozitë dhe përmbyseshin shumë veta prej radhëve tona. Nuk më vinte keq për ta, për mendimin tim merrnin atë që meritonin, firot janë të pranueshme, vetën flamurin e fitoreve të mbanin lart. Atje lart sipër mbi re ku qëndronte i madhi, e  besoja dhe isha i bindur që atje lart ishte përsosmëria, nuk bëheshin kurrë gabime. Ne luftuam dhe luftonim për një botë të re, pa të shfrytëzuar dhe shfrytëzues…

VI

Ti na qenke burrë, trim, hero, o Reshat Meçka, me hundë dhe mjekër si shpend grabitqar, që fshiheshe si miu prapa poçes. I zellshmi për citate dhe i kudo ndodhur për pehlivanllëqe e maskarallëqe. Mua më vinte pështirë, karavidhe ke qenë. Por ti nuk e prishje terezinë dhe thoshe:

‘Për…për… përpara për… fitore, me betimin ndaj idealit dhe përkushtimin shembullor!’

 Ka filluar të mbahet goja o Reshat, të thosha. Ti ktheheshe nga unë dhe zgërdhiheshe. Mua më vinte turp dhe pështirë. Por ti pa e prishur terezinë vazhdoje drugën.

Ndërsa mua dikur më quanin, diçka midis ironisë së hollë dhe xhelozisë së hapur:

‘I përbetuari,’ unë e dëgjoja pa fjalë dhe unë krekosesha si kaposh.

Tani duke nënqeshur me sarkazëm pëshpëritin pas shpine:

‘Sakat-fanatiku i mjerë,’ por nuk është e vërtetë. Njeriu e ka një moral. Unë nuk jam mësuar të kërcej si karkaleci, të jem i poshtër, maskara. E dua dhe e mbaj në shpirt idealin tim. Paçka se të tjerët e pështynë e shkelën me këmbë, e flakën si lëvere. Përsëri dua ta fitoj bukën me djersën e ballit.  Por kur e thashë një ditë Anjeza ma ktheu me inat:

‘Çfarë bukë e fiton djersën e ballit, bukën borxh e merr. Ah more burrë, i gjori ti, hala ke ura…’

Sigurisht ke ura jam dhe pensionist i varfër dhe kur më mbarohen të hollat pa mëdyshje shënoj emrin në listën e bukës. Jerina, shitësja bukuroshe më vështron me trishtim dhe mbledh buzët e plota si dy kokrra qershie. Nuk i mërzitem sepse çdo ditë ndjej përdredhjen e buzëve pas shpine. A nuk është e neveritshme e deri ku mund të shkojë marrëzia e njerëzve?

Ndërkohë rrëgjimi im është më i dukshëm. Jam bërë si kosore e ndryshkur, lënë në harresë, diku në cep të haurit. Vërtitem si kërmill në shtëpinë që gjendet poshtë rrugës, që mbart lagështirë. Muri mbajtës nën rrugë, shembet çdo vit kur fillon lagështira dhe prej peshës së rëndë të makinave që janë shtuar shumë këto vitet e fundit. Dikur ashtu çalë-çalë, pastroja dherat, hiqja gurët mënjanë, përgatisja llaçin dhe e ngrija murin e rrëzuar. Vitet e fundit murin e rrëzuar e ngre djali im Xhuvi, por ai shan dhe grindet gjithnjë:

‘T’ ëmën e s’ ëmës, ky short më paska rënë, të ngre gjithnjë mure të rrëzuara.’

Unë largohem, nuk i flas, s’kam çfarë ti them. Djali punon tornitor me turne dhe lodhet shumë, por tani e kanë nxjerrë në asistencë dhe ka filluar të pijë cigare me shumicë. Më dukej sikur kisha influencë dhe fuqi, por s’paskam më. Çfarë pret nga një copë sakat. Hëm! Më gënjente mendja dhe dikur unë ëndërrmadhi budalla, mora një copë dru, përgatita vetë këmbën e drunjtë…U gjakosa, u rrëzova, u dërrmova: Të ecja më këmbë, ti përvishesha punës, të ndërtoja socializmin, jetën e re…

Nuk dua të gërmoj, të hap monopatin e thellë, të mbuluar qyshkur prej dherave, fletëve të kalbura, karthjeve të thata, luleve, përmbysjeve, rrëmbimeve, shpronësimeve, fjalimeve, dekorimeve, premtimeve, dëshirave, ëndrrave të stisura të përfunduara në sirtar. Ky monopat ka humbur së qëni është ngjeshur bërë gur prej mjeteve të rënda dhe hapave, marshimeve, paradave dhe zboreve të qindra e mijëra vetëve.

Më falni o njerëz të duruar, gjithsesi po e shtoj me dhimbje dhe trishtim, në kllapa të trasha: (Tashmë askush nuk  ka më moral, por është karavidhe.) Ndërsa zëri brenda vetes, edhe pse është zë plaku të shastisur, pëshpërit, më sukullit veshët çdo ditë se njeriu asnjëherë nuk ka pasur moral, të gjitha kanë qenë gjoja de, përshpirtje të moralit. Dua ta përzë zërin brenda vetes. Kruaj veshët me inat, të cilat më janë bërë llapushë, por zëri i dytë nuk pranon të bindet e të largohet. Është bërë zë i fortë, i bezdisshëm, aq sa më shurdhon, më ka shkatërruar përfundimisht gjumin dhe shëndetin…

VII

Çfarë bëre o karavidhja, Reshat Meçka!

Përse më dole përpara o Reshat Meçka. Më mbive si flamë pikërisht tani, kur më është mërzitur vetja. Kur më ha dhe më kruan trupi nga marazi. Shko ore tutje, qyteti ka boll trotuare të ndalosh makinën. Më vështrove me indiferentizëm nga lart poshtë, ngrite krahun dhe shtrove me madhështi ato pesë qime të lyera me bojë. Në gisht të shkëlqeu unaza e artë me gurin e çmuar vezullues të viktimave. U zbytha më thellë sikur hyra brenda në murin me suva të thërrmuar. Ndoshta u përpiva nga imazhit të ngjyrosur të xhamave të mëdha. Dua të bërtas në kupë të qiellit: Përse s’të hyri gjemb në këmbë o Reshat Meçka. Kërceve si karkalec nga një magazinë në tjetrën, nga një shef kuadri në anëtar byroje. Në gërmadhën e vjetër të Naumit, tregtarit të pushkatuar ndërtove shtëpi, me oborr të madh përpara dhe prapa.  Dhe, tani o Reshat Meçka me ndryshimin e sistemeve e ndërtove shtëpinë trekatëshe, i nxore takëmet që u vodhe borgjezëve të dikurshëm, unazat dhe xhevahiret e fshehura dhe hape dyqanin e bizhuterive në qendër të qytetit.

Reshat Meçka, o pusht i pushtave përse s’u zbythe tutje!

O dreq Reshat Meçka e shpartallove trupin tim të drobitur me gjithë lecka. Unë jam ai që isha, djalosh idealist plot ëndrra dhe dëshira të pambukta, hëngra ciflën e granatës në pritën e parë. Përballova dhimbjet e tmerrshme kur mu pre këmba me sharrë druri pa narkozë.

E kupton o Reshat Meçka, o qen i biri i qenit se çfarë ndodh me mua! Në çfarë luftë rraskapitëse jam me veten. Në ketë botë të flamosur nuk ec, por zvarritem. Kam qenë dhe mbetem i ndershëm, me merakun e përhershëm të rrëzimit të papritur, duke hequr këmbën e drunjtë zvarrë. E di ti o pusht, s’ mu ndanë radhët e gjata dhe, kur më mbaron pensioni marr bukë me listë. Zvarritem si breshkë e vjetër, tërheq pas vetes protezën e plasaritur dhe të drunjtë.

