....nga Flori Bruqi : ....të ndajmë bashkë ardhjen e Diellit...

Shtepia Botuese OMSCA-1 nxorri ne qarkullim keto ditet e fundit librin “Vjehërr amerikane” të autores Albana M. Lifschin.

Në foto është kopertina.

Të dhëna teknike:

Titulli: Vjehërr amerikane

Autorja: Albana M. Lifschin

Redaktor: Loredan Bubani

Gjinia: Novelë

Shtëpia Botuese: OMSCA-1

Faqe: 112

Çmimi: 400 lekë

Për autoren:

Albana Mëlyshi - Lifschin, ka mbaruar Fakultetin e  Gazetarisë në vitin 1973, në Universitetin e Tiranës. U emërua fillimisht  si gazetare tek gazeta “Zëri i Rinisë” dhe në 1977 në Televizionin Shtetëror (TVSH). Punoi në televizion deri në vitin 1992, para largimit në Nju Jork. Në vitin 2001, mbaron studimet në Universitetin prestigjoz të Nju Jorkut (NYU). Që nga viti 2002, Albana punon në një zyrë avokatie, që merret me problemet e migracionit, si dhe jep mësim në  Institutin Globe, Manhattan. Zonja Albana Lifschin, është ndër anëtaret e para të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanё, që në themelimin e saj. Është autore e 10 librave në prozë dhe poezi si dhe autorja e librit të parë  për historinë e SHBA-së, në gjuhën  shqipe me titull “Udhëtim në historinë e Amerikës” botuar në vitin 2003. Zonja  Mëlyshi-Lifschin,  ka shkruar librin dokumentar në anglisht dhe shqip  “Children of Kosova –stories of horror”(Fëmijët e Kosovës-histori tmerri) dedikuar ngjarjeve të vitit 1999, gjenocidit të popullsisë kosovare nga regjimi  Milosheviçit. Libri u vlerësua nga Bordi i Arsimit i Nju Jorkut, si tekst për shkollat. Albana ёshtё autore e 5 vëllimeve me tregime, me tematikë jetën e emigrantëve në emigracion. Libri i saj “Ura mbi oqean” ka  në fokus përpjekjet e emigrantëve për t’iu përshtatur jetës dhe kulturës amerikane. Libri i saj i fundit është “Magjia e një zëri”, përmbledhje me tregime.

Në maj të vitit 2008, Zonja Albana  Melyshi Lifschin, nderohet me titullin, “Gruaja e vitit” nga Organizata e Grave shqiptaro-amerikane “Motrat Qiriazi”.

***

Me katër vëllime me tregime për jetën e emigracionit, duke filluar me "Kafe Shkodra e Nju Jorkut", "Fundjave në Hillsajd" "Takim me të papriturën" dhe së fundi me librin "Ura mbi Oqean", Albana Mëlyshi Lifschin ka kontribuar në letërsinë e emigracionit në Amerikë. Profesor Peter Prifti shprehet se ajo" ka fituar të drejtën të cilësohet si " pioniere në këtë rrugë të letërsisë shqiptare, këtu në Amerikë". Në të gjithë krijimtarinë e Albanës me temë nga emigracioni, lexuesi gjen një galeri të tërë figurash të gruas së sotme shqiptare.Vendi i gruas në prozën dhe poezinë e Albanës ka ardhur krejt natyrshëm. Ndoshta, sepse gruaja në emigracion këtë pozicion e 'ka okupuar" vetë, me meritën e saj, me qëndresën e saj, me këmbënguljen për të ecur përpara, e mbi të gjitha me shpirtin e sakrificës, të cilin shpesh e ka më të zhvilluar se edhe vetë burrat. Kush ka lexuar novelën "Fundjave në Hillsajd" në përmbledhjen me tregime me të njëjtin titull, vështirë t'i hiqet nga mendja Jona, që ruan me dinjitet personalitetin e saj e krenarinë e të qënit shqiptare. Mesazhi i autores është se emigrantet shqiptar të këtij shekulli,nuk vijnë në Amerikë më për 'një copë bukë'. Ata janë të aftë të kapërcejnë veshtirësitë e të njësohen me shoqerinë amerikane e progresojnë më tej.

Albana është vetvetja. Grua intelektuale me kërkesa, e vendosur në qëllimin e saj për të zënë vend në shoqërinë amerikane, Albana iu kthye universitetit për herë të dytë. ne moshen 49 vjece ajo filloi studimet ne Unviversitetin e Nju Jorkut prej ku u diplomua per paralegal dhe sot ajo punon në një zyrë avokatie që merret me emigracionin. Është bërë mjaft e njohur me rubrikën përjavëshme në gazetën ILIRIA me titull "Çështje të emigracionit"- Kjo rubrikë e rëndësishme e gazetës, tashmë ka hyrë në vitin e gjashtë , dhe jo të gjithë e dinë, që ajo është iniciuar dhe mbahet nga Albana Mëlyshi Lifshin. Albana punon, por edhe jep anglisht tek Globe Institute of Technology, në Manhattan ku shumë nga studentet e saj janë emigrantë shqiptarë. Edhe pse kane kaluar 17 vjet nga dita e ardhjes së saj në Nju Jork, edhe pse e martuar me amerikan, vitet e shumta nuk e kanë larguar Albanën nga atdheu. Ajo vazhdon të hedhë ura bashkimi për bashkëatdhetarët. Këtë e dëshmon edhe vepra e saj e fundit "Ura mbi oqean", që ka ngjallur interes edhe në nivele institucionale. Instituti i Diasporës së Ministrise së Jashtme të Shqipërisë e ka vlerësuar si një instrument efikas njohurie për ata që vijnë si emigrantë në Amerikë. Lidhur me këtë, Zv. Ministrja e jashtme shqiptare, Znj. Edith Harxhi, e ka ftuar Albanën të referojë në disa çështje lidhur me emigracionin.

Për gjithë aktivitetin e saj, si patriote dhe shkrimtare, që veprën e saj e ka vënë në shërbim të komunitetit shqiptar këtu dhe në atdhe, një grua modeste, me një zemër të madhe dhe shpirt rinor, mishëruese e dashurisë njerëzore dhe sinqeritetit, Albana Mëlyshi Lifschin e meriton plotësisht çmimin që i akordohet nga Organizata e gruas Shqiptaro Amerikane "Mortat Qiriazi". Nomiminim e saj e pritën me kënaqësi dhe e përshëndetën shumë nga kolegët e saj të penës.

Për librin:



Çfarë ndodh, kur ke një vjehërr amerikane? Çfarë mësojnë palët nga njera tjetra? Këto dhe shumë pyetje të tjera shtrohen dhe gjejnë zgjidhje te libri i më i fundit të autores Albana M. Lifschin, e cila përvojat e saj në jetë i përçon në faqet e kësaj novele të bukur.


Libra të autores:

1. Kafe Shkodra e Nju Jorkut, tregime, 1999
2. Children of Kosova-stories of Horror, 1999 (në gjuhën shqipe: “Fëmijëri e përgjakur”, 1999)
3. Fundjave ne Hillsajd , tregime dhe novelë, 2000
4. Poezi - vëllim poetik, me pseudonimin Blerta Tirana. 2000
5. Zëra nga larg, -antologji e të rinjve në  mërgim, 2000
6. Udhëtim ne Historinë Amerikane, 2003, ribot. 2006
7. Takim me të papriturën, tregime dhe novela, 2006
8. Yesterday I cut my hair, vëllim poetik anglisht/shqip, 2007
9. Ura mbi Oqean, tregime nga Nju Jorku, 2008
10. Magjia e një zëri,  tregime dhe novela, 2008
11. Ka gjithmonë diku, përmbledhje me poezi, 2010
12. Vjehërr amerikane, novelë, 2010

SHKALLA E POEZISE

A. Podrimjes

Zotëri,

bujarisht

nga ai fron perëndie

ku qëndroni Ju

me lëshuat një shkallë...

Ngjitu! Më thatë

Po a mundem?

Tek ju shoh Ju aq lart

ndjej të më merren mënd.

AI/AJO

Ka gjithmonë diku

një Ai

një Ajo

për të cilët zgjohemi.

Pa Ata

jeta do të ecte somnambul.

PO PRES

Kjo është koha kur ti shfaqesh

Për të pagëzuar mengjezin tim

Po pres.

Ke të drejtë të sëmuresh,

Të qeshesh edhe të vdesësh.

Por jo të vonohesh.

SHPIRTI I POETES

Mbrëmë një gotë verë

piva me një poete

Pashë si shpirtin

magjishëm hodhi në gotë,

unë gotat i shkëmbeva

dhe shpirtin ia mora me vete.

TRI HERË E HUTUAR SOT

Sot që të takova ty:

Më kaloi pa vënë re

stacioni i autobusit ku do të zbrisja,

Ngatërrova telefonin e shtëpisë,

që t’u thosha se do të vonohem,

I lashë motrat pa mënd

kur thirra vëllanë me emrin tënd!

PLANETI

Në ç'planet të ri më fton, miku im,

kur e di, që s'shkojmë dot kurrkund tjetër,

ë ndrrave krahë u dhamë, por jo adresë,

tokësore do të kthehemi te planet' i vjetër .

2010

MOS MË DËRGO HESHTJE

Mos më dërgo heshtje

Heshtja bluan gurë.

Nuk është për mua.

Në çdo fjalë që dërgon ti

tek unë merr frymë një poezi

DJE PREVA FLOKËT

I dashur,

dje preva flokët,

flokët e mi të gjatë

që aq shumë i doje ti

flokët që të mbulonin

gjoksin mbrëmjeve

tek vija kokën

mbi ty.

I dashur,

dje preva flokët

qe të të harroja ty

I pashë si u këputën,

si ranë,

një fshesë i mblodhi

bashkë me plehrat,

tutje i hodhi...

Sot u zgjova

flokëprerë,

qafë zbuluar,

fytyrë e çuditshme,

në pasqyrë

shpërfytyruar,

aspak e lumtur

aspak e qeshur

vetes ngërdheshur,

pa ty dhe pa flokët

dy herë e zhveshur…

SI NDODH QË…

E di se ç’po mendoja tani?

Sikur ti të ishe unë dhe unë të isha ti,

në qytet do të vihej një shpallje:

" Ka humbur një vajzë njëzetvjeçare!"

E do t’i bëja gojët të flasin.

Si ndodh që djemtë njëzetvjeçarë

nuk humbasin?

1999

LËRMË

... lërmë të çlodhem

pas këtij udhëtimi të gjatë,

kryet ta vë në gjoksin tënd,

vështrimin qelibar,

ta mbaj nën qepallë,

vitesh u lodha kërkimit për të.

... lërmë të çlodhem.

DREJTËPESHIMI

Ti hesht, miku im

për të mos shtënë më

në peshoren e fjalëve.

Ruajmë drejtëpeshimin,

duke kërkuar cakun e fjalës

që para nesh askush s'e gjeti.

ZBULIMI I KOLOMBIT

Zbulimi i Kolombit nuk qe asgjë,

para zbulimit që bëmë ne të dy:

Si dy anije në ujërat e njëri-tjetrit

ishim endur në vite,

kaq larg dhe kaq pranë,

ç uditërisht të panjohur ende!

DASHURIA E GRUAS

Vetëm

një moment

i duhet gruas

të bjerë në dashuri,

ai mund të jetë:

moment

admirimi,

sinqeriteti,

boshllëku,

përngjasimi,

ekzaltimi,

rrëfimi,

mirëkuptimi,

keqardhjeje,

pranvere,

rinimi,

iluzioni,

hakmarrjeje,

nevoje,

vetëm

Një Moment,

për te ngecur

në grackën e saj

e rreth Tij

të endë

fijen e mendimit

tërë jetën…

PA GJUMË MË LË

Sa kohë vallë kaloi nga ajo mbrëmje,

kur mbi duart e mia buzët vure ti?

Magjinë e dashurisë ndjeva unë

Si kisha bërë pa të, s’e di

Trazuar, hutuar përkulem sot

Mbi copëza shënimesh kërkoj për të

Drithërimi i ardhur nga tjetër mot

Prapa më merr, pa gjumë më lë.

PUTHJA

Dy herë hyra sot në dush

Dy herë dola e tharë...

Puthjen që më le në gushë

Nuk desha uji të ma marrë

DJE, SOT DHE NESËR

Dje, duke menduar për ty

humba autobusin

Sot, duke menduar për ty

humba trenin.

Nesër, nëse

ende do të jem

duke menduar për ty

do të humbisja jetën…

1996

MË MBAJ MEND TË SHËMTUAR

Më mbaj mend

të shëmtuar,

i dashur

të vrarë, të plakur

prej netëve pa gjumë,

me varrat e dhimbjes në fytyrë.

Pas operacionit të dështuar

me të shkuarën

erdha të të lë zemrën...

MAGJIA E NJË ZËRI

Ç’ magji pati yti zë

i derdhur vetëm në dy rreshta

frymëmarrja ime pa frymë u bë

nga dimri deri te vjeshta.

SI?

