SOKRAT HABILAJ:Grimca malli Shqipërie në Innsbruck.

Në se do të flitej për mënyrën me të cilin autorja Kozeta Krulis trokiti në dyert e letërsisë, ky tipar është sinqeriteti i saj i të bërit letërsi. Paraqitja e saj nuk ngjanë aspak me atë të shumë e shumë krijuesve të tjerë, të cilët para se të dalin tek lexuesi, marrin aq shumë masa që të zbulojnë tek ata, anë të veçanta të tyre. Bëjnë përpjekje, herë-herë jo të suksesshme, që t’i lenë më shumë vend anës së jashtme të tyre, për të lënë të kuptohet se janë duke shpallur letërsi mirëfilli. Jo, Kozeta Krulis nuk vepron aspak kështu. Ajo e ndjenë se shpirti i saj ka diçka për të treguar, qoftë edhe nga jeta e saj dhe e nis krejtësisht thjesht. Në vëllimin e saj me tregime, “Vajza nga Berati”, ajo thuajse nuk mundohet të zbukurojë asgjë, nuk mundohet të imponojë asgjë, siç ndodh me ngulmin, herë-herë bezdisës tek disa krijues. Duke vepruar kështu, ndihet qartë se nuk ka asnjë merak, le të themi, se si do të pritet libri i saj, por lë të kuptohet se kjo është jeta ime, kjo është edhe letërsia ime. Kjo jam unë dhe nuk mund të jem ndryshe. Ndodh kështu sepse në ndërgjegjen e saj, ajo ka një lidhje të fuqishme mes shtysës krijuese, dëshirës ndoshta të hershme të saj për të bërë letërsi dhe vet jetës së saj të re në Innsbruck, por edhe asaj jete që ka lënë pas. Të ëndërrosh të bësh letërsi dhe pastaj si bazë të saj të vesh jetën tënde, ky është një guxim krijues, guxim të cilit autorja Krulis e ka përmbushur me sukses. Në vijim të kësaj ideje, sa herë që imagjinata e saj kërkon të eci frelëshuar, duket se është një forcë tjetër që i dikton asaj udhën nga ku duhet të eci. Duket se një dorë e padukshme i thotë asaj të mos endet mes ngjarjeve të tjera, sepse ngjarjet i ka brenda vetes. Kjo është jeta e saj. Që në fillim duhet thënë se kjo jetë nuk ndryshon shumë nga ajo e shumë e shumë shqiptareve të tjera, të cilat morën rrugët e botës në kërkim të një të ardhmeje më të mirë. Në pamje të parë, duket se brenda tyre këto jetë, nuk është se kanë shumë gjëra për t’u treguar. Ato ngjajnë me njëra tjetrën. Janë të gjitha gri dhe duket se ne jemi mësuar me atë grinë e tyre të trishtuar, a edhe me atë monotoninë e tyre po kaq trishtuese dhe me pak interes. Por nëse afrohemi pranë çdo jete të tillë, do të shohim se asnjë nga këto jetë nuk është tamam si tjetra. Ato janë të ndryshme në brengat e tyre të pangjashme. Autorja Krulis e di këtë fakt. Dhe për këtë arsye ajo na ofron rrëfimin e jetës së saj, që ngjanë dhe nuk ngjanë me të tjerat. Ajo është si mijëra e mijëra të tjera dhe nuk e ka parë të arsyeshme të përqendrohej shumë tek zbukurime i atyre që ka treguar. Në këtë libër ka folur thjesht, sinqerisht dhe kjo e bënë atë të këndshme në rrëfimin e saj. Duhet theksuar fakti se tej pozitës së një emigranteje kur gjendet mes udhëve të botës, tej halleve dhe streseve që të imponon kjo situatë e re, ajo është krenare në rrëfimin e saj. Krenare deri në dhimbje për botën nga vjen. Kjo duket normal për t’u thënë, por në këtë botë të trazuar, sa e sa njerëz që ikën nga ky vend, gjithë mllef dhe inat, andej nga udhët e botës, janë edhe në të drejtën e tyre, që gjithsesi më dhimbje, të mallkojnë fatin e tyre të shkuar. Ndryshe nga ky realitet, kjo grua e re, së cilës jo vetëm ajo kohë, i kishte vrarë shumë e shumë ëndrra, gjen forca të zbulojë anën e bukur të vendit që kishte lënë pas. Ajo e di se kudo që të shkonte do të kishte një imazh aspak të këndshëm për vendin e saj dhe është kjo arsyeja që ajo guxon ta marr fjalën e para vet dhe të tregojë se tej imazhit të një vendi të varfër, të një vendi-bunker, ka edhe një pamje tjetër ky vend, nga e cila ajo ndihet e lumtur. Por nëse e vërejmë me kujdes rrëfimin e saj, ne që jemi pjesë e këtij vendi, do të konstatojmë se lumturia e saj është një lumturi krejt e veçantë. Një lumturi-dhimbje! Ecja e saj udhëve të botës, ashtu si edhe vet titulli i tregimit të parë, është një vrapim mbi mina. Por duket se kjo është gjëja që e shqetëson më pak autoren. E gjithë brenga e saj qëndron në faktin se si të paraqesë vendin e saj. Si të heq, atë imazh aspak pozitiv që kishte ky vend tek syri i një të huaji. “Përse keni ikur nga vendi juaj”, është pyetja më normale që mund të bëhet kudo ku priten refugjatë, por në të njëjtën kohë është edhe pyetja më e dhimbshme për atë që e do vendin e vet më shumë se veten. Është edhe paragjykimi i parë për atë që ka lenë pas vendin e tij. Për një moment duket se ajo zihet ngushtë, duket se do të pyesë veten, vërtet pse ika dhe në një kahe krejt tjetër me këtë ikje biblike të shqiptare, ajo nis e flet për bukurinë e vendit të saj. Këtë e bën me policin e thjeshtë, me këdo që takon në rrugë dhe veçanërisht me atë, i cili do të mbushë jetën e saj në vijim. Ajo hynë krenarisht mes Perëndimit. Është kjo arsyeja që edhe nisja e jetës së saj të re, nuk bëhet nga pista të njohura për një emigrante, por nga një sallon i bukur ku luhej tango. Ky nuk. është aspak zbukurim, por një gjetje artistike e bukur për të treguar se vendi i saj kishte qenë i varfër, por zemrat e banorëve të saj nuk kishin qenë të tilla, se vendit të saj i ishte imponuar një diktaturë mesjetare, po njerëzit e saj nuk e meritonin një diktaturë të tillë, se në vendin e saj vriteshin ëndrrat, por jo të gjitha ishin vrarë. Në librin e Kozeta Krulis, duket se është e vështirë të kuptohet se ku mbaron rrëfimi jetës së saj dhe ku fillon trilli artistik. Ajo nuk i ruhet këtij fakti, madje përmend pa ndrojtje ngjarje, apo edhe emra real. Kozeta Krulis nuk ka ndrojtje të thotë se si të gjitha shqiptaret, kurrë nuk ka mundur të realizojë atë që ka dashur. Ajo jetoi mes dilemës së dashurisë dhe kujdesit me prindërit e saj dhe pamundësinë e tyre për t’i dhënë asaj ato që kërkonte dhe me ardhjen e viteve nëntëdhjetë besoi se jeta e saj do të merrte një drejtim krejtësisht ndryshe. Koha e keqe e saj vazhdoi edhe pas viteve nëntëdhjetë, kur iu vra njeriu i saj i dashur dhe më në fund besoi se jeta e saj mund të bëhej edhe në një vend tjetër. Është një jetë ku pleksen bashkë lumturia dhe trishtimi. “Mua më duhet të tregoj plagët që morën pjesën më të madhe të jetës...”, thotë jo tek novela e saj, “Tango në Innsbruck”.
Libri me tregime i Kozet Krulis, “Vajza nga Berati” është i ndarë të tre pjesë, por ashtu të ndarë, të tre pjesët tingëllojnë si një e vetme. Ato janë si grimca, jo vetëm të një jete, por edhe grimca të një malli të pa rrëfyer për vendin e saj.Ky është krijimi i saj i parë letrar. Mënyra e saj origjinale e të rrëfyerit, ngarkesa emocionale dhe thjeshtësia që përshkojnë këtë libër, të krijojnë bindej se edhe në të ardhmen, ajo do të ketë për të treguar të tjera gjëra, të cilat do të tingëllojnë, po kaq të sinqerta. Padyshim krijimet e ardhshme do të jenë edhe më të arrira nga ana artistike, por gjithmonë do të kujtohet ky rrëfim i bukur, i ngrohte dhe kaq i thjeshtë i vajzës, përjetësisht nga Berati, Kozeta Krulis.