E kupton o Reshat Meçka, o biri i bushtrës, o vrasës, katil, na mbake dhe shërbëtorë. Çfarë faji bënë ata të rinj dhe shumë të tjerë të pambrojtur, që i vrave me gjakftohtësi xhelati? Ec si kërmill dhe, hija ime përthyet në xhama. Të ëmën e së ëmës, jo, nuk jam kërmill dhe s’do jem kurrë kërmill deri në frymën e fundit. Jam njeri dreqi ta marrë, me gjak në rremba, kam një zemër, të thjeshtë, të mplakur, të lodhur, të drobitur.

Ndërsa ti o Reshat Meçka je lubi, oktapod, përbindësh, dreqi me brirë. Nuk jam naiv, i trashë nga mendja, i luajtur nga fiqiri, por pleqëria dhe rrëgjimi i halleve më katandisi për ibret të zotit, në një thes të vjetër me byk e kashtë. Përsëri them me bindje o Reshat Meçka; jam njeri. E mira e shumëvuajtura ime Anjeze, djali im Xhuvi kanë të drejtë dhe, kjo kaploqja ime e shkretë s’bindet, mbeti qytyk, me mendime të prapambetura si më parë.

Një brengë kam dhe dert të madh, më shumë se ujërat e lumenjve, liqeneve, deteve dhe oqeaneve, ndaj ju lutem shumë more vëllezër, në keni mëshirë, mos e mundoni këtë plak të rrëgjuar, ma thoni:

Çfarë ndryshim ka, gjoja partizani, sharlatani, vrasësi me gjakftohtësi, Reshat Meçka dhe shokët e tij, bënë sikur luftuan për liri, drejtësi, barazi, por vranë e prenë të pafajshmit. Tashmë këta malukatë i sheh të krekosur, të pasuruar, të pangopur dhe prej atyre të mjerëve, klasës që e quajtëm të përmbysur, gjakpirës, tregtarë të poshtër, katilë, të cilët i shpronësuam, i përndoqëm, i burgosëm, i vramë pa mëshirë si të ishin kakarroçë?

Më dëgjon, e përsërit, u përpoqëm  ti shfarosim me zjarr dhe hekur, ata luftuan për komb dhe atdhe, që me mund në qindra vjet, vunë kamje dhe pasuri. Ndërsa ti krokodil i pashpirt Reshat Meçka me shokë qysh në fillim tradhtuat idealin, gjakun e të rënëve, vodhët, u pasuruat pitë si vampirë gjak dhe, jeni më të keq se të këqijtë. Cilët kanë qenë dhe janë katilë dhe rezilë, ata që u munduam ti shfarosnim me zjarr e me hekur, apo jeni ju përbindëshi Reshat Meçka me shokë?

Oh, ju lutem, ju lutem shumë zbërthejeni fillin e këtij lëmshi të koklavitur, më thoni, më tregoni, mos më mundoni. Siç e shihni jam plak, me një këmbë, do vdes shumë shpejt dhe fatkeqësisht do marr me vete në atë botë, në varr, padijen, naivitetin, ndershmërinë e një veterani sakat të dalë mode…

Më besoni as vetë s’di çfarë kërkoj. Nuk e di kujt ti drejtohem, kujt ti hapem; vetes, miqësisë, njerëzisë në qoftë se do mundnin të më përgjigjeshin. Ti kthehem fanatizmit  gërdallë, idealizmit të zhvlerësuar, bërë prostitutë rrugësh, marrëzisë, çmendurisë? Kujt?! Kudo është shurdhëri, shkretëtirë… Më vjen keq për veten por dhe dua të qesh me të madhe, të shkulem së qeshuri, të thyhen xhamat e vitrinave, të buçasin sirenat e makinave, të prishen hijet, të shqyhen rrjetat e merimangave, të shkundet i gjithë qyteti…

Pastaj… i detyruar prej rrethanave të rëndomta, bëj shaka të lezetshme, shaka pensionisti. Mbyll sytë e hidhem në rrotat e një makine të rëndë. Në momentet e fundit do dëgjoj në veshët e mi thyerjen e shurdhër dhe dërrmimin e kockave të mia. Pas disa orësh gazeta lokale do shkruajë dy rreshta: Në këndin e vogël të kronikës së zezë se; në orën kaq dhe aq, u shtyp aksidentalisht një pensionist, i panjohur, me shenjë të veçantë, këmba e drunjtë…

Pa kuptuar vendos të vë në zbatim shakanë e lezetshme pensionisti. Mendimet gjeniale duhet të vihen në praktikë. Zgjat këmbën e shëndoshë, e lëshov rëndë mbi asfalt. Të jem i sigurt kur të marr vrull, të sulem pa kthim makinës së madhe që turret drejt meje. Fundja më mirë kështu, shakaja merr fund, shtypem pa ceremoni, nuk lë nam e nishan: U shtyp një i panjohur, disa dhjetëra metra larg shtatores së ‘Ushtarit të panjohur.’ 

Kur do dëgjoja krismën e thatë të shtypjes, një dorë e fortë më ngriti peshë dhe tërhoqi me vrull…Buria e çmendur e makinës më shurdhoi veshët. Është djali im Xhuvi, tmerrësisht i zverdhur dhe, me mezi mbushej me frymë…

0

PUTHJE E PAMUNDUR ( roman) 

