Dëbimi i shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit, ai i Novi Pazarit si dhe numri i shqiptarëve në botë…

                             Shkruan:Akademik  Flori Bruqi,PHD

…Zërat, lotët, klithmat e dhimbjeve të mijëra njerëzve u fshehën e u mbuluan kujdesshëm nga dëbora e acari i hidhur i mesditave të vitit 1877-1878. …

Asnjë mundësi tjetër nuk iu dha karvanit të shqiptarëve për dëbimin e tyre me dhunë mga trojet e veta stërgjyshore, veç largimit të tyre të pa kthim nga tokat në Sanxhakun e Nishit…

Pas atyre ju mbeti gjithçka: Shtëpitë, kullat ,oborret, fushat dhe varret e të parëve të tyre…

Kanë kaluar 140 vjet nga dëbimi masiv i shqiptarëve në Sanxhakun e Nishit…

Është periudha kur dhuna masive e ushtrisë serbe ranë si gjeraqina mbi popullsinë e pafajshme shqiptare. Zona të shkatërruara dhe të masakruara, duke lënë pas veç gjurmët e shqiptarëve të dëbuar me dhunë nga trojet e tyre etnike. Pikërisht këtë gjurmë e ndoqa për ta risjellë historinë dhe atë që nuk është e shuar ende në këto territore. Në vitin 1875 shpërtheu Kriza e Lindjes, me kryengritje të mëdha anti -osmane në Bosnjë dhe Hercegovinë. Ato u pasuan nga revolta e shumë popujve të tjerë, siç ishin Bullgarët, e një vit më pas (1876) edhe serbët e malazezët. Të tilla pati edhe në Shqipëri edhe pse ndrojtja ishte shumë e madhe për një arsye të thjeshtë. Grekët në vitin 1844 patën shpallur atë që njihej si “Projekti i Megalidesë”- pra Pushtimin e Jugut të Shqipërisë. Në të njëjtën ditë edhe serbët u trumbetuan në atë Certanjën, që synonte shtrirjen në tokat shqiptare. Pra Shqipëria gjendej në një mostre të frikshme që do të ndihej shumë shpejt pikërisht gjatë krizës së lindjes. Më 1877, Rusia Cariste i shpall luftë Perandorisë Osmane, ndërkohë që paralelisht duke kuptuar dobësimin e tyre u hodhën edhe Serbët e Malazeztë, që u nisën për shpërbërjen e Sanxhakut të Nishit me dhunë. Janë rreth 740 fshatra shqiptare, që u boshatisën plotësisht. Banorët e tyre u dëbuan me dhunë, kurse një pjesë mundi të vendoset në zonat e tjera. Por pati edhe shumë të dëbuar, të cilët vdiqën nga uria dhe të ftohtit në atë rrugëtim të kobshëm. Dëshmitë janë jo thjesht rrëqethëse por thuajse të pabesueshme për shkak të nivelit të dhunës, që vështirë të besohet se njerëzit, mund t’jua bëjnë njerëzve të tjerë një gjë të tillë…Shqiptarët e zhveshur e të zbathur, nëpër të ftohtit e acartë të dhjetorit i braktisën nga dhuna shtëpitë e tyre. Atë natë vdiqën shumë gra e pleq, e shumë fëmijë, të hedhur e të ngrirë grykës së Gërdelicës deri në Vranjë e Kumanovë. Shumë fëmijë që ishin në shpinë të nënave u ngrinë dhe vdiqën. Kishte raste të shumta kur edhe pleqtë vdisnin nga të ftohtit. Këto janë fshatrat e shqiptarëve, për të cilët serbët nuk kanë ditur kurrë, kurse tani në këto fshatra nuk ka mbetur asnjë shqiptar. Prandaj askush nga serbët nuk dinë si quhen ato fshatra. U dogjën e u poqën me zjarr e hekur më shumë se 700 vendbanime shqiptarë si në Toplicë, Nish Vranjë e Leskoc , kurse bota përparimtare e Evropës plakë nuk reagoi fare kundër atij kursi kriminal serbo-rus. Shefki Ukaj shkruan: “ Muhaxhirëve” në Kosovë duke folur për këtë rast ka thënë se nga të parët kishte dëgjuar, se atë kohë kishte ndodhur që nënës i kishte rrëshqitur fëmija prej dorës dhe nga acari dhe bora e madhe fëmija ka mbet në borë dhe nëna nuk ka mundur të kthehet dhe ta marrë fëmijën e vet. Thonë edhe sigurisht kjo është ekzakte: Pasi kur turqit kanë bërë regjistrimin e popullsisë kanë shtu në evidencë se atje iu ka mbetur edhe maca e qeni dhe të gjitha bagëtitë.

“ Popullata e pafajshme atëkohë janë nisur me çerre ashtu siç kanë mundur me shpëtu fëmijët dhe është për t’u çuditur si kanë arritur të shpëtojnë fëmijët edhe pse një pjesë e fëmijëve kanë mbetur, sepse nuk kanë arritur t’i marrin me vete. Që faktikisht kur bëhet kjo rikujtuese është një rikujtuese shumë e dhembshme për egzodin e shqiptarëve nga trolli i tyre etnik. Edhe studiuesi zoti Adem Ajvazi, ka thënë se në mënyrën më brutale brenda një kohë shumë të shkurtër ushtria serbe i detyroi dhunshëm gra, fëmijë e pleq e banorë në tërësi të dalin vetëm me rroba të trupit. – Organizoi gjoja se në emër të ikjes së atyre ku zhvillohen luftimet organizoi ikjen në mënyra të ndryshme me karroca kuajsh e çerre të ndryshme mirëpo qëllimi ishte që sa më shpejt të zbrazej ajo tokë që sa më shpejt të kryhet puna sipas tyre, me qëllim që mos të ketë më implikime ndërkombëtare. Jo vetëm që asgjë nuk u ndal, por Traktati i Shën Stefanit në mars të vitit 1878, si dhe pas Kongresit të Berlinit zyrtarizuan projektin serb duke iu dhënë këtyre të fundit të gjitha këto territore me popullsi shqiptare: Nishi, Toplica, Jablanica Masurica e me radhë. Tashmë duheshin t’i përshtateshin realitetit të ri të imponuar. Ushtritë serbe nuk kishin më pse të fshiheshin dhe mund të vijonin qetë spastrimin etnik të plotë nga popullsia autoktone. Dhe askush nuk mund të thotë një shifër të saktë të të dëbuarve me dhunë. Autor të ndryshëm japin të dhëna të ndryshme, sepse asnjëherë nuk është lejuar, apo ndërmarrë një studim i organizuar nga Institucionet Shkencorë jugosllave apo Krahinore të Kosovës. Mendohet se janë rreth 300 mijë shqiptarë, që lanë trojet e tyre, nga të cilët mëse 70 mijë janë vrarë, masakruar apo kanë vdekur edhe rrugës. Ka mjaft studiues të tjerë që këto shifra i quajnë të minimizuara apo të deformuara, duke pretenduar se numri është edhe shumë më i madh”, -shkruan studiuesi Adem Ajvazi. Publicisti Shefki Ukaj sërish ka treguar se të gjitha informatat, 1% deritashme që janë të verifikuara dhe që i posedojnë Arkivi i Kosovës, flasin për 700 vendbanime, ku ka ndodhur spastrimi etnik në një territor prej 11 mijë kilometrash katrore d.m.th edhe ma i madh se territori i sotëm i Republikës së Kosovës. Ky territor me histori të thellë, kryeqendrën e kishte Nishin, i cili ndodhej rreth 200 kilometra nga Beogradi e ku do të niseshin edhe hulumtimet në teren. Po ashtu edhe gazetari shqiptar zoti Marin Mema, i cili edhe ka realizuar këtë histori të dhimbshme, ka treguar se Nishi po ashtu kishte gjurmët e veta historike…