Gjëmimi i moshave

TREGIM NGA RAIMONDA MOISIU






Kur Roberti u çua nga gjumi mëngjesin tjetër, bora pat pushuar. Iu afrua dritares dhe përmes rrethit të vogël që shkoqi fryma e tij në xhamin e ngrirë paksa, vuri re se pjesën më të madhe të borës, era e kishte hedhur poshtë e lart në pirgje masive. Qielli nuk ishte pastruar ende dhe temperatura e ftohtë e dhomës tregonte se koha do të vazhdonte të ishte me ngrica e bora donte kohë të shkrihej. Gjithsesi, ishte ende errët dhe e pamundur të shihte qartas në distancë dhe trishtueshëm mendonte për zbrazëtinë e rrugëve se askush nuk do të ecte apo lëvizte me makinë gjatë ditës. Dëshironte ta flakte trishtimin dhe humorin e keq në shpirtin e tij që para Krishtlindjeve, në vend të tyre të ndjehej më i gëzuar. Por nuk mundej. Asgjë nuk kishte ndryshuar. Fati po tregohej mospërfillës me të, aq më tepër ai nuk gjente forcë për ta rifilluar jetën e tij, të ishte model për nipërit, të birin, bashkëshorten dhe familjen. Apo aq mirë të gëzonte e kënaqej me atë ç’ka i ofronte dita e re. Çdo lëvizje e bënte me kujdes e në heshtje, të mos e zgjonte Meremen që flinte ende në shtrat. “Çdo ditë e re sjell diçka të re për mirë apo për keq, -mendoi me dhimbje e me sytë e ngulur akoma në pirgjet e borës. Ky mendim i çuditshëm ia trazonte humorin dhe shpirtin herë pas here. Duke capitur këmbët hyri në banjë. Bëri të hapte çezmën por nuk mundi. Ajo kishte ngrirë. Shkoi në kuzhinë dhe morri tasin e vogël, që e përdorte enkas për t’u rruar. E mbushi me ujin e bidonit të natës së kaluar dhe shkoi përsëri në banjë. Si e vendosi në anën e djathtë të lavamanit, hodhi peshqirin në krah, me dorën e djathtë fërkoi mjekrën .
-Pse?? Pse??Pse ndodhi…pse ndodhi…, - pyeste e fliste me veten. -Ah sikur të mos kishte ndodhur! -kësaj here foli me zë dhe psherëtiu thellë. Kishte pothuajse më shumë se një muaj që nuk ishte rruar. Si mbaroi së rruari, veshi xhupin, çizmet, vuri dorezat, ngjeshi kapelen në kokë, rrëmbeu lopatën dhe fshesën në musëndër, doli në oborr të pastronte borën. Pavarësisht se nuk pat fjetur mirë natën e kaluar, nuk ndjehej i lodhur. Pas afro një ore kishte pastruar rrugën që nga dera kryesore deri në brendësi te shkallët e verandës. Hoqi dorezat dhe ngrohu duart me fyromë. Dita qe zbardhur dhe dielli shfaqej herë pas here përmes reve. U përkul mbi lopatë, morri frymë përsëri thellë, thithi ajrin e pastër, vazhdoi të pastronte shkallët dhe verandën. Kur hyri në kuzhinë, Meremja qe çuar e po gatuante mëngjesin. Vjedhurazi i hodhi vështrimin. Ajo kishte veshur gati të njëjtin fustan si të ditës tjetër, por ky ishte ngjyrë kafe i errët dhe i rrinte më mirë në trup. Kishte vënë një përparëse, që ja kishte mbuluar vithet. Në stofë ziente çajniku dhe ai pa spiralet e avullit të dilnin prej tij. Mbi tavolinë ishte një pjatë e madhe me vezë të skuqura e djathë. Ndjehu uri. Teksa nuk ia ndante sytë të shoqes, kishte diçka romantike në lidhje me sytë e saj, si i lakonte apo hapte paksa më shumë kur gatuante. Ajo ishte gruaja e tij për disa dekada, ishte virtuoze dhe rigoroze. Po ai kush ishte për të??? Meremja u kthye përnjëherësh nga ai sikur e ndjehu që sytë e tij vështronin atë. Ia bëri me shenjë që mëngjesi ishte gati. Por ai ishte i mërzitur. Me të shumtën e ditës e kalonte në shtrat. U përpoq të sillte në kujtesë Krishtlindjet mbresëlënëse të disa viteve kaluar, së bashku me Erën kishin bërë njeriun prej bore në oborrin e motelit ku edhe i kaluan ato.
Era!!!!!-mërmëriti emrin e saj. Cepi i buzës iu drodh padashur.
-The gjë Robert?- e pyeti Meremja
-Më beso, unë kurrë nuk kam qenë më i lumtur……Ti më do mua ky që jam e kështu si më ke njohur . Por ka diçka që ti nuk e di. Në rast se ne do të vazhdojmë ta adhurojmë njëri-tjetrin si më parë, edhe në të ardhmen, unë nuk mundem ta mbaj më gjatë, këtë sekret nga ty, gruaja ime. Dua që ti të mësosh gjithçka, -i tha ai duke e afruar pas vetes. Ra zilja e telefonit. Meremja u shkëput nga krahët e Robertit dhe rrëmbeu receptorin.
-Mama, Diana lindi vajzë! Ajo filloi ta uronte e qeshte me të madhe nga gëzimi. Roberti nuk lëvizi. Ai ia bëri me shenjë të shoqes se nuk dëshironte t’i fliste të birit në telefon. Kur Meremja uli receptorin, me sytë e lotuar e të habitur i tha;
-Po ju të dy, ç’kini, që kini kohë nuk i flisni njëri-tjetrit??? Ti duhet të gëzohesh që ai u bë me vajzë…..
-Me vajzë !!- i tha vetes Roberti dhe duke hequr këmbët zvarrë u drejtua për në dhomën e gjumit.
-Qenka shumë ftohtë këtu..., -foli me veten dhe u shtri në krevat.
Roberti sa herë që udhëtonte seç kishte një ndjenjë të çuditshme. Dëshironte të ulej e të mbështetej pas dritares së autobusit. Kështu bëri edhe kësaj here, i ulur në sediljen e parë soditëte gjithçka nga dritarja e vogël dhe hiqte herë-pas-herë lëngun e frutave”Amita”. Retë ishin të vogla aty këtu në qiellin blu, shumë larg për t’i prekur.
Si Era!- i tha vetes dhe lakoi buzën lehtë. Nuk para aludonte poetikisht për ndonjë gjë në të vërtetë. Vetëm njëherë në jetën e tij pat qënë ashtu, disi i thyer në moshë, ëndërronte të ardhmen e tij romantike, me vajzën flokë gështenjë, e cila kishte qenë pjesë e jetës së tij për aq kohë sa ai mundej ta kujtonte. Por kur ajo u largua pa lënë gjurmë për një kohë me dikë shumë më të ri nga Roberti, me premtimin për tu martuar me të. Roberti përkuli kokën dhe psherëtiu për të disatën herë. Diçka për ta mbajtur atë larg nga mendimet derisa të arrinte në Sarandë.
-Ku po shkoni në Sarandë?-dëgjoi një zë vajze të pyeste. Duke pirë “Amita”-ën, kthehu kokën në të majtë .
“Nuk mundem për këtë bisedë rastësore me dikë tani, nuk mundem, -mendoi. Burri pranë tij u përgjigj mbyturazi, si duket e kuptoi që pyetja ishte për të.
-Është rrugë e gjatë, dhe besoj se nuk mërzitesh të bisedojmë, - i tha ajo përsëri atij. Vajza ishte shumë simpatike dhe tërheqëse. Burri u befasua që ajo pati zgjedhur atë për të biseduar gjatë rrugës. Roberti psherëtiu përsëri. E vetmja gjë dëshironte të dëgjonte atë bisedë gazmore mes të dyve. Vështronte qiellin, retë, zogjtë, pemët, barin, malet dhe gjithçka i ngjante me portretin e Erës, që kishte zënë vend të përhershëm në mendjen e përfytyrimin e tij.
-Në Sarandë po shkoni?-e pyeti ajo përsëri. Paçka zhurmës së motorit të autobusit zëri i saj dëgjohej më qartë se zëri i tjetrit. Roberti nuk e dëgjoi atë të përgjigjej dhe u përgjigj në vet me vete:
”Po, po. Po shkoj në Sarandë për t’u takuar….”
-Ndonjë grua, hëëë?- e pyeti ajo burrin, por kësaj here duke e ngritur akoma më shumë zërin dhe iu afrua më pranë. Roberti u shtang. Çfarë ishte ajo fallxhore, apo nga ato që kanë aftësi të lexojnë çfarë ke në mendje??!!
-Jam në vitin e fundit për psikologji, - i tha vajza atij.-Unë mund të them kur një burrë i dashuruar edhe oqeanin do të kapërcente për një grua.
-Është gruaja apo ndonjë e çastit? Në internet e ke njohur??
“Asnjëra, as tjetra. Era pat qenë e dashura e tij. Sepse ashtu dëshironin të ishin për katër vjet, ajo studente e ai pedagogu i saj në Universitet.. Në ato vite kishin pëshpëritur, sekretet dhe të ardhmen e tyre. E ardhme që kurrë nuk erdhi…Fytyra e Erës shndriste, e bukur, e ëmbël, inteligjente, kishte vëmendjen e gjithë meshkujve e të gjitha moshave në auditorin e Universitetit, përfshi këtu edhe veten e tij, pedagogun e historisë. Kjo ishte e gjitha e motivuar. Ai jetonte, punonte, merrte frymë vetëm për të .Por erdhi casti I diplomimit dhe ajo u largua të martohej me doktorin që kishte njohur në internet, në qytetin e lindjes . Priti për katër vjet dhe ja dy ditë më parë ajo e telefonoi. Mes ngashërimit e lotëve I kërkoi të shkonte në Sarandë të takoheshin në atë qytet ku nuk i njihte askush…”
-Ma tregoni pak emrin, të lutem,vetëm emrin, jo mbiemrin, - i tha vajza bashkudhëtarit të saj.
“Era”-tha Roberti dhe vuri re se kishte folur me zë dhe ia nguli sytë burrit ngjitur. Ai po gërhiste.
-Sa kohë kini që e njihni atë?
“Unë e njoha atë kur sapo I kishte mbushur 23 vjetët dhe unë isha aty rreth të gjashtëdhjetave…….
-Tani ju jeni…..?
“Shtatëdhjetë”
Por, fjalët i tha nëpër dhëmbë, biles fare me veten e tij.
Si ngritën njeriun prej bore para derës së motelit hynë në dhomën e tyre. Roberti e mori ndër krahët e tij. Era mbështeti kokën në supin e majtë. Duke e vështruar ai i pëshpëriti:
-Valëzojmë, Era”
Ajo e vështroi duke i përpëlitur sytë e bukur dhe mollëzat e faqeve ishin ende të kuqe.
-Vallëzojmë, e dashur”, - përsëriti ai.
-Çfarë? Ajo ia dha të qeshurit.
-Era, hajde të vallëzojmë bashkë. Jemi vetëm të dy në këtë dhomë, biles edhe dyshemeja është vetëm për ne të dy!
-Nuk ka muzikë, këtu- tha ajo me buzën në gaz.
- Ti do të këndosh, - i pëshpëriti në vesh Roberti.
-Po këtu nuk ka as piano, as manjetefon, as televizor, as radio. Kështu që unë nuk mund të këndoj e vallëzoj në të njëjtën kohë, - i shfajësohej ajo.
-Po ti pse nuk këndon ndonjë nga ato serenatat që di ti….?- e pyeti Era papritur dhe qeshi.-Megjithatë është ftohtë këtu. Nuk ka ngrohje.
-Ke të ftohtë?- e pyeti ai dhe e mbështolli me krahët e tij.
-Jo,-tha ajo pa ia ndarë vështrimin.
Roberti dhe Era u ulën në divanin pranë dritares. Ngjyra rozë e mollëzave ishte përtërirë disi, sytë e saj të mëdhenj shkëlqenin, dhe tashmë ai e dinte që ajo ishte e tija. Era mori dorën e tij. Kryqëzuan gishtat fort.
U ngritën përsëri. Të paktën të vallëzonin për disa minuta. Le të mbetej kujtim i bukur…!
Roberti filloi të këndojë serenatën që e kishte shumë për zemër.

“Ta dish ti ç’pësoj kjo zemër,
Ta tregoj un’ me kitarë,
Kur i pashë dy syt’ e bukur,
Deri atëherë s’kisha parë, s’kisha parë,
s’kisha parëëë….
-;-
Ato duar aq të vogla,
Mund të luanin në kitarë,
Kur i puthën buzët e mija,
Le të ndodhem si në faj, si në faj,
si në fajjjj…..
-.-
Me mall do ta kujtoj,
Këtë natë jo se harroj.
U vonova më the e prit,
Ditën tjetër mos më prit,
Sa vite do të kalojnë,
Këtë natë jo se harroj,
Dhe do qeshim unë e ti,
Do kujtojmë dashurinë….