Më pate thënë, që në dashuri

nuk ka as skllevër, as fitimtarë.

Por... si më robërove ti?

NGJYRA E SYVE

Sot dikush më tha se

sytë i paskam të shkruar,

një tjetër më pat thënë

të trishtë i ke, të lënduar

Oh, unë ngjyrën syve të mi

qyshkur e kam harruar!

Por mbaj mend sytë e tu

të kaltër si qielli i ke,

blu të thellë, të menduar

kur s'më ke mua atje…

2002

VËSHTRIM I SHPEJTË

E ndjej vështrim tënd të shpejtë

pas shpatullave tek shket tani

A thua isha unë, Ajo?

A thua ishe ti, Ai?

S’ka më Veronë as magji.

U zbardhëm i dashur, u zbardhëm

Dashuria mbeti fëmijë…

E PAPRITURA

Ç 'qe kjo e papritur

për ne, sonte!

Habitur, shtangur,

mbetëm te dy,

bota s'qenka aq e madhe,

sa thonë,

për t'më harruar ti mua,

e humbur unë ty...

SHINAT

Ndjenjat si trena të çmendur

vrapojnë mbi binarë paralele

përjetësisht

Afrohen, rënkojnë, ulërijnë e ndahen

për të thyer qafën diku tjetër

përfundimisht

Në pafundësi binarë që zgjaten

për të mos u takuar

kurrë

Njëra isha unë e tjetra ishe ti…

PRITJA

Jam kaq e lodhur

duke të pritur ty

të kthesh sytë nga unë,

sa, kur të kujtohesh ti,

ajo, s’do të jem më unë!

MOLLA

E fortë, e rrumbullakët,

I erdhi përreth dielli,

ajo u skuq, u rrit,

u lëngëzua,

nga pesha e saj

dega u rëndua,

mollë e pjekur pret te bjerë

Po... ku?

TIS I HOLLË

Vetëm një tis i hollë

E ndante miqësinë nga dashuria.

Tani i qajmë të dyja!

CELULARI

Duhet të ndërroj zilen e celularit.

Tani çdo tingëllimë e saj më dridh.

Në kraharor, një zog i vogël zgjohet,

shkund pendlat, gati bëhet për fluturim

Harron se i ka të prerë…

VATHËT

Sot vura vathët, që më pate dhënë ti

dhe në restorant hyra me dikë tjetër.

Oh, jo! Nuk qe restoranti ynë.

Dhe porosia... jo nga menyja jonë.

E lashë të më lëvdonte sytë,

fustanin dhe vathët pikë-loti.

Ai i kënaqur nga hiçgjë,

Unë vështrimin te dera tretur.

Pse erdha këtu, kot së koti?

Kur shpirti te ti kishte mbetur?

TELEFONI

Alo?.. Alo?.. Alo?..

Heshtje, heshtje, heshtje

Ai maste heshtjen.

Ajo në heshtje maste dhimbjen.

PSHERËTIMË

O Zot! Ç’po ndodh kështu?

Po bien të tërë në dashuri me mua.

Si mund të jetë kaq indiferent

pikërisht ai, që UNË dua?

MEDALJONI

Dikur blemë një medaljon,

në formën e një zemre-kuti.

Aty mbyllëm dy shpirtra-flori.

Sot ndjeva zemrën të më rëndojë.

Ti shpirtin tim e kishe shitur,

I yti qe kthyer në plumb të zi.

NJË JETË

Lamë ditët të na shkisnim,

Lamë vitet të na iknin…

PETALE TË THARA

Brenda një libri sot në zarf

më erdhën dy petale të kuqe

Trëndafili i tharë ngacmoi kujtime,

djalin çapkën në rininë e parë,

foshnjaraken dashurinë time

Dy petalet - qenë buzët e mia

që ai at'her s’i puthi dot kurrë,

këpusja petale mbi buzë i vija

qeshja shenjtërisht, siç qesh fëmija

s'dija se isha lindur për një burrë.

PSE?

Pse duhet të vrasim më parë,

për të ndjerë më pas dashuri?

SHI NË ISHULL

Shopeni i dashuruar në ishull

kishte ngecur,

në një ishull të blertë, ishull me shi.

Sikur ta dinte që në atë ishull,

një ditë do të ngecja edhe unë

do të ngecje edhe ti...

A do ta vuante aq shumë limontinë e tij?

MESNATË TEK UNË

Te ti është mëngjes

mesnatë, tek unë

pa gjumë duhet të rri,

të mos presësh aq gjatë.

Tek unë shndrit Dielli,

tek ty hëna e artë

nga pas më ndjek, e dot s'më zë

sa larg jemi… Eh, sa larg!

ZEMËRIMI

Mbeti foleja bosh...

Unë padashur përplasa derën,

Ti nga zemërimi e tërhoqe… osh!

MOMENT

U ktheve një moment

sa të shkëmbenim lotët,

vetëm një sekondë

sa të më ngrije kokën

u largove i kërrusur

duke mallkuar botën...

DUELI I HESHTJES

Ushtria e fjalëve na la

Tani mbetëm unë dhe ti

tërhequr në duelin e heshtjes.

A duhet të ishin hedhur

aq shumë ushtarë,

kur mjaftonin vetëm dy pale

sy-kryqëzorët tanë?

ÇAPKËNËRI

S'e di pse më pëlqen,

të luaj me ty,

në shtëpi kur kthehesh,

të kërkosh çdo qosh,

e të mos më gjesh,

kur buzët të varësh,

e jashtë të dalësh

fshehur pas dere

fëmijërisht të qesh,

në krahë t'më marrësh,

e lart të më ngresh.

Gusht, 2001

NËN HIJEN TËNDE

Të falem o lis i madh,

nën hijen tënde

ndihem e sigurtë

nga krahë të fortë

mbështjellë.

Stuhisë nuk i jepem.

Por kur fryn i liri fllad

i paudhi bohem

shoqëri i bën shpirtit

e më rrëmben

PSE ERDHE KAQ VONË?

Pse erdhe kaq vonë tek unë?

kur gruri u korr

e në fushën e përvëluar

mbeti vetëm kashta?

Pse erdhe kaq vonë tek unë,

Kur edhe dera e fundit

u mbyll

Dhe dimri të la përjashta?

IMAZH

Mbi komodinë

nga fotografi e vjetër

vështrimi yt i trishtë

më merr me vete

në një kohë tjetër…

Në atë ballë të lartë,

në ata sy përrallë

ç’ sekret mbaje fshehur,

do ta thoshe vallë?

Me ata sy të bukur,

me ata sy blu

kë përgjoje natën

kush rendte ashtu?

Ç’ qe ai trim, ajo trokëllimë?

Si era fshatin mësynte

mbi vithe të kalit të hidhte

nën gunën e tij të fshihte?

E bukur ti dritë e hënës,

gjeraqinë e trembur,

në sytë e tu përrallë,

botës i mbaje fshehur

sekretin tënd të parë…

2000

PRIFTI I SHPRIFTËRUAR

(Atë ditë në kishë mungonte prifti Dominik

dhe në radhën e parë, e bukura Anna Mari Shik)

Kur ai ngrinte lart sytë e kaltër,

t’i lutej Zotit për besimtarët, i falte atij

dashurinë e mbledhur nga dyqind palë sy.

Por ajo Anna Mari Shik, perria e Kishës,

gjithnjë në radhën e parë, për vete e donte të tërën

dashurinë e Dominikut, dyqind pjesësh të ndarë.

Djalli lutjen pëshpërimë e dëgjoi, e tinëzisht

dashurinë e tërë, si krua ia derdhi në sy.

Fytyra e vajzës prush u bë, u përshkëndit.

Kur e bukura ngriti qepallat të digjte

nën qerpik të devotshmin Dominik,

prifti ndjeu turbullim djali,

e kaltra e syve u mbulua me mist…

Tek zgjaste duart nga Altari, zbrazëtirë

ndjeu t'i falte Zotit përulësisht.

Në gjunjë e ulën priftin Dominik,

të pranonte fajin,

se s'qe më i denjë për altarin,

se urdhrin e vet kish dhunuar

se kishte fyer vetë të madhin Zot.

Shën Mërinë, me Anna Marinë kishte ndërruar

nëmur nga Ati do të qe përgjithmonë,

nga njerëzia përgjithmonë i harruar.

Atë ditë në kishë mungonte prifti Dominik

dhe në radhën e parë, e bukura Anna Mari Shik.

2001 (bazuar mbi një ngjarje të vërtetë, të cilën e mësova gjatë një vizite në London, ONT. Kanada)

PENTAGRAM

Mbi paralelet e tua

Edhe Dhimbjes më të madhe

pesë nota i mjaftojnë.

Për të klithur.

Lumturisë - për t’u dridhur.

Pentagram, çelësi është i yti

apo i shpirtit tim?

18 janar, 2010

I FALEM

I falem fisnikërisë së kalorësit

në pëllëmbë zemrën ia jap,

ndërsa lutem në heshtje,

ta marrë nën mbrojë,

në turravrap të mos i bjerë,

ndër patkonj.

ZONJA HESHTJE

Zonja Heshtje më porositi

me një lëvizje qerpiku.

Unë e përzura.

KOHË MONEDHASH

Në këtë kohë

monedhash

zemra erdhi falas.

Dhe

pësoi infarkt!

LARGOHEM

Larg

u rri xhamave të errët

që fshehin ligësinë e syrit,

bartësve të bagazheve

me ilaçe për të vdekurit

e gjarprinj për të gjallët.

U largohem,

që të mund të marr frymë

në hapësirën time...

E FUNDIT

Renda e fundit

para se të mbyllej porta e vitit.

Një orë më pas po të isha lindur

do kisha kapërcyer pragun tjetër.

Vetëm për një orë,- një vit më e vjetër!

Nga padurimi për t'u takuar Ju!

31 dhjetor 2009

MUZË E RE

Pas vargut tim

po të kërkojnë,

muza ime e fshehur.

Kërkojnë gjurmët

e nurit tim të pjekur.

Janar, 2010

FALJE DHE PENDIM

Dhe vjen një ditë, që i fal të gjithë,

se jeta zemrën të madhe e ka,

dhe dashuri e dhimbësuri pafund.

Ah, ky lëshim ç’më sjell pendim,

se djajtë paskan mbetur po ata!

shtator, 2002

METROTË E NJU JORKUT

Gojë gjigante

na përpijnë çdo mëngjes

na vjellin çdo mbrëmje.

Rit njëqindvjeçar.

Të durueshëm deri në habi

u besojmë jetën,

ndërsa për çdo rast

me vete mbajmë

qefinin e vdekjes.

APOKALIPSI

Pa u ndjerë,

ka kohë që na rri pranë

S'e vini re?

Lules i iku aroma,

Buzëqeshjes i iku hiri

Zemra u fut në kuletë.

Pëllumbi në korb u shndërrua

Në shtrat,

Burri ra me burrë

e gruaja me grua.

Apokalipsi-

S’përbën më lajm.

PRANGAT E MIQËSISË

Miqtë e mi,

Në më doni,

mos më vini pranga,

mos më thoni më kë të flas,

kur të hesht e kur të bërtas.

Në më doni,

gëzoni miqësinë time

ajo është lule që vetiu çel,

njëlloj si zemra urdhra nuk merr

komandant nuk njeh,

kurth për ju nuk bëhet

dhe as për mua çengel!

Miqtë e mi,

mos i vini pranga

miqësisë sime

As tuajën

në pranga, nuk e dua!

ZEMËRIMI I DIMRIT

E pashë sot zemërimin e dimrit,

tek i preu rrugën pranverës,

si dashnor hakmarrës e avdall!

I shfryu bulçitë, me vërtik i ra derës

kova uji derdhi, xhamet i ngriu, i bëri kristal.

Mars, 2007

SHIRAT E VJESHTËS

Nisën edhe shirat e vjeshtës

shirat që trokasin në dritare,

shirat që na sjellin kujtime, mall,

që na zgjojnë vargjet e të famshmëve,

që pas u shkojnë vargjet tona të thjeshta,

që na djegin edhe ato në shpirt e në eshtra...

2000

MBULESA E BARDHË

Sonte,

zonja e bukur Dëborë,

shtriu krahët mbi çdo gjë,

kangjellat, çatitë, oxhaqet

kërcinjtë e murrmë të pemëve,

të gjitha ngjyrat i mbuloi.

Edhe të zezën nën të bardhë

e fshehu mjeshtërorja.

Në heshtje,

pres Diellin.

PËRSE DRUAJ T’U KËNDOJ TË GJALLËVE?

Thjeshtë:

Sepse nuk më le ime gjyshe.

Edhe përtej varrit më vjen ai zë:

Bijo, këngët janë për të vdekurit

Sa kohë që jemi gjallë,

Kemi kohë të turpërohemi…

AI QË S’JE

Shanset humbasin

kur mungojmë

aty ku duhet të jemi.

Humbasin

edhe kur s’guxojmë

të vërtetën të themi…

Humbasin

kur i vetëdijshëm i le.

Humbasin edhe kur hiqesh

Ai që s’je.