Gjurmë shqiptare- nga “Nishi” tek” Molla e kuqe “

Zoti Mema në emisionin e tij Televiziv ka thënë:”se shumëçka është shkatërruar, si p.sh Varrezat e vjetra të shqiptarëve, por jo gjithçka është zhdukur, duke filluar nga kalaja tek figurat historike, apo tek investimet e kryera nga shqiptarët para largimit të tyre. Këto janë vetëm disa elemente që lidhin qytetin e Nishit me banorët e dikurshëm me shqiptarët. Të mos harrojmë që në këtë qytet deri më 1878 jetonin mëse 2.000 mijë familje shqiptare. Ndryshe nga sot ku është edhe vështirë të ndjekësh pas këtë gjurmë. Fotografitë e vjetra të qytetarit tregojnë një tjetër fytyrë të tij, që sot është vështirë e identifikueshme monumentet: objekte të ndryshme e deri varret e shqiptarëve janë shkatërruar. Vetëm xhamia e ndërtuar nga Islam Aga i Gjakovës qëndron ende në këmbë. Duket e pabesueshme të mendosh se deri në vitet 1877-1878, jetonin një numër i madh shqiptarësh. Lagjet e tëra u shuan, ndërsa shtëpitë bujtën pronarët e rinj. Konsulli i Turqisë në Nish shkruan për lagje të veçanta ku ndodheshin deri në 300 e më shumë shtëpi shqiptarësh. Ato ishin prona të pasurish, të cilët u detyruan më pas të linin apo shisnin gjithçka, dhe të iknin në Turqi, apo të merrnin rrugën në këmbë drejt trojeve të tjera me shqiptarë. Të tilla lagje kishte kudo në Nish nga të cilat siç theksohet nga burimet e kohës, mbetën pa u shembur jo më shumë se 20 shtëpi. Megjithatë historia e qytetit shkon shumë më thellë, që në kohët më të lashta. Është fakt se Kalaja e Nishit ka themele, që i përkasin periudhës së Dardanëve, çka konfirmohet edhe nga zbulimet e shumta arkeologjike. Por për fat të keq, kjo pjesë ose mbulohet, ose manipulohet, ose nuk tregohet kurrë e plotë. A thua sikur nuk ka ekzistuar kurrë. Nishi apo Najsusi, siç njihet në antikitet, është vendlindja e Konstandinit të Madh, Perandorit Ilir, që e themeloi Konstandinopojën (Stambollin e sotëm). Në periudhën e tij, persekutimi i ashpër ndaj të krishterëve, morri fund. Perandoria Romake u riorganizua, në planin Ushtarak dhe ekonomik. Ndaj ai edhe sot konsiderohet si njëri prej më të mëdhenjve të historisë. Drejtimi i Konstadinit të madh në mbi 30 vite të shekullit të IV lidhet me një periudhë kur dyndjet skllave donin ende qindra vite që të nisnin. Edhe vet Nishi ka një histori të tillë, por reklamimi bëhet vetëm në atë pjesë, që u inversion autoriteteve serbe. Thuhet se Kalaja është ndërtuar e rindërtuar disa herë nga Romakët, Bizantët, Sllavët Bullgarë, Serbët e Osmanët, por askund nuk përmendet, që themeluesit e kësaj kalaje ishin Ilirët. Fundja logjika është e thjeshtë. Kur Romakët erdhën në këtë vend çka tregohet edhe nga këto stelat mortore, atëherë lind pyetja, se cilët ishin banoret vendas”?- ka thënë gazetari shqiptar Marin Mema. Arkeologu shqiptar akademik prof.dr. Neritan Ceka ka thënë se në të gjitha burimet antike del se ishin Dardanët ata që jetonin aty. “ Nuk ka popullsi tjetër, që në ngjarjet e shekullit të III. Bile mund të themi se është zona më e hershme, që përmendet si Ilire që në shek e V, Erodoti i vendos Ilirët në lumin ‘Angrus’, që është pikërisht zona e Moravës Jugore, dhe pjesa më verilindore e trevës Dardane. Dhe që nga kjo kohë nuk përmendet asnjë popullsi tjetër atje. Për të ndjekur një vijë logjike tjetër të historisë nga Najsusi Dardan dhe Konstandini i Madh duhet domosdoshmërish vizituar edhe një sy tjetër shumë i rëndësishëm. Në këtë mënyrë historia nuk humbet asnjë hallkë të sajin dhe vijon natyrshëm deri në shpërnguljet e dhunshme të banorëve.

Justiniani i Parë, është një ndër figurat më të rëndësishme të lashtësisë.

Gjatë sundimit të tij nga viti 5027 në atë 5065, Dardania u kthye në një kryeqendër investimesh. Dhe mes shumë të tjerave që ai i realizoi ishte edhe ‘Justiniana Primo’, një qendër me një histori të jashtëzakonshme e lidhur natyrshëm me popullsinë autoktone Ilire. Dhe sigurisht se për të kuptuar ketë pjesë thelbësorë të historisë duhet të vizitojmë edhe këtë vend të rëndësishëm arkeologjik, i cili ngrihet vetëm 70 kilometra nga qyteti i Nishit. Mjaft investime të nisura nga Konstandini i madh i përfundoi apo i zgjeroi dhe i përshtati Justiniani i Parë. Mes shumë të tillave bien në sy dy qytete të rëndësishme, njëri ndodhet në Kosovë dhe tjetri në destinacionin tonë. Dhe ajo që dallohet menjëherë është se Justiniana Prima edhe pse përfaqëson një vlerë të trashëgimisë Botërore, është lënë krejtësisht mënjanë. Kjo pa dyshim, se e ka një arsye dhe mjaft të fortë. Historia e Justiniana Prima është mëse e qartë, e kjo pranohet edhe nga vetë autoritetet përkatëse të këtij siti arkeologjik. Ky qytet është para sllav, përkundrazi ai u braktis me dyndjet e këtyre të fundit. Të paktën në këtë rast edhe vetë autoritetet pranojnë historinë ashtu siç është. Ky është një qytet i ngritur në trojet Ilire, nga një Perandor Ilir i Bizantit- Justiniani i Parë. Tabelat thonë pikërisht qyteti u ngrit nga Perandori Justinian jo larg vendlindjes së tij, me synimin që të shndërrohet në selinë e prefekturës së Ilirisë. Më poshtë qartazi është e shkruar se ai u braktis në shek. e VII, si pasojë e dyndjeve sllave. Pra e thënë më thjesht, ky vendbanim ashtu si Nishi i lashtë, jetohej natyrshëm nga vendasit – Dardanët. Arkeologu akademik prof.dr.Neritan Ceka po ashtu ka theksuar se aty ka një origjinë të pastër Ilire, sepse vjen nga Justini i qytetit Dardan – Ilir siç thotë edhe biografi i tij Prekopre Cezares, dhe natyrisht se bën pjesë në klasën sunduese, i cili u kulturua dhe u edukua në Bizant, u martua me bizantinin Theodorën ishte pjesë e klasës së lartë të Bizantit, por megjithatë shumë prezent në vendin tonë. Ka një numër të pafund ndërtimesh që lidhen me Justinianin, sepse verifikohej një pjesë e madhe e qyteteve. Nuk ka qytet që nuk u verifikua në kohën e Justinianit, pra në Kohën e Bizantine”,- ka thënë akademiku dhe profesori i ndritur Neritan Ceka. Por nëse kjo pjesë e historisë duket disi e ftohtë dhe e largët, ka mjaft elemente të tjerë, që frymojnë ende qartazi të shkuarën e tyre. Treguesit historik më të drejtë e të qartë vijnë nga Toponomia, që ende ruhen në zona të tëra. Dhe askujt nuk duhet t’i dukej absurde kur fshatrat kanë emra shqiptarë, por në to nuk ka asnjë banor të tillë. Rajoni i Toplicës ka qenë njëri ndër rajonet më të prekura nga dëbimi masiv dhe masakrat. Mjafton të kujtosh se shqiptarët në tërësi këndej kanë qenë më 80 për qind. Ushtria serbe e mbështetur nga ajo e Carëve rusë i dhanë jetë me çdo kusht strategjisë së tokës së djegur. Megjithatë, çuditërisht jo gjithçka është zhdukur. Mjafton të shikosh emrin e fshatit ‘Arbnas’. Në zona të tilla duhet pasur kujdes. Pyetjet duhet të jenë në dukje naive që askush të mos dyshojë mbi përmbajtjen dhe qëllimin e tyre, aq më pak banorëve të rinj duhet thënë se jemi shqiptar. Ndaj bashkëpunëtorët tanë nuk paraqiten si të tillë po ashtu as makina nuk ka targa shqiptare, por ndërkombëtare, përndryshe gjithçka do të ishte e pamundur. Si shpjegohet fakti se fshati quhet “Arbanas” banoret e sotëm serb…. heshtin…

