12 fiset shqiptare në Shqipëri dhe në Ballkanin Jugperëndimor

Fiset e Shqipërisë ose fiset shqiptare janë fise historike në Shqipëri dhe në Ballkanin Jugperëndimor të karakterizuara nga një kulturë e përbashkët, shpesh prejardhja e përbashkët dhe lidhjet shoqërore të përbashkëta. Shumica e tyre mbronin territorin dhe interesat e tyre kundër fiseve të tjera dhe forcave të jashtme.

 Shoqëria fisnore shqiptare u kristalizua qartë në malet e Shqipërisë së Veriut dhe zonave ngjitur me Malin e Zi, dhe gjithashtu ishte e pranishme në një sistem fisnor më pak të zhvilluar në Shqipërinë e Jugut.

 

Një nga elementët më të veçantë të strukturës fisnore shqiptare është varësia e saj nga doket kanunore.

 E trashëguar nga struktura e lashtë shoqërore ilire

 duke lulëzuar deri në vitet e parë të shekullit XX, shoqëria fisnore shqiptare mbeti kryesisht e paprekur deri në ngritjen në pushteti të regjimit komunist në 1944, dhe konsiderohet si shembulli i vetëm i një sistem shoqëror fisnor që mbijetoi në Evropë deri në mesin e shekullit XX.

 Shqipëria e Veriut Fakti që fiset e Shqipërisë së Veriut nuk u nënshtruan plotësisht nga Osmanët, është ngritur në nivelin e Ortodoksisë midis anëtarëve të fiseve.

 Një shpjegim i mundshëm është që Osmanët nuk kishin asnjë arsye për të nënshtruar fiset Shqiptare të veriut, sepse ata kishin nevojë për to si një burim i qëndrueshëm i mercenarëve.

 Osmanët zbatuan sistemin bajraktar brenda fiseve shqiptare të veriut dhe u dhanë disa privilegje bajraktarëve (krerëve të flamurit) në këmbim të detyrimit të tyre për të mobilizuar luftëtarët vendas për të mbështetur veprimet ushtarake të forcave Osmane.

 Në periudhën pa kontroll të qëndrueshëm fiset gjykonin anëtarët e tyre. Dënimet e zakonshme ishin gjobë, mërgim ose çarmatim. Shtëpia e pjesëtarit të mërguar të fisit do të digjej. Në Shqipëri çarmatimi u vlerësua si verdikti më i sikletshëm.

 Anëtarët e fiseve të Shqipërisë së veriut besojnë se historia e tyre themelohet në nocionet e rezistencës dhe izolimit.

 Disa studiues e lidhin këtë besim me konceptin e "periferisë së negociuar". Përgjatë historisë territori i fiseve shqiptare të veriut të pushtuara ka qenë i kontestuar dhe periferik, kështu që fiset shqiptare të veriut shpesh shfrytëzuan pozitën e tyre dhe negociuan periferinë e tyre në mënyra fitimprurëse.

 Kjo pozitë periferike ndikoi gjithashtu në programin e tyre kombëtar, rëndësia dhe sfidat e të cilit janë të ndryshme nga ato në Jug të Shqipërisë.

Territorë të tillë periferikë janë zona të krijimit të kulturës dinamike ku është e mundur të krijohen dhe manipulohen historitë rajonale dhe kombëtare në dobi të individëve dhe grupeve të caktuara.

 Fiset Shqiptare të veriut kanë traditën e besës, një nga parimet morale themelore të së drejtës dokesore Shqiptare. Besa është një pjesë e rëndësishme e qëndrimit personal, familjar dhe shoqëror, dhe shpesh përdoret si shembull i Shqiptarizmit. Dikush që thyen besën e tij madje mund të dëbohet nga bashkësia i tij.

Albanologu i njohur kanadez dr. Robert Elsie (1950-2017) në librin e tij “Fiset shqiptare – historia, shoqëria dhe kultura”, ka ofruar një lëndë gjithëpërfshirëse për 69 fise të ndryshme shqiptare, duke përfshirë edhe të dhëna për pozicionet, përkatësinë fetare, strukturat fisnore dhe relacionet ndërmjet tyre, statistikat e popullatës, folklorin e fisit, legjendat, doket dhe historinë e fisit.