LOT NË SYTË E BURRIT

Lot në sytë e tij, s’i kisha parë kurrë

Thosha burri është si guri.

Sot, m’u shkul zemra, më tradhtoi bindja

Burrin shkëmb e paska bërë dhimbja…

Mars 19/2008

DJALI

Foshnjë, të mbaja në gji

Të vogël, të mbajta në duar,

S’të lashë kurrë të biesh,

as të pengohesh.

Tani u bëre burrë, bir,

Kujdes mos rrëzohesh!

E BRISHTË...

Ë shtë si një copë qelqi,

transparente,

ju pëlqen ta merrni në duar

t'i besoni shëmbëlltyrën tuaj.

Kujdes, është ende e ngrohtë,

masë fluide,

në kërkim të formës së saj...

Do të shndërrohet në gotë vere

për pritje mondane?

Në kristal mikasa, shandanë solidë?

Në çfarë vallë... ju ende s’e dini.

Ndërkohë jepini kohë,

admironi transparencën

e mos harroni se është ende një copë qelq,

mos peshoni në të, se është e hollë, e brishtë.

Nuk mban, mund të thyhet, e në u theftë,

mund t’ju presë e t'ju dhembë në shpirt.

Prill, 2004

«GJER NË VDEKJE… »

S'më hiqet nga mendja piktura e Gojës,

e fishkura mbretëreshë para pasqyrës,

hoshafka pudroste rrudhat e fytyrës,

për shpirtin pudër gjetur s'kish...

NË THELLËSI TRISHTIMI

Ndjeva zemrën si gur

Në thellësi trishtimi u fundos

Përpiqem e verbër të gjej

spirancën dhe limanin

MUZG NË MOL

Sot në muzg

panë sërish gruan-fëmijë

të zbriste te moli.

Në breg u ul, pulëbardha

Këmbët zhyti në ujë

me krahë mblodhi gjunjët

mbi kokën e bukur

ë ndrrat ç’pështolli...

IKJE…

Ndonjëherë dua të iki diku

më mirë "e vetme"

në qetësinë time,

mrekulluar nga virgjëri

e natyrës diku, larg nga

buzëqeshjet hipokrite,

të pafundmet "çu çu çu".

TË DIELAVE

Të dielave miqtë e mi

i kërkoni Zotit t’ju falë,

e i flisni jo për ato

që bëtë dje e pardje,

por për ato që do të bëni

nesër e pasnesër,

e deri sa të vdisni…

Vjeshtë, 2001

VITET?

Ç 'janë këto vite që thoni ju,

unë nuk i takova vitet.

Ato i u afruan avllisë sime

më panë tek kërceja në litar,

e thanë se ngatërruan derën,

të qeshur fëmije më dhanë

e më kthyen sërish pranverën.

Korrik, 2002

NUK E KUPTOJ

Nuk ta kuptoj këtë poezi,

mik,

me drurë ia ke zënë dritën

pyll i zi - vargu yt,

më shtie frikën.

MËSIM

Sot, o mik, nga ty mësova

Të dua veten më shumë se të tjerët.

Unë paskëshe ngecur tek orë e vjetër,

Ti, që kur qenke hedhur në bregun tjetër?

INTER-FE

Meditim ne Krishtlindje

Babai im mysliman, kur qe 20

rrëmbeu pesëmbëdhjetëvjeçaren,

katoliken e bukur Mari.

Martesa u dha tre fëmijë,

me dy gjysma fe.

Vëllezërit

unazat shkëmbyen

me ortodokse.

Që cikli të bëhej i plotë,

për mua Zoti në Amerikë

kishte zgjedhur një hebre.

Tani, të shkoj në sinagogë,

në kishë apo xhami, nuk ka nevojë

Të tria janë tek unë,

apo unë - e ndarë në tre?

Dashurinë e përbotshme gëzoj

në Inter-fe.

25 dhjetor 2009

KËPUCËT E IMELDËS DHE TË MIAT

Kronikat thonë që Imelda Markos

iu gjenden në dollap 3000 palë këpucë…

Dikur në Tiranë, të vetmeve palë këpucë,

u merrja shpirtin nga e hëna tek e shtuna,

Të dielën, të mjerat gojëhapur,

prisnin në radhë te këpucari,

ndërsa prapa dritares në shtëpi

unë Hirushja, këmbëzbathur,

lutesha në heshtje që atë mbrëmje,

në shëtitjen e madhe, në bulevard,

të mungonte princi.

BURRI

Shtyllë, mur, e çati bashkë,

strehë e dhimbjes, dashurisë

Ë ndrra e parë e vashërisë.

toreador i jetës.

NËNA IME KA DITËLINDJEN

Sot

nëna ime ka ditëlindjen

Fisnikja flokargjendë, me onde

Të bardhë si flokët, zemrën ka,

Ç’ më zgjon kaq mall e kujtime sonte!

17 prill, 2008

KONTRATAT

Sot

ka superprodhim

kontratash me

korrupsionin,

hipokrizinë,

falsitetin,

kurorëzimet,

me djallin,

armët,

seksin,

dollarin...

Të gjitha le t’i marrin!

Unë prej kohësh kam firmosur

kontratën me shpirtin tim.

SHAKA E ZOTIT

O Zot!

Ç’ shaka bëre me ne

Kur moshës i dhe vite

e zemrën pa moshë e le?

Gusht ‘2007

DYSHIMI

Të gjithë e ndjemë

se si papritur diçka e madhe

u thye,

e sotmja e gëzuar

në të djeshme u kthye.

Përpiqemi të buzëqeshim,

dikush gëlltit lotët,

me dyshim shikojmë njëri-tjetrin

në heshtje kërkojmë

shokët.

8 gusht, 2000

HAITI

Dhjetëra mijëra trupa, pirg.

Qindra mijëra klithin

të rrëqethin Diellin.

Holokaust i natyrës, Haiti.

Lufta mes kontinenteve ngrin

Urrejtja hesht.

Sytë kërkojnë çmimin e jetës pa çmim.

14 dhjetor, 2010

URA QIELLORE

Sot,

ura qiellore ra,

(si mund të qëndrojnë

urat në qiell?)

Bota e të verbërve

më dysh u nda,

e baltosur.

POEZI TË AMPUTUARA

Kam frikë t’i shoh poezitë e mia

Rrinë shtrirë si në qivure,

me gjymtyrë të prera, si prej lufte.

Fqinjët m’i grabitën, siç mundën

U duheshin paterica për

pjellat e tyre.

Si harruan të më grabisnin zemrën?

GJINKALLAT E SHTATORIT

Disa rënë prej peme,

të plasura nga dielli i verës.

Të tjerat ende zhuzhojnë,

zhuzhojnë, zhuzhojnë, zhuzhojnë.

Duan mendjen të na mbushin...

S’e dinë që vapa iku me gushtin?

RREZE MIRËSIE

Kaq të etur jemi për mirësi

sa kur shohim një rreze

themi janë dy…

MARATONË

Ndryshe nga të gjithë,

në këtë botë, unë

erdha më këmbë.

Jeta për mua një vrap.

Maratonë në dy kontinente

Mbi qiej detesh bëj hark.

Janar, 2010

HIRUSHJA

Ma morët gëzimin

motra, ma morët

harruat se e ruaja për ju,

as sytë s’u panë

nga xhelozia e vjetër

më grisët, më çorët

të më shëmtonit.

S’donit tjetër.

Unë prapë ju dua

te hiri i vatrës,

për ju kthehem

Veç, e di? Princit

një këpuckë tjetër

i kam dhënë

për fare do më marrë

në një natë me hënë...

KODRA ME QIPARISA

U kthyem kokëvarur nga kodra me qiparisa,

Në mëndje na mbeti një zog i vogël, i zi

rreth këmbëve të gjyshit, seç desh të thosh

ndërsa trupi i nipit mbajtur nga litarë

të gjatë shkiste poshtë, poshtë…

I lamë varrezat me sytë drejt qiellit,

të pafuqishëm për të menduar, të mpirë,

të trembur në blasfemi, përulësisht ndaj

të Madhit. Kërkonim ngushëllim.

Veç një zemër gjithë jetën do të rënkonte

misterin “Pse o Zot, djalin tim?”

Natën ra një shi i butë, një shi si miliona lot

sipas profecisë së priftit për të njomur farën

e porsa hedhur në tokë, fryte për të dhënë.

Ç’ë ndërr vallë i dha të gjorës mëmë?

7 janar, 2007.

(Në kujtim të E.T. djalit që iku në lulen e moshës, javën e martesës)

NGJYRAT E KËTIJ DIMRI

Janari na mbështolli me dy ngjyra,

Të Bardhë e Gri, mbi to lufta

nxiton të pikojë të kuqen.

Kush do të bjerë i pari?..

Unë?

Po i fundit?..

Ti?

Pyetja merimangë kacavirret mbi glob

Këmbëthyer nisi rrugën ky shekulli i ri.

Janar, 2003

PRANVERË E KËPUTUR

Kjo,

pranverë që stinën humbi,

pranverë e këputur nga plumbi,

pranverë e ikur nga vetja,

pranverë e këputur nga vdekja,

mos ardhtë më!

Mars, 2001

MARSI I DYTË

Po bie me duf ky shi pranvere,

kujtimet e ikjes, dhimbje na zgjon,

foshnjat mbi karroca ngarkuar,

familjet shtrydhur në një furgon.

Helikopter, ti gjëmë mallkuar,

përsëri mbi kokat tona ti,

S’u ngope me ne dy vjet të shkuar

I bab ëzitur je për gjak të ri?!

A thua do të thahen lulet e mollës

përsëri syve do na shkasin lot,

Marsi nuk ardhka dot ndryshe për ne,

veçse me krisma e erë barot?

Mars, 2001

(Nga ngjarjet e Marsit 2001, n ë Maqedoni,)

BETIMI

Në solemnitet

atë mëngjes u betova

besnike t'i qëndroj

flamurit me 50 yje të bardhë.

Unë, më e reja amerikane e botës.

Në mbrëmje

dëgjova Himnin kuqezi

e nuk munda të gëlltis lotët…

SHTYPËSI DHE I SHTYPURI

Mik i dashur,

Na u dhimbse kur tregoje

Si të kishin shtypur,

marrë nëpër këmbë...

Liria erdhi… u ngrite.

Na le pa mënd:

Sa shumë i ngjave

Shtypësit tënd!

NJË ZARF PENG

Zotëri serbo-viç,

që në atë zyrë postare

pas syzeve të zeza,

zarfin tim e mban peng,

ç 'mendon?

Të theu në dysh adresa

“ Republika e Kosovës?”

Hajt, lëre zarfin tim të shkojë.

Don Kishot!

Akrepat e kohës pas s’i kthen dot.

Dhjetor, 2009

(Mjerisht korrespondenca postare me Kosovën ende kalon përmes Beogradit)

DHIMBJE DHE MALL

(Emocionet e vizitës sime të parë në Prishtinë)

Sot bulevardi i rinisë sime tiranase

me rrugët e tua Prishtinë u shkri e u bë një

E tronditur në mes pranverës së dubluar,

shpirti mall e lot mbi faqe për ty derdhte…

Një mollë ndahet në mes për dashuri, një pjeshke po ashtu,

por një Atdhe për dashuri nuk ndahet në mes, kurrsesi!

Damarët e gjakut na i prenë vëllezër,

damarët e jetës në fasha mbështjellë i kemi mbajtur,

gjaku të mos na ikë, të mos na prishet,

të fikët të mos na bjerë, në tokë të mos biem,

dhe në gjunjë të mos gjunjemi, gjithashtu….

S'e ndjeva mungesën tënde në Prishtinë, Tiranë,

Ç farë ndjeva ishte dhimbje dhe… mall.

Prishtinë, Maj 2001

Ç’TË THANË DHE Ç’U THE?

Je si fëmijë.

Dua jetën ta gëzoj

Je romantike.

Dashuroj

Je e vërtetë

Nuk dua t’u gëngjej.

Je idealiste.

Gënjemëni po mundet!

VARGU MBRET

Fantazma e tij në mes të natës, u shfaq

Urdhër dha t’i mblidhen ushtarët

Ç’ mund të bëjë një i vetëm mbret?

Poeti nga dheu zgjoi të vrarët...

PEJSAZH SHIU

Nën një mushama të zezë Klejborn

shëtis në lagjën time këtë mëngjes me shi

ç ati të pjerrta, të lagura, trotuare të larë

mbi bar këpurdha që s’ishin më parë...

Shiu i verës ullukut zhurmon, troket,

mbi mushamanë time rrukulliset, shket,

pika shiu mbi gjethe pjeshke, mbi bli,

inxhi mbin mbi flokë, në faqe, në sy...

Verë, 2000

DESHA SHPIRTIN TIM TË LIRË

E desha shpirtin tim të lirë

Që të ta jepja ty,

Bashkë me trupin tim të bukur.

Ah, sikur ta dija!

Gjithshka doje ti nga une,

Që trupi im i zhveshur

Nga shpirti dhe nga zemra

Menduar rri e mekur:

Si mundet vallë

Të bëjë dashuri një trup i vdekur?