– fragment 

Ajo si erdhi iku, as e ndjeva dhe as e pashë. U rrëqetha kur e kuptova dhe, më duket e pamundur për puthjet që i dhashë, si njëzet e pesë vjet më parë…
…Fëmijë arrakatë kemi qenë ne, çamarrokë të vegjël të lagjes së vjetër të ‘Çezmave të reja’. Bridhnim zhurmshëm dhe të shkujdesur skutë më skutë, gërmadhë më gërmadhë, qilar më qilar. Përmbysnim kazanët e plehrave, mblidhnim kuti konserve, shishe plastike të shtypura, ndyra, të hedhura rrëmujshëm anës trotuareve. Qëllonim drejt e në kokë me gurë të rrumbullakët minjtë e mëdhenj bojë hiri, teksa zgjasnin kokat majuce nga vrimat e ngushta të qilarëve. Mbërthenim për zverku macet kobashe dhe flaknim prej katit të dytë. Për të gjetur se ku fshihej shpirti i dymbëdhjetë i tyre. Po ku, ato mjaullinin me potere dhe zhdukeshin sakaq. Fshehtazi pa zhurmë kacavirreshim nëpër drurët frutorë të sanatoriumit, dendeshim me mollë, pjeshka dhe kajsi.
Dallohesha mes shokësh për trazovaçe dhe shkathtësi. I fshihesha mjeshtërisht rojës së sanatoriumit, një burri të gjatë, si gërdallë, mjekër çekiç. Ne fëmijët e mëhallës e thërrisnin me ‘dashamirësi’:
“Mama dhi”.
Por kjo ndodhte vetëm kur largoheshim nga territori i rrezikshëm, dhe krahu i tij i gjatë.
Ato vite të fëmijërisë ishin kohë të shkujdesura pa zap e pa stap. Bridhnim me potere nëpër sokakë. Në duar mbanim një çapë bukë thatë, të na skuqeshin faqet. Herë me sheqer e me ujë, ose vaj kikiriku me kripë. Flaknin sandalet diku në qoshe dhe luanim zbathur me top prej lecke.
Por një ditë e patëm vërtet pisk. ‘Mama dhia’ na përgjoi i fshehur, kur ne hipëm nëpër pemë dhe të shkujdesur po mbushim xhepat dhe kanatjeret me pjeshka. ‘Mama dhia’ u shfaq befasisht si katana, dhe bërtiti me sa zë kishte në kokë:
-Dreqër të vegjël, po ju kapa do ju bëj pestil.
-Mama dhia,- bërtitëm ne të lemerisur dhe u varëm me zhurmë nga pemët.
Unë vrapoja sa më hanin këmbët si i çakardisur, për të mos rënë në duart e pamëshirshme të”mama dhisë”. Hapat e tij gjëmonin mbas meje, zemra më harbonte në gjoks. Pa e bërë të gjatë shtyva derën, u fsheha në një dhomë të veçuar, larg godinës masive të spitalit, fare pranë pemëve frutore. Nga plasat e derës vështroja vrapimin dhe shfryrjen e tërbuar të rojës së tmerrshme “mama dhi”. Ai u vërtit një copë herë, duke shfryrë dhe rënkuar. Më pas u largua tutje, mes drurëve duke tundur kryet me inat . Mora frymë i lehtësuar, më në fund u gremis tutje ‘mama dhi.’ Gjuhën e kisha të tharë, kafshova pjeshkën dhe goja m’u mbush me lëngun e ëmbël. Ç’faj kishim ne që na pëlqenin pjeshkat, dardhat dhe kajsitë! Prindërit nuk kishin aq të holla sa të blinin për ne pjeshka dhe kajsi. Kafshova pjeshkën prapë dhe u ktheva ngadalë duke u përtypur ngeshëm. Pjeshka ishte e mrekullueshme ia vlente të rrezikoje.
Tre hapa larg meje mbi tavolinë dallova diçka të mbuluar me çarçaf të bardhë. Gjithë shkujdesje u afrova. E zbulova. U mpiva. Pjeshka e thërrmuar më shkau nga goja dhe u rrokullis në kanotiere. I gozhduar, pa mundur të lëvizja duar e këmbë, as qerpikët, vështroja. Përpara meje qëndronte një njeri i shtrirë, një krah ndehur drejt meje. Ishte një vajzë e bukur flokëverdhë. Dukej sikur flinte, pas një lodhje të gjatë.
Isha gati të kthehesha të vrapoja jashtë, drejt mama dhisë. Mbas një copë here e mora veten. Vajza ishte shumë e bukur, përse duhej të trembesha! U ktheva mekanikisht, thërrmijat e pjeshkës më vërtiteshin nëpër gjuhë. Zgjata dorën e preka ta zgjoja. Ndjeva ftohtësinë e mermertë. U drodha. Qerpikët e saj të gjatë krijonin hije të lehtë si tastiera piano mbi mollëza.
Isha i bindur, vajza flinte. Por ajo ishte krejt lakuriq, mbuluar me një çarçaf të hollë, në ambient të ftohtë pa diell!
Ndjeva një farë keqardhje për këtë moskokëçarje të pamëshirshme të njerëzve. Ishte pa dyshim e dhimbshme, për njeriun që flinte, si dhe për të tjerët që e kishin lënë ashtu. Një lakuriqësi e zbehtë dhe indiferencë e plotë…
Mbi të gjitha nuk kisha parë kaq afër dhe ngeshëm një femër lakuriq dhe paturpësisht duke treguar gjithçka, që kushdo mundet ta fshehë me sa mundet. Përpara se ta zgjoja, duhej ta këqyrja me nge. Ajo ishte aq e bukur, si një lule pranvere. Qerpikët e saj vazhdimisht të lëshonin hije mbi molëzat e zbehta, si një sinfoni e pandierë. Mora guximin, duardridhur preka gjoksin e vogël, m’u duk shumë i fortë dhe tmerrësisht i akullt. Nuk i vura rëndësi dhe faj vajzës së bukur. Kështu lakuriq në ambientin e ftohtë nuk kishte si të ndodhte ndryshe. E akullt e largët e pakuptueshme. Matanë rrugës dëgjova ulërima dhe dallova vërdallosjen e nervozuar të rojës së spitalit, ‘mama dhi’. Nënqesha i kënaqur me tërbimin e rojës së spitalit dhe u mbështeta pas murit me ndjenjën e frikës, se ndoshta rojës i shkrepej, shtynte derën, hynte rrëmujshëm brenda, zgjonte vajzën e bukur prej gjumit. Mama dhia u përdrodh mes pemëve frutore dhe humbi tutje.
U afrova kujdesshëm drejt lakuriqësisë femërore, shtrirë aty mbi tavolinë. Fillova ta prekja, pa i vënë rëndësi ftohjes së mollëzave të gishtërinjve. Vërtet nuk isha plotësisht i rritur, por dhe fëmijë nuk isha sepse kisha ndjerë së thelli hovet e brendshme trupore. Çuçurisnim qosheve me shokët, qeshnim me zë, kur dallonim fërfëritje apo zbulim kofshësh. Një ditë pata vënë bast me një shok, për të vrojtuar kujdesshëm nën fustanin e Kostaqes, pastrueses së shkollës. Sipas fjalëve besohej se ajo nuk mbante asnjëherë mbathje. Bastin e fitova, vërtet nuk mbante mbathje. Mes shalëve dallova diçka tmerrësisht të errët. Nuk munda të zhbiroja gjatë, mbasi Kostaqja u kthye e tërbuar nga unë:
-U bëre ti spurdhjak të gremisesh nën fustanet e grave,- bërtiti dhe që qëlloi me fshesë pas kokës, gati sa u gremisa nëpër shkallë.
Një hop më mbërtheu drithërima. Kjo vajzë ishte vërtet shumë e bukur. Isha plotësisht i bindur, nuk më kishin zënë kurrë sytë të tillë dëlirësi, ndoshta bukurinë ia shtonte lakuriqësia e shpenguar, pa kokëçarje. Mbase vajza ishte mërzitur së fshehuri nën petka trupin e derdhur si mermer. Kështu i shkrepi në kokë, të futej në këtë dhomë të mënjanuar, të zhvishej krejt lakuriq, të shtrihej mbi këtë tavolinë. E atëherë kur ndjeu se po mërdhinte u mbulua me çarçaf.
I shtrëngova gjirin e plotë, dallova mollëzat e gishtërinjve që ngelën mbi të. Me siguri duhej të kishte pirë ilaç për gjumë, përderisa nuk ndjeu shtrëngimin e gishtërinjve të mi. Në fillim prekjen dhe vëzhgimin e vajzës e mora si lodër, befasi e këndshme, të pa hasur kurrë më parë. Sigurisht për mendimin tim ishte një privilegj i jashtëzakonshëm. Krejt ndryshe nga zhbirimi i trembur, nga poshtë fustanit të pastrueses, apo nga një trazim i rrëmbyer i ndonjë çapaçuleje të klasës. Ky ishte një hap i hatashëm, për të shqyrtuar gjithçka që nuk mundja më parë. Për të gjithë shokët e mi ishte pamundësi. I preka flokët e gjatë e të verdhë, m’u duk sikur kërcitën, lëshuan një shkëndijim ndër gishtërinj, aq sa u tremba dhe nxitimthi largova dorën.