Era mbylli sytë. Mbështeti kokën në shpatullën e tij, mërmëriste edhe ajo tingujt e serenatës. Ndjente ritmin e frymëmarrjes të Robertit t’i ngrohte qafën dhe kënaqej teksa valëzonte me të. Ai ishte i shëndetshëm, i pashëm, fisnikëria e tij binte në sy dhe vallëzonte shumë bukur. Vazhdonte të këndonte lehtë nëpër buzë. Hapi sytë, i buzëqeshi atij dhe ngriti paksa zërin, bashkoi atë me zërin e tij. Ai e afroi më pranë vetes. Sytë e bukur, buzët e tejhapura nga buzëqeshja, e brishtë, lozonjare ajo vallëzonte lehtë si fllad pranveror që përtërin qelizat e trupit dhe ai më shumë se kaq lëvizte pas hapave të saj dhe shijonte nurin e bukurisë së saj. Era qeshi. Po kështu edhe ai. Ia mbante dorën e majtë të saj lart shtrënguar në të tijën, dhe dorën e djathë e kishte në shpatullën e saj. Ndjehej e lehtë pendë sikur këmbët nuk i preknin në dysheme. Kur mbaruan së kënduari serenatën, ajo ishte pafrymë. E përflakur, e lumtur ajo i buzëqeshi Robertit dhe i erdhi keq që serenata mbaroi. Sytë e tij shdrritën dhe ai nguli ato në të sajat. Ai vetëm i buzëqeshte. Mbylli sytë përsëri dhe kredhi gjoksin në të tijin. Ndjehu barkun t’i prekte orën e xhepit, ngrohtësinë e trupit dhe aromën mashkullore përzier me atë të kolonjës. . Kofshët e saj prekën të tijat dhe ata filluan të mërmërisnin serenatën dhe vallëzonin përsëri. Ajo ishte aty ku ajo dëshironte, aty ku i përkiste e kishte bërë zgjedhjen e saj. Nuk kishte rëndësi mosha e Robertit. Për momentin ajo kishte gjetur diçka, kishte gjetur atë që kishte ëndërruar, pjesë e dëshirës dhe që vërtet ekzistonte në jetë. Ajo kishte gjetur veten e të vërtetën në mirësinë e shpirtit të tij.
“Era”,- i mërmëriti ai emrin rrëzë veshit. Kishte diçka intime në atë pëshpërimë që e bëri t’i kalonte valë e nxehtë në tërë trupin deri në thonjtë e këmbëve.
“Po”, - i tha ajo duke zmbrapsur disi kokën dhe i buzëqeshi. Ja hodhi krahun rrotull qafës dhe me gishtat i përdridhte flokët. Sytë e tij përshkënditën, ai afroi kokën shumë pranë të sajës. Roberti mbylli sytë dhe e puthi atë. Ajo u kredh e tëra në atë puthje. Kishte provuar edhe më parë puthje nga i dashuri i saj, që ishte shumë më i ri se Roberti, dikë që ajo e pat njohur në internet e mendonte se ishte në dashuri me të. Por kurrë nuk pat qenë si kjo puthje…Roberti ia hodhi krahët rrotull qafës dhe me gishtat e njërës dorë i zgjidhi nyjen e lidhëses të flokëve. Ato i ranë mbi supe deri poshtë belit. Ia morri buzën e sipërme mes dy buzëve të tij dhe kur ajo hapi gojën plotësisht gjuha e tij i ngacmonte gjuhën. Ajo u lëshua e tëra në gjoksin e tij dhe trupin ia përshkoi zjarrmia. ”Era”! Ai përkuli kokën dhe thithte aromën e gushës e shpatullave të saj. Duart e tij mbërthyen gjiret poshtë shallit që ajo e mbante akoma. Kur ngriti kokën flokët e shpupurisur i ranë mbi ballë, ajo dalloi sytë larushë të tij të shdrrisnin nga pasioni. “Oh, sa të dua! Sa dua të jemi në shtrat, dua të hyj brenda rrobave tënde,- i belbëzonte ai. Ajo e dinte, e ndjente atë përtej cdo dyshimi se ai nuk e kishte detyruar atë, të vinte aty, apo thjesht për një puthje , por dicka më shumë se kaq. Ata ishin dashuruar që me shikimin e parë, aty në auditor teksa ai jepte leksionin, ndërsa ajo e dëgjonte dhe vështronte me vëmendje. As vetë nuk e kuptuan si dhe pse ndodhi, vetëm kur një ditë e panë veten në krahët e njëri tjetrit. Ajo nuk kishte bërë dashuri më parë, përveç disa puthjeve, kur Enoja vinte dhe e takonte. Ndodhej mes dy dashurive. Ky mendim e rrëqethte. “Po, edhe unë atë dua,- i tha ajo mbytazi, me zërin që nuk i ngjasoi si i saj. Ishte çliruar nga ankthi i fjalëve, kishte fituar dëshira e pasioni, liria e zgjedhjes së saj. Marrëzia e saj! Ai e tërhoqi më pranë vetes dhe buzët e tij mbuluan të sajat.
-Do të jetë mrekulli! Natë e paharruar! Ai ziente përbrenda për të, asnjëherë nuk kishte ndjerë aq shumë për asnjë grua tjetër në jetë. Biles as për Meremen! Ai admironte, dashuronte në marrëzi vajzën me flokë gështenjë kaçurrela dhe emrin ERA! Në këtë moment ai nuk imagjinonte askënd, më të bukur e më të dëshirueshme se ajo. Me ngadalë ia hoqi të gjitha kapset e flokëve. Gishtat e tij përshkonin ato dhe mundohej t’i shtrinte kaçurrelat. I mblidhte shuk në dorën e tij, afronte fytyrën e saj pranë dhe i puthte sytë, hundën, gushën, faqet dhe buzët.
- Do të jetë e mrekullueshme, - i tha ai
-Unë jam studentja jote,- i tha ajo dhe i puthte mjekrën.
-Jo sonte,- i tha ai duke ia marrë buzët në të tijat. –Sonte ti je e imja….
-Dhe sonte ti je i imi,- e plotësoi ajo.
-Po sonte,- i tha ai dhe i puthi përsëri sytë e mbyllur, buzët, gushën, gjoksin.
-Sonte, Era ime! Ai ia hoqi shallin dhe e flaku mbi karrigen pranë dhe me dorën tjetër uli zinxhirin e fustanit të saj nga mbrapa. Ndjehu gishtat e saj të dridheshin teksa ajo i lëmonte flokët, buzët dhe trupin t’i dridhej. Ajo u shtri në krevat dhe vështronte Robertin të hiqte rrobat e tij. Ai i buzëqeshi dhe hyri në krevat. E mori poshtë vetes, dhe vuri duart nën të, Ngadalë mundohej të penetronte. Ajo ofshante lehtë në çdo përpjekje të tij, ai ndjente trupin e saj të ngrohej dhe piklat e djersës. Dëgjonte ritmin e frymëmarrjes së saj dhe krahët e saj që e tërhiqnin më shumë pas vetes. Ajo ishte e virgjër. Roberti priti derisa ajo u qetësua dhe penetroi përsëri e përsëri derisa ai dhe ajo arritën momentin e bekuar. Ai ofshau thellë përkundrejt fytyrës së saj dhe lëshoi gjithë peshën e trupit mbi trupin e saj të ngrohtë. Ashtu të bashkuar shtrinë këmbët, të përqafuar e të lumtur prisnin agimin e ditës së re…
Ajo ishte vajzë e re plot ëndrra dhe sekrete, studentja e tij, ndërsa ai ishte i thyer në moshë, pedagogu i saj, dhe në atë natë dimri të Krishtlindjeve me stuhi bore ata kaluan natën më të bukur, të jashtëzakonshme e plot pasion të jetës së tyre. Era Pishtari i jepte kurajo vetes ta harronte atë natë, por nuk mundej. Ditë e net të tilla do të vinin më pas, sa Era do të dëshironte të flakte të gjitha sekretet e saj, -përveç se një- të fitonte zemrën fisnike të Robert Aleksit,-jo të Pedagogut, por të njeriut që ajo tashmë dashuronte….
“…Era….!” Ajo u zhduk katër vjet më parë dhe ai shpesh e detyronte veten të mos e mendonte apo ta sillte në kujtesë emrin dhe fytyrën e saj. Por ishte e pamundur ! Ajo ekzistonte në mendjen e përfytyrimin e tij. Befasohej gjithmonë në veten e tij, me sinqeritetin dhe sfidën e ndjenjave. Dhe ja pas një kohë tejet të gjatë e të vështirë, kur gjithçka tashmë dukej e qetë, kur ndjenja e trishtimit nuk i hiqej nga shpirti, Era thyen heshtjen duke i telefonuar. Gjatë gjithë atyre viteve edhe kur ishin bashkë , kjo ishte hera e parë që ajo i telefonte. Era ishte e heshtur gjithmonë. Fytyra e saj fliste gjithçka. Kujtimet vërshuan në mendjen e tij, u ngulën si thika me dy presa në zemër. Atë ditë Roberti si zakonisht qëndronte poshtë blirit sipër në Belvedere, ku takoheshin gjithmonë, larg syve dhe vëmendjes të të tjerëve. Si në pëllëmbë të dorës shihte grupet e studentëve në oborrin e Universitetit dhe kërkonte me sy Erën. Ai e dallonte atë mes turmës së tyre nga flokët, buzagazi dhe mënyra çapkëne si ajo fliste me shokët e shoqet e kursit. Filloi të shihte një nga një fytyrat. I tha vetes ndoshta ajo kishte planifikuar ndonjë të papritur. Ajo ishte e tillë. Gjithmonë e befasonte me surpriza. Futi dorën në xhepin e xhaketës dhe preku medaljonin gdhendur me gur argjendi. Brenda ishte fotoja e tyre, duke qeshur atë natë në dhomën e hotelit. Atë natë ai e puthi atë. Edhe ajo e puthi atë natë! Bënë edhe dashuri atë natë! Po shqetësohej që nuk po e shihte dhe valë e nxehtë i kaloi poshtë këmishës dhe kollaros. Po sikur??!! Era? Të gjithë e njihnin Erën!
Por askush nga ata nuk e dinin ku ishte Era! Nuk lëvizi nga vendi megjithëse kaloi më shumë se një orë e ajo nuk po dukej. Çfarë do të mendonte ajo për të, në rast se vinte e ai nuk ishte aty??? Do të mërzitej shumë e mendonte se ai ndërroi mëndje. Do të hidhërohej e trishtohej. Ora shënoi dhjetë e mbrëmjes dhe Roberti ishte akoma aty mbështetur te pema shpresëhumbur, gërvishte medaljonin në xhep. “A e kini parë Era Pishtarin??!!- pyeti me zë të lartë askushin. Zëri i tij ushtoi në atë park të heshtur e braktisur nga Era! Pastaj i dëshpëruar ulërinte dhe gërmonte tokën, shkulte barin, shtrëngonte grushtat e mbushur plot bar.
Era!, -thërriti përsëri. Jehona e emrit të saj u dëgjua larg-larg e kurrë nuk ndali. Era, vajza që e kishte dashur me shpirt, vajza që kishte hapur dhe mbyllur derën e zemrës së tij. Përjetë!
Roberti u akomodua në hotelin në qendër të qytetit. Ishte ulur në sallonin e madh të tij në pritje të Erës. Era po zbriste ngadalë shkallëve të hotelit. Pastaj doli në një korridor të vogël e të shkurtër, ndjehu zhurmën gumëzhitëse dhe erën e këndshme të kafe ekspres të vinte nga banaku. Kur pa Robertin ulur në kolltukun prej lëkure, zemra filloi t’i rrihte. Të njëjtën gjë mendoi edhe për atë, ndoshta zemra e tij rrihte më fort. “Nuk paska ndryshuar shumë”, - i tha vetes. I duhej ta mblidhte veten dhe të tregohej e fortë, pse jo edhe e mençur. Ia hodhi sytë pikturës në të djathtë. Kishte filluar të plasaritej vende-vende. “Si piktura e jetës sime!- i foli përsëri vetes. Iu afrua pranë. “Era”-dëgjoi zërin e njohur të profesorit. Morri frymë thellë. -Profesor,- shqiptoi ajo. -U gëzova që kini ardhur dhe takohemi përsëri. Roberti heshtas ia mori dorën në të tijën.
“Era Pishtari,- tha ai më në fund duke i buzëqeshur lehtë. Sytë iu mjegulluan, por megjithatë nuk ia hoqi vështrimin. “Çfarë i ka ndodhur Erës?? Pse fytyra e saj është e zbehtë, bukuria sikur është venitur?? –pyeti veten i tronditur. U ulën të dy përballë njëri-tjetrit. Era e kuptoi shqetësimin që pësoi Roberti kur e pa atë. Për të ndryshuar atmosferën ishte gati t’ia fillonte, t’i thoshte pse e telefonoi dhe dëshironte ta takonte.