HIRI I DASHURISË

Pusho pak, i dashur.

Sytë mbylli, fli pak.

Në mundsh.

E di që të kam lodhur.

Me hirin e dashurisë,

Përkundem dhe unë.

Kur t’i hapim sytë,

do të duhemi më shumë.

Mars

ARENA

M’u shfaqe i madh,

i fuqishëm, gladiator

Të vështroja nga larg,

Me atë hije fisnikërie

Për t’u provuar muskujt

Nuk ishte nevojë.

Arenën ta kishin imponuar.

PSE TË DESHA TY…

... sepse ti prure tek unë

thesarin e rinisë sime

që unë e kisha kyçur,

çelësin e kisha fshehur,

harruar e humbur diku...

Si munde ta gjesh ti?

ULU PRANË MEJE

Ulu këtu pranë meje,

të presim bashkë edhe një herë

ardhjen e mëngjesit, si atëherë

bashkë të presim hapjen e qiellit

të ndajmë bashkë ardhjen e Diellit,

të mos flasim, të mos bëjmë zë,

kujtimeve të tretemi, se s'do shihemi më!

Ilir Shaqiri: ‘Kam dhënë njëmijë koncerte në trojet shqiptare dhe në Evropë’

Flet këngëtari që për 26 vjet në skenë ka krijuar 26 albume dhe shkruar 400 këngë: “Këndo dhe me zërin e bretkosës veç këndo me zërin tënd”.
Këngëtari emblemë,  Ilir Shaqiri është baba i tre djemve dhe është martuar në vitin 1984. Këngën fillimisht e ka nisur si mision, por gjatë periudhës së vështirë  që kaloi Kosova,  ai këngën e tij e vuri në shërbim të patriotizmit dhe të kombit të Kosovës, duke frymëzuar miliona shqiptarë me këngët e tij. 
Ai tregon që pas koncertit që ka zhvilluar në Evropë në shërbim të UÇK-së shumë të rinj shqiptarë pas këtij koncerti u janë bashkangjitur radhëve të ushtrisë çlirimtare të Kosovës. Është ngjitur në skenë për herë të parë në vitin 1979 me këngën  “O zambaku i Prizrenit. Ka xhiruar tri videokaseta dhe një film  televiziv  me regjisorin e njohur kosovar,  Isa Qosja.  Ka marrë  shumë çmime në festivale  dhe konkurse të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare.
Z. Shaqiri, veç këngës keni dhe pasione të tjera?
Kam pasion të veçantë pikturën dhe mbledhjen e gjërave antike.

Si të duket ecuria e këngës popullore tradicionale shqiptare?
Ka një trend të kënaqshëm, sidomos këngët e krijuar mbi bazën e traditës shqiptare. Por,  tendencat e globalizmit janë shtrirë shumë edhe në këngët tona. Këngët e dyshimta me muzikë  ballkanike dhe me  tekst shqip unë i quaj këngë njëpërdorimshme, pasi këto këngë nuk mund të jetojnë më gjatë se një muaj. Në këtë aspekt unë kritikoj edhe mediat që i stimulojnë këto këngë me transmetime të shpeshta.

Si hyri kënga tek ju? Si pasion, apo ju nxiti dikush?
Më kanë nxitur shokët dhe shoqet e klasës. Ishte viti 1979 ku këndova për herë të parë në skenë këngën “O zambaku i Prizrenit”. E këndova në Pallatin e Kulturës në Prizren. Këngë hyri tek unë si pasion, por më vonë, duke parë periudhën  e vështirë në të cilën kalonte Kosova ky pasion mu kthye në mision. Me këngë  unë shprehja gjithçka që ndjeja për popullin tim. Gjithçka, që ka ndodhur në Kosovë, deri në çlirim e saj unë e kam arkivuar përmes këngës sime. Pas çlirimit të Kosovës i kam kënduar gjakut të derdhur për liri dhe dëshmorëve të kombit tim.  Sot i këndoj përsëri jetës, dashurisë dhe mërgimit, duke mos harruar asnjëherë këngët për luftën e lavdishme të UÇK-së, që më bëri që të jetoj i lirë në Prishtinë dhe të këndoj lirshëm në shqip.

Cilat janë disa nga këngët e tua më të dashura?
Këngët  i kam si fëmijët e mi dhe nuk mund t’i veçoj.  Në secilën këngë kam derdhur një copëz nga shpirti im. Por kënga që më mbërthen më shumë me emocione është kënga  me vargjet e  poetit tonë të madh, Naim Frashëri.
Keni kënduar në shumë shtete, ku jeni ndjerë më i emocionuar?
Kudo jam ndjerë mirë në turnetë që kam dhënë brenda dhe jashtë Shqipërisë. Më shumë jam emocionuar nga  turneu që organizuam në Evropë në kohën e luftës së Kosovës. Pas këtij koncerti shumë vajza dhe djem të rinj shqiptarë janë nisur në luftë për Kosovën. Në këtë rast dua të falënderoj artistët shqiptarë, Mirush Kabashi, Çun Lajçi, Liri Lushi, Edmond  Zhulali, Arif Vladi, Agim Doçi, Manjola Nallbani, Kastriot Tusha, Ledina Çelo, dhe organizatorin e këtij Turneu Remzi  Ejupi. Për katër muaj rresht ne dhamë 68 koncerte, paratë e të cilave u derdhën në ndihmë të UÇK-së.
Cili është çasti më emocional  për ju?
Ka ndodhur në vitin 1993 gjatë një turneu në Regensburg të Gjermanisë. Kur dola në skenë hyri vëllai im i vogël në sallë. Kisha tre vjet pa e parë, pasi kishte ikur nga Kosova për të mos shkuar ushtar në ushtrinë jugosllave. Nuk u besoja syve pasi ai jetonte në Zvicër. Mu pre kënga në fyt dhe unë lashë këngën dhe shkova e përqafova vëllanë.
Nga këngëtarët shqiptarë kë keni më për zemër?
Në zemër kam të paarritshmen Vaçe Zela, Arif Vladin dhe Aurela Gaçen. Nga Kosova idhulli im është Nexhmije Pagarusha.
I keni kënduar shumë patriotizmit dhe atdhedashurisë?
Esenini thotë: “Këndo po deshe dhe me zërin e bretkosës veç këndo me zërin tënd”.
Këngët e tij hite
“Falë t’qoftë gjaku Kosovë”
“Shqipëri, o nëna ime”
“Minatori”, Udhët e mia”
“Zëri i atdheut”
“Jam Evropë”
“Jam shqiptar”
“Shkëlqimi i plisit”
“Bilbili i Kosovës”
“Sërish vjen Marsi”,
“Princesha e Dukagjinit”
“Moj e rritur në Kosovë”
“Dridhe Shkup e Shkodër”.
Ilir Shaqiri, këngëtari “Emblematik e Ballkanit”.
Ka lindur në Burojë të Drenicës me 12 qershor të vitit 1960. Shkollën e mesme për farmaci e kryen në Prizren, të lartën për gjuhë-letërsi shqipe në Prizren e Prishtinë. Në vitin 1978 del për herë të parë para publikut në Shtëpinë e Kulturës në Prizren.Ka publkuar 26 albume. Ka marrë pjesë në mbi 1000 koncerte, ku 900 prej tyre janë humanitare.Nga viti 1988 është këngëtari më i kërkuar në të gjitha kudo ku jetojnë shqiptarët. Këngët e tij janë prezantuar në shumë radio dhe TV të botës. Ai jeton  në Prishtinë dhe e gjen çdo ditë në studion e tij “Iliria”. Në vitin 1999,në koncertin ndërkombëtar të Brukselit 1999 është vlerësuar si këngëtari “Emblematik e Ballkanit”. Është dhe autor i i 400 këngëve të lehta, popullore dhe folklorike.  Gjatë Luftës së Kosovës ka zhvilluar 68 koncerte në përkrahje të UÇK-së në Evropë: Gjermani, Zvicër, Belgjikë, Angli, Itali, Norvegji, Suedi, Austri, Holandë dhe Shqipëri
Çmime muzikore
Në vitin 1983, në festivalin “Rapsodët këndojnë” në Drenicë merr çmimin e parë. Në vitin 1984 me Shoqërinë Kulturore “Akumulatori” të Mitrovicës në festivalin e Kaçanikut vlerësohet si interpretues i shkëlqyeshëm dhe vokal me ardhmëri të sigurt. Më 1985, në festivalin “Theranda ‘85″ vlerësohet për interpretimin më të mirë. Në festivalin “Festarb” të vitit 1992 në Shkup merr çmimin e publikut. Më 1994 në festivalin ndërkombëtar “Folkmoot USA” 1994 në Karolinën Veriore nderohet çmim special. Në vitin 1995 në festivalin “Kënga Shqiptare” në Prishtine merr dy çmimet e para; çmimin e jurisë dhe të publikut.
Disa albume nga Ilir Shaqiri
“Djem Petrita ka rrit Drenica”
Luma e kuqe ka lidhë besë”
“Falë të qoftë gjaku Kosovë”
“Fjalët e qiririt”
“Plisat udhëtojnë kah dielli”
“Këngë e rrallë”
“Kthehu”
Këtu kam folenë”
“Liri”
“Zëri i atdheut”
“Tingujt e zjarrtë”
“Këtu shkëlqen plisi”
“Çlirimtari”
“Garda e Kosovës”
“Këngët e përndritjes”
“Bota e rinisë”
Mentor HOXHA

Vepra e Rexhep Qosjes, një portë e madhe drejt botës së dijes dhe imagjinatës krijuese