Kaq mjekim i fortë për gjumë të ishte vallë sa vajza s’po zgjohej, të vështronte përreth dhe praninë e dikujt që këqyrte lakuriqësinë e shkujdesur dhe marramendëse!
Vështrova hijen që krijonin qerpikët e gjatë mbi mollëza, nuk më ngjanë më si tastiera pianoje, hija po shtrihej ngadalë, po bëhej gjithnjë e më sunduese. I preka mollëzat, si ta largoja këtë hije, të ishte e ndritshme si më parë. Gishtërinjtë e mi shkanë lehtazi gati pa ndjerë mbi hundën e drejtë, të gdhendur, lëvizën pak më poshtë, butë, ëmbël mbi buzët e plota, të zbehta, të ftohta. Gishtërinjtë qëndruan një copë herë aty, me drithërimë të lehtë, me habi, me ndrojtje, si për të vërtetuar plotësisht në ishin prej mishi, apo prej diçkaje tjetër, që e bënte të pazbërthyeshme, ashtu siç flinte tmerrësisht të largët, e jo përballtë, në një ambient kaq të ngushtë.
Për herë të parë në jetën time po ndjeja topitje të gjithanshme dhe dëshirë të çakorduar njëherësh…Sikur isha tjetër njeri dhe jo ai djalkë i Çezmave të reja, që kisha mbushur me pjeshka kanotierën e vjetër dhe të shqyer tek cepi nga nxitimi kacavjerrës nga pema, që vrapova sa më hanin këmbët prej frikës së mama dhisë.
Një çast më mbërtheu frika. Po sikur vajza të zgjohej, të më sulej me tërsëllëm e pa përmbajtur e fyer, ngaqë unë po i trazoja pa takt qetësinë dhe gjumin. Fytyra e saj do të tjetërsohej nga marazi, do të bërtiste me të madhe e mund të më zgërlaqte me gjithë rroba. Por ajo përsëri qëndronte pa lëvizur, e zhveshur e papërsëritshme e mrekullueshme, magjiplotë, indiferente, provokuese, si një shtatore antikiteti dhe unë kisha kohë që ta sodisja me nge.
Me siguri doza e ilaçit për gjumë ishte shumë e fortë, ndaj e mposhta frikën. Me thanë të drejtën s’do të kisha kurajë të përballesha me këtë femër, paçka se ishte krejtësisht lakuriq. Mbi të gjitha do të ishte ndjenja e fajit.
Nuk kisha guxim t’i prekja flokët përsëri, më trembte shkëndijimi. U zgjata ngadalë, me shumë kujdes, me frikën e zgjimit të vajzës dhe përgjegjësisë së fajit, vendosa buzët mbi cepin e buzëve të saj. U largova vrulltas. S’u ndje asnjë reagim. Atëherë mora guximin dhe i puthita buzët mbas buzëve të saj. Çuditërisht nuk ndjeva asgjë përveç një akullsie të lemerishme. Ishte puthja e parë, buzë për buzë, ndaj fajësova mosnjohjen time dhe asgjë më shumë… megjithatë nuk guxoja ta puthja më. Gjithsesi atë çast puthjet buzë për buzë m’u dukën marroke, të pakuptimta, përderisa ishin aq të ftohta, të shpëlara. Buzët e plota të vajzës m’u dukën të njomura, të dridhshme, ankuese…
Gati harrova dimërimin e buzëve të vajzës, të cilat nga ftohtësia më ngjasuan me copërat e akullit, që këpusnim nga streha e shtëpisë, i lëpinim gjithë kërshëri, aq sa na mpiheshin buzët, dhëmbët dhe na digjte gryka. Edhe pse nuk ndjenim ndonjë shije të veçantë, përsëri i lëpinim me ngulm. Lëpirja vazhdonte derisa akulli shkrihej dhe uji na hynte tinëzisht në mëngë…
Një hop m’u bë sikur vajza po përpëliste qerpikët e gjatë, gati sa nuk më ngriu gjaku nga frika. Bëra tre hapa prapa. shpina m’i ngjesh mbas murit të pa suvatuar. Sikur ajo të ngrihej dhe të gremisej drejt meje? Të bërtiste, të më hakërrohej:
-Mistrec i prapë, çdo këtu! Përse ma prishe qetësinë? Hajt gremisu!
Pse jo, mund t’i mi ngulte prej inatit dhe gishtërinjtë në fyt. Unë arrakati i pabindur i lagjes së Çezmave të reja do të përpëlitesha fare pranë lakuriqësisë, si një zog i trembur e pa shpresë. Hutimi t’i shkurton krahët.
Prita një copë herë. Asgjë nuk ndodhi. Vajza vazhdonte të qëndronte shtrirë, krejt zbuluar, me çarçafin, që ia kisha flakur ndër këmbë. Përderisa po shqyrtoja ngeshëm e me qëllim nudizmin e femrës, nuk isha më fëmijë që kacavirresha nëpër pemë për të vjedhur pjeshka. Duhej të mblidhja veten, ndryshe të ikja me vrap e të lija këtë vajzë qetësisht. Mora guximin iu afrova sërish. Përsëri habia më cyttë në mendime, si mund të qëndronte kaq gjatë, zhveshur dhe të mos ndjente ftohtë! E puthura ishte e fortë, si të ndjeja njomësinë e buzëve të saj. Kaq e vështirë ishte puthja! Vetëtimthi më mbiu një mendim. Preka me kujdes trupin e vajzës qe nga majat e gishtërinjve të këmbëve, në gjunjët, kofshët. Në vendin vezak, sekret dhe me qime të buta si të kadifenjta. Aty dorën e mbajta me gjatë si të gjeja magjinë e fshehur. Pastruesja e kishte ndryshe, bubuzhele, si të shkalafitur dhe tmerrësisht të errët! Shkëndijimi i qimeve të buta, të vendit sekret, prej prekjeve të mia më verboi dhe unë u shkunda. Doja të vija dorën përsëri aty, nuk guxoja. Kështu shkëndijojnë vendet sekrete të femrave!
Vajza kishte kohë që qëndronte e ngrirë, palëvizur, pafrymë. Ndërkohë dita po thyhej. Dhoma kish vetëm një dritare të vogël, krah murit të lartë të spitalit. Drita depërtonte si e mekur, ambienti po përmbytej ngadalë prej territ. Trupi i lakuriqtë i vajzës, dukej sikur po zhvendosej, po largohej flluidshëm, mbështjellë me errësirë.
E dridhura mi mbërtheu fillimisht majat e këmbëve, u përhap me shpejtësi në gjithë trupin. Ç’mund të bënte kjo vajzë gjithë natën e zhveshur, mbuluar me një çarçaf fare të hollë! Ta hajë dreqi, a mund të ishte kaq budallaqe kjo vajzë e bukur. Ajo nuk duhej të qëndronte kurrsesi kështu e zhveshur, për orë të tëra, në një dhomë shumë të ftohtë. Dëshira për të zgjuar ishte shumë më e fortë se gjithçka tjetër, ndaj e shkunda nga shpatullat. Vajza nuk u zgjua!
-Zgjohu,- i thashë zë ulët,- të lutem zgjohu.
Si të ik, si ta lë vetëm të pa zgjuar! Dhoma po përfshihej nga një errësirë e madhe. Më mbërtheu ankthi. Ngrita çarçafin e mbulova, duke e vështruar me frikë dhe me keqardhje vajzën e hijshme. Eca nxitimthi së prapthi. Hapa derën. Dola. Befas u gjenda në duart eshtake të mama dhisë.
– Të zura zuzar, – hungëriti mama dhia dhe më spërkati me pështymë.
– Më zure, – fola i përhumbur.
– Dreq i vogël ishe fshehur në dhomën e të vdekurve hë, kujtoje se do të më shpëtoje.
Trupi m’u drodh si gjeth dhe murmurita me naivitet.
– Aty ishte një vajzë.
– Çfarë!-ia pat mama dhia dhe ia plasi të qeshurit me të madhe: Me të vërtet po rritet një brez i çmendur. Çfarë doje të gjeje zotrote aty, Ufo?
Roja vazhdonte të qeshte me të madhe, gishtërinjtë po dobësonin shtrëngimin prej supeve të mia. U shkëputa me vrull dhe ia krisa vrapit. Mama dhia as që çau kryet për ikjen time, vazhdonte të qeshte pa ndërprerje.
Për të larguar topitjen dhe të papriturën, hipa në murin e lartë të sanatoriumit, kërceva furishëm prej aty, për pak sa nuk ndrydha këmbën. Turravrap në çezmat e reja. Futa duart në ujin e rrjedhshëm, fillova t’i kruaja mbas postafit me furi, fërkova fytyrën, buzët, duke përhapur gjithandej cërka pështyme.
Dreqi ta hajë, murmurisja me vete, pa ndërprerjeje, a ishte e mundur, një vajzë kaq e bukur të ishte e vdekur! Më bëhej sikur mama dhia ishte tallur keqas me mua, sepse sipas arsyetimit tim, vajza ishte aq e paqme dhe e hijshme sa me s’bëhej…
Vonë më ra mendja, e kur pyeta me imtësi. Dhoma e veçuar ishte morgu i spitalit, ku liheshin të sëmurët e vdekur nga turbekulozi. Aq më tepër kjo hollësi nuk kishte si të dihej, mbasi mbi derë ishte shkruar pakujdesshëm në një tabelë fibre “Dhoma e analizave”.
Thellë ndjeva pendesë që isha larë me kruar dhunshëm, nga prekjet dhe puthjet që i pata dhënë asaj krijese lakuriqe. Edhe pse e vdekur ishte mrekulli, një ëndërr. Qenë prekjet dhe puthjet e para. Ndoshta s’ishte e vdekur. Mbase vegim…