-Kam kaluar një periudhë shumë të vështirë. Kam marrë disa vendime shumë të gabuara dhe zgjodha t’i mbaj sekret, ta vuaj atë të fshehtë për vite. Qerpikët e syve iu puthitën së bashku, por Roberti nuk foli. Vazhdonte ta dëgjonte.
-U largova pa të thënë as edhe fjalën “mirupafshim”, duke flakur kështu lumturinë e atyre viteve. Erdha të jetoja në qytetin tim, që e quaj më të mrekullueshmin në botë. Kishte momente e mendoja se e kisha humbur përgjithmonë. Përpiqesha të mos mendoja, të harroja, se çfarë kam bërë dhe çfarë humba. Mundohesha ta mposhtja emocionin që më kapte, në mënyrë që unë të jetoja jetën të paktën paskëtaj, çdo ditë! Fytyra e Robertit ndryshonte nga emocionet, ndërsa Era fliste. Kur u ktheva në Vlorë takova Enon, me premtimin se ai do të martohej me mua.
-Kë? Kush është Eno? – e pyeti Roberti me sytë e zgurdulluar dhe zë të dridhshëm.
-Eno, është doktori që unë dashuroja. Ai që njoha në internet!
-Ti kurrë nuk ma kishe përmendur emrin e tij,- i th ai nëpër dhëmbë.
-Mundohesha t’i rezistoja atij tundimi, mos përmendja emrin, për të parë fytyrën tënde sepse unë e dashuroja atë. Unë isha në dashuri me ty, dashuri që nuk doja ta humbisja, por që e humba. Ishte diçka e çuditshme si ato brengat që të mbajnë mbërthyer e nuk të lëshojnë. Unë isha e detyruar të lodroja mes dy dashurive!
-Era, nuk po të kuptoj çfarë dëshiron të thuash?- e pyeti. Era shkundi kokën. Ajo pikërisht për këtë i kishte telefonuar dhe kërkuar Robertit të takoheshin aty. Kishte vendosur t’i tregonte gjithçka që nuk po dinte si e nga t’ia fillonte.
-Unë kurrë nuk do ta takoj më Enon. Ishte diçka që erdhi krejt si shigjetë dhe shpoi zemrën time tejpërtej. Më dhembi shumë, sa edhe sot po e vuaj. Eno më tha se ai ishte i martuar dhe se jeta është e shkurtër e nuk mund të prishte familjen. Por ajo kohë, ai moment dhe zhgënjim, ishte mjaftueshëm për të mësuar se ju nuk mund të mbani sekrete nga njerëzit që ju dashuroni. Sepse kështu ju do të keni plotësisht lumturinë e dashurisë së tyre, siç ishit ju, profesor!
-Unë nuk jam më profesori tënd.. Jam Roberti, i dashuri yt, kështuqë nuk duhet të mbash sekrete më…..-e ndërpreu ai.
-Dashuria për ty, më thoshte se duhet të bëhem e fortë. Vetëm në këto vite kanë ndodhur gjithë këto,-- i tha ajo. Tundte kokën. As ajo, as Roberti nuk thanë as edhe një fjalë të vetme për një kohë. Të dy notonin në mendimet e tyre.
-Është hera e parë që unë kam dëgjuar nga ti të flasësh kaq shumë, në këto vite që ne të dy njihemi,-i tha ai përmallueshëm.
Cepat e buzëve të saj dridheshin.
“Era”,- Roberti shqiptoi ëmbël dhe butë emrin e saj.-Më kujtohet kur ti i lidhje flokët bisht mbrapa, tundje atë sa majtas –djathtas, zbardhje dhëmbët , duke më treguar diçka që ti kishë bërë apo mësuar, gjallëroheshe dhe dëshiroje aq shumë ta bisedoje me mua. Bëja gjithçka vetëm ti të ishe e gëzuar dhe e lumtur. Plot pyetje që ti kërkoje përgjigje nga unë. Ndjehu e lirë Era, çfarë kërkon nga unë tani!
-Po ju them atë që kam mësuar nga jeta. Kam mësuar se sekretet mund ta shkatërrojnë dikë. Është më keq ta mbash përbrenda. Roberti përpëlitëte sytë nga padurimi për të mësuar çfarë kishte Era. Ai nuk ia ndante sytë. Ajo u çua në këmbë. Qëndroi për disa çaste ashtu humbur në sytë e tij. Iu afrua dhe u ul në një kolltuk me të. Ngjitur më Robertin.
-Dëgjo Robert, unë po të tregoj të vërtetën. Unë mund të humbas gjënë më të madhe e të shtrenjtë që unë kam tashmë ,-jetën! Unë jam shumë e sëmurë. Kam një sëmundje të pashërueshme…… Po ta them këtë se dua të ndjehem e lirë, por kjo mund të çlirojë edhe ty nga ankthi…,- i tha ajo duke e përqafuar mes lotëve dhe ngashërimit. Ai e shtrëngoi fort pas vetes dhe i fërkonte kurrizin, flokët, duart…
-Unë jam këtu përsëri, Era ime,. Jemi përsëri bashkë, - pëshpëritëte duke e shtrënguar fort. Lotët e Robertit lagnin gushën e saj.
-Hajde të shkojmë lart në dhomën time,- i pëshpëriti ajo. Të dy morën ashensorin.
-Këtu është më qetë të bisedojmë, - i tha ai. Roberti tentoi ta puthte në faqe. Era tundi kokën, duke i thënë jo, biles pa i thënë asnjë fjalë. Pastroi fytin, të cilin e ndjente të ngarkuar nga pështyma. Përpiqej të mbahej e ndjente praninë e Robertit. Ai vetëm e vështronte dhe kujtonte fytyrën e saj rrëzëllitëse, ku çdo tipar i ngjalltë një kujtim. Teksa ai vazhdonte ta shihte, Era kujtonte fytyrën e tij ashtu siç e pat njohur, ashtu si ajo do ta kujtonte gjithmonë.
-Dua të them pse unë u largova ashtu fshehtas ditën e diplomimit, -i tha Era në qetësi. Toni i zërit, që doli nga brenda saj, e befasoi edhe atë vetë.
-Tashmë ajo i përket të kaluarës, Era. Nuk ka rëndësi më. Ne jemi bashkë. Unë të dua Era!
-Edhe unë të dua Robert!!
-Por unë dua që ti të mësosh gjithçka! Sepse ka një grimë brenda meje, që ti nuk e di akoma. Roberti dëshironte të fliste por Era e ndërpreu, duke i vendosur pëllëmbën mbi gojë.
-Lërmë të mbaroj, Robert!-i tha ajo. Roberti puthi pëllëmbën e saj. Era qau me ngashërim. Më pas largoi atë. Vuri duart rrotull gjunjëve dhe vazhdoi të fliste:
-Unë u ktheva në qytetin tim, për të punuar dhe martuar me Enon. Por, si të tregova më parë, ai ishte i martuar. Kur mësova të vërtetën, pësova tronditje e dëshpërim të thellë. Nuk dija ku të shkoja. Merrja tableta të qetësohesha. Dëshiroja të telefonoja e të tregoja gjithçka, por mendova se ti kishe qenë i zëmëruar me mua. Nuk kisha me kë komunikoja e të shkëmbeja një mendim. Isha e vetmuar. Roberti me duart që i dridheshin, ledhatonte fytyrën e saj. Era vuri përsëri duart rrotull gjunjëve. Morri frymë thellë. Ti, Robert ishe e vetmja gjë që nuk mund të harroja. Më duhej të sakrifikoja dashurinë tonë dhe kjo pothuajse më rrënoi shpirtërisht. Unë kurrë nuk kam dashur njeri tjetër që atëherë kur Eno më la. Dhe ja ku jemi të dy përsëri. Era qante. Lotët rridhnin nëpër fytyrën e saj të zbehtë.
Top of Form
- Robert, e di, e ke të vështirë të pranosh të vërtetën, por ai që më zhgënjeu është doktori, Eno Aleksi, biri tuaj!!!
-Eno, Eno! –Roberti shqiptoi emrin e tij, gjaku i ngriu në venat. Shtrembëroi fytyrën nga dhimbja që ndjehu në gjoks. Ai vështronte atë të qante…
Roberti formoi numrin e telefonit. -Po, baba, - u përgjigj Eno. Roberti mbylli sytë. Ndjehu lotët e nxehtë t’i binin faqeve. Ndolli hundët dhe fshiu ato me kurrizin e dorës.
- Baba, fol çfarë ke? Je mirë? Mos je i sëmurë?
-Jo, jo, unë mirë jam, por….. - iu përgjigj me ngashërim. Nuk mundej të fliste.
-Baba, ti po qan,??! Çfarë ka ndodhur tregomë?- dëgjonte zërin e shqetësuar të Enos.
-Era, Era Pishtari! Është shumë e sëmurë…, -i tha mes gulçimeve ngashërues. Mbylli telefonin. Ecte në korridorin e spitalit drejt dhomës ku dergjej Era. Zilja e telefonit ra disa herë, por ai nuk e ngriti. Ishte Eno! U ul me ngadalë anës shtratit. Era hapi sytë. Lotët filluan të dilnin nga sytë e saj të lodhur. Roberti ia fshinte ato me pëllëmbën e dorës.
-Era, të dua shumë!
-Unë të kam dashur tërë jetën time, biles edhe kur ti nuk ishe, -pëshpëriti Era.-Do të bëjmë dashuri si atëherë?? Unë nuk jam më e bukur??
-Unë kurrë nuk do të largohem nga ty, Era ime, - i tha Roberti. Buzët e tyre u puthitën dhe pëshpëritjet e ëmbla u shkrinë në gojën e njëri-tjetrit. Roberti e mori ndër krahët e tij. Ajo po ashtu hodhi të sajat rrotull shpatullave ende të forta të tij, për të mos u ndarë më. Gjysma e hënës doli nga reja dhe ndriçoi dritaren pranë shtratit dhe buzëqeshjen e fytyrës së të dyve. Roberti hyri në shtratin e saj. Ajo mbështeti kokën në krahun e tij. Ashtu gjysmë i ngritur, i përkëdhelte buzët, sytë, flokët ia largonte nga balli, të tjerat ia shtrinte më gishtat përgjatë gjoksit. Era mbylli sytë. Thithi ajrin që hynte nga dritarja e hapur. Hapi përsëri ato, kthehu vështrimin nga Roberti. Sytë e tij lotonin. Ai i buzëqeshi dhe kthehu kokën mënjanë të fshihte lotët. Era psherëtiu thellë. -Robert, unë…unë…nuk do të largohem pa të thënë mirë u pafshim më,- i premtoi ajo me zërin e vakët.
-Era, je mirë??- e pyeti ai i shqetësuar.
-Ndjehem e lehtë, disi ndryshe, e lehtë nga koka në këmbë, - iu përgjigj ajo ngadalë. Era për çudi ia dha të qeshurës. Edhe ai i buzëqeshi.
-Puthmë, Robert, puthmë, një shtjellë e bardhë ajrore po më çon lart në qiell… - i pëshpëriti ajo. Roberti ia zbërtheu kopsat e këmishës. Era hapi krahët, përqafoi Robertin dhe gjithçka përreth. Pastaj ajo, ia nguli sytë Robertit dhe me gishtërinjtë tregonte qiellin e errët dhe hënën që e ndriçonte atë. Mbështeti kokën në gjoksin e Robertit. Psherëtiu lehtë dhe mbylli sytë…… Roberti e afroi më shumë pas vetes. Vuri buzët mbi ballin e saj. Ngashërente…
Kishte gjithë ditën shtrirë në krevat. Meremja hyri në dhomë me tabakanë në dorë.
-Të solla kafenë. Shumë ftohtë këtu. Ndize kaloriferin të ngrohet dhoma,- e qortoi ajo. Roberti nuk i foli. Mbi komodinë i zuri syri një libër. Lexoi titullin “Hani dhe i biri”, autori Maksim Gorki. I hodhi vështrimin mendueshëm e çuditës të shoqit.
- Është libër shumë i vjetër, - mendoi.
Largoi paksa librin dhe vendosi tabakanë pranë. Morri librin në dorë dhe po shfletonte. Roberti u çua paksa, si u mbështet në krevat filloi të pinte kafenë. Ra zilja e telefonit. Meremja nxitimthi doli nga dhoma për në kuzhinë. Ngriti telefonin. Ishte i biri, përsëri. Me telefonin në dorë u kthye në dhomën e gjumit.
-Është Eno. Kërkon të flasë me ty, Robert. Foli djalit të lutem, - i tha ajo duke këmbëngulur. Roberti la kafenë mbi komodinë dhe morri telefonin,
- Eno, t’u rrojë vajza, - e uroi Roberti qetë.
-Baba, e di si ja vura emrin vajzës, Era, Era! , - i tha i biri duke qeshur dhe lotuar.
Sytë e Robertit rrëzëllyen nga rrebeshi i lotëve që nuk mundi t’i mbante. U çua vërtik nga shtrati. Merjemja shikonte e shtangur çdo veprim të tij. Roberti hapi dritaren. Jashtë kishte filluar të frynte era e jugut. Po shkrinte borën. Bashkë me të edhe ftohtësirën e shpirtit të tij.