 

Historia e dhimbshme e Prokuples ku jetonin më se 24 mijë shqiptarë

Grupi i gazetarëve e kanë ndaluar makinën, e cila nuk kishte targa shqiptare dhe kanë pyetur dy pleq të shtyrë në moshë. “Si po jetoni? Ata janë përgjigjur se po jetojnë vështirë dhe me mund. Ndërsa tjetri ka shtuar se s’ke ç’të bësh duhet të jetojmë”. Ata po ashtu iu kanë treguar gazetarëve pa e ditur që ata ishin shqiptarë dhe misioni i tyre ishte që të mësohej e vërteta, se aty në atë fshat me emrin “ Arbanas” dikur ka pasur 180 shtëpi, e sot sipas tyre duhet t’i ketë diku 120 shtëpi. Po ashtu ata kanë treguar se ky vendbanim është i vjetër ku ka disa që kanë ardhur. Pyetja tjetër e radhës nga gazetarët ishte se “ përse e mban emrin ky fshat “Arbanas”? Ndërsa serbët e moshuar të ulur në tokë, thonë se kanë dëgjuar se ky fshat ka jetuar dikur me shqiptar. “ Ku ta dish, ashtu na kanë thënë të vjetrit, që dikur kanë qenë vend i banuar me shqiptar. Dhe a është e saktë apo jo ku ta dimë ne”, -janë përgjigjur fshatarët serb, të cilët tani jetojnë në atë vend. Por sipas dokumenteve “ Arbansi” është një fshat mesjetar, që shfaqet në shekullin XII. Në veprën e tij të detajuar vendbanimet dhe popullsia e Albanëve të Kosovës profesor dr.Iljaz Rexha e vendos theksin tek ekzistenca e mjaft qendrave të hershme, që mbajnë këtë emër. Këto fshatra gjenden si në dokumente sllave ashtu më pas edhe në atë të Portës së Lartë, duke treguar një vazhdimësi të qartë. Dhe pavarësisht prapashtesave Bullgare sllave ato nuk e humbën kuptimin edhe pse në të njëjtën mënyrë u regjistruan nga Administrata Osmane. Në Mesjetë shqiptarët e verifikonin vetën si Arbnor, ndaj edhe emrat e tillë ishin kudo ku ata jetonin. Të njëjtën gjë mund ta prekësh jo larg nga “Arbanasi” ku ndodhej një tjetër qendër sot, dhe e quajtur “Alabana”.Edhe kjo deformimin e emrit e ka marrë nga Administrata sllave. Gazetarët sërish ndalojnë veturën në këtë vend për të folur nga afër me banorët tashmë të banuar me serb, me qëllim që të marrin informacione.

 

Gazetarët pyesin një fshatar serb aty:

“Më falni ku ndodhemi? — Në “Alabama”- ia kthen fshatari gazetarëve.

Atëherë e paskemi humbur rrugën i thonë gazetarët banorit, sepse ne deshtëm të shkonim në Bllacë. “Jo jo ia kthen banori serb nuk e keni humbur rrugën, por vetëm vazhdoni drejt rrugën”. Por a ka pasur ndonjë emër tjetër më parë ky fshat pyesin gazetarët. “Nuk e di, nuk e di” ia kthen banori, kështu që gazetarët vazhdojnë rrugën, duke falënderuar atë për ndihmën. Pra askush nuk tregon më shumë. Histografia ka mbytur gjithçka, ashtu si këto vende, që duhet me çdo kusht të heshtin. Rajoni i Toplicës ka pasur dikur një popullsi mbi 80 për qind shqiptar dhe askush nuk donte ta dinte këtë statistikë, e cila është pranuar edhe nga vetë autorët serb. Edhe pse sot këtu nuk gjejmë as edhe një për qind shqiptar. Kaq mjafton për të treguar fatin tragjik, që kanë pasur banorët autoktonë të këtyre zonave. Andaj nuk mund të mos impresionohesh nga faktet që tregojnë numrin e shqiptarëve të dikurshëm në këto anë. Kryeqendra e Toplicës është Prokople një qyte, që së bashku me rrethinat numërojnë sot më shumë 44 mijë banorë. Qendra e derdhur mes gjelbëremit nuk ka asgjë që të lidh me shqiptarët e dikurshëm. Për një kalimtar apo turist të thjeshtë Prokuple duket është një qytet si shumë te tjerët. E pamundur të kuptosh se çfarë qëndron pas këtij vendi të qetë, nëse nuk ke shfletuar më parë dokumentet, apo dëshmitë rënqethëse të të larguarve. E pra dikur në qarkun e Prokuples jetonin rreth 24 mijë shqiptar dhe rreth 1.500 apo diçka më shumë banorë serb. Kjo është e vërteta, e cila të shoqëron pashmangshmërisht në çdo hap e mendim.

FLORI BRUQI - TRIUMF SHQIPTAR

 

Nga  AKADEMIK Prof. dr. ESHREF YMERI Albert Kamy (Camus - 1913-1960) thotë:"Asgjë tjetër nuk mund ta frymëzojë kaq shumë njeriun, sesa vetëdijësimi për gjendjen e tij të pashpresë". Në universin e kulturës shqiptare është i rrallë fakti që një krijues të dalë para lexuesve me autoritetin e admirueshëm të një shkrimtari, poeti, përkthyesi, publicisti, historiani, gjeografi, analisti dhe kritiku të talentuar. Libri më i fundit, me titull "Triumfi shqiptar", i tridhjeti në serinë e botimeve të zotit Flori Bruqi, nxjerr në spikamë natyrën shumëdimensionale të krijimtarisë së këtij personaliteti të shquar të kulturës shqiptare. Në universin e kulturës shqiptare është i rrallë fakti që një krijues të dalë para lexuesve me autoritetin e admirueshëm të një shkrimtari, poeti, përkthyesi, publicisti, historiani, gjeografi, analisti dhe kritiku të talentuar. Tek lexon këtë vepër kaq interesante, që të rrëmben me tematikën e vet bukur të larmishme, nuk mund të mos ndiesh njëherazi kënaqësi dhe krenari për faktin që krijimtarinë e zotit Flori e përshkon tejendanë një frymë mahnitëse objektiviteti, humanizmi dhe optimizmi të pakundshoq. Mes rreshtave të kësaj vepre nuk është vështirë të kapësh tiparin më themelor të formimit intelektual të zotit Flori - dashurinë e tij të pastër për tokën amtare, respektin e lakmueshëm për këdo që është atdhetar dhe që e do me shpirt punën, si burim mirëqenieje dhe begatie për të gjithë. Albert Kamy (Camus - 1913-1960) thotë:"Asgjë tjetër nuk mund ta frymëzojë kaq shumë njeriun, sesa vetëdijësimi për gjendjen e tij të pashpresë". Duke pasur parasysh këto fjalë të qëlluara të Kamysë, mendoj se të gjithë ata shqiptarë që popullojnë mbarë trojet tona etnike në Evropën Juglindore dhe që janë të kapluar nga pak nga ndjenja meskiniteti, cmire, xhelozie, inferioriteti dhe zvetënimi të shpirtit njerëzor, pra, nga "vetëdijësimi për gjendjen e tyre të pashpresë", është mirë ta lexojnë, me durim, veprën e zotit Flori, se nuk do të mbeten të zhgënjyer, nëse do të jenë në gjendje të zbulojnë brenda qenies së tyre një çikëz frymë objektiviteti. Kam bindjen se do të dalin të fituar, se vepra e zotit Flori shërben si melhem për qetësimin e shpirtrave që janë të infektuar nga mikrobi djallëzor i përçarjes njerëzore. Ne, shqiptarët, kemi dhënë dhe vazhdojmë të japim prova boll të dhimbshme të përçarjes kombëtare, çka e kemi paguar shtrenjtë - me copëtimin e trojeve tona etnike. Evropa na e ka njohur mirë dhe na e ka "yshtur" po aq mirë këtë mikrob të mallkuar, prandaj edhe trojet etnike na i bëri çarçaf. Vepra e zotit Flori duhet të lexohet me shumë vëmendje sidomos në Kosovë, në mënyrë që njerëzit e infektuar nga mikrobi i përçarjes t'i thërrasin mendjes dhe të heqin dorë një herë e mirë nga sulmet që ndërmarrin kundër njëri-tjetrit nëpër faqet e internetit, ca sulme publike këto, me një fjalor të padenjë për stilin e komunikimit njerëzor, por edhe më shumë të padenjë për një komunikim intelektual. Më gëzon shpirti dhe ndiej një kënaqësi të jashtëzakonshme kur lexoj këtë vepër të zotit Flori, që të mëson dhe të frymëzon që ta duash dhe ta respektosh njeriun, pra, ta duash dhe ta respektosh shqiptarin. Sepse në analizat e veta shkencore zoti Flori, tërthorazi, zbulon anët më humane të shpirtit njerëzor, ndikimin e tyre në plazmimin vlerave e krijuese dhe rolin që ato duhet të luajnë në shëndoshjen e shpirtit shqiptar me dashurinë e njeriut për njeriun. Në gjykimin tim, mbarë krijimtaria e zotit Flori, për tematikën e gjërë që trajton dhe për objektivitetin e analizave shkencore që shpalosen në të, mund të vlerësohet pa drojë si modeli i enciklopedisë së mendimit shqiptar.