Ëngjëll i Koresë 

Të dy qëndrojnë të hutuar përballë. Vironit s’i besohet, ëndërr të jetë vallë?! Vajza veshur me rrobën e gjatë të kaltër, ngjan si një copë qiell kaltërosh i zbritur rastësisht në këtë kthinë të vogël. Vironi mezi mbushet me frymë, s’e kupton as vetë si ndjehet; i dëshpëruar, i flatruar, në një ëndërr të trembur, ku mbi ta janë ndehur tehe herioglife, apo në një realitet të magjishëm.

- Mos më vështro në atë mënyrë, - i foli zë ulët vajza dhe ktheu kryet mënjanë.

Vironi u kapërdi me vështirësi dhe mërmëriti:

- May Lee, o engjëlli im, shikomë në sy.

Vajza lëvizi lehtë supet e hijshme. Qafa e derdhur iu ndeh dhe, ngriti sytë ngadalë.

- Të lutem, përse sillesh kështu? - Foli me rënkim Vironi.

- Përse sillem kështu? - ia bëri ajo gati me lëndim.

- May Lee, atë mëngjes ne u puthëm me ndjenjë në klasë...

Vajza s’tha gjë vetëm sa kapsalliti qerpikët.

- Ne ishim miq të mirë, - vazhdoi të flasë Vironi si në jerm. - Të gëzuar, të dashuruar. U puthëm fort me afsh, me ndjenjë. E mban mend e ëmbla ime?

May Lee sigurisht i mbante mend, çdo detaj. E vështroi e rrëmbushur nga lotët, bashkoi pëllëmbët në gjoks dhe shtrëngoi gishtat derisa i dhembën. Ndjen gojën e thatë dhe gjuha i përpëlitet në zgavër. Do ti thotë; Mjaft, por nuk mundet.

- U puthëm përsëri May Lee, - vazhdoi të flasë ai me zë të ngjirur: - O Mjalti im! Nuk ishte thjesht puthje, ne mbajtëm buzët të puthitura dhe zemrat tona rrahën fort, të shtrënguara, për një kohë të gjatë...

- Pusho! - foli ajo mes lotëve.

- Përse, - i foli ai ashpër: - Përse May Lee, u bëtë tjetër njeri?

Vajza ngriti kokën me vrull dhe i tha zë lodhur:

- Jam e trembur, kam frikë...

Vajza është e përmbytur nga lotët. Ngriti krahun e bardhë dhe fshiu lotët që iu rrokullisën në faqe. Befas krahu ju var, lotët ranë me nxitim në faqet e lëmuara, mori frymë me shpejtësi si të thithë një herë e mirë të gjithë ajrin e dhomës së vogël, pastaj vazhdoi:

- I miri im, i shtrënjti im, përse është kaq tmerr, kjo, e ëmbla dashuri!?

- May Lee, jeta ime je ti,- mërmëriti Vironi i pasigurt: - Oh, dashuria është një mrekulli!

Vajza e ngriti përsëri krahun e djathtë, jo të fshijë lotët, por ta vendosë mbi shpatullën e djalit, dora e saj iu mbështoll rreth qafës, Vironi mbylli sytë dhe mbështeti kokën në gjoksin e rrumbullakët, të vogël dhe të ngjeshur të saj. Trupat e tyre u bashkuan, u lakuan, gati si të ndehur në erë. Ajo kërkon me shpirt të qëndrojë kështu e ngjitur përgjithmonë.

Përkuli kokën, e puthi fort, me afsh në buzë, vajza shtrëngoi sytë, ngriu, buzët e saj u vaditën prej lëngut të freskët dhe gjuha iu drodh në qiellzë. Vironi e largoi pak nga vetja, vështroi me vëmendje, me mall fytyrën e freskët të vajzës, dridhjen e qerpikëve dhe buzët gjysmë të hapura, në pritje. E puthi përsëri me zjarr, pasion si të mos e kish puthur kurrë. Puthjet e tij janë të buta gati si lutje.

May Lee do të flasë, të tregojë për mundimin dhe pasigurinë e së nesërmes, por fjalët i mbetën të varura në çengelin e pasionit dhe dashurisë. Ndjen marramendje prej çdo prekje e buzëve të djalit dhe çdo puthje të ngjeshur. Befas Vironi lëvizi buzët vertikal, në gjithë sipërfaqen e buzëve të saj, ndjeu frymën e tij të nxehtë. Buzët e saj u hapën si fletët e tulipanit dhe futi gjuhën brenda. U hutua një çast, u ngreh, u drithërua, gjuha e tij lëvizi ngadalë në brendësi të gojës, gjoksi i ngrihet dhe ulet me shpejtësi, ndjen një marramendje të lehtë.

Të dy nisën të marrin frymë me vështirësi. Vajza ndenji net të tëra zgjuar, pa gjumë, sjellë dhe risjellë nëpër mend, gjetjen e mënyrës për ardhjen e tij, larg syve të keq të Çao Dao Bu-së. Donte ta bënte më intime, të ndjente për herë të parë në brendësi gjithçka të tij. Të jetonte momentin, e nesërmja s’dihet. Nuk është aspak e shkrehur, është njeri, femër që, do të provojë me gjithë shpirt atë që do.

Zemra e vajzës rreh me forcë, puthjet e tyre janë të shpeshta, të shkurtra si shkreptima, ai mban me kujdes kokën e saj në pëllëmbët e tij si një diamant të rrallë, pa ndërprerë të puthurat. Ajo e vështroi ngultas në thellësi të syve të djalit, kthjelltësia e drithëroi, fytyra e tij është e përskuqur, mezi mbushet me frymë, i përvëluar, paduruar prej dëshirës. Vironi përkuli kokën, buzët e tij lëvizën drejt gjirit të bardhë e të vogël, buzët prekën lehtë thithkën e kuqe, të plotë si manaferrë, e tërhoqi butë duke e rrotulluar në gojë. Vajza symbyllur u rrëqeth, rënkoi, pastaj psherëtiu dhe mërmëriti:

- Të lutem shpirt, butë.

Vironi e përkëdheli lehtë me delikatesë, si të prekë një petale dhe të mos shkundë pjalmin, gjithsesi ajo i ndjen së thelli prekjet e tij. Mezi mbushet me frymë, si të ketë vrapuar gjatë nëpër një të përpjetë të lodhshme. E do këtë djalë marrëzisht, s’e merr vesh ngase i ngrihet dallgëzimi i pashuar i ndjenjës. Gjuha i është tharë prej dëshirës, pa menduar gjatë lëvizi me shpejtësi, zbërtheu kopsat e para të këmishës, të tjerat kopsa prej nxitimit u këputën vetë dhe ranë përdhe me zhurmë të butë. Flaku me moskokëçarje këmishën, gjithashtu dhe sutjenat.

- Shtrëngomë fort.

Për herë të parë në jetën e vet May Lee u gjend krejt lakuriq përpara një mashkulli, i cili e vështron i nemitur, syzgurdulluar, gojëhapur; bardhësinë e shndritshme, bukurinë e mahnitshme të trupit të saj. I ngjau si një nimfë e ardhur befasisht përpara tij. Iu mbajt fryma, u kapërdi me vështirësi, të jetë kjo vajzë e tij, e ëmbla dashuri, po i jepet tërësisht!