SHQIPONJA

(Ia kushtoj Th... )


NGA RIZA LAHI


Shqiponja rronte në majën më të lartë të malit më të lartë dhe shihte gjithçka poshtë krahëve të saj të fortë, të mëdhenj dhe me pendë si teha thikash. Me ata krahë ajo çante retë, kur i tekej të afrohej ca më pranë diellit apo, kur vërsulej teposhtë. Që nga lartësitë e saja sovrane, me sytë e saj të kaltër e të bukur, po kaq të egër dhe lakmitarë, ajo pikaste viktimën e saj që përtej; që nga thellësirat blu të lartësirave. E pikaste, përpilonte planin e saj me shpejtësi dhe absolutisht të pagabueshëm, dhe vërsulej me krahët mbledhur drejt fushës apo shpatit të malit ku ndodhej viktima e saj; mu si predhë e ardhur nga qielli apo nga ndonjë re, ku i pëlqente të fshihej ndonjëherë, vetëm para pak çaste, para sulmi.
Me asnjërin nga shpendët e qiellit dhe as banorët e pyllit nuk kishte miqësi. Pa asnjë mëdyshje, as edhe me njerëzit poshtë. Kur e donte puna afrohej atje ku donte dhe, sapo nuk kishte më interesa, largohej drejt lartësirave të saja që nuk i arrinte askush dhe që aq i dëshironin miqtë e saj të rinj, të cilët ajo i kishte vetëm për pak; nëse i kishte. Mendonte se nuk i duhej miqësia me askënd; çfarëdo që të dëshironte, e arrinte vetëm vetë, pa nevojën e askujt. I mjaftonin sytë prej shqiponje për të pikasur, sqepi i fortë për të rrëmbyer dhe krahët e fortë për t’u larguar me të shpejtë shigjetave dhe plumbave. Plumbave... Ajo ishte kaq e bukur, saqë fshatarëve gjuetarë, të cilëve ajo u kish bërë keq duke iu rrëmbyer, iu dridhej dora dhe nuk kishin shpirt për të qëlluar mbi ‘të; për të qëlluar në shenjë. Mirëpo, edhe kjo sovrane e fortë dhe që përbuzte gjithçka poshtë krahëve të saj, ra një ditë viktimë. Viktimë e dashurisë....
Që nga lartësirat ku po fluturonte, mes tërë atyre shtresëzimeve ajrore, ajo pikasi një ferishte pëllumbi. Nëna e tij e kishte lënë vetëm dhe ai kishte rënë nga foleja e tij mbi lëndinë. Pëllumbi me pak push në vend të krahëve e hapte gojën mes barit të blertë plot lule vjollca. Siç dukej donte të hante diçka a të pinte pakëz ujë. Ndërkohë drejt ferishtes po afrohej një mace; një mace e fortë. Ajo po afrohej me hapa të ngadaltë si prej tigri për t’iu vërvitur përsipër, siç vërvitet tigri, por… Ndjeju në kokë një goditje të tmerrshme. Koka iu nda në dy copa dhe ra pikë gjallë mbi bar. Pas goditjes vdekjeprurëse, shqiponja, e mori me kujdes pëllumbin e vogël, e vuri te foleja e tij dhe, si gjeti për pesë minuta ushqim, të cilin ia ofruan duke qeshur me zor qeniet e livadhit, e ushqeu me sqepin e saj. Dhe u largua. Në muzg, erdhi nëna e pëllumbit,e bukur si biri i saj dhe me sqepin plot me ushqime. Vogëlushi i tregoi se ia kishte shpëtuar jetën shqiponja dhe se ajo e kishte ushqyer. Të nesërmen, në të njëjtën orë, kur nëna e pëllumbit qe larguar sërish, nga qielli, duke zënë diellin me krahët e saj të mëdhenj dhe me pendët e mprehta e të shndritshme si thika, erdhi shqiponja. I solli ushqim shumë, ia rregulloi folenë më të fortë e më të bukur dhe, si e ushqeu me sqepin e saj, u largua. Kështu bëri dhe të nesërmen. Edhe një ditë më vonë. Atë ditë, ndërsa po largohej nga pëllumbthi i saj, nga dashuria e saj, ajo pikasi pëllumbeshën. Nëna u tremb. U tremb nga që iu zu delli, nga fërfëritja e tmerrshme e krahëve dhe nga sytë e mrekullueshëm blu që I kallën datën. Ajo mori të largohej, por shqiponja e mbërtheu me të shpejtë. Ajo e mbajti një çast mes kthetrave, e pa me përbuzje dhe e mori vendimin brenda një të qindëshes së sekondës – e lëshoi pa i bërë asgjë, megjithëse e kishte kapur uria. Pëllumbesha nënë, atë ditë, shpëtoi pa u kollofitur nga dashuria e dikujt për dikë. Nga dashuria e përbindëshit të bukur të qiellit.
Erdhi një ditë dhe pëllumbi i vogël u rrit, u bë i madh, dhe me krahët e bardhë si prej luleqershisë, bëri fluturimin e parë anembanë qiellit. E bëri duke iu gëzuar gjelbërimit dhe duke kërkuar miqësi me ndonjë pëllumbeshë. Atë ditë shqiponja u nda nga dashuria e saj dhe u ngjit sërish lartësirave; atje, mes reve, mes krepave të pabanuar, duke e patur frikë të gjithë, duke mos patur nevojë për askënd dhe duke rrëmbyer me guxim dhe mjeshtëri gjithçka i duhej, sa herë që i tekej apo kishte nevojë. Ajo dashuri, e vetmja e jetës së saj, tanimë nuk ishte më. As që kujtohej për të. Mbase edhe kujtohej, por për shqiponjën ishte diçka e kaluar, sikurse dashuria që kishte patur dikur për nënën e saj që kishte kohë që nuk rronte më. Mirëpo një ditë…. Shqiponja nga lartësirat e një reje, pikasi një skenë të tmerrshme. Një grup gjuetarësh kishin ndezur një zjarr dhe donin të piqnin një pëllumb që ende ishte i gjallë. Pëllumbi ishte pikërisht ai. Nëna e tij sillej përqark gjuetarëve sa të këpuste shpirtin, ndërsa zagarët përpiqeshin ta kapnin me të kërcyer dhe duke lehur me forcë. Mirëpo, kur njëri nga gjuetarët i lëshoi një shigjetë që desh e shpoi mes shpatullave prej krahësh, pëllumbesha nënë u frikësua aq, sa u tmerrua. Zuri një qoshe dhe po qante ndërsa shikonte se si përpëlitej para pjekjes së gjallë biri i saj i dashur, i bukur, i vetëm, i pambrojtur dhe që donin ta hanin të gjithë përqark.. Pëllumbat e tjerë po vështronin më larg. Ata lotonin që të gjithë. U vinte shumë keq për shokun e tyre që do t’ia merrnin jetën pas pak duke pjekur të gjallë. Disa pëllumba shkuan dhe iu lutën me të qarë dy ujqërve që, aman, të shkonin dhe të shpëtonin nga duart e gjuetarëve shokun e tyre më të bukur. Edhe ujqërit patën frikë; iu frikësuan zjarrit bubulak. Nuk e çanin kokën për hir të burrërisë ujkore, as nga të lehurat e zagarëve dhe as nga plumbat që mbanin në brez gjuetarët. Po zjarrit bubulak, po, atij iu trembën. Ndërsa gjuetarët këndonin dhe pëllumbi përpëlitej; ndërsa kafshët e pyllit përloteshin sipas mënyrës së tyre për fatin e mikut të tyre që pas pak nuk do të ishte më por do të përfundonte i shpuar tejetej nga një hell përmbi zjarr, papritur… Që nga lartësirat, u sul si plumb me krahët e mbledhura shqiponja. U sul mes flakëve, mes gjuetarëve dhe, duke përplasur krahët e saj në mënyrë të tmerrshme dhe ua rrëmbej nga duart ferishten që kishte rritur ajo. Ua rrëmbeu, duke i qëlluar të gjithë më krahët e fortë . Ndërsa po largohej përpjetë, njëri nga gjuetarët e mori veten. Dhe e qëlloi sovranen e qiellit të rënë në dashuri, me një plumb të vetëm. Kur e pa se tanimë i kishte ardhur fundi, se do të binte përdhe dhe mu mbi zjarrin e gjuetarëve, shqiponja e lëshoi pëllumbin drejt qiellit. Ai ishte çasti i rrahjes së fundit të zemrës së saj…

Kadare: Ndryshimi i gjuhës shqipe, jo në dorë të diletantëve

Gjeniu i letrave shqipe komenton nga Gjermania për sfidat e shqiptarëve

NGA MUHARREM SFARQA

Shkrimtari më i madh që kanë nxjerrë trevat shqiptare nuk ka qëndruar indiferent ndaj debatit që është hapur për standardin e gjuhës shqipe. Ismail Kadare thotë se nuk është kundër asnjë ndryshimi cilësor por kjo duhet të bëhet nga profesionistë dhe jo të lihet në dorë të diletantëve. Kadare mori pjesë në një takim me bashkëkombës në Këln të Gjermanisë ku u bë një prezantim i zgjeruar i veprës së tij. Ndër të tjera Kadare foli dhe për Kosovën dhe figurën e Nënë Terezës.



Pretenduesi për çmimin Nobel, shkrimtari i shquar me famë botërore, Ismail Kadare, ditë më parë, përkatësisht më 12 dhjetor, përmes Asociacionit Shqiptar për Kulturë dhe Integrim bashkëbisedoi me bashkatdhetarë të shumtë në Köln të Gjermanisë, me ç'rast u prezantua dhe kompleti i veprave të tij, përgatitur dhe botuar nga Shtëpia Botuese “Onufri”.Në takimin i cili ishte i hapur për të gjithë të interesuarit dhe i cili u mbajt në ambientet e hotelit “Le Meridien”, një fjalë hyrëse për shkrimtarin Kadare dhe veprën e tij, në emër të organizatorit e paraqiti Luan Lapi, i cili fillimisht dha dhe një historik të shkurtër për qytetin i cili po nderohej veçmas nga prania e kësaj pene të shquar botërore

VEPRA E KADARESË - NJË THESAR I ÇMUAR I KULTURËS SHQIPTARE

(Fjala e Luan Lapit )