 Përndryshe, historiani i shquar britanik Noel Malcolm për këtë vepër ka thënë:

 “Ka fare pak njerëz në botë që do të mund të shkruanin një libër të këtillë, absolutisht, asnjëri nuk do të mund ta bënte këtë më mirë se Robert Elsie, i cili është i pashoq në njohjen e kësaj lënde”. Për lexuesit nga ky libër kemi shkëputur 12 fiset më njohura shqiptare që jetojnë edhe në trevën tonë:  

Fisi i Hotit

Rajoni i fisit të Hotit ndodhet në qarkun e Malësisë së Madhe, në veri të Shqipërisë. Ai shtrihet në verilindje përpjetë luginës që fillon në fund të pjesës lindore të liqenit të Shkodrës, afër kalimit të kufirit shqiptaro-malazez të Hanit të Hotit dhe vazhdon të shtrihet përpjetë maleve që kalojnë pranë Brigjës deri te maja e fshatit Rapshë-Starje. Rruga nga bregu kah territori i Kelmendit dhe i Vërmoshit, në fillim shpie në këtë luginë, që shkon paralel me kufirin shqiptaro-malazez. Territori i Hotit shtrihet edhe përgjatë liqenit, në Malin e Zi, dhe vazhdon nëpër gjirin e Humit, duke u ngjitur deri në luginën e parë të Helmes dhe Traboinit, në anën veriore të Malit Bukoviq. Hoti kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Grudës në veri të Malit të Zi, në verilindje me Kelmendin dhe me Kastratin në jug(Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 84).

Rajoni i fisit të Kelmendit gjendet në rrethin e sotëm të Malsisë së Madhe, në pjesën më veriore dhe më të izoluar, të Shqipërisë. Zemra e këtij rajoni është lugina eepërme e lumit Cem. Kelmendi kufizohet me rajonet tradicionale të fiseve të Grudës dhe Triepshit në perëndim, me Hotin në jugperëndim, me Bogën në jug, me Shalënnë lindje dhe me fiset sllavishtfolëse në veri. Qendra Administrative e këtij rajoni, që përbëhet kryesisht prej grykave dhe luginave të thella, tani është fshati Vermosh. Ngulimet kryesore të Kelmendit janë: Vermoshi, Tamara, Selca, Lepusha, Vukli dhe Nikçi. Emri Kelmendi është shënuar së pari në një regjistër Osman të tatimeve, në vitin 1497, si Kelmente dhe si Nahiye Kelmenta (rrethi iKelmendit). Udhëtari turk Evlia Çelebi (1611-1685), i cili udhëtoi nëpër Shqipërinë e veriut, më 1662, në disa raste, e përmendi fisin e pa fe Klemente ose Kelmendi (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq.).

Fisi i Kastratit

Rajoni i fisit të Kastratit ndodhet në qarkun e Malsisë së Madhe të Shqipërisë së Veriut, në veri dhe në verilindje të qytetit të Bajzës, deri në luginën lindore të liqenit të Shkodrës. Shtrihet nga Bajza dhe arrin deri në malin Veleçik (1725 m) në lindje. Në veri, territori i Kastratit kufizohet me luginën e Hotit, kurse në jug kufizohet me Pronin e thatë në luginën e territorit të Shkrelit. Kështu, në veri ai kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Hotit, të Kelmendit në verilindje dhe të Shkrelit e rajonit të Koplikut në jug. Kastrati tradicionalisht ka dalje në liqenin e Shkodrës, ku e ka edhe kufirin perëndimor.

​Ngulimet kryesore të Kastratit janë: Aliaj, Ivanaj,Vukpalaj-Bajza, Jarani dhe Gradeci. Qendra administrative e rajonit është Bajza (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 113-115).  

Fisi i Shkrelit

Rajoni i fisit Shkrel ndodhet në luginën e epërme të Pronit të Thatë, në qarkun e Malsisë së Madhe në Shqipërinë e veriut. Lugina e Pronit të Thatë zbret nga malet në verilindje dhe jugperëndim dhe zgjerohet në rrafshin në veri të Shkodrës, afër Koplikut. Shkreli kufizohet me rajonin tradicional të fisit të Kastratit në veriperëndim, me Bogën dhe Planin në lindje. Në jug kufizohet me luginën e Lohjes. Ngulimet kryesore të Shkrelit janë: Bërzheta, Dedaj, Vrithi dhe Zagora. Verthi merrej si qendra tradicionale e fisit (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 133).

Fisi i Shalës

Rajoni i fisit të Shalës ndodhet në trevën e Dukagjinit, në veri të lumit Drin, në qarkun e tanishëm të Shkodrës, në Shqipërinë e veriut. Shala jeton në pjesën më të epëme të luginës së lumit Shalë, afër fshatit Theth, ku përfundon lugina, që rrethohet me malet e larta nga të gjitha anët. Shala kufizohet, sipas rajonit tradicional të fisit, në perëndim me Bogën, Shkrelin dhe Planin përtej maleve, në veri me Kelmendin matanë maleve, në lindje me Krasniqen dhe Nikajn përtej maleve dhe në jug me Shoshin. Ngulimet kryesore të Shalës janë: Abati, Bregluma, Gimaj, Lekaj, Lotaj, Ndërlysa, Nënmavriqi, Pecaj, Thethi dhe Vuksanaj (Robert Elsie “Fiset shqiptare”,fq.).