Bota e amazonave në penën e Mira Meksit

 

    

      Akademik prof.dr. Eshref Ymeri,PHD

 

       Shkrimtarja dhe përkthyesja e shquar Mira Meksi, me krijimtarinë e vet artistike ka bërë për vete një masë mjaft të madhe lexuesish. Në panairin e librit që organizohet në Tiranë çdo vit në muajin nëntor, gjithmonë bie në sy rituali i mikritjes së lexuesve nga ana e kësaj shkrimtareje, të cilët, të vendosur në radhë të gjatë, presin të afrohen pranë banakut për të marrë një autograf prej saj për romanin e ri që ka hedhur në qarkullim Shtëpia botuese “Onufri”.

       Në panairin e vitit të kaluar (nëntor 2022), Mira Meksi i gëzoi adhuruesit e krijimtarisë së saj me romanin me titull “Puthja e Amazonës”, një titull ky fort joshës për të ndezur fantazinë e lexuesve.

       Përgjithësisht, proza e Mira Meksit është shullëri ku lind, ngrohet, rritet dhe hedh shtat afshi i dashurisë, ku shpalosen skenat e flatrimit shpirtëror dhe të rrëzimit të heronjve të saj në humnerat e dëshpërimit prej tradhtisë ogurzezë. Mjafton  t’i kthehemi përmbajtjes së veprave të tilla të kësaj shkrimtareje, si “Mallkimi i priftëreshave të Ilirisë”, “Hakmarrja e Kazanovës”, “Kutia e Agatha Christie-s”, romani në fjalë dhe romani më i fundit, që ajo prezantoi në panairin е librit të këtij viti “Parisi vret”, për të parë se si shpërthejnë tallazet dashurore të heronjve të tyre. Subjektin qendror të këtyre veprave e përbën konflikti dashuror, kurse tema e dashurisë pothuajse përherë shpaloset si  një skenë vuajtjesh.

Le të sjellim në kujtesë gjendjen shpirtërore të heronjve të veprave të lartpërmëndura, të cilët vuajnë nga dashuria: vetëdija e tyre është zënë ngushtë, vëmendja është përqendruar te një njeri i vetëm, mendimet vërtiten rreth të njëjtave situata, duke nxitur kohë pas kohe shpërthime emocionesh të plagosura.

       Gjendjen emocionale të Teutës, heroinës së këtij romani, në marrëdhëniet e saj me të dashurin e zemrës, Skerdin (me të cilin pati përfunduar studimet universitare në Paris, ajo për letërsi kurse ai për pikturë), mund ta krahasosh me një flutur që vërtitet rreth flakës dhe që përfundon e djegur në të, e më pas vendin e saj e zë një tjetër flutur po me të njëjtin fat.

       Në botën e heronjve të Mira Meksit, dashuria gjithmonë përballet me vuajtjen. Kjo për arsye se vëmendja e të dashuruarit është e përqendruar te objekti i dashurisë që stimulon faktorin stresiv. Pra, për heronjtë e Mira Meksit, të dashurosh do të thotë të vuash. Por edhe të mos dashurosh është e pamundur. Vuajtjet dashurore janë një shpagim i pranueshëm për një fund të lumtur.

Rydiger Dalke (1951), specialist gjerman në fushën e psikoterapisë, thekson se mendimet, emocionet, përjetimet e të dashuruarve ndikojnë në gjendjen e tyre shpirtërore. Sipas tij, ai që i  ka të pazhvilluara pikëmbështetjet e brendshme të qëndresës, që dallohet për paaftësinë e vlerësimit të vetvetes, që është mësuar të gjuajë kënaqësi të atypëratyshme, kalimtare, ka shumë mundësi që të bjerë pre e lëndimeve që i shkakton dashuria. Psikoterapia, thekson ai, është një qasje për trajtimin e çështjeve të shëndetit mendor, për të cilat duhet biseduar me një psikolog. Gjatë psikoterapisë, çdokush që është i interesuar, mëson për çështjet e veta specifike dhe se si mendimet, tronditjet dhe sjelljet ndikojnë në gjendjen e tij emocionale.

       Kur shkrimtarja i përshkruan pranë e pranë Teutën dhe Skerdin, këta janë të pushtuar aq shumë nga afshi i dashurisë, saqë janë gati ta përpijnë njëri-tjetrin. Secili është nën pushtetin e ndjenjave të fuqishme. Por, siç u theksua më lart, dashuria në penën e Mira Meksit është e shoqëruar përherë me vuajtje. Pikërisht atëherë kur Teuta priste ta kishte Skerdin pranë, për t’ia lehtësuar peshën e rëndë që ndiente në zemër për shkak të kancerit të gjirit që do ta operonte në spital, ai e braktisi aq pabesisht. Prandaj, shpërthen shkrimtarja,“në vend të ngrohtësisë së dashurisë dhe vrundujve të shpirtit, ndjeu zemërthyerjen dhe një braktisje njerëzore absurde më të rëndë se vdekja”.

       Mendimtari i lashtë romak, Plauti, qetësinë shpirtërore e vlerësonte si lehtësimin më të mirë gjatë një vuajtjeje dashurore. Pikërisht gjatë vuajtjeve të tilla është shumë i rëndësishëm drejtpeshimi shpirtëror, të cilin ai e vlerësonte si një tipar të rëndësishëm të karakterit të njeriut.

       Ndarja e dhimbshme e Teutës nga Skerdi nuk ishte aq shkak për rëndimin e sëmundjes së saj, sesa ndjesi e tmerrshme e përballjes me vetveten, vetëm për vetëm. Megjithatë, njeriu, për nga natyra e vet, është i vetëmjaftueshëm, i vetëplotësuar. Por në qoftë se në  shpirtin e tij, për shkak të një tradhtie dashurore, krijohet një humnerë e frikshme, atëherë duhet menduar se ka mundësi që ai jo gjithçka është në gjendje ta vlerësojë brenda vetvetes, se ndien  boshllëqe në personalitetin e vet, të cilat mundohet t'i shmangë përmes dikujt tjetër. Prandaj prishja e marrëdhënieve, tradhtia në dashuri sigurisht që përbëjnë një shqetësim të madh, krijojnë një situatë kritike, por duhet pasur parasysh se energjia që çlirohet me këtë rast, në varësi të forcës së karakterit të njeriut, mund të sjellë si pasojë ose vetëshkatërrimin ose vetëpërsosjen e personalitetit të tij.

