KUSH JANË CINCARËT?

Shkruan:  Akademik Prof.Dr.PhD Flori Bruqi 

 Cincarët

 Cincarët (armanët, arumunët, vllehët ) janë një popull rom që jeton në Gadishullin Ballkanik. 

 Ata e quajnë veten "Arm'n"apo  Cincar. 

 Ata jetojnë kryesisht në Greqinë Veriore, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut dhe Bullgari. 

Një numër i madh i tyre janë shpërngulur nga zonat e përmendura në Rumani dhe një pjesë në Serbi.

Emri i tyre (vllahët, trakë -  rrjedhë nga sllavët).

Ata  e kanë marrë emrin  cinar "për shkak të shqiptimit të numrit "5" - "cinc" në vend të "cinc" (sipas gjuhës drako-vllahe). 

Studiuesi cinacr me emrin  Feliks Kaniç në një  studimin të tij etnologjik për cincaret  thekson sa vijon : ai e grupon me  Kutsovlahe (Mavrovlahe), që  janë grekë të Maqedonisë, që janë cincar të  përqendruar rreth Manastirit, Krushevës dhe Ohrit si dhe në Shqipërinë lindore.

 Në vitin 1881, gazeta profesionale serbe “Težak” kur shkruante për blegtorinë përmendte kutsovlahët apo ashanët. 

 Bëhej fjalë për një familje prej 24 personash, të cilët banonin përkohësisht në 6 gropa pranë Banjës së Ribarskës. Ata kryesiht merreshin me mbajtjen e bagëtive (burrat) dhe me thurjen e gjërave të leshta (gratë). 

Ata erdhën me bagëtinë e tyre në fillim të pranverës nga jugu i rrethinës se Prilepit, dhe  në Majën e Jastrebcit të quajtur "Ravna Gora", mbanin një bachia. 

 Plaku Kosta Mihajlloviq foli për kooperativën e tij familjare, e cila kishte rreth 600 dele mjelëse dhe 200 dele“shterrpa”, si dhe  25 kuaj kalërues.

 Ata  ishin nomadë që ktheheshin në vendlindjen e tyre para dimrit, ku do i shisnin prodhimet e tyre.

 Në Mbretërinë Serbe  rreth vitin 1895 ishin vetëm 438 meshkuj dhe 252 femra cincare të pëqendruara në 78 qytete dhe fshatra me  gjithsejt 690 Cincarë ose 0,04% e popullsisë.

 Cincarët  e flasin gjuhën Cincare, e cila i përket grupit Romanë të familjes së gjuhëve indo-evropiane. 

Cincarët  janë të  përcaktuar me fe si  ortodoksë(sllavë).

 Ata në të kaluarën njiheshin për tregti, blegtori ekstensive (prodhim i djathit  feta), hotelieri etj.

 Gjithsej janë rreth 250,000  mijë Cincar, nga të cilat 65,000  mijë në Greqi, 50,000  mijë në Rumani, 22,000  mijë në Shqipëri, 10,000  mijë në Maqedoni dhe 4,000 në Bullgari. 

Cincarët u shpërngulën në Rumani, kryesisht në Dobrugja, pas Luftës së I Botërore, ku u vendosën si kolonë nga Maqedonia e Egjeut. 

 Një numër më i vogël i Cincarëve jetojnë edhe në Serbi, ku zyrtarisht janë njohur me atë emër nga Instituti Republikan i Statistikave, ndërsa në Maqedoni njihen me emrin Vllah.

 Sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 2002, në Republikën e Serbisë jetonin 293 anëtarë të kombësisë Cincare.

Në regjistrimin e vitit 2011  në Serbi kishte 243 Cincar, dhe sipas regjistrimit të vitit 2022 kishte 327 Cincar. 

 Në Bosnje, vendbanimi  më popullsi Cincare ishte fshati Čipuljić. 

Studiuesi Ivan Franjo Jukiq ka shkruar se gjatë kohës së tij në atë fshat,Čipuljić vetëm disa gjyshe  njihenin si Cincare.

Ko su CINCARI - Balkan HAZARI

Etnologja  Adelina Paulina Irbi ka shkruar për Cincarët: "Historia e Cincarëve është shumë interesante... vitet e fundit mes tyre janë krijuar disa shkolla greke dhe xhelinët ishin aq të aftë për t'i bindur se ata janë grekë të vjetër maqedonas dhe të romanizuar vetëm gjatë Perandoria Romake", thotë ajo.

  Kështu ata ndajnë të njëjtat simpati dhe antipati me grekët dhe pajtohen me peshkopët fanariot dhe i ndihmojnë ata të shkelin jetën sllave.

 Karakteri  i cincareve është dinak, tinëzar dhe ndihmues i Cincarve në Turqi shtyp respektin që përndryshe do të kishte për punën e tyre të palodhur dhe shkathtësinë. "

 Deklarata negative ndaj Cincarëve ka pasur edhe pas Luftës së I Botërore . 

Një editorial në gazetën "Politika" i vitit 1924, kushtuar atyre, përfundonte me fjalët: "Qytetarë të Jugosllavisë! Cincarët janë në punë, kini kujdes!", të cilit dy ditë më vonë iu përgjigj me skepticizëm (“Për Cincarët?”). 