- Oh May Lee, je engjëll, je mrekulli! - mërmëriti gjuhë tharë dhe shtriu duar përpara me ndrojtje pa guxuar ta prekë. Do ti thotë, më duket e pabesueshme që kurora e bukurisë aziatike u bë e tij. Heshti. I ngjan si një statujë klasike, si një magji!

- Shtrëngomë fort, fort! - mërmëriti symbyllur May Lee.

Vajza një moment u përskuq dhe u hutua për guximin e çmendur, nga mendimi i përshpejtuar për të treguar sa më shpejt lakuriqësinë e saj. Uli kryet dhe provoi një dridhje të brendshme. Alarmi i ngrehur i shungulloi në mendje, u nguros me vështrim të mbërthyer drejt derës, megjithëse i mori masat qysh më parë. Largoi shikimin prej aty dhe përshkundi kryet e nervozuar. Nuk ka kohë të mendojë dy herë.

Përnjëherësh May Lee e ndjeu veten të lehtë, pa rëndesën e teshave të panevojshme, nuk i vendosi duart në gjoks për të mbuluar apo fshehur diçka, i duket krejt e tepërt lëvizja në ato momente të papërsëritshme intime, ndjehet e përfshirë prej afshit që ja përvëlon trupin. Vironi preku me kujdes gjoksin e saj, ndërsa dora tjetër shkau në bark e përkëdheli lehtë, pastaj rendi poshtë mes shalëve të drejta, drejt kaçubës së vogël me kaçurrel të dendur, të butë si mëndafsh.

- I premtova vetes të dhuroj gjithë dashurinë, ta jap te ti dhe dua që ta mbani në zemër. Do të dua ty gjithnjë. Pak rëndësi ka se çfarë do sjellë jeta. Je shpirti im, ëndrra ime dhe do të dua gjithë jetën deri në vdekje. Shtrëngomë o shpirt, o zemër, fort, fort! - foli ajo me afsh.

- Të premtoj, do jem gjithmonë pranë teje, sa herë të kesh nevojë për mua, - pëshpëriti Vironi.

May Lee do ti thotë; Mos premto! Nuk mundi, qëndroi e tendosur do ta ketë brenda vetes, ta ndjejë së thelli, gjithçka e tij ti përkasë dhe asaj, është e përfshirë nga zjarri përvëlues. Vironi u shtri mbi të, e puthi në buzë, dhe la trupin të shkrihej prej ekstazës, e vështron ngulët, u tërhoq pak dhe u ngjesh mbas saj me gjithë forcën. Ata u bënë njësh, ajo klithi, i dhembi shumë, trupi iu harkua dhe një lot i madh u rrotullua në faqen e praruar, u rrokullis ngadalë pastaj ra përdhe. Vajza ndjeu frymëmarrjen e tij të shpeshtë dhe lëngun e nxehtë që derdhej në brendësi të trupit të saj. U shkri prej kënaqësisë, nisi ta puthë si e marrë në buzë, në qafë, fytyrë. Nuk është skllave e mjerë të dergjet në pështirosje, është njeri, vajzë e re me ndjenja dhe vrulle. Jeta të jepet njëherë, rinia po ashtu dhe ajo nuk mund të pështyjë ndjenjat, ti flakë përdhe si lëvere, ti shkelë me këmbë. Ndjehet si një mbretëreshë, dha dashuri, mori afsh dhe ngrohtësi...

May Lee ngriti kokën me vrull, afshi dhe zjarri përvëlues në çast u fashit, përkuli qafën e mpirë, të dëgjojë më mirë, tendosi trupin, shkau anash, u largua me pendesë prej trupit të lagësht të djalit. Zemra i rreh me vrull dhe gjaku në damarë i zien si uji i nxehtë në kazan.

- Ç’është? - pëshpëriti Vironi, lëvizi dhe u kthye në krah.

Vajza s’i ktheu përgjigje, zgjati krahun, tërhoqi prej stolit fustanin e gjatë me lule, u ngrit dhe u vesh me të shpejtë. Ajo është e sigurt, dëgjoi diçka si zhurmë a zë matanë në korridor ose diku më larg. Ndoshta në dhomën e vogël me orendi të thjeshta ku ri gjyshja pothuajse e verbër Lee Su Yuong.

- Ç’është? - ia bëri përsëri Vironi. U ngrit ndenjur, sytë e vajzës tregojnë alarm.

Vajza foli zë ulët, tregoi me kokë teshat e tij të flakura në dysheme:

- Vishu shpejt, - u kapërdi me vështirësi dhe pyeti: - Dëgjove diçka si thirrje apo zhurmë?

Përgatiti :F.B

Gëzuar Ditëlindjen, Djal’ i Vlorës, Piktori i Popullit,zt.Skënder Kamberi !

Shkruan Akademik Vilhelme Vrana Haxhiraj

Gëzuar Ditëlindjen, Djal’ i Vlorës, Piktori i Popullit, i cili lindi, u rrit dhe u bë Personalitet i artit, në Rrugicën e Lagjes së Re, pranë Spitalit Rajonal, Vlorë. Aty në atë lagje , në rrugën “Drashovica” Ai eci zbathur, luajti me cingël(tragaç) apo me top lecke, kurse sot i fama e tij i ka kaluar kufijtë e atdheut.

Skënder Kamberi, shoku im i fëmijërisë, të uroj jetë të gjatë dhe sa më shumë Tituj Elitarë!

Shoku yt i rrugës që nxori shumë personalitete në fusha të ndryshme! Respekte! Fitim Haxhiraj.

Pak fjalë për Skënder Kamberin…

Skënder Kamberi (1939) në Vlorë. Piktor i Popullit. Piktori Skënder Kamberi, është një nga piktorët shqiptarë më të rëndësishëm të shekullit XX. Galeria Kombëtare e Arteve në Arkivin e saj mban disa punime të Skënder Kamberit, arti i të cilit kapërceu kufijtë shtetërorë. Ka hapur një sërë ekspozitash, në Tiranë, Kajro, Paris, Angli, Stamboll, Itali, Athinë etj... Skënder Kamberi, Piktori iPopullit, i cili bashkë me piktorët etjerë të qytetit, formuan atë që quhet “Shkolla e Vlorës”, që bën fjalë për pikturën.
Skënderi ka kryer Liceun Artistik “Jordan Misja”, më pas Akademinë e Arteve të Bukura në degën e Pikturës më, 1965.
Skënder Kamberi lindi nëVlorë më, 2 shkurt,1939, ku kreu arsimin fillor dhe tetëvjçar.Ai ka lindur në prag të Luftës së Dytë Botërore, në kushte të vështira për rritjen dhe edukimin. Artisti kreu në Tiranë Liceun Artistik “Jordan Misja”, (1955-1960). Në diplomimin e liceut u paraqit me temën “Punëtorët e ndërtimit”,(punim në vaj mbi kanavacë,110 x 90 cm). Pedagogët kryesorë të tij ishin: Nexhmedin Zajmi, Sadik Kaceli, Kel Kodheli dhe Guri Madhi. 

Pas liceut kreu Institutin e Lartë të Arteve, në Tiranë, në degën e pikturës(1960-1965). Pedagogët kryesorë ishin: Danish Jukniu dhe Vilson Kilica. Tema e diplomës “Leximi i shtypit”. Pas diplomimit filloi rrugën artistike në qytetin e lindjes. Kamberi gjatë studimeve në Institutin e Arteve Figurative, ishte një student i veçantë, i talentuar dhe i pasionuar në ateljen e piktorëve të njohur Danish Jukniu dhe Vilson Kilica. Pasi realizoi tablotë e para kompozicionale, me temë nga lufta Nac-Çl, si dhe ngjarjet historike, Skënder Kamberi në vitet’70-’80, të shekullit XX-të, u evidentua si një piktor që po sillte risi në pikturën shqiptare, madje dhe brenda rregullave të rrepta e të ngurta të realizmit socialist. Në vitin e dytë të studimeve në kursin e tyre iu bashkëngjitën dhe studentët që i kishin ndërprerë studimet në Lenigrad (ish BRSS) dhe Pragë (ish Çekosllovaki): Llambi Blido, Kujtim Buza, Andon Lakuriqi e Bajram Mata, të cilët vinin nga Leningradi dhe Llazar Myzeqari nga Praga.