Fisi i Krasniqes

Rajoni i fisit të Krasniqes ndodhet në qarkun e Tropojës, në verilindje të Shqipërisë, në veri të lumit Drin. Rajoni iKrasniqes shtrihet prej Fierzës në lindje deri te qarku iHasit, si dhe në skajet veriore të Shqipërisë, në kufirin me Malin e Zi, duke përfshirë edhe pjesën më të madhe të luginës së Valbonës së Epërme. Kufizohet me rajonet tradicionale të fiseve Nikajt dhe Mërturi në perëndim, Thaçi dhe Bugjoni në jug, Bytyçi në lindje dhe Gashi në verilindje. Vendbanimet dhe ngulimet kryesore të Krasniqes janë: Bajram Curri (Kolgecaj), që është qendër administrative, Selimaj (Gegëhyseni), Bujani, Llugaj, Margegaj dhe Dragobia. (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 241-242).

Fisi i Gashit

Rajoni i fisit të Gashit ndodhet në qarkun e Tropojës në Shqipërinë verilindore, që nga lindja e qytetit të Bajram Currit deri te komuna e Gjakovës në Kosovë. Një pjesë e madhe e Gashit banon në luginën e Llugajt dhe në atë të lumit Bushtrica. Gashi kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Krasniqes në perëndim, me Bytyçin dhe me Qafën e Luzhës (815 metra lartësi mbi nivelin e detit) në jug. Fisi i Gashit, po ashtu kishte kullosa verore në veri të malit që gjendet në lindje të Vuthajt (tani në Mal të Zi). Ngulimet dhe vendbanimet kryesore të Gashit janë: Tropoja, Ahmataj (Shushicë-Ahmataj), Mejdani dhe Luzha (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 251).

Fisi i Bytyçit

Rajoni tradicional i fisit të Bytyçit, i shqiptuar edhe si Bityçi, Bitiçi dhe Bytyqi, ndodhet në pjesën juglindore të qarkut të Tropojës në Shqipërinë verilindore, në veri të lumit Drin. Kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Gashit në veriperëndim (815 metra lartësi mbi nivelin e detit), me Qafën e Luzhës dhe Krasniqen në veri dhe me Hasin në jug. Në lindje të Bytyçit, mbi 651 metra mbi nivelin e detit, është Qafa e Prushit dhe Gjakova në Kosovë. Ngulimet kryesore të Bytyçit, që shtrihen në një rrafsh të rrethuar me kodra të ulëta, janë: Kami, që është qendra administrative, Çorraj, Viliqi (Çorr-Velaj), Kepeneku, Leniqi, Mashi, Paci, Prushi, Visoçaj, Vladi, Zogaj dhe Zherka. Territori tradicional i Bytyçit përfshin edhe kullotat në majat e larta të Sylbicës (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 255-256).

Fisi i Berishës

Rajoni i fisit të Berishës ndodhet në jug të lumit Drin, në qarkun e sotshëm të Pukës në Shqipërinë e veriut dhe në perëndim të vendbanimit të Fierzës. Berisha i cili konsiderohet një ndër shtatë bajraqet e Pukës, kufizohet me rajonet tradicionale të fiseve të Dushmanit dhe të Toplanës në perëndim, të Buxhonit në veri, të Iballës në lindje dhe të Kabashit në jug. Territori i tij qendërzohet mbi pellgun e ujit të lumit të Spaçit që derdhet në lumin Drin. Sipas Baron Nopçës, kufijtë e hershëm, tradicional të Berishës ishin Maja e Kunorës dhe Balçi, Qafa e Balçit dhe prej aty deri në Korab dhe në kullën nga guri afër Papit. Ngulimet e Berishës janë të gjithë fshatra të vegjël: Berisha e Vogël, Shopëli, dhe Berisha e Epërme (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 273).

Fisi i Thaçit

Rajoni i fisit të Thaçit ndodhet në qarkun e Pukës, në anën e majtë (jugore) të lumit Drin në Shqipërinë e veriut. Në të vërtetë, është rajoni i lindjes dhe i juglindjes së Fierzës. Kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Krasniqes në veri matanë lumit Drin, me Mërturin dhe Berishën në perëndim. Thaçi përbën një pjesë të shtatë bajraqeve të Pukës dhe kohë pas kohe, përfshin edhe rajonet e Bugjonit dhe të Iballës, që janë dy bajraqe të tij. Ngulimet dhe vendbanimet kryesore të Thaçit janë: Bugjoni, Poravi, Apripa e keqe, Miliska, Arsti, Mëzi dhe Iballa, që tani është qendër administrative (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 277).