Nga Feride Pepleka

Në çastin kur nuk do të jem asgjë më tepër se shkrimtar, unë do të pushoj së qeni shkrimtar.” Albert Camus
“Qosja Vepra”, botim i Institutit Albanologjik të Prishtinës, ngjarje me rëndësi mbarëkombëtare. Janë 29 vëllime që përmbledhin veprimtarinë shkrimore të njërës prej mendjeve më të ndritura të popullit shqiptar në këto pesëdhjetë vitet e fundit
Prolog
Fjala mbarëkombëtare tashmë lumturisht ka hyrë në fjalorin tonë me të drejtën e saj shekullore të mohuar. Jeta si një lumë i nëndheshëm plot freski e gjallëri po krijon një rrjedhë të mendimit të lirë me ide që na njëjtësojnë si shqiptarë, në Shqipëri, në Kosovë dhe kudo që janë trojet ku banojmë. Një mendim i tillë të shoqëron kur njihesh me botimin e veprës së Rexhep Qosjes, e cila përshkohet nga ide monumentale dhe një universalizëm i rrallë. Shumësia e planeve mbi të cilat shpaloset krijimtaria e tij në këtë vepër, ngjan me një katedrale madhështore, në të cilën grupimet tematike janë si kolonat dorike që lartësojnë e zbukurojnë vështrimin me vertikalitetin dhe formën e tyre të lëmuar. Seria çelet me një parathënie nga dr. Hysen Matoshi, që e tejkalon llojin, duke i dhënë frymën e një studimi gjithëpërfshirës.
“Qartësia e koncepteve prodhon qartësinë e mendimit, ndërsa qartësia e mendimit atë të fjalisë dhe më gjerë edhe të tekstit. Gjithsesi, një logjikë e tillë e shkrimit të materies, pavarësisht se a është fjala për shkrimin e shkencës a për krijimin letrar, është njëra ndër të veçantat e përgjithësuara më të rëndësishme të veprës së Rexhep Qosjes, nga ato të veçanta që e bën atë ndër autorët më të preferuar dhe më të çmuar nga lexuesi shqiptar, sikundër edhe njërën ndër vlerat deri tani më të pranuara në kopshtin e madh të kulturës botërore.” (Qosja, Vepra, I:36). Studimi i hollësishëm i dr. Matoshit, mbetet një qasje e rëndësishme edhe për vizionin konceptualist në vlerësimin e veprës së shumëfishtë të Rexhep Qosjes. Mund të thuhet me bindje se klasifikimi tematik që i bëhet kësaj vepre është përfundimtar, një pikë referimi e saktë për cilindo studiues.
Vepra
Pesë grupimet kryesore në vepër dallohen për nga natyra përmbajtësore dhe për nga forma e shprehjes. Duke ruajtur natyrën kronologjike brenda tematikës, krijohet kështu një lidhje e brendshme e ideve themelore, të cilat kalojnë prej librit në libër që nga hershmëria në të sotmen, me forcën që çliron origjinaliteti dhe përkushtimi misionar. Seria fillohet me:
I) Librat historiko-letrarë, 12 tituj në 10 vëllime, që përfshijnë studimet shkencore në fushë të letërsisë, e që përbëjnë një nga aspektet më të gjera të veprimtarisë së Qosjes. Ato janë analiza të dukurive, shkollave teorike, veprave letrare dhe periudhave historike të letërsisë. Mund të citojmë ndër të tjerë: “Asdreni – jeta dhe vepra”(1972) ; “Anatomia e kulturës” (1976); “Nocione të reja albanologjike” (1983); “Historia e letërsisë shqipe – Romantizmi 1,2,3” (1984, 1986) ; “Porosia e madhe” (1986); “Tri mënyra të shkrimit shqip” (2004) etj., të cilat janë të mbështetura në kritere shkencore dhe estetike të vlerësimit. “Historia e letërsisë shqipe – Romantizmi 1,2,3”, përkushtim jetëgjatë” e quan me të drejtë H. Matoshi, sepse zë fill që në shkrimet e tij të para, botuar në revistën “Jeta e re” në fund të viteve ’60. Historia e romantizmit shqiptar është gjithashtu vepra më e plotë, më e argumentuar dhe më shteruese e studimeve tona për këtë fushë. Si një punim i rrallë shkencor me 2000 e ca faqe, i cili jep një imazh të natyrshëm kombëtar të letërsisë së Rilindjes si “Vetëdija më e lartë, më e përgjithshme në kulturën tonë; në të vërtetë vetëdija më e përparuar për lirinë tonë” (Romantizmi I: 11), ai thekson edhe profilin e një historiani të shquar të letërsisë. Libri “Porosia e madhe”, studim me 547 faqe, kushtuar njërës prej figurave më të mëdha të Rilindjes Kombëtare, Naim Frashërit, krijon pastaj lidhëse me jetëshkrimin për Asdrenin (1972) dhe me librin “Antologjia e lirikës shqipe” (1970). Po të shohë treguesin e emrave në vëllimin I (“Vazhdimësi” 1972 dhe “Panteoni i rralluar” 1973), lexuesi do të mahnitet prej prurjes së madhe kulturore me futjen në studime të risive që kanë sjellë rrymat e shkollave letrare në botë, si: klasicizmi, parnasizmi, simbolizmi, modernizmi, formalizmi, surrealizmi, strukturalizmi, romani i ri, modernizmi etj. Në morinë e emrave të shquar po përmend vetëm disa, si: Rafael Alberti, Dante Aligieri, Gyjom Apoliner, Nikola Boalo, Sharl Bodler, Herman Broh, Homeri, Mishel Bytor, Fransis Bakon, Tomas Stern Eliot, Lusjen Goldman, Aldos Haksli, Ernest Heminguei, O Henri, Alber Kamy, Tomas Karlil, Gjergj Llukaç, Tomas Man, Pierre de Marivo, Alen Rob-Grije, Marsel Prust, Natali Sarot, Zhan-Pol Sartre, Tolstoi, Mark Tuein, Pol Valeri, Henri Xhejms e të tjerë, për shumicën e të cilëve në Shqipëri ose nuk dihej në ekzistonin, ose heshtej. Studiuesit e këndej kufirit i trajtonin studimet shkencore, dhe jo për faj të tyre, sipas metodës së ngushtë të realizmit socialist. Metoda krahasuese këtu zbatohej me dramat e Kolë Jakovës dhe Loni Papës, me romanet e Ali Abdihoxhës dhe Fatmir Gjatës, me poezitë e LLazar Siliqit dhe Luan Qafëzezit, me shkrimet kritike të Adriatik Kallullit dhe Rinush Idrizit e të tjerë. Shkrimet e tij të para studimore, si: “Për traditën kundër tradicionalizmit” (1967), “Letërsia Kombëtare dhe letërsia botërore ose afrimi përmes ndryshimeve” (1972) e ndonjë tjetër, shprehin qartë edhe idenë absolute që përshkon të gjitha studimet e Qosjes: vështrim i pjesës në raport me të tërën. Struktura analitike e këtyre librave dëshmon evropianizimin e hershëm të studimeve shqiptare jashtë kufijve të Shqipërisë.
II) Librat letrarë, 8 tituj në 7 vëllime, romane, drama e tregime që nisin me një apogje me romanin “Vdekja më vjen prej syve të tillë” (1974), i cili, për fat të lumtur, nuk u kthye në dënim të veprës letrare të mëvonshme të autorit, sepse ashtu si thotë Umberto Eco, ndodh jo rrallë që romanet e para të suksesshme të shkrimtarëve, mbulojnë me hije romanet e mëvonshme. Qosja, pra, ka edhe një apogje të dytë krijues me romanin madhor “Bijtë e askujt” (1,2) më 2010. Dhjetëvjeçari i parë i këtij shekulli nis me tregimin e fuqishëm satirik dhe alegorik “I ringjalluri i penduar”, një parodi groteske e anëve negative të kohës sonë, që është në simetri me romanin “Nata është dita jonë”. Edhe romani “Një dashuri dhe shtatë faje”, krijon simetri tematike me tri dramat e librit “Mite të zhveshura”. Duhet nënvizuar se krijimtaria e tij letrare në brendësinë e vet thur një poetikë herë tragjike dhe herë tragji-komike e satirike. Për nga elementet e strukturës, ajo është një kërkim i vazhdueshëm për të gjetur forma të reja të shprehjes, të cilat i japin të drejtë kësaj vepre të radhitet në letërsinë postmoderne.
III) Librat historikë dhe historiko-dokumentarë, 6 tituj në 5 vëllime, që nisin me librin “Çështja shqiptare – historia dhe politika” (1994), vëllimi XVIII, një libër i jashtëzakonshëm, sintezë thuajse e të gjitha studimeve albanologjike, Bibël e çështjes shqiptare. Asnjëherë studimet tona nuk kanë pasur libra të tillë enciklopedikë, ku analiza dhe dokumenti janë vetë historia që flet. Ai është rrëfimi më tragjik i fatit tonë, me padrejtësitë paimagjinueshëm të egra që na ka dhuruar historia. Në fund të tekstit është edhe një kronologji e ngjarjeve më të rëndësishme të historisë së popullit shqiptar, që nga vitet 400 para erës sonë, në kohët iliriane e deri në vitet ’90 të shekullit XX. Ky është një libër që na pasuron të gjithëve me të vërtetën tonë të hidhur. Nga shkrimtar, Rexhep Qosja këtu kthehet në historian dhe shkrimtar, duke dhënë jetëshkrimin më të vërtetë të historisë sonë. Udhëtimi i tij nëpër të gjitha kohërat e ekzistencës sonë ka dashur lexime të panumërta, sakrifica dhe brenga, sepse të futesh në histori, do të thotë të futesh në një thertore gjigante. Në këtë vëllim XVIII është edhe libri “Programet kombëtare serbe për shpërnguljen e shqiptarëve”, një përmbledhje e plotë dokumentesh që nga “Naçertanija” (1844) e Ilia Garashaninit, “Dëbimi i arnautëve” (1937) i Vasa Çubrilloviqit, “Projekt për ndarjen e Shqipërisë” (1939) i Ivo Andriqit e deri te “Kryengritja e vitit 1981 dhe tezat për Kosovën” (1981) i Dobrica Qosiqit. Padrejtësia historike, e realizuar me propagandë të shfrenuar raciste kundërshqiptare, duhet të na mbushë me mëri. Kur flasin për komb dhe popull, serbët i përjashtojnë shqiptarët si “të prapambetur”, të cilët“ende nuk janë takuar me vlerat e qytetërimit”. Për ta shqiptari “është i ligshtë dhe i imët”, me pamjen e njerëzve të parakohës historike, që “për shkak të drojës prej shtazëve të egra flinin në drunj, në të cilët, për mos t’u rrëzuar, mbaheshin me bisht” (në kreun përkatës jepet autori serb dhe libri nga janë marrë).
Ndër librat historikë dhe historiko-dokumentarë janë “Paqja e përgjakshme”; “Tronditja e shekullit” (1,2); “Rilindja e dytë” etj., libra me analiza, përfundime dhe përjetime të pakrahasueshme dhe të pazëvendësueshme të një dëshmitari okular.
IV) Librat publicistikë, 6 tituj në 6 vëllime, mes të cilëve libri “Populli i ndaluar”, është fryt i përpjekjeve të tij të pashembullta për ndërkombëtarizimin e problemit të Kosovës nën Serbinë. Libri në të vërtetë i ngjan një beteje që mund të shëmbëllehej nga lexuesi me titullin “Edhe i vetëm trim në luftë”. Është koha kur diktatura në Jugosllavi u ashpërsua dhe shtypja ndaj shqiptarëve arriti kulmin me përgjakjen e demonstratave të rinisë shqiptare të vitit 1981. Në libra të tjerë si “Ligjërime paravajtëse” (1996), lexuesi do të ndeshet me idetë e rëndësishme të shprehura në gazetat e Prishtinës, Kosovës, Tiranës, Beogradit, Lubjanës, apo në radion “Zëri i Amerikës”, që më 1990, 1991 dhe 1992 e në vazhdim, e që i paraprinë luftës së Kosovës për liri. Grupi i tretë dhe i katërt dëshmojnë qartë sesi sakrifikohet përkohësisht shkrimtari (studimet në fushë të letërsisë ai nuk i ndërpreu) në përfitim të intelektualit atdhetar, i cili rreshtohet në barrikadën mbrojtëse të popullit të vet, duke i ndriçuar rrugën se nga duhet të ecë. Rexhep Qosja është një shembull, që mbetet edhe një përmasë morale për intelektualët e vërtetë shqiptarë.