Nga krijimet e Skënderit, me tema nga përditësia, do të veçoja pikturën, “Buka e duarve tona” .

Një vëzhgues i hollë, vë re se, ai di të pasqyrojë pikturën e tij dhe karakterin e tij përmes punës. Ai është tepër impulsiv, është i gjallë, krijon dhe prish simetrira, krijon apo prish harmonira, në jetë, në sjellje, gjë që pasqyrohet edhe në krijimtari.

Po të shohësh krijimtarinë e tij, është vallja e ngjyrave, krijimi i harmonive dhe pastaj i dizarmonive dhe të gjitha këto krijojnë një harmoni.Skënderi është i lidhur krejtësisht me botën që na rrethon, me sendet, me botën e gjallë dhe të vdekur, me natyrën dhe me shoqërinë, ndaj përpiqet me çdo kusht që të bindë këdo se në vepprën e tij ka krijuar një harmoni…

Kritika e Artit shprehet për S. Kamberin: “…Piktura e Skënder Kamberit është vepruese, reaguese dhe jo pozante, ajo këndon dhe qan, sipas rastit, të armatos me dashuri apo urrejtje, të ngrohë me ngjyrat e saj: okër, kafe, të kuqe…të freskon me të bardhën, të flladit me lirizëm, me bukurinë dhe freskinë vashës që e përkëdhel flladi. Ajo duket sikur ecën me ritmin e kohës, ngjet si një valle, ku harmonizohen lëvizje dhe shpërndarje të motivuara në bardh’ e zi. Piktori luan muzikë me ngjyrat, piktura tij shpreh psikologji të thellë dhe konceptim të saktë anatomik. Nga tabloja në tablo, nga portreti në portret, nga peizazhi në peizazh, po edhe me vetë elementët përbërës të të njëjtit punim, piktura e tij të befason dhe të vë para të papriturash…”

Buka e duarëve tona

Krijimtaria e tij është pasqyruar pothuajse në të gjithë vendin, nëpër institucionet, si: Galeria Kombëtare , nëpër Muze brenda dhe jashtë Shqipërisë, gjithashtu, edhe në ruajtje të koleksionistëve në Shqipëri. Galeria Kombëtare ka 41 punime të tij me dimensione të mëdha dhe me tematik patriotike dhe lirike. “Në GKA ndodhet, edhe këndi im personal;”- shprehet Piktori i Popullit. Veprat e tij ndodhen gjithashtu në Galerin’ e Vlorës mbi 38 pune, në Galerin’ e Gjirokastrës, të Fierit, të Tepelenës, në Milano, Komo të Italisë, në koleksione private që përbëjnë rreth 1000 vepra. Vepra të tjera janë pejsazhe, kompozime historike, lirike që posedojnë mbi një mijë vepra të tjera.Ka hapur ekspozita në Leçe të Italisë, në sallat e Blu Aria, në Strasburg, në Francë, Berlin, Greqi si dhe në Turqi, (Ankara, Stamboll dhe Izmir.) Ka shoqëruar ekspozitën e Galerisë Kombëtare në Kinë (Pekin), ku ka prezantuar kompozimin “Nëndetëset kthehen në bazë”. Skënderi ka hapur shumë ekspozita personale në qytetet e vendit si;shumë herë në Vlorë te shtëpia e Ismail bej Vlorës (dikur Shtëpia e Kulturës), Tiranë, në Muzeun Historik, Lushnjë, Fier, Gjirokastër, Dropull etj.

Personaliteti, talenti dhe karakteri i tij i drejtpërdrejtë, u bë qendër e artit dhe e kulturës për Vlorën dhe në të njëjtën kohë rreth tij, rreth Skënder Kamberit u mblodhën artistët më të talentuar dhe talentet e reja që gjetën përkrahje te Skënder Kamberi…Vetëm një talent i vërtetë, një artist në kuptimin e vërtetë të fjalës, mund të ndikojë fuqishëm në botën e artit.

Piktori Skënder Kamberi ka universin e vet, mban vulën e personalitetit të tij që nga skica e thjeshtë,tek akuarelet dhe deri tek punimet me ngjyra vaji. Është ndër të paktët, për të mos thënë, i vetmi artist që zotëron tipare tepër të veçanta, tepër të rëndësishëm prej piktori dhe që i arriti në kushte të vështira, arriti të krijonte një art kaq cilësor. Për këtë arsye mendoj se, Skënder Kamberi është një artist kompleks e cilësor i brezit të tij dhe një ndër artistët më të rëndësishëm të artit shqiptar të shek.XX…

Që të flasësh për Skënderin, duhet të kthehesh pas në vite, pikërisht në Liceun Artistik të viteve 1956. Kur të tjerët luanin futboll apo basketboll, Skënderin e gjeje të përkulur mbi tellajo, me penel në dorë. Siç ka qenë, ashtu vazhdon të jetë, një tip ekspresiv, kokëfortë dhe kërkues tek e sheh kur pikturon me të verdhë, blu dhe të zezë.Me punë këmbëngulëse e me vullnet të jashtëzakonshëm, Skënderi duke kaluar nga viti në vit , nga një nivel arsimimi në një tjetër, bëhej më kërkues ndaj vetes. 

Në Akdeminë e Arteve përpjekjet e tij filluan të marrin formë gjithnjë e më të qartë. Por në radhë të parë, atë e preokuponte ngjyra, mbasi ajo është padyshim një nga elementët më të rëndësishëm në pikturën e tij. Po të shohim pikturën që bëhej në ato vite, menjëherë ndjen ndryshimin në kërkesat e tij. Ka shumë arsye dhe faktorë që kanë ndikuar në artin e tij. Por natyra prrallore e vendlindjes, deti i kaltër, dielli, peizazhi i mbytur në dritë, ullinjtë e argjendë, këtu duhet të kërkojmë zanafillën e pasionit të tij për ngjyrën, e cila me kalimin e kohës, do të manifestohet dukshëm në veprat e tij. Por Skënderi ishte i shqtësuar për temetikën e diktuar. Po të vështrosh veprat e kohës së diktaturës, për askënd nuk është e vështirë që të dallojë, se piktura ishte sa e ideologjizuar dhe po aq skematike.

Si gjithë të tjerët, edhe vepra e Skënder Kamberit nuk i ka shpëtuar plotësisht ideologjisë, por gjithsesi në punimet e tij ndihet një frymëmarrje tjetër, një përpjekje për ta minimizuar atë dhe për ta bërë sa më pak të pranishme në tablo. Në ato vite me punën e tij dhe të një grupi piktorësh vlonjatë, u krijua një grupim artistësh që në opinionin artistik të kohës, dalëngadalë mori emrin “Piktorët e Vlorës”, kurse nga të tjerët, “Shkolla e Vlorës” e cila në qëndër të saj kishte Skënder Kamberin, Nestor Jonuzin, etje... Ai u bë ideatori dhe drejtuesi i shkollës së pikturës vlonjate, ku përfshihen Agron Dine, Agim Sulaj, Sabaudin Xhaferi, Petrit Ceno, Rakip Shabani, Zihni Veshi etje...Nga ky grupim artistësh vërejmë një përpjekje për të vlerësuar dhe evidentuar ngjyrën, për ta bërë të pranishme në tablotë e tyre. Punimet e Skënderit e shprehin qartë dhe janë shëmbulli më i mirë për të treguar këto përpjekje, të cilat nuk u arritën lehtë…

Skënder Kamberi është një artist kërkues, i palodhur, i cili tashmë ka krijuar individualitetin e tij krijues dhe vlerat që ai ka sjellë në artin shqiptar janë evidente. Ai i dha pikturës kohën dhe mëndjen e tij. “Padyshim ai mbetet ndër ata artistë të rëndësishëm të brezit të tij dhe për mendimin tim një ndër më të talentuarit…”-ka thënëAlush Shima – piktor, ish drejtor i GKA, Tiranë në vitet 1994 -1998(fjala e mbajtur në përurimin e ekspozitës vetjake të piktorit Skënder Kamberi më, 4 mars, 1996.)