Fisi i Kryezinjve

Rajoni i fisit të Kryezinjve ndodhet në qarkun e Mirdites, në veri të Shqipërisë. Gjendet në anën e djathtë, veriore të lumit Fan, nga pika afër Rubikut, ku Fani i Madh dhe Fani iVogël bashkohen. Kjo familje kufizohet me rajonin tradicional të fiseve të Velës në veri, me Manatian në perëndim, me Bulgërin në jug dhe me Dibrin e Mirditën në lindje. Vendbanimet kryesore të Kryezinjve, janë: Rubiku, Munazi, Vau i Shkjezës dhe tani Kryezeza e braktisur(Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 296).

Fisi i Morinës

Morina ishte një fis i vogël, i vendosur në Malësinë e Gjakovës përgjatë kufirit të tanishëm Shqipëri-Kosovë. Morina kufizohet me trojet tradicionale të fisit të Gashit në perëndim, të Bytyçit në jugperëndim dhe të Hasit në jug. Vendkalimi kufitar i tanishëm midis Shqipërisë dhe Kosovës, i njohur si Qafa e Morinës, gjendet në territorin e Morinës, por pjesëtarët e fisit Morina janë shpërndarë në pjesë të ndryshme të Kosovës, veçanërisht në Gjakovë, në Kamenicë dhe në Gjilan. Si duket, morinasit besojnë se zanafillën e kanë nga Mirdita. Morina ishte një fis ose një bashkësi që kishte lidhje të përbashkët gjaku, histori të përbashkët dhe stërgjyshi të përbashkët (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 463).,thotë mes tjerash studiuesi  njohur shqiptar Lulzim Sahiti.

KPK reagon ndaj deklaratave të Kurtit për Banjskën: Rri larg e mos ndërhyj në sistemin prokurorial!

 

Vlera Shabani

Këshilli Prokurorial i Kosovës (KPK) ka kërkuar nga kryeministri Albin Kurti që të qëndrojë larg sistemit prokurorial dhe të mos ndërhyjë në institucionet e pavarura kushtetuese.

Ky reagim i KPK-së vjen pas kritikave të sotme të Kurtit ndaj prokurorisë e cila, sipas tij, përkundër fakteve të siguruara nga institucionet e sigurisë, nuk ngriti asnjë aktakuzë për sulmin në Banjskë të Zveçanit.

“Përmes këtij reagimi publik, KPK-ja i bënë thirrje Kryeministrit Kurti që të qëndrojë larg institucioneve të sistemit prokurorial dhe të mos ndërhyjë në institucionet e pavarura kushtetuese, siç është Prokurori i Shtetit, për të tentuar të linçojnë publikisht çdo gjë që ka të bëjë me institucionin e Prokurorit të Shtetit dhe punën e prokurorive dhe prokurorëve të shtetit, ngaqë si të tilla përbëjnë shkelje të patolerueshme në punën e pavarur të institucioneve prokuroriale” – thuhet në reagim.

Deklaratat e Kurtit KPK i ka quajtur të ricikluara e tendencioze ndaj Prokurorisë së Shtetit dhe të bazuara në veprime jokorrekte, joetike, të padinjitetshme dhe mbi paragjykime e hamendësime. Të tilla, Këshilli Prokurorial ka thënë se bëhen në secilin rast që u jepet mundësia nga kryeministri e kabineti i tij.

“Prandaj, KPK-ja, përfundimisht, dënon keqpërdorimin e fjalës së lirë nga ana e Kryeministrit Kurti, duke potencuar se sistemi prokurorial nuk do të ndikohet këto deklarata që vijnë nga qarqet e larta politike, por si institucion i pavarur dhe i paanshëm në ushtrimin e mandatit të vet do t’i shkojë deri në fund çdo rasti që është në dëm të qytetarëve të Kosovës” – ka shkruar më tej Këshilli Prokurorial.

Prokuroria Specialë është gjithmonë në dispozicion për të ndarë informacionin e nevojshëm me publikun dhe agjencitë e tjera të zbatimit të ligjit, duke pasur parasysh gjithnjë parimet e mbrojtjes së informacionit dhe hetimeve aktuale.

Në deklaratën e tij të sotme, Kurti ka thënë se mosngritja e asnjë aktakuze dhe as informimi mbi çështjen e Banjskës është e pakuptueshme.

“Ka pa numër fakte, dëshmi, pra të mjaftueshme për të ngritur aktakuza, Ky vit ishte vit i sulmeve kriminale, ka shpërputhje midis informacionit, fakteve dhe aktakuzave në anën tjetër. Dhe, ky hendek nuk mund të mbushet nga Qeveria, i takon Prokurorisë, unë jam për të ndihmuar, dhe ata për të punuar”- theksoi kryeministri Kurti gjatë një konference për media së bashku me ministrin, Xhelal Sveçla, ku edhe shpalosën disa detaje mbi sulmin e 24 shtatorit.

Serbët kanë dhënë dorëheqje nga parlamenti, nga gjyqësori dhe, në pjesën veriore edhe nga policia e Kosovës.