I nderuar zoti Kadare,
të nderuar bashkatdhetarë,

Jo për romantizëm kombëtarist, por thjesht si kuriozitet historik do të doja të them dy fjalë për qytetin e Këln-it para se të flas për serinë që po prezantojmë sot.Këln-i me mbi një milion banorë është qyteti më i madh në Nordrhein-Westtfalen dhe qyteti i tretë për kah sipërfaqja në Gjermani. Me historinë mbi 2000 vjeçare dhe me trashëgiminë kulturore dhe arkitektonike të tij, pak metra më tej është katedralja e Këln-it, e njohur në botë si Këlner Dom, qyteti i Këln-it është i njohur në botë për aktivitete me rëndësi botërore të natyrës letrare, filozofike, shkencore, politike, etj. I një rëndësie të tillë është edhe aktiviteti që organizon këto ditë kolegji ndërkombëtar Morphomata, i ftuar i të cilit është edhe mysafiri ynë. Në kohën romake Këln-i quhej fillimisht Oppidum Ubiorum, pastaj Colonia Claudia Ara Agrippinensium. Aggripa, dhëndër i Augustit, ishte një gjeneral romak me origjinë ilire. Në shekullin e XVI në Këln u botua vepra e Marin Barletit mbi jetën dhe veprën e Skënderbeut.
Shtëpia botuese “Onufri” ka publikuar për shqiptarët, pra edhe për ne shqiptarët jashtë, një seri prej 20 vëllimesh të Ismail Kadaresë. Në këto 20 vëllime, botuar me një nivel tepër të lartë teknik, me nivel botëror do të thosha, përfshihet gjithë vepra e Kadaresë. Letër cilësore, lidhje të fortë, kopertina të bukura dhe luksoze, asnjë shtëpi botuese deri më tani nuk kishte hedhur në tregun shqiptar të librit një seri veprash me parametra të tillë teknik. Secili vëllim, me përjashtim të vëllimit 5 dhe 6 që përmbajnë vetëm nga një roman, “Dimrin e vetmisë së madhe” përkatësisht “Koncert në fund të stinës”, përmban më së paku 2 e shumë shpesh edhe 4-5 vepra të autorit, ndonjë herë edhe më shumë. Është hera e katërt që botohen seri të veprave të Kadaresë. Në vitin 1981, pak kohë para shpërthimit të demonstratave studentore në Kosovë në Prishtinë u botua kompleti i parë i Kadaresë me 10 vëllime. Redaktori i këtij kompleti, me sa di unë, kishte qenë dr. Ibrahim Rugova, i cili më vonë u bë udhëheqësi i lëvizjes paqësore për pavarësinë e Kosovës dhe Presidenti i parë i Kosovës, pas çlirimit të saj. Seria e dytë e veprave të Kadaresë,e parashikuar në 12 vëllime, u botua në fund të viteve `80, duke filluar nga viti 1988 në Tiranë. Në fillim të viteve `90 në Paris nga shtëpia botuese “Fayard” filloi botimi i serisë së tretë të veprave të Kadaresë, këtë herë në dy gjuhë, në frëngjisht dhe në gjuhën shqipe. “Fayard” botonte në dy gjuhë për herë të parë një autor të saj, gjë që nuk përbën një nder vetëm për shkrimtarin Kadare, por një nder për letërsinë dhe kulturën shqiptare, një nder të madh padyshim për gjuhën shqipe. Seria e katërt e veprave të Kadaresë është kjo që po paraqesim sot, e botuar nga “Onufri“ në Tiranë. Këto libra janë të shpjeguar si asnjëherë tjetër me një mekanizëm të fuqishëm, prej mbi 100 studimesh, parathëniesh, sprovash të shkruara prej autorëve tanë dhe të huaj, midis të cilëve ka edhe emra të mëdhenj të letërsisë botërore si Xhon Apdajk e deri te Zhylien Grak. Shkrimet shoqëruese janë një bibliotekë më vete, tek të cilat në lexuesit gjejmë një vizion të gjerë për letërsinë shqipe, autorët e saj si dhe raportet e letërsisë dhe kulturës sonë me letrat dhe kulturën botërore. Dobia e lexuesit është e papërshkrueshme në këtë rast. Niset me vëllimin e parë, pra botimet e para të autorit, me të cilin hapet ky korpus dhe vazhdon e vazhdon deri te krijimet më të reja të tij. Në komplet janë përfshirë të gjitha librat e Kadaresë që janë botuar që nga viti 1958 e deri në mesin e vitit 2009, madje në të janë të përfshira edhe disa tregime, novela, poezi që nuk kanë qenë të botuara asnjëherë më parë. Po ashtu në komplet është i përfshirë edhe romani "Aksidenti", i cili deri në momentin kur ka dalë në tregun e librit shqiptar, kompleti në 20 vëllime nuk ka qenë i botuar. Përmbajta e librave krahas vlerave të rralla kulturore artistike jep përgjigje në ç´do pyetje që mund të na kalojë nëpër mend . Për lexuesit ky komplet është një thesar tepër i çmueshëm. Këto libra do t`i lexojmë jo vetëm ne, por edhe pasardhësit tanë. Është bekim për një letërsi që ka një autor të tillë. Elementi dhe dobia kryesore ne veprat është gjuha shqipe. Asnjë problem madhor i kombit tonë nuk ka qenë i ndarë nga libri shqip, thotë autori me një rast. Historikisht dihet fakti që shqiptarit i ishte ndaluar për periudha të gjata shekullore shkrimi i gjuhës. Këtë e kanë bërë osmanët 5 shekuj me radhë dhe këtë gjë të keqe pastaj e vazhduan serbët më vonë, deri te tragjedia e fundit në Kosovë, libri shqip të rrezikonte dhe ishte i rrezikuar. Shumë shqiptarë ende nuk e dinë se në familjen gjuhësore të kontinentit, gjuha shqipe, si ndër gjuhët themelore të Europës, ka hyrë në Europë më parë se vetë Shqipëria. Pra këtu kemi një privilegj shumë të rrallë. Shqiptarët, Kombi, kultura, tradita, historia, zhvillimi dhe ngërçet, te mirat dhe dramat e pësuara. Çdo pyetje që na kalon në kokë janë të pasqyruara në gradën më të lartë letrare-artistike në këtë komplet.Një vend të rëndësishëm zënë sprovat, shkrime të ndryshme, intervistat e shumta kushtuar çështjes madhore në arenën kombëtare dhe veçanërisht ndërkombëtare për Kosovën. Letrat e shumta drejtuar udhëheqësve botërorë lidhur me dramën e fundshekullit që pllakosi Kosovën martire.

FATI YNË QË KEMI NJË KADARE

Në komplet është edhe versioni i parë i romanit "Dimri i madh" me titullin "Dimri i vetmisë së madhe".

Në vëllimin e 20 botohet edhe një bisedë me "Hyllin e dritës" ku Kadare ndër të tjera flet për Gjergj Fishtën dhe gjuhën e unjisuar shqipe apo gjuhën standarde. Nën titullin "E vërteta që del nga qilarët", një dialog i Kadaresë me autorin francez të librit "Libri i zi i komunizmit", Stephane Courtois, shkrimtari shqiptar flet ndër të tjera edhe mbi marrëdhëniet e tij me Dritëro Agollin, për të cilin Kadare flet me simpati. Po në këtë vëllim është përfshirë edhe skenari "Sorkadhet e trembura", i cili bën fjalë për persekutimin e grave ruse në Shqipëri. Sipas këtij skenari së shpejti do të xhirohet një film ruso-shqiptar-francez. Çdo vëllim ka mesatarisht 500 faqe, gjithë kompleti rreth 10.000 faqe tekst. Secili roman, novele a vëllim poezish (vëllimi i shtatë) paraprihet nga një vështrim kritik-letrar, jo rrallë edhe nga dy të tilla, nga intelektuale të shquar shqiptarë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, arbëreshët e Italisë dhe shkrimtarë e kritikë letrare të huaj.Ky është kompleti më i mirë i Kadaresë që është botuar ndonjëherë. Pra, siç u tha më parë, janë botuar tre komplete më parë, që janë redaktuar nga të tjerët, ndërkohë që seria e tanishme e veprave është përgatitur e redaktuar nga vetë autori i tyre. Seritë e mëhershme nuk mund të kishin gjithë këto vëllime, sepse atëherë Kadare nuk i kishte shkruar apo botuar gjysmën e veprave te tij. Kompleti i dytë të tij që u botua në vitin 1988 në Tiranë kishte dymbëdhjetë vëllime, pra jo të gjitha veprat e Kadaresë, për arsyen e thjeshtë se një pjesë e madhe e tyre janë botuar në njëzetë vitet e fundit. Kompleti i tretë, po ashtu prej 12 vëllimesh, është botuar në frëngjisht dhe në shqip në Paris nga mesi i viteve '90 e deri në vitin 2004, pra në të mungojnë një varg veprash të tij si p.sh. romani i fundit, i botuar në gjuhën gjermane në marsin e kaluar “Darka e gabuar”.
Kjo seri veprash e botuar nga "Onufri" do të shërbejë në të ardhmen si seri, prej të cilës do të bëhen përkthimet. Në fund duhet shtuar edhe kaq: botimi është luksoz, me lidhje të fortë dhe me mbështjellës.

PËR FUND

Pyetja se kush është I.Kadare e ka përgjigjen rrufe.
Kadare është shumë i madh e gjigant sa edhe krahu i shtrirë që tregon horizontin e një mali nuk e rrumbullakon dot .Kadare është letrar i madh pasi në radhë të parë ai është një kombdashës i rrallë. Atdheu dhe kombi është ushqyesi themelor i një letërsie të pashembullt. Kombi ynë shqiptar, në këtë rast, ka një fat mbi fate. Ky mbifat e ka emrin Kadare

BASHKIMI ËSHTË SHUMË I NATYRSHËM, POR DO KOHË

( nga bashkëbisedimi i Kadaresë me të pranishmit)

Shkrimtari i përmasave botërore Ismail Kadare, ishte shumë i hapur në bashkëbisedë me bashkatdhetarët. Ai fillimisht foli për veprimtarinë e tij krijuese në kushtet e diktaturës, e cila nuk ishte aspak e lehtë dhe përballej me shumë sfida. Por, nuk u hesht. Ai u ndal edhe në disa nga veprat, sidomos me “Dimri i madh” perceptimin e tij dhe ndërhyrjen e partisë, pastaj retushimet e mëvonshme e kështu me radhe. Sipas tij, i rëndësishëm ishte fakti që, romani u botua përkundër censurës.
Po, bashkëbisedimi më pastaj rrodhi më shumë nga çështje politike dhe fate shqiptarësh në këto kohëra, ku, rëndom, dominoi Kosova.Skender Haliti, njëri nga të pranishmit që u interesua dhe për “Dimri i madh“, me pas e pyeti Kadarenë edhe për kontestimin e standardit të gjuhës të arritur në vitin 1972. “Nuk janë vetëm shqiptarët që kanë probleme me gjuhën”, tha Kadare. “Edhe gjermanët para disa vitesh bën një reformim të drejtshkrimit të gjuhës së tyre. Dhe gjithë kjo nuk kaloi pa fërkime, anipse ndryshimet ishin minimale”. Rusia, tha pastaj Kadare, i ka bërë po ashtu një reformim rrënjësor gjuhës së saj, etj, etj. “Me një fjalë, u shpreh Kadare, nuk jam kundër ndonjë ndryshimi, por këtë gjë nuk duhet ta bëjnë diletantët, ata që janë pa kulturë të mirëfilltë filologjike, ata që kanë mastera e tituj shkencor false”. Në disa interesime tjera që kishin të bënin me bashkimin kombëtar, Kadare tha se mendimi që ka të bëjë me bashkimin është gjëja më e natyrshme që mund të ekzistojë. Megjithatë, tha ai, ky proces do kohë dhe nuk mund të shkojë aq shpejt sa do të dëshironim ne. Ai tha gjithashtu se në këtë drejtim një rol të madh do të duhej të luante inteligjencia shqiptare, e cila jo çdo herë e ka bërë këtë punë si duhet. Në këtë kontekst ai foli edhe për Skënderbeun dhe tezat e Schmitt-it, të cilat i vlerësoi si jo shkencore dhe jo serioze. Sa i përket rolit të shtetit komunist në lidhje me çlirimin e Kosovës, ai tha se ky shtet nuk është interesuar fare për shqiptarët jashtë Shqipërisë londineze. “Në vitin 1972, -vazhdoi Kadare-, isha për herë të parë në Kosovë dhe së bashku me Azem Shkrelin e pata shëtitur gjithë Kosovën”. Në pyetjen e Shkrelit se a ka shpresë se do të ndryshojë diçka, Kadare tha se atëbotë ai kishte qenë më optimist se sa duhej. Kurse Azemi ndërkaq ishte shprehur skeptik se do të ndryshojë diçka në të mirë të Kosovës. “Shumë vite më vonë, vazhdoi Kadare, i pata thënë Azemit se t’i kishe pasur të drejtë, kurse unë jo”. Rënia e komunizmit ishte kushti themelor për ndryshimin e gjendjes në Kosovë dhe më pas, çlirimin e saj, konkludoi Kadare. Në pyetjen se si duhet të vlerësohet figura e Nënë Terezës, Kadare tha se ajo është një figurë shumë e rëndësishme shqiptare. ”Shqipëria komuniste e refuzoi atë, -tha më tej Kadare-, kurse ndonjëri në Tiranë u përpoq të falsifikojë origjinën e saj, për të cilën ajo ishte shprehur publikisht se është shqiptare. Po ashtu edhe ish presidenti Clinton ka dëshmuar se ajo i kishte thënë atij që të bënte diçka për popullin e saj”. Gjatë bashkëbisedimit nuk u harrua as lufta e vitit 1999 dhe ndërhyrja e bashkësisë ndërkombëtare në çlirimin e Kosovës.“Bombardimi i Serbisë dhe vendimi për një gjë të tillë, nuk ka qenë aq i thjeshtë siç përpiqen ndonjëherë ta paraqesin shqiptarët”, u shpreh Kadare, i cili kritikoi ata zëra shqiptarësh që shprehen se kinse janë të zhgënjyer nga SHBA-ja. “Pa Amerikën nuk do të kishte liri për Kosovën”, u shpreh qartë ai.Takimi me Kadarenë, ku ishin prezentë shqiptarë nga vise të ndryshme të dominuar natyrisht nga Kosova, të cilët jetojnë dhe punojnë në qytetin e Köln-it dhe rrethinat e tij, ishte i përzemërt dhe një takim aq i dëshiruar.Në mesin pjesëmarrësve ishte edhe familja e Azem Shkrelit, gruaja dhe djali i tij, të cilët u shprehën falënderues për veprën, prezencën por edhe miqësinë dhe kujtimin e paharruar për Azem Shkrelin.
Pas bashkëbisedimit, Kadare nënshkroi librat e atyre që blenë kompletin e tij, botuar nga "Onufri".