V) Librat polemizues, 4 tituj në 1 vëllim XXIX, përbëjnë kuintesencën e mendimit intelektual qosjean për disa probleme të veçanta që nga protagonizmi i tij i fillimit në letrat shqipe, e deri te protagonizmi në mendimin më të fundmë për disa çështje me rëndësi në jetën e ditëve tona në Shqipëri dhe Kosovë. Në analizën e thellë që bën për identitetin shqiptar, pasi arsyeton përse identiteti është një kategori historike që vjen duke u pasuruar, ai vëren disa fenomene të jetës “shoqërore, kulturore, shkencore dhe politike me ndikim çintegrues” (f. 336) që e transformojnë identitetin nga një ndërgjegje universale, në një ndërgjegje “të thjeshtëzuar, të rrëgjuar, që Faik Konica do ta quante edhe sot siç e quante në kohën e vet: patriotizëm i mëhallës” (f. 337,338) dhe e lidh pastaj zvetënimin e mëtejshëm të identitetit me qëndrimin ndaj gjuhës. “Në qoftë se gjuha standarde shënon një shkallë më të lartë të njësisë shpirtërore dhe të pjekurisë historike të një populli, përpjekjet për ndryshimin e saj, për mohimin e saj do të thotë ftesë për kthim mbrapa, në të vërtetë ngadhënjim i vetëdijes prapakthyese” (f. 344) dhe me qëndrimin ndaj fesë:“[…]tejtheksimet e vetëdijes fetare, si myslimane ashtu edhe të krishterë, e sidomos favorizimi i ndonjërës prej tyre nga ana e institucioneve politike a shtetërore, janë veprime dhe gjykime të anshme me ndikim të mundshëm shpërbërës ndaj identitetit kombëtar të shqiptarëve dhe ndaj proceseve integruese shqiptare” (f. 352) dhe vazhdon pastaj me “Të vërtetat e vonuara” e me probleme të tjera që janë plagë të rënda të shoqërisë shqiptare në tranzicionin e pafund drejt një shoqërie demokratike etj.
*
Së pari, të hysh në Veprën e Rexhep Qosjes do të thotë të kapërcesh pragun e një porte që hapet drejt botës së dijes dhe imagjinatës krijuese. Së dyti, do të thotë të njihesh me mendimet dhe idetë e një projekti të madh shkrimor. Është një lëvizje e pandalur drejt së Vërtetës, të Drejtës dhe Lirisë. Pasi mbaron së lexuari çdo libër të kësaj Vepre, njeriu mediton në qetësi dhe e kupton se të lexosh apo të rilexosh një tekst, do të thotë të kuptosh autorin dhe çështjen e tij, që është çështje e të gjithëve. Njeriu përballë realitetit në të vërtetë është subjekti më qenësor i të gjitha arteve e që shpreh edhe dualitetin midis qenies dhe mosqenies. Dhe vepra e Qosjes është pohim i këtij raporti transcendence midis veprës dhe autorit. Në këtë këndvështrim Vepra është unike, simbol i analizës tipologjike e stilistike, i imagjinatës krijuese dhe i dialogut të pambaruar midis shkrimtarit dhe librit, njeriut dhe botës. Nëse aty trajtohen probleme si “Prometeizmi në poezinë shqipe” (1968) dhe përmenden emra, si: De Rada, Pashko Vasa, Çajupi, Skiroi, Asdreni, Migjeni, Esat Mekuli e të tjerë; “Lirika dhe romani” (1968) dhe krahas emrave të huaj Boris Pastërnak, Alberto Moravia, Salvatore Kuazimodo e të tjerë, përmenden edhe emrat Jakov Xoxa, Dhori Qiriazi, Hivzi Sulejmani, Din Mehmeti apo të tjerë; “Përgjegjësitë e kritikut letrar”, dhe shkruhet për librat poetikë të Musa Ramadanit apo Ali Podrimjes e të tjerë, për romanin “Kështjella” të Ismail Kadaresë, për librin me kritika të Razi Brahimit e të tjerë që në vitet 68, 69 dhe ’70, atëherë mund të themi se koncepti i tij themelor për letërsinë shqiptare si një e tërë është në vizionin e tij fillestar dhe nuk është mendim i mëvonshëm i përpunuar.
Në studimet teorike shkencore për letërsinë dhe historinë e saj në Vepër shpalosen disa koncepte të rëndësishme, si ai për traditën e letërsisë shqiptare që është një dhe e pandarë, “një tërësi vlerash”, as e thjeshtëzuar ku futet gjithçka që shkruhet, as e ndarë, e copëtuar në treva dhe as e censuruar; ai për letërsinë popullore, ai për veprat monumentale, ai për periodizimin letrar, për ndërlidhjen e poetikave krijuese etj. Vepra e tij ruan një fuqi të madhe përtëritëse me shkrime që kanë dendësi mendimi, argumente dhe ide përgjithësuese.
Stili
Qosja ka një stil të fuqishëm, të mprehtë, stil lëndë, të cilin e ushqen së pari me dije kur është fjala për të vërtetat historike, duke krijuar kështu raporte të brendshme me objektin e mendimit, dhe së dyti, me imagjinatë, e cila ngrihet mbi përvojën dhe vizionet kur është fjala për të vërtetën artistike. Ai sjell plotëri atje ku mbretëron zbrazëtia, duke përmbushur kështu misionin shpirtëror të krijuesit. “Stili është çështje vizioni dhe aspak teknike”, shkruan Proust-i (Essais et articles, Pleiades, f. 586). Përdorimi i fjalëve: anatomi te “Anatomia e kulturës”, vdekje te “Vdekja më vjen prej syve të tillë“, porosi te “Porosia e madhe”, Çështja shqiptare, te “Çështja shqiptare, historia dhe politika”, program te “Programet kombëtare serbe për shpërnguljen e shqiptarëve”, tronditje te “Tronditja e shekullit”, e përgjakshme te “Paqja e përgjakshme”, shpëdoruar te “Demokracia e shpërdoruar”, dashuri te “Një dashuri dhe shtatë faje”, të vërtetat te libri “Të vërtetat e vonuara”, strategji te “Strategjia e bashkimit shqiptar”, e askujt, te romani “Bijtë e askujt” etj., janë çelësa magjikë për të hyrë në universin e tij krijues.
Në librat e tij shpesh rrëfehet në vetën e parë, që është un shumë i shprehur krijues. Kjo ndodh edhe në tekste letrare që i nënshtrohen sajimit, por edhe në tekste me polemika që i nënshtrohen argumentit. Veta e parë në letërsi krijon edhe protagonizmin, që është histori e zotërimit të vetvetes. Pra, adresuesi dhe i adresuari janë një, janë bërësi i ngjarjes, i historisë. Metodat strukturaliste dhe krahasuese mësojnë se materia letrare është e lidhur ngushtë me formën aq sa Saussure i quan entitetin gjuhësor dhe stilistik dy anë të së njëjtës fletë. Autori e thyen rrëfimin në atë mënyrë që tërë lëvizja e lëndës të shkojë drejt një qëllimi. Bota në veprën e tij është një botë e gjallë, në lëvizje, një botë që është në kërkim të zgjidhjeve.
Orientimi filozofik popullor që përshkon tërë veprën e Qosjes është në natyrën artit të tij. Referencat letrare e filozofike, emrat, titujt, nëntitujt, epigrafet, të cilat shfaqen në vazhdimësi që në librin e parë, janë paratekste domethënëse, të cilat dëshmojnë për një vetëdije artistike të hershme, që zhvillohet në mënyrë të natyrshme në krijimtarinë e tij. Disa epigrafe: “Dhe mbi të gjitha ruaje zemrën tënde, /sepse prej saj buron jeta./ Dhe rri sa më lark prej gojëve të rrejshme, / dhe largoji prej vetes buzët mashtruese. /Dhe sytë e tu le të shikojnë në fytyrë, / dhe shikimi yt le të jetë prore i drejtë./ Dhe kujdesu cilës rrugë do të ecësh, / dhe të gjitha rrugët do të jenë të drejta. / Dhe mos kthe as djathtas as mëngjër, / dhe kujdesu të ecësh larg të keqes. Psalmet, që përdoren që në librin e tij të parë “Kontinuitete” 1972 (Vepra I:45) dhe vazhdojnë: “Tash ajri u mbush me hije aq fort, sa askush s’e di si t’u shpëtojë dot”. Johan Vofgang Gëte, Faust II, Akti 5, “Bijtë e askujt, 1”, 2010, Vepra XVI); “Këtu karakteret dobësohen, qullosen dhe ndërrojnë formë e ngjyrë dita më ditë si në kaleidoskop. Fan Noli, “Bijtë e askujt, 2”, 2010 (Vepra XVII); dhe“Çka paguhet më shtrenjtë: gënjeshtra apo e vërteta? E para e kushton unin tënd, kurse e dyta, ndoshta lumturinë tënde”. Fridrih Hebel, “Ideologjia e shpërbërjes”, 2006, vepra XXIX:333. Nga ana tjetër, zotërimi i të folmes dhe i shprehësisë letrare pa ngurtësime puriste, shpie në ligjërimin e bukur artistik. Fraza lapidare, në të cilën përsëritja, monologu, dialogu imagjinar, sentenca, fjalitë pyetëse me përgjigje të nënkuptuar, me ose pa përgjigje, pikëpyetjet dhe pikëçuditjet shndërrohen në tingëllim ritmik të fjalës, i japin mendimit fuqi transmetuese. Si stilist i papërsëritshëm, Qosja përfaqëson një univers me imagjinatë dhe dije të jashtëzakonshme. Një univers në të cilin përzihen në mënyrë harmonike regjistrat letrarë: kritikë, studim, roman, dramë, histori letërsie, jetëshkrime shkrimtarësh të shquar, dhe regjistrat jashtëletrarë që janë histori, publicistikë filozofike dhe polemika për jetën në demokraci, të cilat ruajnë gjithnjë si thesar të çmuar peshën e fjalës. Takimi me veprën e Qosjes është një festë intelektuale.
Qytetari
Figurë madhore e letërsisë, e studimeve për historinë e saj si dhe një protagonist i mendimit më të lartë bashkëkohor, ai i falet vetëdijes fatlume se shkrimtari në çdo kohë ngre një rrjet raportesh mes vetes dhe bashkëkohësve. Çdo veprimtari e tij shkrimore na jep mësimin themelor e të çmuar për të shpëtuar dhe ruajtur “burimin”, rrënjët tona identitare. Ai nuk i ndahet shoqërisë së cilës i përket, ashtu si të mëdhenjtë Voltaire, Rousseau e Diderot, që duruan me vendosmëri kundërvënie dhe luftë të hapur nga përfaqësuesit e mediokritetit, të hierarkisë zyrtare dhe të moskuptimësisë. Kështu ka ndodhur në histori me mendimin pararojë që udhëheq e i takon së ardhmes dhe kështu ndodh e dhe në kohën tonë, ku nuk janë të paktë shkrimtarët postavanguardistë si Mario-Vargas Llosa, Andre Brink, Umberto Eco, Orhan Pamuk, Roberto Saviano e të tjerë, që kanë mbajtur në shpinë kundërveprimin e forcave të ngushta, përfaqësues të grupeve të caktuara.
Zëri i Qosjes në këtë botë të zhurmshme shqiptare, ku shpeshherë duartrokitet jovlera, dëgjohet si një rrëfim mes paradokseve. Ai i ka përjetuar dhe regjistruar si sizmograf tërë lëvizjet që kanë tronditur Kosovën, Shqipërinë dhe shqiptarët kudo në botë:“Të mendojmë. Të mendojmë ndershëm dhe vetëm ndershëm, qoftë edhe kundër të gjithëve, sepse ashtu mendojmë për të gjithë”. (Romen Rolan, Vepra XXIX:375).
Si një tërësi heteroklite, ku vihet re një vazhdimësi idesh, ndarjet historike-dokumentare, publicistike dhe polemike të veprës së Qosjes kanë në indin e vet rishpikjen e shqiptarizmit, si një apologji e qenësisë shqiptare dhe idenë e madhërishme të bashkimit shqiptar, që mbetet kurora më e artë në thesarin e mendimit mbarëkombëtar.
Lumturia jonë e përgjithshme do të arrihet vetëm kur të realizohet bashkimi, kryeideja e tërë veprës së Qosjes kushtuar çështjes shqiptare, që shpaloset gjerësisht te vepra monumentale “Strategjia e bashkimit shqiptar” me devizën “Në Evropën e bashkuar, shqiptarët e bashkuar”, botuar më 2 shtator 1990, në gazetën “Vjesnik”.
Epilog
Kjo Vepër e veçantë që në tërësinë e saj ka një transtekstualitet të pasur me paratekste dhe intertekste të shumta që nga analiza veprash, dukurish, me tituj, nëntituj dhe ndërtituj, me epigrafe, me trajtesa të plota dhe komentarë, me intervista dhe polemika të mprehta, parathënie, pasthënie, me tregues emrash, me romane post avanguardiste, me drama të ndërtuara me teknikën e absurdit, ka kërkuar një zgjidhje të strukturuar me elemente të realizimit të jashtëm që t’i qëndrojnë kohës. Dhe ky shqetësim ka marrë një përgjigje të mrekullueshme që nga zgjedhja e formatit të vëllimeve, tipit të shkronjave, ngjyrës së letrës, formës dhe ngjyrës së kopertinës, veshjes dhe shumë elementeve të tjera profesionale që lidhen me punën e piktorit dhe përgatitësve të Veprës, që nga këshilli redaktues dhe këshilli botues, redaktori gjuhësor, korrektuesi etj. Kur merr në dorë një vëllim të kësaj vepre, lexuesi kujton se mban në duar një objekt artistik. Është një botim me të vërtetë i përkryer i Institutit Albanologjik të Prishtinës, i denjë për emrin që mban.
Vepra e Qosjes tani vjen e plotë, e bashkuar, e rindërtuar sipas një arkitekture të re, duke krijuar thyerje dhe vazhdimësi. Tërë vepra e tij ushqehet nga një lloj frymëzimi, që është dialogu i përhershëm dhe i palodhur me botën shqiptare. Kjo është edhe ana më madhështore e krijimtarisë së personalitetit të shquar të letrave shqipe, birit të shquar të kombit, akademikut Rexhep Qosja.
P.S.
Dua të njoftoj lexuesin e mirëpritur se jemi në muajin e një përvjetori të plotë të lindjes së Rexhep Qosjes, që është 26 qershori, i cili duhet të shndërrohet në një datë krenarie dhe lumturie për shqiptarët kudo që janë në Shqipëri, në Kosovë dhe në botë.