 Vendi është i dënuar me një cikël krizash. Ka një afat kohor strikt për krizat në Kosovë. Kronologjia është kësisoji. Së pari, pas një mosmarrëveshjeje ndërmjet liderit të Serbisë dhe atij të Kosovës, pala kosovare i cakton një afat për të bërë këtë apo atë, ose do të ngrihen barrikada në veriun e Kosovës të banuar nga serbët. Diplomatët ndërhyjnë me shpejtësi, thuhen fjalë të ashpra dhe ushtria serbe vendoset në kufi, duke u siguruar që videot e autokolonave ushtarake të qarkullojnë në mediat sociale. Nacionalistët serbë fantazojnë se në fakt do të bëjnë diçka dhe tabloidët serbë plasojnë lajme se shqiptarët e Kosovës janë gati të bëjnë luftë kundër popullit të tyre.

Në këtë pikë, një pjesë e mediave perëndimore alarmohen dhe gazetarët, të cilët duket se nuk e kuptojnë asnjëherë se NATO-ja ka mijëra trupa në Kosovë të zotuar për ta mbrojtur të njëjtën nga Serbia, mendojnë se mund ta pushtojë atë me trupa ushtarake. Pastaj, marrëveshja arrihet, dhe barrikadat largohen deri në vendosjen e tyre të radhës.

Barrikadat që u ngritën për 20 ditë janë hequr dhe të gjithë kanë shkuar në shtëpi – mirëpo kësaj radhe, rezultati do të kishte me qenë i rrezikshëm. Barrikadat ishin në fakt kamionë që bllokonin rrugët në rreth 14 lokacione. Pak më shumë se një javë më parë, teksa vizitova një të tillë në fshatin Rudare, një koleg na e tregoi një cisternë benzine. Njerëzit nuk ishin shumë të lumtur për këtë, tha ai. Cisterna ishte plot; në rast se do të kishte një incident të dhunshëm, cisterna mund të kishte shpërthyer.

Ndërkohë që po flisnim, gjyqtarë, mësues, mjekë – në fakt, dukej e gjithë elita e lartë e veriut serb të Kosovës – sillej vërdallë lart e poshtë, duke biseduar me miqtë dhe duke i ngrohur duart e tyre mbi mangallat flakëruese. Disa ishin këtu sepse donin të ishin, të tjerë sepse shefat e tyre të emëruar politikë i kishin urdhëruar të ishin. Këtu ishin edhe liderët e partisë kryesore serbe të Kosovës. Në qytetin e afërt të ndarë të Mitrovicës, ku jetojnë serbët në veri dhe shqiptarët në jug, veriu është i zbukuruar me flamuj serbë dhe i bojatisur me kreshta me shabllone të diçkaje të quajtur “Brigada e Veriut”. Aty thuhet: “Mos u shqetësoni … Ne jemi duke pritur!” Por kush janë ata? Një milici serbe në pritje? Askush nuk e di me siguri.

Me tone të heshtura, banorët më thonë se vitin e fundit janë dërguar 600 burra për stërvitje ushtarake në Serbi. Por nuk ka asnjë mënyrë për të ditur nëse nuk filloni t’u bëni pyetje njerëzve që me të vërtetë nuk do t’i vlerësonin, çfarë është e vërtetë dhe çfarë është dezinformata e përhapur nga BIA, shërbimi inteligjent i Serbisë, i cili besohet gjerësisht se mban frenat në dorë këtu. Ndërkohë, banorët e zonës ishin në radhë në pikat e automatave bankare. Me barrikadat që i kishin mbyllur dy pikat kufitare në veri, ata ishin të shqetësuar se bankat do të mbesin pa para.

Pyetni njerëzit në Mitrovicën e Veriut se çfarë duan dhe, në fund të fundit, kjo është thjesht një jetë normale – lloji që askush këtu nuk e ka shijuar për më shumë se një çerek shekulli. Por sa e mundshme është kjo? Si të pritet Nyja Gordiane e Kosovës, e cila, fatin e serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës (dhe Kosovës dhe Serbisë) e kanë lënë të ndërlidhur me njëri-tjetrin? Lufta e Kosovës përfundoi në vitin 1999, megjithatë, diplomatët dhe liderët politikë nuk kanë qenë në gjendje ose nuk kanë dashur të dakordohen për një marrëveshje përfundimtare për bashkëjetesë paqësore.