Cincarët, si një grup etnik  i vogël, i besimit të krishterë, morën pjesë në lëvizjet kombëtare të popujve të tjerë, të afërt. 

Disa  autorë të  shekulli i 19-të i përshkruajnë ata  si më poshtë: 

"Cincarët nuk u krijuan si komb deri në shekullin e 20-të.Atyre  ju mungonin disa elemente thelbësore që e bëjnë një grup popull (numri më i madh, kultura, e kaluara, territori etj.) 

Ata nuk e  kanë alfabetin e tyre dhe, natyrisht, nuk krijuan as një gjuhë të përbashkët letrare. 

Në ndjenjat e tyre kombëtare, ata ndryshonin dukshëm nga njëri-tjetri: ata ndiheshin të afërt apo edhe të njëjtë me grekët, maqedonasit, shqiptarët, serbët, bullgarët apo rumunët.

 Por kishte nga ata që donin të ishin vetëm Cincar.

 Dikur tek ata ndihej edhe dëshira për t'u bërë komb. 

 Kjo ndodhi, si me kombet e tjera, gjatë epokës së iluminizmit dhe pas Revolucionit Francez dhe kryengritjeve greke dhe serbe. 

Disa fakte tregojnë për këtë lëvizje. 

https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=H7rPtFbSSt0

Një Cincar, Teodor Kavaliotis, një prift dhe mësues ortodoks i Moskës (i cili u takua me Dositej Obradoviqin në Venedik të Italisë ), botoi një fjalor tre gjuhësh  më 1770 - greqisht, shqip dhe cincarisht.

 Një tjetër Cincar, Danil Moskopoljac, e përktheu ungjillin në Cincarisht. Mihajlo Bojadžić e shtypi gramatikën në 1813.

Edi Rama, është Cincar >Ai është  premier i Republikës së Shqipërisë.AI para  par 7 vjetëve  ka deklaruar :

Edi Rama tregon për origjinën e tij familjare

Kryeministri Edi Rama në një intervistë ka zbuluar edhe prejardhjen e tij familjare. Gazetari: Jam shumë kurioz të di si shumë shqiptarë, cila është origjina e Edi Ramës? Njëherë del nga Berati, njëherë del nga Durrësi, njëherë nga Tirana? Edi Rama: Deri ku është shtrirë pema e familjes tonë, di tu them se të parët e mi nga babai kanë zbritur nga Berati në Durrës. Kristaq Rama i I-rë është stërgjyshi im, i cili ishte një përfaqësues intelektual i shtresës së mesme të kohës, kishte pasionin e madh për të hapur shkolla të gjuhës shqipe në atë kohë, dhe ka bërë një rrugëtim nga Berati drejt Durrësit, ku ka qenë dhe në shpalljen e pavarësisë, dhe aty më pas përqendrua familja. Gjyshi i cili më pas shkoi për të bërë studimet në Itali që të merrte stafetën e të atit, i mori të gjithë paratë e të atit për të bërë shkollën, bleu një super makinë private dhe erdhi pas 6 muajsh dhe përfundoi shofer i kryetarit të bashkisë. Kur vajti kryetari i bashkisë në pritjen e festës kombëtare tek naltmadhnija, naltmadhnisë i mbetën sytë tek vetura dhe kujtoi se ky e kishte blerë me lekët e buxhetit, ndërkohë që ky i thotë se ajo nuk është e ima, është e shoferit, dhe naltmadhnija ja mori shoferin me gjithë makinë kryetarit të bashkisë. Pastaj historia dihet me tim atë, ai ka lindur në Durrës. Pastaj nga ana e gjyshes nga babai gjithmonë, gjyshja ka qenë motra e Zef Konomit, ishte vajzë e një martesë të një burri katolik nga Shkodra me një grua e cila kishte lindur në Bosnje, e kishte babin kroat nënë veneciane, ata u vranë në një aksident kur fëmijët ishin shumë të vegjël. Dhe gjyshen bashkë e të vëllain i ka rritur kumbari i cili ishte pronari i Grand Hotelit në Shkodër, i martuar me shefen e kuzhinës së Princ Vidit, ajo ishte austriake dhe nga nëna të parët tanë kanë qenë mirditorë, nga zbritur nga Mirdita në Vuno, dhe për këtë arsye shumë nga mbiemrat e të ardhurve në Vuno janë bashkime emrash të katolikëve të Mirditës, si Koleka, Ndrenika. 

U sqarove se nga jam unë. Me kaq sa the edhe ju vetë nuk e dini se nga jeni, sepse keni bërë një përzierje kaq madhe.

 Edi Rama: Unë jam nga gjithë Shqipëria, por faktikisht jam çun Tirone. 

 Burimi : https://telegrafi.com/edi-rama-tregon-per-origjinen-e-tij-familjare/ 

Literatura :

1.https://www.kcns.org.rs/agora/ko-su-cincari/

2.https://www.youtube.com/watch?v=_y1hpTUwXhU

3.https://www.youtube.com/watch?v=x1gyZ6M3HMw

4.https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=H7rPtFbSSt0

5.https://hr.wikipedia.org/wiki/Cincari