Urimet më të mira !
Vilhelme Vrana Haxhiraj

Foqion Postoli (1889-1927)

Foqion Postoli u lind në Korçë, ku mori mësimet e para. Ai i përkiste një familjeje të njohur tregtare të qytetit. Pas mbarimit të shkollës, në vendlindje shkoi në Stamboll ku për dy vjet ka studiuar tregtinë. Më vonë emigroi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Massachusetts. Atje iu bashkua Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës, “Vatra”. Ishte edhe sekretar për degën, në Brockton, Një kohë ka punuar në gazetën “Dielli”. Gjatë asaj kohe në faqet e gazetës ka botuar edhe pjesë nga romanet e tij.

Më 4 janar 1919, Postoli ishte nënshkrues i një Memorandum dërguar Qeverisë së Shteteve të Bashkuara nga Kongresi i Vatrës. Kongresi, ishte mbajtur në Winthrop Hall në Boston dhe ku ai së bashku me mërgimtarët shqiptarë kishte kundërshtuar demarkacionin e kufijve të Shqipërisë në bazë të Traktatit të Londrës të vitit 1913, kur më shumë se dy të tretat të territorit shqiptar iu dhanë Greqisë, Serbisë, Bullgarisë dhe Malit të Zi.

Në vitin 1921, Postoli u kthye në qytetin e tij në Shqipëri për të ndihmuar në krijimin e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Vdiq më 2 tetor të vitit 1927, në moshën 38-vjeçare.

Foqion Postoli shkroi gjatë viteve të fundit të Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe pavarësisë së Shqipërisë. Edhe pse ai jetoi në një epokë të ndryshme sikur edhe te rilindës e shkrimtarë të tjerë, edhe në veprat e tij reflektohen tema të ngjashme si patriotizmi, kundërshtimi ndaj sundimit otoman dhe krenari e ligjshme për kombin e Atdheun. Në faqet e gazetës “Dielli” botoi romanet “Për mbrojtjen e Atdheut” (1919) dhe “Lulja e Kujtimit” (1922) etj, të cilat më vonë u botuan si libra më vete.

Veprimtaria letrare, politike dhe shoqërore e Foqion Postolit u zhvillua gjatë viteve të fundit të Rilindjes dhe periudhës së pavarësisë tonë kombëtare. Kjo ishte periudha e ngritjes më të madhe që pati lëvizja jonë kombëtare dhe përfundoi me Pavarësinë e vendit më 28 Nëntor të vitit 1912. Por kjo ngritje u shoqërua edhe me rënie te menjëhershme, që erdhi si pasojë e ndërhyrjeve të huaja dhe luftërave botërore. Edhe pse jetoi në periudha të ndryshme të historisë në veprat ne tij shkrimtari pasqyroi idetë e rilindësve tanë, siç ishin dashuria për atdheun, urrejtja e madhe për pushtuesit otomanë, dhe krenaria për historinë e vendit. Autori në librat e tij është frymëzuar nga temat aktuale të asaj kohe.

Ne romanin tij “Lulja e Kujtimit” përshkruhen ngjarjet që i përkasin periudhës së përpjekjeve që bëheshin në ato kohë për t’u çliruar nga zgjedha turke dhe influenca e propagandës greke, e cila ishte një pengese serioze për lëvizjen tonë kombëtare. Ne këtë roman popullor, gërshetohen konfliktet personale me ato shoqërore e politike, ku epërsinë e marrin kurdoherë këta të fundit. Ngjarjet e romanit zhvillohen në një ambient tregtar, qe është verbuar nga propaganda greke. 

Subjekti i romanit është i thjeshtë : djali i ri Dhimitri, që punon si kryeshërbëtor në dyqanin e Z. Kristo, dashuron vajzën e tij të vetme, Olimbine, e cila edhe ajo e do Dhimitrin me gjithë shpirt, ndonëse ai është i varfër. Zoti Kristo, duke përparuar në tregti, sjell nga Greqia një sekretar, Nikon, për të drejtuar tregtinë e tij. Nikua fiton me dinakëri simpatinë e Z. Kristo, dhe ky, duke mos e njohur fytyrën e vërtete të Nikos, arrin deri sa t’i propozoje atij për ta bëre dhëndër. Olimbia, kur e merr vesh këtë gjë proteston dhe i thotë babait pa u druajtur se ajo e dashuron Dhimitrin. Z. Kristo, që nuk mund të pajtohet me këtë mendim, harton bashkë me Nikon planin për ta larguar Dhimitrin nga Korça duke e dorëzuar në duart e qeverisë turke si kryengritës dhe i cili kishte marrëdhënie me shqiptarët jashtë Shqipërisë. Dhimitri, i paralajmëruar nga Olimbia, largohet nga Korça, dhe niset për në Manastir ku njihte mjaft kryengritës. Mirëpo ishte një natë e egër dimri dhe Dhimitrit i del një tufë ujqërish, të cilët ja shqyejnë kalin, ndërsa ai vete mezi shpëton gjallë me ndihmën e kryengritësve të asaj anë që vepronin atje. Në këtë kohë në Korçe përhapet lajmi se Dhimitrin e kanë shqyer ujqërit.

 Kur e merr vesh Olimbia këtë gjë dëshpërohet aq shumë sa luan mendsh dhe mbetet ashtu gjashtëmbëdhjetë muaj, deri sa një dite “Lulja e Kujtimit”, që ja kish falur Dhimitri i cili e kishte marrë nga nëna e tij që ja kishte sjellë burri (babai i Dhimitrit) nga Egjipti, i ngjall asaj kujtimet e së kaluarës dhe e sjell në vete. Pas dy vjetësh Dhimitrin e gjejmë përsëri në rrethet e Korçës. Këtu ai vepron në krye të lëvizjes për çlirimin e Shqipërisë si e kish urdhëruar qendra e kryengritësve. Kur po vepronte në rrethet e Korçës. Dhimitri mundi të shpëtonte nga kthetrat e Nikos, i cili bënte plane djallëzore për t’ iaa grabitur pasurinë e Kristos dhe për ta detyruar me forcë Olimbinë të bëhej gruaja e tij. Mirëpo Dhimitri planet e Nikos i ndaloi pasi u kthye ne shtëpinë e tij. Pas këtyre ndodhive gjithashtu Dhimitri dhe Olimbia u martuan dhe të gjithë u gëzuan. edhe Z.kristo u gëzua për të dy dhe i tha Dhimitrit : “Që nesër e tutje unë nuk kam të bëj më me dyqanin tim; në duart e tua të mbetet shtëpia ime tregtare se unë u plaka dhe ju na shpëtuat nga vdekja dhe çnderimi.”.

Përveç romaneve shumë të njohura: “Lulja e kujtimit” e “Për mbrojtjen e Atdheut”, Foqion Postoli ka shkruar edhe veprat: “Detyra e mëmës” dhe “Martesa e një avokati”.

Postoli me të drejtë konsiderohet në radhën e romansierëve të parë shqiptarë të periudhës me romantizmit e realizmit. Romani i tij “Lulja e kujtimit” ka qenë vepër që ka frymëzuar sa e sa breza atdhetarësh. Po kështu, për një kohë të gjatë ky roman qenë edhe literaturë e obligueshme në shkollat shqipe në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e kudo në shkollat kombëtare.