nga Mr.sci. Lukë Junçaj :“Hoti përballë pabesive Serbo-Malazeze në dekadën mbas Kryengritjes së vitit 1991”

“Hoti përballë pabesive Serbo-Malazeze në dekadën mbas Kryengritjes së vitit 1991”

Te nderuar studijuas, te nderuar musafire, vedhezer e motra. Kam kenaqesi dhe privelegj  qe sote te gjinden ne mesin tuaj dhe te prezentoj nji pjese te historise se lavdishme te Malesise se Madhe apo me konretisht te historise se Hotit, bajrakut te pare e fisit legjendare te Malesise se Madhe te  Mbi-Shkodres, pra kumtesen e titudhuar “Hoti Perballe Pabesive Serbo-Malazeze ne Dekaden Mbas Kryengritjes se Vitit 1911”.
Eshte kjo nji teme kryesisht e re edhe pse ka te bej me ngjarjet e ndodhura ne Hot pothuaj njiqind vjet me pare. Nji teme kjo e pa trajtuar nga studijuesit malesore ngase ishte teper e nxehte, ishte tabu per historianet vendas qe se bashku me gjithe shqipetaret nen Mal te Zi jetonin te subjektuar represioneve, diskriminimeve dhe vetmohimeve te vazhdueshme. Megjithate keto ngjarje nuk u harruan por mbeten plage e hapur per shumicen e Hotjaneve.
Eshte e cuditshme qe burgimi masiv dhe masakrat e Hotit nuk figurojn kund ne librat e shkruara mbrenda kufirit te shtetit shqipetare por u injoruan padrejtesisht nga sistemi monist, regjim ky qe ishte aleat dhe pjedhe e komunisteve Serbo-Malazez qe objektive pesedhjete vjecare pati shtypjen, izolimin e dominimin e plote te shqipetareve mbrenda kufijve, kurse injorimin e indiferencen ndaj shqipetareve jashte kufijve administrativ ku shqipetaret e rrethonin Shqiperine ne cdo pellembe te kufirit te saj.
Kryengritja e Malesis se Madhe e vitit 1911 ishte nder kryeveprat shqipetare te kohes se Rilindjes Kombetare dhe nji hap gjigant per popullin tone drejt Vlores dhe Independences se Shqiperise. Ngritja e flamurit te Kastriotit ne Bratile mund te quhet nji mrekulli kombetare qe Malesia e Madhe Me Ded Gjon Lulin ne balle beri per kombit e vet.
Kryeveprat e mrekullite nuk ndodhin rastesisht askund ne bote por mbidhen, kultivohen, ngriten e konstruktohen me mund, gjake e sakrifice. Keshtu ndodhi edhe ne Malesine e Shkodres e cila shkelqeu si asnjiher me pare duke flijua shume bij te saj ne ate kohe kur Shqiperise i duhej me se tepermi, ateher kur do te vendosej se a do te kishte Shqiperi apo ku do te fillonte e mbaronte Shqiperia. Malesia e Madhe kesaj ceshtjeje dhe kesaj epoke vendimtare i dha cdo gje, ku si rezultat pesoi humbje titanike njerzore e materiale para, gjate krynengritjes dhe mbas kryengritjes se vitit 1911.
Hoti si katalist i shume betejave te vitit 1911 doli nga kjo kryengritje i djegur, i shkaterruar, dhe me nji numer qe shkonte ne qindra te vrare e te plagosur.  Ato peseqind shpi Hot luftuan ne disa fronte, ne Bratile, Rapshe, Qepurr, Traboin, Qafe te Kishes, Suka te Moksetit, Qafe te Ugles etj,  ku luftetaret  mund arrinin ne dy-tre mij hotjan mbasi aty luftonin pothuaj te gjithe ata qe mund te mbanin pushken.
Kjo gjendje teper e mjerueshme dhe pothuaj e padurueshme do te thedhohet edhe me teper ne vitet mbas kryengritjes.
Ne vitin fill mbas kryengritjes se Malesis se Madhe Hoti digjet dy here nga  Malazezet. Se pari ata befasisht e pabesisht e sulmojne Hotin ne vjeshten e vitit 1912 i cili detyrohet te lej cdo pasuri mbrapa per te shpetuar me jete. Malazezet sulmojne ne kete kohe per te ju marrur Hotjaneve drithrat te cilat posa i kishin harvestua. Plackisin cdo gje, deri edhe vargojte e gjarmit, vegla bujqesore dhe te gjitha bagetit qe u kishin mbete mbrapa. Ky ishte spastrime etnik ne formen me ekstreme.
Gjate djegjes se Vuksanlekajve te Hotit qe gjinden ne pjesen fushore te Hotit ku shkiet arriten se pari dhe ne suprize te plote sulmuan familet qe jetonin aty duke djeg, plackite e sulmua banoret e ketij fshati. Ketu Malazezet vrane Gjon Nike Prelocin dhe Pretash Nike Prelocin Camaj. Ketu poashtu u plagosen Nike Preloci,Tom Preloci dhe Luc Nika.
Ne Spi, njeri nga fshatrat e Hotit Malazezet kishin djegur te gjitha shtepijat perpos tri kullave ku ata kishin siedhur kolone, pra famile malazeze. Ne shtepin e Pjeter Zekut vendosen kater famile malazeze, ne shtepi te Ujk Gjietos Nicaj poashtu kater famile dhe ne shtepine e Lek Lulit Camaj dy famile. Keshtu vepruan Serbo-Malazezet edhe ne fshatrat tjera gjate kesaj kohe e sic do te shofim kete e bene edhe me vone.
Ngjarja qe e tronditi Hotin si asnji gje me pare ishte krimi historik qe ju be kombit te Gjergj Kastriotit, shpetitmtarit te Evropes kristiane, e kjo ishte aneksimi i gjysmes se trojeve shqipetare nga shtetet fqinje duke e lene te gjymtuar e te cunguar Shqiperine pa pjeset me vitale, pa gjysmen e territoreve dhe popullit te saj.
Fuqite e Medha Malit te Zi i falen gjysmen e Malesise e me te dhe gjysmen e Hotit. i gjithe Traboini dhe nji pjese te Rapshes se bashku me Gruden por edhe me pjese te tjera shqipetare si Koja, Trieshi e Luhari mbeten jashte asaj Shqiperie per te cilin kishin derdhur aq shum gjak. Shtepia e Ded Gjon Lulit e djegur shtate here sikur i gjithe Hoti tjeter poashtu mbeti jashte Shqiperise.
Hoti gjate Historise se tij qindra vjecare kishte qene i pandare e bijet e tij kishin qene grusht te bashkuar rreth familes se bajraktareve si Çun Mules e te tjereve te cilet bajraktare ne cdo kohe ne menyre absolute mbrojten interesat e vendit dhe te kostituenteve te tyre.
Bajraku i Hotit ishte specific dhe ndryshonte nga te tjeret ne zonen e Malesise mbasi qe te gjithe vinin nga nji famile, te gjithe kishin rrenjet nga kater vdhezer te bijt e Lazer Keqit nga e cila shtepi tani ishin be 500 shpi. Ky fakt e bente edhe me tragjike ndarjen e mundshme te Hotit qe Hotjanet e kosideronin si nji famile te madhe qe pabesisht dhe plotesisht kunder vudhnetit te tyre donin ta ndanin ne dy shtete. Hoti megjithse shkonte ne ate kohe ne 13-14 breza ata kurre nuk kishin bere martesa mes veti por te gjithe konsideronin njeni tjetrin si vedhezer e motra i cili fenomen krijonte kompaktesi e unitet te pashoq. E gjithe kjo e bente te pa imagjinueshme, te kuptueshme dhe teper te palogjikshme ndarjen e Hotit.
Hoti qe ishte shqua per vetembrotje gjate gjithe historise se tij, edhe pse i rraskapitur nga luftrat e meparshme nuk do rrinte duarkryq, nuk mund te kaperdinte kete kafshate kaq te hillur qe fqinjet e pa bese sllav dhe Evropa intrigante e asaj koha do tja impononte.
Hotjanet lidhen besa- bese qe mos ta lejojn Hotin te ndahet,
dhe kembengulin qe i gjithe Hoti te mbetet me Shqiperine.
Nga viti 1912 deri ne vitin 1921 Hoti ishte i perfshire ne konfrontime te vazhdueshme me Serbo-Malazezet.
Malazezet mund te depertonin ne Hote por veshtire mund ta mbanin ate nen kontroll mbasi pothuaj te gjithe burrat kishin dale ne male apo ne Shqiperi dhe benin lufte guerile e ne disa raste edhe lufte frontale me pushtuesit sllav.
Ne vitin 1914 Ded Gjon Luli vojvode i Hotit organizon rezistencen e Hotjaneve ne bashkpunim me Stak Brecin Lucgjonaj nga Nerhelmi nji vojvode tjeter i Hotit. Ata organizojne  te ikurit nga Hoti qe strehoheshin ne vende te ndyshme te Malesise se Madhe. Ded Gjon Luli u mundue te fitonte perkrahje nga shkodranet dhe zonat  e Malesis per te luftua kunder Serbo-Malazezeve por perkrahja nuk qe aq substanciale per te bere ndoni kthese positive.  Ne perpjekjet qe vijojn hotjanet paten konfrontime te ashpra me Malazezet ne Bardhaj dhe ne Rapshe te Hotit. Aty mbeten te vrare Kole Prel Nicaj nga Nabomi i Traboinit, Zef Mark Gjoka nga Spia,  Gjek Prel Ceku nga Nabomi, Marash  Gjek Preka nga Rapsha, Martin Gjek Preka nga Rapsha, Mark Hanxhija nga Shkodra e te tjere.
Kjo situate e krijuar e brengoste shume Kral Nikollen, mbretin e Malit te Zi i cili smund te gjente formule te zgjidhte situaten e Hotit. Ai i ftone te gjithe perajniket apo keshuilltaret e tij ne takim urgjent ne Cetine. Tema kryesore ishte se si mund ta nenshtronte e ta fuste ne dore Hotin. Ne Cetine paraqitet vudhnetare per tu marre me kete ceshtje Sav Pjetri nga Kuçi, i cili Mbretit Nikolle i propozon se pak me pushke por meshume me kopili duhet marre Hoti. Save Pjetri kerkon ushtare dhe arme qe ta realizonte detyren me te cilen ngarkohet. Mbreti Nikolle atij i premeton se ne dispozicion do ti kete te gjitha risurcet ushtarake Malazeze.
Hotjanet e ikur ne male ne anen tjeter te Hotit, apo refugjat ne zona tjera ne Malesi e Dukagjin, ishin ne gjendje katastrofale dhe ishin nxene gusht e smund ti lenin ma familet e tyre, pleqet e femijet rrugave pa shpi e me barke thate.
Opcioni me kuptimplot ishte kthyerja ne votrat e tyre ne Hote. Ne te njejten kohe Sav Pjetri hape fjalen nder malesore se Mali i Zi  do tu jepte amnisti atyre Hotjaneve qe luftuan kunder tyre. Ai dele me moton “Ne bese te zotit e Save Pjetrit”. Ai ju premton Hotjaneve se nese dorezojn armet te kisha e Traboinit te dielen mbas meshes ateher do te jane plotesisht te lire te kthehen ne tokat e votrat e tyre.
Nji numer i konsiderueshem Hotjanesh te manipuluar nga besa e rrejshme e Malazezeve dhe shtyre nga nevoja e madhe do te pajtohen me oferten e tyre. Keshtu do te bjen ne kurthin e Save Pjetrit te pa bese. Malesoret nuk mund ta besonin se dikush mund te vepronte ashtu pabesisht mbasi ata vete kur jepnin besen jeten e jepnin ma pare se ta thenin ate bese.
Save Pjetri me nji numer te konsiderushem ushtaresh Malazez dele te kisha e Traboinit simbas marreveshjes me Malesoret dhe takohet me ta. Save Pjetri ishte me origjine Shqipetare andaj edhe malesoret i besojne per te bere takim me te. Aty dorezohen pake arme te cilat as nuk funksiononin, por shumica e burrave te Hotit aty shkojne pa arme sepse armet i kishin lane te fshehura dhe as sju shkonte nder mend tja dorezonin ndokujt. Por Sav Pjetri i Kucit nuk kishte ardhe ne Hot per arme por per te lidhur e burgosur sa me shume nga leket e Hotit ata burra qe si kishte nenshtrua as kral as mret.
Ne periferi te Kishes se Traboinit, ne Bri te Modhes kercet nji pushke qe simbas te dhenave te disa traboinseve ishte ajo e Gjon Nik Pllucit, majorit te Kral Nikolles qe ishte ushtarak malazez qe merrte rroge te majme nga Cetina. Ai me siguri ishte future ne lojen dhe pabesine e Save Pjetrit sepse sa u ndegjua ajo pushke Save Pjetri thote me ze te larte “na gjuejten  ti kapim ti lidhim”. Ushtaret Malazez ju kthyen armet Hotjaneve te pa armatosur e nga xhepat nxoren konopet e pregaditur per ti lidhur te pranishmit te kisha e Traboinit. Aty arrestohen rreth njiqind vetash dhe te eskortuar nga ushtria malazeze i nisin per Tuz.
Brutaliteti i malazezeve fillon mu te kisha e Traboinit ku sulmohen ne koke me Kodak pushkesh e u infliktohen lendime te renda trupore disave qe u munduen te reziztojne arrestimet. Ata udhtojne ka Skorraqi, Kerlogoshi, Bratila e Gjeleviku. Kur kane hasur ne brija te pjerrta, aty malazezet ju japin te shtyre disa te lidhurve duke perfunduar me gjymtyre te thyera e te pergjakura.
Kur mberrijn ne Tuz, Hotjanet i vejne ne karroca me kuaj dhe i transportojn per ne Podgorice. Keta nuk dergohen ne burgun e Podgorices por per ta fshehur krimin e fidhuar dhe qe ta realizojne ate plotesisht gjere ne eksterminimin e tyre Malazezet i vendosin ne Zabjelle pake sa jashte qytetit te atehershem.Te burgosurit i vendosin ne nji kulle apo shtepi te madhe dy kateshe,ku ju lidhin hekura ne kemb e duar per te mos patur asni mundesi per tu arratisur.