Dimri i madh!

Titulli "Dimri i madh" eshte huazuar nga romani i Ismail Kadare qe bente fjale per shkeputjen e Shqiperise nga aleanca me Kinen e larget. Aresyeja pse romani u quajt "Dimri i madh" eshte akoma nje mister dhe pre e interpretimeve te cdokujt. Duhet dikur titulli Dimri i Madh i takon Shqiperise tani.

Dimri i madh per Shqiperine filloi qe para Korrikut, at'her kur turizmi i huaj gati u tha nga frika e zgjedhjve parlamentare qe u mbajten ne piken e sezonit turistik. Nje gabim i tille i politikes Shqiptare nuk duket se do te korrigjohet. Shume kemi folur per zgjedhjet dhe peripecite e pushtetareve perpara, gjate dhe pas zgjedhjve. Megjithate populli Shqiptar qe ka kaluar shume dimra shpresonte qetesisht duke shpresuar se ndoshta klasa politike Shqiptare do te kishte sensin moral te punonte per popullin.

Pemet filluan te zhvishen nje nga nje, dhe fletet e rena ne toke u bene simbolizmi i shpreses se rigjetur ne qeverine Berisha. Ashtu si dhe shpresa e Shqiptareve ne qeverine, fletet e pemeve te zverdhurva dhe te vdekura, tregojne ardhjen e Dimrit te Madh. Qeveria Berisha mendoi se ndryshimi i datave historike dhe shkrirja e SHIK-ut ishin me te rendesishme se sa parandalimi i kirzave energjitike ne Shqiperi.

Me frymen e nje Don-Kishoti modern, kryeministri Berisha erdhi ne pushtet i gatshem per revolucion ne cdo aspket te jetes Shqiptare, por Z.Berisha duhet ta kete kuptuar ose ri kujtuar sa e veshtire eshte te jesh dhe Don-Kishot dhe qeveritar i zoti. Dy kunguj nuk mbahen dot nen sqetull. Paaftesia e treguar gjate mujave te fundit nga qeveria eshte gati paralizuese. Eshte e pamundur edhe per me te fortin optimist, te shikoje drite ne fund te tunelit se Dimrit te Madh.

Se fundi, pervec krizes energjitke dhe korrupsionit dhe jetes monotone ne Shqiperi, dimri i Madh ka sjelle dhe permbytje ne jug te Shqiperise. Permbytje qe mund mos te jene te permasave katastrofike por per nje vend si Shqiperia humbja e 50 lopeve eshte goditje e rende ekonomike. Qeveria premton kompesim! Kompesim me leke qe qeveria nuk ka. Ndersa Dimri i Madh ka sjelle permbytje dhe ka marre dy jete njerezish, duke nderprere edhe ate pak elektricitet ne jug te Shqiperise, kanalet televizive shqiptare jane me te interesuar per vdekjen e nje futbollisti don zhuan nga Irlanda. Lajmi i pare ne Top-Channel ishin permbytjet, reportazhi zgjati rreth 7 minuta, lajmi i dyte qe vdekja e futbollistit don zhuan, reportazhi qe 6 minuta. Dicka mungon ketu. Perfundimisht edhe ne mes te Dimrit te madh, Top Channel ka me shume lajme nga bota se sa lajme nga vendi, a thua vendi yne shkon kaq mbare?

Por pergjegjeisa e gjthckaje i bie qeverise, ne fund te fundit kemi punesuar qeverine te kujdeset per ne, sherbim qe ne e paguajme mjaft mire.

‘Dimri i madh’, vepra që shpëtoi Kadarenë

Tematika dhe subjekti i diktaturës dhe i konfliktit midis shtetit dhe individit të çmeritur vendoset këtë herë në shoqërinë shqiptare, në kohën e diktaturës dhe asaj postdiktatoriale.
Në dallim nga veprat e tjera, të shkruara dhe botuara para rënies së murit të Berlinit, ku Kadare do të thoshte të vërtetat politike nëpërmjet subjekteve të vendosura në periudha të ndryshme historike, në Perandorinë Osmane, në Egjipt, në Mesjetë, në vendet e ndryshme të globit, por jo në mënyrë të drejtpërdrejtë në Shqipëri, e posaçërisht në kohën e diktatorit Enver Hoxha. Ky i fundit bëhet personazh letrar që në gjallje. Mund të shihet në mënyrë krahasimtare figura e tij në këto dy romane, ku për arsye konjukturale vizatohet në mënyrë krejt diskrete dhe ambigue, në figurën e Enver Hoxhës në romanin "S.P.I.R.I.T.U.S", që ngjason më tepër me një fantazmë tragjike, me një maskë mitike posaçërisht përmes dytësit të tij: kërcënuese, tronditëse, shkatërrimtare, si portreti i një përbindëshi që më mirë se gjithçka di të endë kurthe, dredhi, panik. Për romanin "Dimri i madh", shkrimtari vetë do të shprehej se ishte ky roman që do ta shpëtonte atë fizikisht, "Enver Hoxha e çmon mjaft portretin e tij në atë libër dhe kurrsesi nuk do ta humbasë. Mirëpo bashkë me ty do të zhdukej edhe romani" Në qoftë se mund të konsiderojmë me plot të drejtë se romani "S.P.I.R.I.T.U.S" është strukturuar nga përvoja të tjera, që mund t'i gjejmë në të gjithë veprën e tij, dallimi është se ngjarjet vendosen këtë radhë në Shqipëri, për pasojë aluzionet janë më të dobëta, metafora e vendosur në një terren më pak të favorshëm, por idetë, po aq intensive, zhvillimi i teknikave epike po aq i papritur.