       Kur në faqet e romanit, lexuesi njihet me qëndrimin aq të pabesë të Skerdit ndaj dashurisë së Teutës, i cili i shmanget jo vetëm takimit me të, por edhe tingujve të zilkës së telefonit, ai, domosdo, do të shtrojë pyetjen?

       Si duhet vepruar që dashuria të çojë drejt lumturisë së çiftit dhe të shmangen vuajtjet?

       Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, është e domosdoshme të dihet se cilët janë ata gurë të nënujshëm që shkaktojnë dhembje, të cilët njerëzit i hasin më shpesh në rrugën drejt ngritjes së strehës së shëndetshme të dashurisë që është në gjendje të përballojë çdolloj stuhie?

       Ngatërrimi i nocionit dashuri me nocionin pasion dashuror përbën çorientimin më karakteristik, pre e të cilit bien jo vetëm të rinjtë, por edhe të rriturit. Shpeshherë flitet për mendime të çoroditura, për shqetësime nervore, për pagjumësi dhe mungesë oreksi, për budallallëqe krejtësisht absurde që vihen re në prani të personit që përjeton tronditje dashurore.

       Në këtë koleksion përjetimesh të çuditshme dhe “argëtuese”, mund të përfshihen ndjenja të një euforie të papritur, të prirjes për t'u bërë me krahë, shpërthime të frymëzimit dhe dëshira për të përmbysur male.

       Të gjitha këto janë momente të bukura, të cilat, me të vërtetë, do të thonë shumë në jetë, por megjithatë ato nuk janë tregues të dashurisë. Ato, realisht, janë vetëm tregues të pasionit dashuror, i cili bazohet në të tjera reaksione kimike në trurin e njeriut. Dhe një situatë e tillë mund të mos përbënte asnjë shqetësim, por, fatkeqësisht, pasioni dashuror nuk vazhdon gjatë.  Kjo për arsye se, së pari, organizmi nuk mund ta ndiejë veten  normal në kushtet e një deficiti të përhershëm gjumi dhe ushqimi dhe, së dyti, është e pamundur të ruhet për një kohë të gjatë niveli i domosdoshëm i hormoneve.

       Në kushte të tilla, pasioni dashuror vjen e shuhet gradualisht dhe me kalimin e një kohe të caktuar, zhduket përfundimisht.

       Pikërisht jo dashuria, por pasioni dashuror ishte ai që zbuloi pabesinë flagrante të Skerdit ndaj dashurisë së pastër të Teutës, të cilën e braktisi atëherë kur ajo nuk e priste kurrë. Sëmundja e Teutës shërbeu si “letër lakmusi” për dashurinë e rreme të Skerdit.

       Me pabesinë e Skerdit në qëndrimin ndaj dashurisë së çiltër të Teutës, Mira Meksi ka stigmatizuar të tillë meshkuj pa karakter, për të cilët Fransua Tryfo (François Roland Truffaut - 1932-1984), regjisor, skenarist, producent, aktor francez, kritik filmash, thotë:

       “Në dashuri femrat janë profesioniste, kurse meshkujt janë amatorë”.

       Gjatë përjetimit prej dikujt të pasionit dashuror shfaqen nostalgjia, keqardhja, dhembja dhe akuza e vetvetes për të gjitha mëkatet. Por a mund të mendohet që ai ka pasë kaluar nëpër shtigjet e një ndjenje të pastër dashurie, si në rastin e Skerdit? Sigurisht që jo, sepse ndjenjat e tij kanë çarë jo shtigjet e dashurisë, por shtigjet e pasionit dashuror, i cili s’është gjë tjetër, veçse një vrundull ere në një fushë të hapur, që ndërron drejtim aty për aty.

       Pra, që marrëdhëniet e një çifti të çojnë drejt lumturisë së tyre, duhet bërë dallimi prerazi mes dashurisë dhe pasionit fluturak.

       Teuta, si heroinë e romanit, mbart me vete çelësin, me të cilin shkrimtarja Mira Meksi hap portën e mistereve të amazonave. Gjatë një skene romantike, Skerdi, i përhumbur nga afshi dashuror, kur po zbulonte magjinë e gjinjve të Teutës, vëren  një tatuazh në zverk apo në prapaqafën e saj. Kërshëria e nxiti për të mësuar nga Teuta “historikun e gdhendjes” së atij tatuazhi. Para se të niste rrëfimin, Teuta i tregoi varësen që e kishte vendosur mbi komodinë. Pikërisht ajo varëse lidhej me tatuazhin.

       Gjatë viteve studentore, së bashku me një shoqen e saj spanjolle, Teuta kishte shkuar në Spanjë, nga e cila ruante mbresa të pashlyeshme për Toledon, një qytet i vogël ky që shtrihet në pjesën qendrore të vendit, i njohur si kryeqytet i provincës Toledo dhe i bashkësisë autonome Kastila-La-Mança (Castilla-La Mancha).

Në njërën nga ato ditë të qëndrimit në Toledo, Teuta, tek po ecte pa e ditur as vetë se për ku, fare rastësisht u ndodh ballë për ballë me një të panjohur, i cili. iu prezantua me emrin Jorgos Theotokopoulos, me prejardhje greke, i cili mbante mbiemrin e piktorit, skulptorit dhe arkitektit po me prejardhje greke El Greko (El Greco  1541-1614), njërit nga mjeshtërit më të mëdhenj të Rilindjes së vonë spanjolle. Prej vitit 1567 deri në vitin 1577, ky personalitet i shquar i artit dhe i arkitekturës punoi në Venecia dhe në Romë. Paskëtaj ai u shpërngul në Toledo, ku punoi për 37 vjet, deri sa ndërroi jetë.

El Grekoja i ri i propozoi Teutës t’i bënte një tatuazh, ndërkohë që i mbetën sytë të varësja që ajo mbante në qafë. Pasi e këqyri mirë e mirë me syrin e një piktori të talentuar, Teutës iu shpreh i mahnitur për vlerat e jashtëzakonshme të asaj varëseje, e cila duhej të ishte mbi dymijëvjeçare. Domosdo që Teuta mbeti e shtangur aty për aty nga ato fjalë, sepse nuk dinte kurrgjë për lashtësinë e asaj varëseje. Mandej piktori e këqyri varësen me monokël dhe gati mbeti pa mend nga personazhet e gdhendura në të, për të cilat Teuta nuk dinte asgjë. Dy personazhet e gdhendura ishin Pentesilea dhe Akili, - e sqaroi piktori. Atëherë Teuta i ra në të: ajo varëse ishte e trashëguar brez pas brezi që nga stërgjyshi deri te ëma e saj dhe fjala ishte për mbretëreshën e amazonave dhe heroin e lashtësisë greke.

Po kush ishin ato amazona dhe cila ishte e kaluara e tyre plot mistere dhe të panjohura?

       Në historinë e kulturës botërore, amazonat njihen si  një bashkësi e lashtë mitike, e përbërë nga gra-luftëtare. Ato hasen në mitologjinë e shumë popujve, përfshi grekët, romakët, skandinavët dhe popuj të tjerë të periudhës së lashtësisë.

Që në fillim lind pyetja: si është krijuar fjala “amazonë”? Mendohet se kjo fjalë e ka prejardhjen nga iranishtja “ha-mazan” që do të thotë “luftëtare”. Në qoftë se në shprehjen e greqishtes “a mazos” pjesëzën “a” do ta quajmë përforcuese, atëherë ajo, afërsisht, përkthehet “gjinjplotë”. Por është i përhapur edhe një variant tjetër, sipas të cilit shprehja “a mazos”, me pjesëzën mohuese “a”, do të thotë  “pa gjoks”. Ka pasur mendime se amazonat e prisnin me thikë gjirin e djathtë, në mënyrë që ta përdornin më me lehtësi harkun për lëshimin e shigjetave. Në pikturat antike amazonat paraqiteshin gjithmonë me dy gjinj, herë-herë njëri gji ishte i mbuluar nga veshja.

       Ekzistojnë edhe variante të tjera të prejardhjes së fjalës “amazonë”. Në gjuhët e Kaukazit Verior është ruajtur fjala “maza”, që do të thotë “hënë”, çka mund të shërbejë si jehonë e asaj kohe të lashtë, kur banorët e atij rajoni e himnizonin Hënën si perëndi të gjuetisë, e cila në Greqinë e lashtë quhej Artemida.