Në vazhdën e shpërbërjes së Jugosllavisë në vitet nëntëdhjetë, Kosova, krahina jugore e Serbisë, mbeti e mbyllur brenda Serbisë – edhe pse popullsia e saj ishte me shumicë etnike shqiptare, e refuzoi sundimin serb dhe u shtyp me forcë nga Sllobodan Millosheviqi, udhëheqësi i atëhershëm i Serbisë, i cili e kishte suprimuar autonominë e krahinës së Kosovës atëbotë. Pas luftës në Kosovë të viteve 1998-99 ndërmjet kryengritësve kosovaro-shqiptarë dhe Serbisë, dhe më pas ndërhyrjes së NATO-s, Kosova u bë protektorat i OKB-së. Në vitin 2008, Kosova e shpalli pavarësinë. Kjo u pranua nga shumica, por jo të gjitha vendet perëndimore dhe u refuzua nga Serbia, Rusia dhe Kina ndër të tjera. Shqiptarët e Kosovës argumentuan se kishin të drejtën e vetëvendosjes; Serbia argumentoi se integriteti i saj territorial nuk mund ta tejkalojë një gjë të tillë, edhe pse askush në Serbi nuk dëshironte apo dëshiron tani ta riintegrojë një rajon plot me shqiptarë armiqësor.

Nga totali i popullsisë prej 1.8 milionësh në Kosovë, rreth 100,000-120,000 prej tyre janë serbë. Më shumë se gjysma jetojnë në Kosovën qendrore dhe jugore, ndërsa pjesa tjetër jetojnë në veri, një zonë kompakte e ngjitur me territorin e Serbisë. Tani, thonë serbët vendas në veri, gjërat kanë ndryshuar. Marko Jakshiq, një avokat dhe aktivist politik nga Mitrovica e Veriut, thotë se Albin Kurti, kryeministri i Kosovës, “po bën të njëjtat gjëra sikurse i bënte Millosheviqi gjatë viteve të nëntëdhjeta, vetëm se tani kemi ndryshuar anë”. Është lloji i argumentit që i bën shqiptarët e Kosovës të eksplodojnë nga inati.

Unë dhe Jakshiq po bisedonim në një kafene hoteli disa qindra metra larg urës mbi Ibër që ndan qytetin në dysh. Ai e nis bisedën duke treguar se pikërisht para 10 vitesh e kisha pyetur se cila ishte zgjidhja për Kosovën ndërkohë që përgjigjia e tij kishte qenë se kufiri ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nuk ishte “aty lart”, domethënë në veri të vendit ku ishim ne, por “në urë”. Ai beson se Kosova duhet të ndahet. Është një ide që sillet vërdallë sikurse një baticë deti. Derisa u dorëzua në Hagë në vitin 2020 për t’iu përgjigjur akuzave për krime lufte, Hashim Thaçi, deri atëherë presidenti i Kosovës, dhe lideri i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, luajtën me idenë e ndarjes, mirëpo shtetet kryesore perëndimore ishin kundër një ideje të tillë.

As ndarja nuk ishte e pranueshme në Kosovë dhe Serbi. Problemi nuk ishte veriu i Kosovës, por precedenti. Nëse veriu i Kosovës i kthehej Serbisë, atëherë ç’të themi për Luginën e Preshevës së populluar nga shqiptarët në Serbi ose rajonet e banuara me shqiptarë të Maqedonisë së Veriut, ose rajonet serbe dhe kroate të Bosnjës dhe Hercegovinës? Pra, Kutia e Pandorës mbetet e mbyllur. Atëherë, si mund të jetojnë serbët e Kosovës një jetë normale në Kosovë, veçanërisht në veri?

Përgjigja për këtë pyetje është çuditërisht e thjeshtë. Me vullnet politik, nuk ka asnjë mosmarrëveshje ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe mes serbëve dhe shqiptarëve, që nuk mund të zgjidhet ose të paktën të fshihet. Të dyja palët kanë qenë pjesë e një dialogu të sponsorizuar nga BE për më shumë se një dekadë dhe shumë marrëveshje janë arritur – ndonëse jo të gjitha janë zbatuar.

Pushtimi rus i Ukrainës ka injektuar gjithashtu energji të re në negociatat, të cilat udhëhiqen nga ndërmjetësi i BE-së Miroslav Lajçak me mbështetje të  diplomatit amerikan, Gabriel Escobar. Megjithatë, që nga qershori, dy të lartcekurit i kanë ulur tensionet, duke i mposhtur krizat mbi targat, letërnjoftimet dhe tani barrikadat. Mirëpo ata kanë një plan, të mbështetur nga Franca dhe Gjermania, i cili mund të jetë baza për një zgjidhje afatgjatë. Diplomatët flasin për “dy Gjermanitë”, me të cilat nënkuptojnë se Serbia dhe Kosova mund të jetojnë krah për krah njëra-tjetrës (siç bënë dy Gjermanitë e Luftës së Ftohtë), duke mos e njohur njëra-tjetrën zyrtarisht por si shtete të pavarura.