Ismail Kadare: Pse e shkrova Dimrin e madh

Para pak kohësh, në shtypin tonë u botua një informacion sipas së cilit jeni takuar me Rugovën, për të diskutuar mbi "Shqipërinë e Madhe". A dëshironi të përgjigjeni rreth kësaj çështjeje?
Kjo gjë po më habit fort, por jo, nuk ka përse të më habisë, sepse gjëra të tilla janë në stilin e asaj atmosfere të sëmurë për të cilën të kam folur. Rugova është miku im, të cilin e njoh prej kohësh, pikërisht ai ka shkruar parathënien e veprave të mia të plota që janë botuar në Jugosllavi para dymbëdhjetë vjetësh. Pas dhjetë vjetësh, kur po kalonte nga Parisi, ne u takuam si miq dhe nuk folëm as për Shqipërinë e Vogël dhe as për të Madhen. Sigurisht që kemi folur për situatën në Ballkan, sepse ishim edhe miq edhe shkrimtarë. E pabesueshme është sesi kjo gjë përsëritet: kur kam qenë i ftuar nga shkrimtarët në Bor, atje na kanë pritur shumë ngrohtë. Por, kur u larguam, dëgjuam deklarime të çuditshme, që në mënyrë të pazakontë ngjasojnë me atë që ju thatë: "Para mbërritjes në Bor, Ismail Kadareja kaloi nga Roma për t'u takuar me shkrimtarët nga Kosova, për t'u marrë sadopak me komplote dhe më pas ka ardhur në Bor". Natyrisht që isha në Palermo, ku u mbajt konferenca mbi kulturën shqiptare, ku
kishte edhe studiues nga Kosova, të cilët, ashtu si edhe Rugovën, u ndjeva i lumtur që i takova. Ne kemi biseduar ashtu siç bëjnë dy intelektualë, ku është prekur edhe politika, që është diçka normale. Por e çuditshme është se edhe tani, kur jam një i arratisur politik shqiptar, më adresohen edhe këto gjëra. Për këtë arsye shqiptarët më akuzojnë se po përgatis komplot kundër regjimit në Shqipëri, kurse vendi juaj më akuzon se qenkësha komplotist për Kosovën, sikur me të vërtetë të mos kisha më çfarë të bëja, por të kthehesha në një komplotist të shumëfishtë.
…A dëshironi t'i drejtoheni dikujt në Jugosllavi?
Do të dëshiroja t'i drejtohesha sivëllezërve (confreres) të mi shkrimtarë, jugosllavë, serbë, sllovenë, kroatë, malazezë, maqedonas, boshnjakë, se tërë jetën kam punuar duke pasur parasysh të ardhmen. Të gjithë shkrimtarët gjithmonë mendojnë për të ardhmen dhe nuk ka të tillë që të mos mendojë për të. Asnjë shkrimtar nuk dëshiron të sakrifikojë nderin e veprës së vet për shovinizmin, për intriga të vogla dhe për mendime të këqija. Prandaj u drejtohem të gjithë shkrimtarëve jugosllavë që të përpiqen t'i kuptojnë tërë popujt, e kjo do të jetë në nderin e tyre. Madje, edhe duke pasur alibi indiferentizmin, të mos shkohet kaq larg me urrejtjen. Ne duhet që të marrim pjesë drejtpërsëdrejti, të angazhohemi që atmosfera në Ballkan të bëhet më e qartë, më e pastër. Këtë gjë ua them sinqerisht të gjithë shkrimtarëve të Ballkanit, ku nënkuptoj edhe shkrimtarët shqiptarë nga Kosova. Këtë gjë e kam deklaruar shumë herë në Shqipëri, sepse nuk duroj dot. Gjithashtu, desha të thosha se dëshiroj t'i drejtohem urtësisë së të gjithë shkrimtarëve, që të ndihmojnë popullin e vet për t'u çliruar nga demoni i urrejtjes, për të mos precipituar drejt ngjarjeve të pakëndshme dhe se nuk duhet dyshuar në çdo gjë për komplot.
Në televizionin francez, Bernar-Andi Levi ju ka pyetur përse nuk keni bërë deklaratë për të mbështetur shqiptarët që arritën në Brindizi.
Këtë gjë të huajt nuk mund ta kuptojnë. Si është e mundur t'i mbush mendjen popullit tim që të braktisë atdheun e vet? Unë i jam përgjigjur se më mirë është të qëndrojnë në shtëpitë e tyre dhe atje t'u afrohet ndihmë, të krijojnë kushte për të jetuar dhe jo të bredhin si lypsarë nëpër botë. Ju e keni parë sesi janë pritur me qese plastike, të cilat përdoren për kufomat e të vdekurve. Këtë gjë ma ka thënë im vella, mjek, që i ka parë vetë. Dhe Levi e quan normale që unë të përshëndes këtë arratisje drejt aventurës dhe mjerimit. Populli duhet ndihmuar të qëndrojë në shtëpinë e vet dhe që aty të ndërtojë gjithçka i duhet për të jetuar.
Pas ndalimit të librit "Përbindëshi", ju keni shkruar romanin e diskutueshëm "Dimri i madh", për shkak të të cilit është harxhuar shumë bojë shkrimi, mbase për faktin se këtë roman njerëzit nuk e kuptuan.
Nëpërmjet këtij romani dëshiroja që një herë e përgjithmonë të çlirohesha nga fjala "parti", që më pas askush të mos më thoshte: "Ku është ajo fjalë në veprën tënde?" Në çastet e ndalimit të librit "Përbindëshi", kritikët dogmatikë shkruan se isha dekadent. Miqtë më këshilluan që të mendohesha për të shkruar diçka për partinë ose
të hiqja dorë nga letërsia. Dhe, me të vërtetë, pas ndalimit të librit "Përbindëshi", e kuptova se ishte e domosdoshme të shkruaja diçka mbi jetën politike të Shqipërisë. Pra, ose duhej të largohesha nga letërsia, ose duhej t'i paguaja haraç diktaturës.
Ky roman nuk mund të quhet se është i realizmit socialist, kur njihen kushtet në të cilat ai u shkrua.
Këtu qëndron edhe paradoksi, sepse romani është i trishtuar dhe tragjik. Krahas kësaj, romani është bazuar mbi ngjarje reale, mbi një teme reale. Madje, edhe në vështrimin emocional, sepse cilido, duke më përfshirë edhe mua, është kundër shteteve të mëdhenj që mund ta thërrmojnë një vend të vogël. Prandaj edhe unë isha kundër Rusisë, e cila ishte një perandori e vërtetë, kurse Shqipëria ndodhej në pozicionin e vasalit. Pra, gjithçka ishte e natyrshme dhe nuk kishte asgjë që të më priste rrugën. Vetëm një gjë më pengonte, se Hoxha nuk ishte i sinqertë në tërë këtë ngjarje. Nga këndvështrimi historik është ai që kishte të drejtë, por për fat të keq, këtë e bëri për veten e tij dhe jo për interesin e këtij vendi të vogël, të Shqipërisë, apo për princip.
Ju keni kërkuar të shfrytëzoni arkivin, që ishte e palejueshme për ata që janë "të vdekshëm"?
Për përplasjen midis rusëve dhe shqiptarëve ishte e ndaluar të shkruhej, por unë shfrytëzova ambicjen e Hoxhës. Gjithmonë kam menduar se drejtuesit komunistë u ngjajnë banditëve, të cilët kanë marrë peng disa persona në një bankë, ndërkohë që komunistët kishin marrë peng një popull të tërë. Punën e parë që bën policia për të shpëtuar pengjet është që banditët të mos qëllojnë, por të ulin armët, prandaj atyre u drejtohen me njerzillëk, sepse janë të detyruar të sillen kështu. Gjatë kohës që Enver Hoxha, në kohën e diktaturës se vet, ia kishte drejtuar pistoletën në ballë tërë popullit, dhe e kërcënonte, detyra e një intelektuali në rrethana të tilla ishte të bënte gjithçka ishte e mundur për të shmangur masakrat, po në atë mënyrë si mashtron policia banditët, duke pasur parasysh se me të tillë tipa nuk mund të mbash qëndrim human normal. Kur para vetes ke një gjarpër, atij nuk mund t'ia shpjegosh: ti je një krijesë e egër dhe e rrezikshme, por megjithatë, unë kam besim tek ti. Atë ose duhet ta shmangësh, ose ta dërrmosh dhe jo t'i mbash një fjalim parimor. Unë jam shkrimtar, kurse ai është diktator, bandit dhe asgjë tjetër dhe, përveç se ta mashtroj, me të nuk mund të arrij asgjë tjetër.
A nuk ju ka thirrur gruaja e tij në arkiv?
Më ka thirrur gjoja për të marrë dokumentacionin, sepse ishte drejtoreshë e arkivit, kurse në fakt dëshironte që të takoja Hoxhën. Ajo më tha: "Të pres për të pirë kafe dhe për të të treguar dokumentacionin." Qëndrova pak kohë me të, kur ia behu Hoxha. "Mos ju pengoj? A mund të ulem disa çaste me ju?" E kuptova se tërë kjo ishte e përgatitur, kështu që ai ndenji më shumë se dy orë. Ai ishte një aktor i përsosur, me një mirësjellje prej ëngjëlli, në atë shkallë që, në ato çaste, çdokush do ndihej fajtor nëse më parë mund të kishte menduar keq për të. Madje, nganjëherë të dukej se ai ka pasur mundësi të bëhej i tillë, ashtu siç dëshironte të tregohej. Ai fliste për gjithçka dhe dëshironte të linte përshtypjen e një njeriu të madh, më tepër si filozof sesa si pushtetar. Hoxha ishte me kulturë. Ai dinte edhe të qante, të bënte edhe gjeste që nuk ishin aspak në frymen komuniste: vishej në mënyrë të shkëlqyer, mbante borsalinë, u puthte dorën grave nëpër pritje e në përgjithësi sillej sipas zakoneve dhe shijës së botës perëndimore. Kjo i entuziazmonte masat, të cilat thoshin se ai nuk ishte si njerëzit e tjerë që vinin nga vendet e Lindjes, me fytyra të ngrysura, të ngrirë e me kasketa. Gjatë kësaj bisede ai nuk i përmendi asnjëherë as partinë, as marksizëm-leninizmin dhe as parullat e zakonshme, me të cilat ishin mbushur plot fjalimet e tij. Kur përmendi Konferencën e Moskës, e bëri me një përbuzje të madhe. Me të njëjtën neveri foli edhe për fjalët cirilike, për ndërhyrjet e udhëheqësve sovjetikë dhe për mënyrën vulgare sesi hanin e pinin. Hoxha foli për atë botë lindore, si për diçka përgjithmonë të zhdukur. Papritur filloi të flasë për Gjirokastrën, qytetin në të cilin të dy kishim lindur, madje edhe në të njëjtën lagje. "Kam dëgjuar se ke shkruar një libër për Gjirokastrën; po ta kisha ditur do të të jepja disa shënime që kam mbajtur, të cilat mund të të vlenin. Ato janë kujtime rreth familjeve të vjetra, zakoneve të tyre, martesave dhe varrimeve." Më trembi kur i dëgjova tëra ato sepse ai po ripërsëriste librin tim… Nëse ekzistonte ndonjë këndvështrim mbi botën, me të cilën nuk kishte asnjë lidhje, ishte këndvështrimi komunist, me të cilin ishte afruar fare rastësisht. Ky ishte viti 1971. Atëherë e kam takuar për të parën dhe të fundit herë.
Në librin "Ftesë në studio" keni portretizuar në mënyrë të përsosur poetin shqiptar Lasgush Poradeci, Beketin e Ballkanit. Diku ai thotë: "Kur kemi dënuar Vinçenc Prenushin...". Ju jeni habitur dhe i jeni përgjigjur: "Më thatë, nëse nuk gaboj, se
ndiheni pjesërisht përgjegjës për një dënim të tillë?" Ndërkohë, ai ju është përgjigjur: "Natyrisht, sepse poeti është përgjegjës për gjithçka". Ç'mendoni ju për një përgjegjësi të tillë: a është intelektuali përgjegjës apo bashkëfajtor, nëse nuk reagon ndaj padrejtësive të çdo lloji?
Po, në njëfarë mase, por këndvështrimi është tepër i gjerë. Mendimet janë shumë të ndryshme dhe distanca midis përgjegjësisë dhe fajit është e ndryshme. Në shtypin e opozitës shqiptare dhe të vendeve të tjera të Lindjes theksohet fajësia kolektive: Unë jam për atë lloj arsyetimi që kanë gjermanët: faji kolektiv ekziston, por nuk duhet tepruar dhe të lejohet që kriminelët e vërtetë të fshihen nën këtë fajësi kolektive. Unë jam për kompromis: fajtorë jemi të gjithë, por faji i kriminelit duhet përcaktuar qartë. Sot në vendet e Lindjes njerëz të zakonshëm fajësojnë intelektualët: "Ju e keni ditur, sepse e keni kuptuar më parë dhe nuk na keni sqaruar." Sipas mendimit tim, kjo është hipokrizi. E pranoj se intelektualët e kanë kuptuar më shpejt, në vija të përgjithshme dhe teorikisht. Por për gjëra të zakonshme asgjë nuk i ka penguar njerëzit e vegjël, që edhe vetë të thelloheshin, sepse kur vëllai i burgoset apo kur policia ia vret, nuk është e nevojshme që të vijë intelektuali e t'i thotë: "Mësoje se policia ta ka vrarë vëllane." Pra, ti vetë je qenie njerëzore dhe e kupton, qofsh edhe i varfër, sepse nuk duhet ndonjë filozofi e madhe për ta kuptuar, kur nuk ke ç'të hash. Nuk të duhet të vijë asnjë intelektual e të të shpjegojë kur ty të mungon ushqimi.
Në librin kushtuar Eskilit ju shkruani: "Sikur njeriu të merrej me të drejtat me aq pasion dhe seriozitet, atëherë duhet të jetë shumë i ndërgjegjshëm për përgjegjësinë e vet në gjërat njerëzore e nuk duhet të qëndrojë mënjanë, për t'iu shmangur asaj, por të angazhohet."
Po, jam i angazhuar, por nuk e kam deformuar letërsinë për shkak të angazhimit. Ashtu si edhe intelektualët e tjerë, edhe vetë jam angazhuar, por jashtë letërsisë prej shkrimtarit nuk duhet pritur gjithçka. Unë nuk mund të angazhohem për të zgjidhur hallet e qytetarëve. Gjithashtu, nuk kam asgjë kundër atyre shkrimtarëve që janë në gjendje të merren edhe me gjëra të tilla, por nuk duhet kërkuar e njëjta gjë nga të gjithë.
Shkëputur nga "Biseda në Paris" i Branka Bogavaç, botime "Onufri"

Heshtja që kaploi përvjetorin e Faruk Begollit

Shkruan :Besa Dodaj

Në 67-vjetorin e lindjes së aktorit të madh Faruk Begollit, institucionet tona u treguan të kursyera duke mos organizuar asnjë aktivitet përkujtimor për kolosin e kinemasë.


Dje një nga kolosët e kinematografisë shqiptare, aktori Faruk Begolli, kishte 67- vjetorin e lindjes. Kaq mjafton që institucionet kulturore të paktën të ndërmarrin iniciativën të organizojnë ndonjë aktivitet përkujtimor për emra të mëdhenj e të pazëvendësueshëm si është Faruk begolli. Përveç Teatrit Kombëtar që një nga premierat e kalendarit artistik me qëllim e shfaqi në datën e lindjes së aktorit, por vetëm kaq. Qoftë një datëlindje apo datëvdekje, minimumi që mund të bëjmë ne, që patëm fatin t’i kishim mes nesh personalitete të përmasave të Faruk Begollit, Bekim Fehmiut, por edhe shumë të tjerë, që mbështillen nga heshtja në përvjetorët e tyre, është përkujtimi i jetës dhe veprës së tyre. Madhështia e këtij aktori, ashtu si shumë të tjerëve, jeta dhe vepra e tyre përbëjnë ngjarje të rëndësishme për kombin shqiptar dhe përkujtimi i herëpashershme i tyre është detyrim qytetar. Aktori që ka interpretuar rreth shtatëdhjetë role, kryesisht role kryesore, mbetet i paharrueshëm për portretizimin e tyre, në filma si “Dashuria e Bjeshkëve të Nemuna”, “Kur pranvera vonohet”, “Të Ngujuarit” apo “Si të vdiset”. Me personazhet e tij dhe me sharmin që rrezatonte dikur janë mishëruar breza të tërë të te rinjve shqiptar, por edhe të rinjtë e gadishullit tonë.
Kush është Faruk Begolli
Faruk Begolli lindi më 25 janar të vitit 1944 në Pejë, Kosovë dhe vdiq më 23 gusht të vitit 2007, ishte një nga aktorët e mirënjohur në ish Jugosllavi duke arritur një famë shumë të madhe në mbarë Ballkanin dhe me gjerë. Ai studioi në Akademinë e Filmit dhe Teatrit në Beograd dhe diplomoi në vitin 1966. Faruk Begolli ishte gjithashtu një figurë e rëndësishme e Teatrit dhe Kinematografisë Kosovare. Ishte bashkëthemelues i degës së Aktrimi në Fakultetit të Arteve të të Universitetit të Prishtinës, ku dhe punoi si pedagog i lëndës së Aktrimit.