       Në nderim të këtyre luftëtareve të mitologjisë kështu është quajtur njëri nga lumenjtë më të mëdhenj të botës në Amerikën Latine - Amazona, Dhe kjo nuk është e rastësishme. Lumin Amazona e pati zbuluar konkuistadori (conquistador - në spanjisht dhe në portugalisht do të thotë pushtues në shek. XV-XVI të territoreve të Botës së Re në epokën e kolonizimit të Amerikës) spanjoll Françesko de Oreliani (Francisco de Orellana - 1505-1546), i cili, i pari nga evropianët, e pati përshkuar në krejt gjatësinë e tij. Në verën e vitit 1542, grupi shoqërues i tij, si kalimtarë të parë, gjoja pati vënë re amazonat legjendare, me të cilat hyri në luftim. Sot mendohet se ato kanë qenë ose femra indiane të Amerikës së jugut, që luftonin përkrah meshkujve, ose thjesht indianë me flokë të gjatë, të cilët spanjollëve iu dukën si femra. Françesko de Oreliani, fillimisht, deshi ta quante lumin me emrin e vet, por pas asaj përplasjeje, ai vendosi që lumin ta quante Amazona.

Në njërin nga lundrimet e veta, Kristofor Kolombin (1451-1506) e patën njoftuar disa indianë për disa ishuj, në të cilët banonin vetëm gra. Ai pati dëshirë të kapte disa prej tyre, për t’ia çuar mbretëreshës spanjolle, por s’doli gjë: kur marinarët e Kolombit u munduan të zbrisnin në breg, ata i priti një turmë grash të tërbuara, të zbukuruara me pupla dhe të armatosura me harqe. Marinarët u tërhoqën dhe Kolombi vendosi që ata ishuj t’i quajë ishujt Virxhinia, domethënë “ishujt e virgjëreshave”.

       Mbi bazën e miteve dhe legjendave, këto gra-luftëtare qenë kthyer në simbol të pavarësisë, të forcës dhe të trimërisë. Ato kanë pasë tërhequr vëmendjen e breznive me aftësitë e veta fizike dhe luftarake, si edhe kanë pasë personifikuar lirinë dhe barazinë. Shquheshin për përdorimin e harkut, të heshtës dhe të parzmores. Amazonat vazhdojnë të mbeten figura të tilla, të cilat ngallin interesimin e njerëzve dhe nxisin fantazinë e tyre. Kësisoj ato vlerësohen si një nga elementet e rëndësishme të kulturës dhe të historisë botërore.

       Sipas mitologjisë greke, amazonat banonin nëpër pyje të virgjëra, në brigjet e lumit Termodont. Grekët e lashtë besonin se amazonat ishin pasardhëse të Aresit, perëndisë së luftës dhe të nimfës Harmonia. Mënyra e tyre e jetesës ishte e pazakontë: ato nuk vareshin nga meshkujt dhe jetonin në bashkësi femërore. Sipas një legjende, amazonat patën marrë pjesë në një betejë kundër heronjve të Akilit dhe te Herakliut. Tezeu, heroi i Athinës, pati rënë në dashuri me amazonën me emrin Hipolita.

       Romakët i përshkruanin amazonat si luftëtare të egra dhe të panënshtrueshme, të cilat luftonin me trupin lakuriq. Disa historianë janë të mendimit se amazonat ishin  një bashkësi që jetonte në brigjet veriore të Detit të Zi dhe ndërmerrnin operacione luftarake kundër legjioneve romake.

       Në veprën me titull “Historia”, Herodoti (484-425 p.e.r.) thotë se kryeqyteti i amazonave ishte Themiskira, që ndodhej në jug të Detit të Zi (Turqia e sotme). Sipas një të dhëne tjetër, amazonat patën ardhur në Greqi nga Deti Azov. Prej andej ato patën nisur marshime ushtarake në gjithë hapësirat e Azisë së Vogël, duke arritur deri në Siri dhe Egjipt. Sipas legjendave, ato patën themeluar qytetet Efes, Smirna (Izmir), Sinop dhe Pathos. Diodor Siciliani (90-30 p.e.r.) ishte i mendimit se amazonat patën jetuar në brigjet e lumit Tanais (Doni i sotëm).

       Sipas të gjitha legjendave, në bashkësinë e amazonave nuk kishte vend për meshkujt. Gjeografi i famshëm, Straboni (64 p.e.r.-24 e.r.), shkruante se amazonat, një herë në vit, ndërmerrnin sulme kundër pararendësve të kaukazianëve çeçenë me një qëllim tepër specifik; të hynin në kontakte seksuale me ta për të mbetur shtatzana. Djemtë e lindur nga ky kontakt, në rastin më të mirë, ua kthenin etërve, në rastin më të keq - i vrisnin, kurse vajzat i mësonin të punonin në fushë, të merrëshin me gjueti dhe të luftonin.

       Sipas një legjende, amazonat patën marrë pjesë në luftën e Trojës, në anën e trojanëve. Aty rrëfehet se si njëherë, gjatë gjuetisë, Ipolita, udhëheqësja e amazonave, qe vrarë rastësisht nga e motra, Penfesilea. E torturuar nga pendesa, udhëheqësja e re, pra, Penfesilea, vendosi të ndahej nga jeta ashtu siç i takonte një amazone të vërtetë, domethënë në luftim e sipër. Sulmi që ndërmori ajo kundër grekëve, në fillim qe i suksesshëm, por në luftim u fut Akili, i cili e rrëzoi Penfesilean nga kali dhe e shpoi me heshtë.

       Temës së amazonave i kanë kushtuar veprat e veta shumë autorë të lashtësisë, si Hipokrati (470-356 p.e.r.), Lysiasi (459-380 p.e.r.), Palefati (shek. 3 p.e.r.), Straboni (68 p.e.r.-20 e.r.), Diodor Siciliani (90-30 p.e.r.), Pompei Trog (shek. I p.e.r.), Plutarku (50-125 e.r.) dhe të tjerë.

Rrëfenjat për amazonat kanë zënë vend si në letërsi, ashtu edhe në artet figurative. Vepra më e shquar që u kushtohet amazonave është eposi “Iliada” e Homerit. Në këtë vepër rrëfehet për betejën e grekëve me amazonat, të cilat i patën ardhur në ndihmë Trojës.

       Amazonat patën frymëzuar shumë shkrimtarë dhe piktorë edhe të periudhave shumë të vona Ndër ta mund të përmendim Herbert Xhorxh Uellsin (Herbert George Wells - 1866-1946), shkrimtar dhe publicist  anglez.

 Tepër prekëse janë skenat që Mira Meksi përshkruan për tronditjen e thellë që po përjetonte kryeheroina e amazonave, Glaukia, tek po ndiqte me ankth skenën e dyluftimit të nënës së saj, Pentesileas, me Akilin. Pas vrasjes së Pentesileas, mbretëreshës së amazonave, Glaukia zuri këmbën e saj.

Ashtu si amazonat e Strabonit, edhe amazonat e Mira Meksit vazhdonin traditën e bujtëseve të dashurisë te bashkësia mashkullore që ndodhej në Kolkidë (në latinisht Colchis), një krahine historike kjo në bregun lindor të Detit të Zi).

Amazonat e moshës së re kishin shumë dëshirë të shkonin të shikonin kolkidasit. Por, sipas një rregulli kanonik, ato nuk mund të shikonin meshkuj para se të ndesheshin me ta në një betejë të vërtetë. Por mbretëresha e tyre, Glaukia, vendosi që të niseshin për në Kolkidë.

Pas një udhëtimi të gjatë, ato, të fshehura prapa  një brezi pemësh, arritën t’i dallonin së largu kolkidasit, të cilët demonstronin forcën e muskujve dhe mundeshin me njëri-tjetrin. Udhëtimin e amazonave të reja, me Glaukian në krye, soditjen e skenave të dashurisë së kolkidasve me amazonat e tyre, shkrimtarja i përshkruan me tërë forcën e magjisë së fjalës artistike, me një figuracion mahnitës që të lë pa frymë me bukurin e stili të saj.