Megjithatë, kjo është vetëm gjysma e ekuacionit. Në këmbim të njohjes de facto, që do të thotë të trajtohet si shtet fqinj nga Serbia, Kosova pritet t’i përmbahet zotimit të nënshkruar në vitin 2013 me të cilin komunat serbe në Kosovë mund të formojnë një lloj asociacioni, duke u dhënë atyre autonomi efektive në fusha të tilla si shëndetësia dhe arsimi. Gjykata Kushtetuese e Kosovës e ka refuzuar këtë lloj asociacioni dhe kryeministri aktual Albin Kurti pati bërë fushatë energjike kundër saj në kohën sa ishte në opozitë, por tani presioni është mbi mbështetësit e tij perëndimorë për ta gjetur një mënyrë për ta themeluar asociacionin e lartcekur në një formë apo në një formë tjetër.

Kriza aktuale e ka vështirësuar kauzën e normalizimit. Serbët kanë dhënë dorëheqje nga parlamenti, nga gjyqësori dhe, në pjesën veriore edhe nga policia e Kosovës. Ata gjithashtu janë dorëhiqur edhe nga asambletë lokale, duke shkaktuar zgjedhje të reja të cilat tani janë shtyrë deri në muajin prill pasi zyrat elektorale në veri u sulmuan. Tatjana Lazareviq, redaktore e faqes së lajmeve ‘KoSSev’ në veri, thotë se qyshkur serbët u larguan nga policia, pjesëtarët shqiptarë të Policisë së Kosovës janë dërguar në veri dhe banorët e atjeshëm lokalë i shohin ata “100% si një forcë okupuese”. Ajo shton se serbët në veri “nuk donin të integroheshin në shtetin e Kosovës… dhe as nuk e duan sot një gjë të tillë”. Mirëpo nëse ka një marrëveshje normalizimi mes Kosovës dhe Serbisë, mendon ajo, njerëzit thjesht do të jetojnë me të. 

Nëse do të ishte rasti, nëse do të kishte një marrëveshje, çfarë zgjedhje do të kishin serbët e Kosovës? Veriu i Kosovës mund të jetë një vend i rrezikshëm. Nëse është në interesin e Serbisë ta bëjë një marrëveshje, mospajtimi nuk do të tolerohet. Ky është një vend ku politika dhe krimi i organizuar janë në sinkron edhe më shumë se kudo tjetër në Ballkan.

Megjithë lojën me baste të mëdha të luajtura me barrikadat këto javët e fundit, nuk është gjithçka zi e terr. “Tensionet nuk kanë qenë kurrë më të larta në këto 20 vjet; Mosbesimi nuk ka qenë kurrë më i thellë” më tha Lajçak. Mirëpo Jeff Hovenier, ambasadori amerikan në Kosovë më tha se, përderisa qëllimi përfundimtar ishte njohja reciproke e Kosovës dhe Serbisë, “e cila për fat të keq tani nuk është e mundur, sfidat e sotme ende mund të tejkalohen. Nëse e shihni këtë marrëveshje, këtë punë si një hap të përkohshëm drejt kësaj… ka mundësi reale.”

Ivan Vejvoda, analist serb dhe udhëheqësi i programit ‘Europe’s Futures’ të Institutit për Shkenca Humane në Vjenë është dakord me këtë. Pavarësisht ngecjes aktuale, “të dyja palët e kuptojnë se duhet ta bëjnë një gjë të tillë, por ata ende po kërkojnë një mënyrë për të dalë si palë fituese, porse fitues nuk ka. Të gjithë do të humbasin diçka – ose më mirë, askush nuk do të marrë gjithçka që dëshiron. Por kjo është pikërisht ajo që ka të bëjë me kompromisin: të arrihet një situatë ku dikush vazhdon tutje.” Më pas ai vazhdoi me listimin e shembujve nga Irlanda e Veriut në Ishujt Faroe, nga vendi Bask deri në Tirolin e Jugut, ku janë siguruar të gjitha zgjidhjet e zbatueshme për të drejtat e pakicave.

Vetë Kurti mendon se Serbia nuk është e interesuar për një kompromis dhe Vuçiqi thotë se Serbia nuk do ta njohë kurrë Kosovën. Vuçiq ende dëshiron ndarje, më tha Kurti dhe flet sikur është “në kërkim të një makine që udhëton  në kohë, herë dëshiron të kthehet në vitin 1999 e herë në vitin 2007 [para shpalljes së pavarësisë së Kosovës], por ju e dini… treni ka ikur nga stacioni tashmë. Nuk mund të kthehemi më atje.” Shumë nga diplomatët e shohin Kurtin kokëfortë dhe kjo ia ka humbur atij njëfarë mbështetjeje perëndimore, por politika e tij për të qenë më bindës dhe energjik në raport me Vuçiqin ka dhënë rezultate. Vuçiq është në defanzivë dhe i është dashur të lëshojë pe për disa çështje gjatë muajve të fundit: më 15 dhjetor, Kurti aplikoi për kandidaturën e Kosovës në BE dhe gjithashtu më në fund ka siguruar një premtim se qytetarët e Kosovës nuk do të kenë më regjim të vizave Shengen nga viti 2024.