Si gjithmonë, Mira Meksi nuk ndahet dot nga magjia e dashurisë së heronjve të veprave të veta. Glaukia, gjatë kohës që bashkë me amazonat e reja po sodisnin kolkidasit së largu, mendjen ia pati tërbuar njëri prej tyre, Amorgesi, biri i vetëm i prijësit të tyre.

Në vlugun e përpëlitjeve të zemrës së saj për Amorgesin, Glaukia vendosi t’i hapej nimfës Cirena, sepse kishte humbur mendjen, kishte humbur tërësisht pushtetin mbi vetveten për dashurinë që ushqente ndaj tij. Nga Cirena Glaukia mëson se dashuria është zjarr pëvëlimtar, ndaj e këshillon që ta djegë fitilin  që po ia pëvëlon zemrën për Amorgesin.

Në njërën nga skenat e gjuetisë së amazonave, Glaukia takon Amorgesin. Pas atij takimi, shkrimtarja e magjeps lexuesin me skenat e dashurisë së tyre, të cilat i ka skalitur aq mjeshtërisht, saqë lexuesi mbetet pa mend.

Glaukian shkrimtarja e vendos para një mëdyshjeje shpirtsfilitëse: të braktisë gjithçka dhe të martohet me Amorgesin, apo, mendjembledhur, të respektojë me vendsmëri “kushtetutën amazoniane”: të mos shkelë betimin e amazonave, duke mbetur mbretëreshë e tyre.

Në kulmin e epsheve dashurore, të cilat kishin arritur në një gjendje “inkandeshente”, “ia behu” tragjedia: Glaukia i preu fytin Amorgesit me  një thikë dytehëshe, duke mbetur besnike e kanonit amazonian - ritualit të heqjes së gjirit të djathtë në bregun tjetër të Thermodonit.

Kur e mbarova leximin e këtij romani, më erdhi ndër mend Kenet Berku (Kenneth Burke - 1897-1993), shkrimtar, gazetar, filozof amerikan, studiues i letërsisë, teoricien i komunikimit, i cili thotë:

“Ngjarjet jetësore na përgtitin për jetën në një botë reale, duke na njohur me të tjerë njerëz, por, më kryesorja, për të na njohur me vetveten”.

Shkrimtarja Mira Meksi e edukon, e mëson lexesin se si ta stërvitë veten me armën e mbijetesës dhe të optimizmit edhe në çastet e aksidenteve dashurore. Ajo krijon metafora për natyrën e njeriut, për ata njerëz që në letërsi quhen heronj. Ajo studion mjeshtërisht psikologjinë e personazheve të veta dhe nxjerr në spikamë dëshirat, pikësynimet dhe pasionet e tyre, të mbrujtura me apo pa vetëdije, të cilat i nxisin për të vepruar. Me shtegtimet e veta në botën e personazheve, dëshirat e tyre përvëluese ajo i flak në prushin e konflikteve të papritura. Skenat zëvendësojnë njëra-tjetrën, stili rrëfimtar i shkrimtares i përcjell lexuesit veprimet dhe reagimet e personazheve ndaj njëri-tjetrit, të cilat ndërthuren, pleksen në pika kthese kur dialogu mes tyre shoqërohet me shpërthime ndjenjash të harbuara.

       Dashuria në penën e Mira Meksit është një e tillë ndjenjë e fuqishme që nuk kërkon asgjë në shkëmbim, që ekziston përkundër gjithçkaje tjetër, që është në gjendje të krijojë mrekullira dhe të dhurojë shpresë. Por duhet pasur parasysh edhe diçka tjetër që nënvizon Frojdi (Sigmund Freud - 1856-1939):

       “Ne nuk jemi kurrë aq të dobët, sa kur dashurojmë, dhe kurrë aq të palumtur e pa shpresë, sesa kur humbasim objektin e dashurisë”.

       Në këtë roman, Mira Meksi përmend një mori emrash të vendeve, të maleve, të lumenjve, të perëndive apo të personazheve legjendarë, çka lexuesit mund t’i interesojë etimologjia e tyre.

Hulumtuesi i njohur i arkivave franceze, Aurenc  Bebja, ka zbuluar veprën me titull “Une race oubliée; les Pélasges et leurs descendants (Një racë e harruar; Pellazgët dhe pasardhësit e tyre”) të autorit francez Edouard Schneider (1880-1960), në të cilën theksohet se emrat e zotave, e perëndive, e heronjve shpjegohen  vetëm me gjuhën shqipe. Këtë informacion shkencor ai e ka botuar në internet, me titullin “Kur Edouard Schneider i dedikonte vajzës së tij librin “Pellazgët”:  Mos harro kurrë gjakun tënd shqiptar”. Faqja e internetit e gazetës “Dita”. 14 janar 2018. Po këtë informacion e ka botuar edhe Sefedin Krasniqi (“Emra perëndish greke që shpjegohen  vetëm në shqip, ja pse”. Faqja e internetit “Albspirit”. 16 maj 2016).

      Të njëjtin informacion ka dhënë edhe një tjetër autor francez - Luis Benloew (1818-1900), dekan i fakultetit te letrave ne Paris. Në vitin 1877 ai pati botuar veprën me titull “La Grèce avant les Grecs” (Greqia përpara ardhjes së grekëve), ku shkruan:

       “Shumë emra të vendeve, të maleve, të lumenjve, të personazheve legjendarë nuk mund të shpjegohen me etimologjinë greke. Vetëm një gjuhë ka qenë në gjendje të hedhë dritë mbi emrat e këtyre vendeve, e kjo gjuhë është shqipja”. 

       Nuk mund të lihen pa përmendur vlerat e jashtëzakonshme të pasurisë leksikore të këtij romani. Përgjithësisht, proza artistike e Mira Meksit është një thesar i  vërtetë, është një “minierë ari” për pasurimin e leksikut të gjuhës shqipe. Me këtë rast, dëshiroj të nëvizoj si më poshtë:

       Së përi, shkrimtarja ka krijuar mjaft fjalë të reja, ndër të cilat mund të përmendim: arturinë, çukërmoj, djegurishtë, ëmbëlan, hënëzim, festare, hollërinë, i dielltë, i gurëzuar, leximtar, lëbardhë, ndërmendazi, përcikje, prushëtoj, riak (riake), rozak, vajzuke.

       Së dyti, duke “i çiftuar” fjalët, ajo krijon kompozita fort të qëlluara: dritëvakët, dhomëgjumë, fatgremisur, fatpërgjues, fundbark, gurërëndë, guximdhënës, mespërmeskafka, pasdashuri, pasfurtunë, perëndimdiell, pllakëvarr, qepenmbyllur, tymtrashë, zemërthyerje, vrasjendërgjegje.

       Së treti, mjeshtërinë e shkrimësisë e ka pasuruar me mjaft metafora dhe figuracione artistike:  dritat ulëritëse të reklamave përloteshin të verbuara, dergjej në një lëmsh kohe, e kishte varur shpirtin në buzën e tij, greminat e kohës, mendja iu robëruar, kishin rrjedhur shumë ujëra kohe, i mend zjarrin, nuk i ka frerët e vetes në dorë, zgjedha e dashurisë, i zi si vdekja, rrëke që thernin tokën, hëna kishte hedhur grushte me dritë melankolike, një shigjetë zjarri theri qiellin, për të mos u rrëzuar greminave të frikës, si lulja e potisur nga vlaga e dashurisë, muzgu po vinte hapvogël, bisha e dashurisë, lëngata e dashurisë, greminat e kënaqësisë, mademet e çmuara të trupit, rrjeta ogurzezë e dashurisë, i potisur me ujë petalesh trëndafili, ra përnjëherë në krahët e Morfeut, u krodh dëndësive të gjumit si në një det paqeje, ngjante si një perëndi e dashurisë, e ndjeu veten robinë të ndjenjës, dielli ngjitej me përtesë të madhe kupës qiellore, pushimet çlodhëse të pasdashurisë, ankthet e liga i kafshuan zemrën, shtiza e zjarrtë e vrasjendërgjegjes, kur dashuria nuk vdes, vret; porta e buzëve të burbuqta.