Megjithatë, mes gjithë këtyre zgjidhjeve teknike, një pjesë e problemit – në fakt, një pjesë shumë e madhe e problemit – është personale. Disa vite më parë, intervistova Hashim Thaçin, i cili ka qenë anëtar udhëheqës i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës kur Vuçiq ishte ministër në qeverinë e Millosheviqit. Kur mbaroi intervista më pyeti: “A po shihesh me Aleksandrin?” Në fillim, rashë në konfuzion – më pas kuptova se ai po fliste për Vuçiqin. Në ditët e sotme nuk ka të tilla finesa kur dikujt i drejtohesh vetëm me emër. Vuçiq dhe Kurti e shohin njëri-tjetrin me përbuzje. Kur Vuçiq ishte ministër, Kurti ishte i burgosur politik në një burg serb; më 1 dhjetor 2023, zt.Aleksandër Vuçiq e quajti publikisht  Albin Kurtin “llum terrorist”. Mungesa e çdo raporti personal e bën shumë më të vështirë gjetjen e një marrëveshjeje.

Pasi u larguam nga Mitrovica e veriut, unë dhe Jakshiq shkuam te ura mbi Ibër ndërkohë që po kthehesha në jug në drejtim të Prishtinës, kryeqytetin e Kosovës. Mund të ecësh nëpër këtë urë, ndonëse është e ndaluar për qarkullim që nga viti 1999. Jakshiq më tha se, si administrator i gjykatës për gjykatën e unifikuar të Mitrovicës, ai dhe kolegët e tij shqiptarë ishin ndarë me lot në sy, kur ai, si të gjithë serbët në gjykatë, kishte dhënë dorëheqjen kur serbët u larguan nga institucionet e Kosovës. Tani nuk ka më kthim prapa, mendoi ai. Por më pas ne qeshëm nëse do t’ia bëja të njëjtat pyetje edhe pas 10 vitesh. Nëse do të vëja bast, do të thosha se kishte 60-40 mundësi që do t’ia bëja të njëjtat pyetje edhe pas 10 vitesh.

Flori Bruqi

Aksidenti me eskortën e gjyqtares së SPAK-ut Irena Gjoka

Agjensia e Mbikëqyrjes Policore mbylli hetimin mbi profilin dhe personalitetin e policit Ardian Disha, i cili të premten shkaktoi një aksident me Gardën e Republikës që po transportonte familjen e gjyqtares Irena Gjoka.

Në dosje, bën me dije ekskluzivisht Anila Hoxha, përmendet se janë këqyrur edhe kamerat e sigurisë për të konfirmuar deklaratat e truprojave që thanë se automjeti i kishte ndjekur nga Rinasi deri në vendin ku ndodhi aksidenti. Nga këqyrja e kamerave të sigurisë mbi aksidentin e së premtes rezulton se vetëm një kamera ka qenë funksionale përmendet në raport.

“Nga ana jonë u kqyrën kamerat në Drejtorinë Vendore të Policisë Tiranë”, shkruan AMP, “dhe e vetmja kamerë që ka fiksuar momentin e kalimit të mjetit të Gardës së Republikës ndodhet e instaluar poshtë mbikalimit të Kasharit në orën 20:47“ .

Raporti shpjegon më tej se nga këqyrja vërehet se pas kalimit të mjetit të Gardës, dallohet nje mjet që nga lloji dhe forma, të ketë qënë mjeti “Mercedes Benz” i punonjësit të Policisë së Shtetit, Ardjan Disha, pasi targa nuk duket. Ndërkohë vijohet më tej “ Sqarojmë se kamerat në zonën e Unazës së Re ku mund të kenë kaluar mjetet nuk ishin funksionale”.

Në dëshminë e tyre punonjësit e Gardës deklaruan se e kishin paralajmëruar automjetin me targa zviceriane të mos e ndiqte eskortën dhe diçka e tillë nuk ishte marrë parasysh nga drejtuesi i mjetit. Në këtë pikë polici Disha i përgjigjet AMP-së se nuk kishte dijeni se çfarë shërbimi kryente mjeti i Gardës së Republikës dhe nuk kishte asnjë njohje me drejtuesin e mjetit të Gardës së Republikës.

Nga hetimi mbi profilin e policit në raport përmendet se ai është nga Preza dhe ka dy muaj qe është transferuar në Elbasan nga policia e Rinasit. “Nga verifikimi në kartotekë nuk ka materiale operative në ngarkim dhe në Elbasan njihet për një punonjës korrekt”, theksohet më tej.