       Së katërti, përveç sinonimeve leksikore, autorja  ka përdorur edhe një tjetër lloj sinonimi - sinonimin metaforik. Kështu, gjatë përshkrimit të skenave dashurore përvëluese të Teutës me Skerdin, në vend të fjalës gjinj ajo përdor sinonimin mjaft të goditur “porta e dashurisë”.

       Krijimtaria artistike e Mira Meksit zë një vend të nderuar në kulturën tonë mbarëkombëtare. Veprat e saj janë përkthyer në disa gjuhë të huaja. Edhe në Panairin e këtij viti ajo u nderua si shkrimtarja më e mirë për romanin me titull “Parisi vret”.

       Kaliforni, 17 dhjetor 2023

Shqipëria do të dërgojë trupa shtesë në Kosovë

 

  

Shqipëria do të dërgojë trupa shtesë në misionin paqeruajtës të NATO-s në Kosovë.

Shtimi i trupave të KFOR-it në Kosovë po ndodh veçanërisht pas sulmit terrorist serb, më 24 shtator në Banjskë të veriut të Kosovës.

Ambasadori i Shqipërisë në Kosovë, Petrit Malaj duke folur për situatën e sigurisë në Kosovë, thekson për Kosovapress se rreziku për ndonjë sulm tjetër nga Serbia mund të jetë permanent.

Diplomati shqiptar thekson për KosovaPress, se vitin tjetër do të sjellin edhe 40 trupa shtesë në kuadër të KFOR-it.

Ambasadori Malaj ka thënë se aktualisht numri i ushtarëve të Shqipërisë në kuadër të misionit të NATO-s, në Kosovë është mbi 100.

“Ne kemi një numër të caktuar të ushtarëve, në fakt kemi mbi 100 ushtarë në Pejë dhe në komandën e KFOR-it. Kam pasur takim me komandantin e KFOR-it dhe Shqipëria gjithmonë i ka qëndruar mendimit që KFOR-i duhet të forcojë praninë e tij dhe të jetë i pranishëm ku do në Kosovë për të realizuar misionin e tij që ka për siguri dhe të paqes për të gjithë qytetarët në Kosovë. Mendoj se KFOR-i po e bënë këtë, ka rritur forcat dhe prania e saj në veri të Mitrovicës ndjehet më shumë, pikërisht duke parë edhe rrezikun, por nga ana tjetër edhe duke pasur idenë e tyre për të zbatuar sa më mirë misionin që ata kanë në Kosovë. Ne do të sjellim sërish trupa në vitin tjetër. Kështu Shqipëria edhe në vitin tjetër do të sjellë trupa shtesë në kuadër të KFOR-it për të qenë gjithmonë brenda detyrimeve të saj që ka si një shtet anëtar i NATO-s dhe aleat i fuqishëm i perëndimit. Ne në vitin tjetër do të sjellim edhe 40 forca”, deklaron Malaj.

Diplomati Malaj ka komentuar edhe deklaratat e presidentes së Kosovës, Vjosa Osmani se “Serbia po planifikon sulme të reja”.

“Përderisa flet presidentja e Kosovës dhe strukturat e tilla të një shteti i cili është mirë i organizuar pa dyshim që ata kanë informacionin e duhur i dinë shumë mirë këto gjëra. Unë nuk kam informacionin e duhur, ndoshta për detaje, por di që rreziku mund të jetë permanent. Prandaj, duhet bëhen disa hapa dhe siç e tha edhe kryeministri jonë (Edi Rama) para disa ditësh, që Serbia me pas të vendos për të normalizuar këtë marrëdhënie. Nuk mund të shkojmë askund duke pasur vetëm konflikte. Patjetër që dialogu ka sjellë marrëveshje, ato kërkojnë zbatim të dy anshëm. Në rastin konkret Kosova ka bërë atë që duhet dhe po bën hapat e duhur për këtë gjë”, thekson Malaj.

Krerët shtetëror kosovarë vlerësojnë rrezikun që vjen nga Serbia për paqen dhe sigurinë në vend dhe rajon.

Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani ditë më parë në takimin e samitit të BE-së me Ballkanin Perëndimor ka informuar liderët evropianë, siç ka thënë ajo mbi rrezikun që vjen nga Serbia për paqen dhe sigurinë në vend dhe rajon.

Gjeneral brigade Bundeswehr-it Ralf Hammerstein, ka thënë këto ditë se siguria në Kosovë po përkeqësohet dukshëm dhe NATO po e shton praninë e saj në pranverë, edhe me ndihmën e Bundeswehr-it, forcat e armatosura të Gjermanisë.

Po ashtu Instituti amerikan Robert Lansing ka shprehur shqetësime për sulme të reja nga Serbia në Kosovë, veçanërisht pas incidentit të 24 shtatorit.

Vetëvendosje për Radoiçiqin: Dikur i hiqej fletarresti, tash e kërkon INTERPOL-i

 

Milan Radojiçiq

Ish-nënkryetari i Listës Serbe, Milan Rodoiçiq është përfshirë në listën e kuqe të INTERPOL-it. Radoiçiq kishte pranuar se ka qenë organizatori për sulmin terrorist në Banjskë të Zveçanit, ku u vra rreshteri Afrim Bunjaku.

Për këto zhvillime ka reaguar Lëvizja Vetëvendosje, të cilët thotë se sot me kërkesë të Prishtinës, atij i është lëshuar urdhërerrest nga ana e INTERPOL-it.

“Dikur në Prishtinë endej me vetura zyrtare, sot në veri i është konfiskuar gjithçka e madje edhe villa me barkë. Dikur në Prishtinë i largohej fletarresti, sot me kërkesë nga Prishtina i lëshohet urdhërarrest edhe nga Interpol”, thotë LVV.

Siç thotë LVV, dallimi është evident dhe se nuk ka më kompromis me krimin e në dëm të Republikës.

Ndryshe, Ditë më parë u bë e ditur se INTERPOL ka përfshirë në listë të kuqe Milan Radoiçiqin, ish nënkryetar i Listës Serbe, i dyshuar kryesor për sulmin e armatosur në Banjskë të Zveçanit.

nga Flori Bruqi: Prokuroria Speciale: 33 aktakuza për krime lufte në Kosovë!

 

33 akuza ka ngritur deri tani Prokuroria Speciale për krime lufte në Kosovë, të cilat përfshijnë 89 persona.

“Nuk vjen në shprehje, në asnjë mënyrë, asnjë përkatësi nacionale, qoftë serb, shqiptar, boshnjak, malazez. Drejtësinë do ta bëjmë të barabartë për të gjithë. Ne kemi edhe raste që i kemi prioritet, në mesin e tyre ka qenë Burgu i Dubravës, Meja. Por, kemi prioritet edhe vrasjen e një gazetari serb, për të cilin jemi duke hetuar në mënyrë intensive”, u shpreh kryeprokurori Blerim Isufaj.

Isufaj përmendi si probleme numrin e vogël të prokurorëve dhe mungesën  e bashkëpunimit nga ana e Serbisë, për trajtimin e rasteve të krimeve të luftës. Prokuroria e shfrytëzoi konferencën për të dhënë edhe detaje mbi Masakrën e Mejës, dhe asaj në Burgun e Dubravës.

Sipas prokurores Drita Hajdari, rasti i Mejës është bartur nga Misioni i Bashkimit Europian për Sundim të Ligjit në Kosovë – EULEX, që kishte nisur në vitin 2013 hetim kundër 18 personave. Hajdari sqaroi se prokurorët vendas e çuan këtë hetim edhe më tej  duke e zgjeruar atë edhe për 35 persona të tjerë, e duke e çuar në 53 numrin total të të pandehurve në këtë rast.

Ndërsa për  Masakrën e Dubravës, u tha se për këtë çështje janë 88 të pandehur, ndërsa hetimi po vazhdon. Në luftën e viteve 1998-1999 besohet të jenë vrarë mbi 13.000 civilë në Kosovë, ndërsa mijëra të tjerë janë zhdukur. Të pagjetur, edhe sot e kësaj dite, mbeten mbi 1.600 persona, shumica prej të cilëve shqiptarë.