Ne baze te rrefimeve te disa Hotjaneve qe mbijetuan kete pabesi sic ishin: Lek Zef Tarri Dushaj, Prel Kola Gojçaj, Ded Doka Junçaj, Luc Gjoni Gojçaj, Marash Doka Gojçaj etj. aty ishte si nji kasaphane ku coptoheshin trupa njerzish. Rradhe mund te kalonte ndoni dite pa patur te vdekur. Ju vritnin vdhezerit apo kusherijt para syve e smundeshin te ju delnin zot. Te vetmen gje qe mund te benin ishte te ju luteshin ushtareve me mbyte mue e jo vedhane sic kishte be ne nji rast Ded Doka nga Ploça e Drumes.
Hotjanet kalojne disa muaj ne burge ku numri i tyre zvogelohej vazhdimisht. Nga afro njiqind malesore, te gjadhe dolen vetem 13 veta. Te vdekurit hidheshin ne nji varreze masive eshtrat e te cileve jane humbur me vone ne kohen e komunizmit kur vendi ku preheshin trupat e te burgosurve u eskavua me bulldozdere per ndertimin e disa pallateve shteterore. Nder te tjere ne burg vdiqen nga torturat apo semundjet Zef Mati Nicaj, Lek Tom Keri Camaj, Lek Preli Camaj, dy vedhezer te Ded Dokes Junçaj, Tome Prëku Camaj e dhjetra te tjere.
Ata 13 Hotjan shpetuan fale ankeses se At Gjergj Fishtes priftit te Hotit qe i kishte be Evropes. Ne Podgorice kishte ardhur nji komision Anglez por me shume veshtiresi e kishin gjetur vendin ku mbaheshin Hotjanet mbasi apostafat e kishin zgjedhur Malazezet ate vend per ta mbajtur sekret gjithe kete ngjarje. Anglia urgjentisht kerkon lirimin e te burgosureve qe kishin mbetur te gjadhe, dhe kjo ndodhe mbrenda 24 oreve.
Shumica e te burgosurve qe dolen ne Hote te gjadhe nuk jetuan gjate mbasi fiziologjikisht i kishin shkaterruar torturat dhe semundjet e kontraktuara ne ate burg qe nuk kishte as kushtet minimale per akomodim njerezor.
Kjo nuk ishte pabesia e pare e as e fundit qe Malazezet do ti benin Hotit.
Ne vitet qe vijojn Kral Nikolla zgjedh xhandaret Malazez me te urryem qe te sidheshin neper Hote per te nenshtruar, intimiduar e terrorizuar vendasit. Ne konkusin qe ai kishte hapur kerkonte xhandare fizike, te padhibshem, te jene ne gjendje me rrah e edhe me vra shqipetare. Shume shpesh kishte perleshje nemes xhandarmarise e Hotjaneve. Ne nji rast Zef Kol Martini Gojçaj vret tre xhandare malazez kur ata ja vrasin mikun ne shpi qe ishte nga Katundi i Kastratit. Ne nji rast tjeter xhandaret maltretojne nji plak Hotjan Luce Mak Camaj qe ishte ne moshen 70 vjecare. Kur ndegjojne per kete rast Tom Prela nga Vuksanlekajt dhe Lukë Deda nga Rranxa e Qafës i kapin te njejtin xhandare i carmatosin dhe torturojne ne te njejten menye sic kishin bere ata me plakun duke ju  thyer dhembet atyre.
Ne zingjirin e pabesive Malazeze mendoj se mund te renditet edhe vrasja e heroit kombetar Ded Gjon Lulit ne Orosh te Mirdites ne vitin 1915. Mali Zi i kishte ne shenjester te gjitha ata qe dhane kontribut per pavaresimin e Shqiperise. Duke qene aleate i perbetuar i Serbise, gjasat jane te mira se asgjesimin e Dedes e donte me teper Cetina sesa Beogradi dhe urdheri per eradikimin e tij me pare mund te origjinonte nga kryeqyteti Malazez sesa ai I Serbise. Fakti qe Kral Nikolla e preu ne bese Isa Boletinin e te tjere patroite te Rilindjes Kombetare me bene te besoj se ai kishte dore edhe ne asasenimin e Ded Gjon Lulit.
Vetem pake vite me vone kemi formimin e shtetit te ri te quajtur Jugosllavi i cili vazhdoi ne te njejtin drejtim dhe me te njejtin ritem anti-shqipetare. Perpjekjet e para per kontakte me Hotin Serbo-Malazezet i bejne ne vitin 1919 ku ata tentojn te hapin shkollen ne Hote ne gjuhen Serbe te cilen vendasit e refuzojne dhe kerkojne shkollat ne gjuhen Shqipe por kerkesa e tyre nuk realizohet.
Ne te njejtin vite Serbo-Malazezet cojne flete thirrje Hotjaneve te ulen ne Tuz per tu regjistrua ne ushtrine Jugosllave te cilen kerkese ata e injorojne. Ishte kjo koha kur Serbo-Malazezet benin pregaditje per te gllaborua pjese te tjera te Shqiperise.
Ka fundi i ketij viti pra i viti 1919 Hotit do ti behej edhe nji pabesi tjeter te cilen une do ta quaj Masakra e Hotit. Aty per nji dite kapen e ekzekutohen pabesisht 74 Hotjan kryesisht nga Drumja, Kushja e Hotit, e Rapsha ne pergjithesi. Disa dite para kesaj masakre neper Drume kishin ardhur disa Malazez qe njifeshin me vendasit per ti informuar ata por edhe per ti tradhetua ata qe mos ta leshonin vendin sikurse keta kishin bere me pare kur digjej Hoti. Mesazhi i tyre ishte se neper Hote do te kaloj ushtria Jugosllave e cila done te shkoj per te pare dhe bere demarkimin e kufirit dhe qe sesht nevoja te trazoheni mbasi kjo ekspedite do te beje punen e vete shume shpejt dhe do te largohet.
Ky ishte nji kurth tjeter qe i behej Hotit per ta zhdukur ate nga faqja e dheut. Serbo-Malazezet te pa provokuar dhe ne befasi u futen neper shtepijat e Hotianeve diten e Krishtlindjes. Ata grumbullojn te gjithë burrat qe munden ti kapin.  Ushtaret kishin ardhe ne disa drejtime dhe futen ne disa fshatra ne te njejten kohe per te kapur sa me shume nga banoret e tyre.
Ushtaret Serbo-Malazeze lidhen shume burra malesor te cilet i muaren me vehte ne drejtim te Shqiperise. Te lidhurit nga Drumja i cojne ne afersi te kufirit ne vendin e quajtur Hamall. Aty kolaboracinisti e shishakziu nga Drumja Ujk Gjoka i binte mustakut per te aprovuar ekzekutimin e te kapurve.
Forcat sllave nuk ndalojne ne Drume por vazhdojne ne territorin mbrenda kufirit te shqiperise ne Kushe te Hotit ku poashtu kapin kend munden dhe aty afer lagjes se Prek-Aliajve ndertuan nji kamp te perkohshem te rrethuar me tela. Aty u mbajten Hotjanet te cilet nji dite me vone do te eleminoheshin. Gjate asaj nate disa nga te kapurit iken mbasi qe njeri nga rojet ishte dejur me raki qe kishin marre gjate bastisjeve. Nder te ikurit ishin Gjeto Gjeka Junçaj e Dod Preci Junçaj nga Drumja qe shpetojn nga kthetrat Serbo-Malazeze dhe jetuan ne vendin e tyre per dekada te tera duke lene famile te gjera qe sot jetojne ne atedhe dhe ne Amerike.
Shumica e te kidnapuereve smunden te iknin dhe te nesermen eskortohen nga ushtaret sllav ne afersi te vendit te quajtur Gjytetze afer Kushes se Hotit ku i priste skuadra vrastare Serbo-Malazeze. Aty u ekzekutuan 74 veta. Te masakruarit ishin te gjithe nga Hoti, kryesisht nga Drumja dhe nga Kushja e Hotit me perjashtim te dy Kastratesve qe kishin ndodhur musafire ne Hot. Trupat e te gjithe te vrareve perfundojn ne nji grope gelqereje e cila u be vendpushimi i perjetshem per viktimat e Masakres se Hotit.
Çdo famile e Hotit ka nji histori te veten. Kjo eshte e vertete edhe per familen time. Dile Lekja, gjyshja ime e pershkruente me shume dhimbje kete ngjarje. Ne familen tone kishte ardhur nji shkja nga Kuci qe fliste Shqip me emrin Novak. Ai i kishte thane gjyshit tone Marash Çunit apo sic e quanin te gjithe Maça Çunit se ushtria vetem do te kalonte ne kete drejtim dhe nuk do te keni asnji pasoje mbasi ata vetem duan te shofin se ku eshte kufini me Shqiperine. Ne shtepin tone ishin present dhe Zef Vuji e Bacë Elezi. Ushtaret  i marrin te tre Maçin, Zefin e Bacë Elezin dhe su kthyen ma. Ushtria poashtu na mori grurin kurse Novaku i perzuni bagetine dhe i mori ato per vehte. Gjyshja jone ateher shkone ne Pas-Shkalle ne Grude per disa muaj sepse ne Drume smund ta perballonte jeten me tre femij te vegjel. Baba ime Ujka lind kater muaj mbas vrasjes se babes se tij Maca Cunit.
Ne Masakren e hotit te vitit 1919 nder te tjere u vrane nga Drumja te fisit Juncaj: nga Nikgjokajt; Maça Çuni, Zog Alia, e Zef Vuji. Nga Luksmajlajt u vra Gjeto Luka. Nga Prekajt Zef Vaseli. Nga Nikprelajt Bace Elezi. Nga Ploca u vra Tom Kola.
Nga Drumja te fisit Gjonaj u vrane: Gjeto Zefi e Lulash Zefi nga vendi Ferrkuqe, Tom Preci e Gjon Preci prej Rrodhet, Martin Keqi nga Vatnikajt. Nga Drumja i fisit Lajcaj u vra Zef Mark Lumi.
Nga pjesa e Hotit mbrenda Shqiperise u vrane nji numer me i madhe Hotjanesh,e disa nga ata ishin Gjon Preka, Prel Gjoni, Gjeto Preka, Zef Gjetja, Nikoll Gjetja, Nike Gjoni e te tjere. I revoltuar nga masakra e kryer Gjon Luc Nika Gjonaj nga Prek Aliajt e Hotit ju nxen prite ushtrise okupatore ku vret tre shkie. Kjo ngjarje ishte kthye edhe ne kenge. Kenga e tij fillone me fjalet:
“Aferim o Gjok Luc Nika
Vret tre serb per pese dekika”
Nje shkine qe vizitonte ushtrine sllave ne Hote i vajton hotjanet e pushkatuar dhe ajo tregon ndjenjat qe Serbo-Malazezet kishin per Hotjanet. Disa nga fjalet e saj ishin:
“ Hoti, Hoti pesto skoti,
danas jedan sjutra sedam,
do godine po stotine
u livadu po hiladu”.
Fjalet e shkines cfaqin deshiren e madhe te Malazezeve dhe planet e tyre per ta cfarosur Hotin. Tregojne urrejtjen e tyre te thedhe shpirterore per fisin shqipetare qe asniher nuk munden ta mposhtin. Thenja e saj tregon ate absesionin te cfrenuar te Malazezeve me Hotin dhe me eliminimin e tij.
Ne vitin qe vijon forcat Serbo-Malazeze sulmojne Shqiperine. Shqipetaret e Shkodres dhe zonave per rreth perseri sikur vite me pare luftuan heroikisht kunder forcave pushtuese sllave. Ne luftimet e viti 1920 Hoti beri luftime te forta ne Malesi te Madhe ne Bardhaj, Suka te Moksetit dhe ne Koplik.
Ne keto beteja mbeten te vrare hotjanet Zef Prel Martini nga Kushja e Hotit “Deshmor i Lirise” qe u vra ne Koplik ne Shtator te vitit 1920. Zef Prel Martini ishte ne moshen e re 19 vjecare dhe i vetmi burre i asaj shtepi por smundi kush ta ndalte as nana e vet qe skishte djale tjeter pa ju bashkangjite forcave Shqipetare ne lufte kunder shkjaut. Ai luftonte vetun fillikat nga nji shtepi guri ne Koplik prej ku kishte vra pese ushtare serb e nji oficer te larte. Serbet mendonin se ne ate shtepi ishin shume luftetare ne baze te shtenave dhe rezistences se bere.  Zef Prel Martini merre disa plag gjate luftimeve e nji ushtarake shqipefoles qe luftonte ne anan e shkjaut i premton atij se do ta shpetoj nese dorezohet. Zef Prel Martini tradhetohet e mandej torturohet per kohe te gjate por i riu Hotjan nuk thehet por vdes pa ja tremb syrin forca e tortura e shkjaut.  Ati I premtojn tja falin jeten nese e shan Shqiperin por ai nuk pranon nji gje te tidhe. Ne vend te saj pranon vdekjen.Kenga e popullit e pershkruan kete ngjarje me keto vargje:
Ishte koha kur Serbia
Vuri Flaken neper shpia
Dogji e poqi net e kater ane
Theri nanat me shtatezane
Pleq e femi ne flake te mullarit
done me e shua faren e Shqipetarit.
Zef Prel Martini ngusht eshte nxane
Kerkon uje e i japin rane
Shaj  Shqipni  e shkel flamure
Jate shtypem gure per gure.
Tu thafte goja o Serb i zi
Se kurr se shaje nanen  Shqipni
As nuk shkeli mbi flamure
Pa mi pre mu kambe e duar.
Gjate ketyre luftimeve poashtu u vrane Gjon Lulashi  nga Kushja e Hotit qe u vra ne Koplik, Luc Nik Pllumi nga Brigjia e Hotit poashtu u vra ne Koplik, Prek Dak Nika nga Brgjia e Hotit u vra ne Bardhaj, Luc Nish Gjelosh Luli i lindur ne Bardhaj ishte komandant i ushtrise shqipetare u vra ne Suka te Moksetit, Lek Keqi nga Traboini u vra ne Suka te Moksetit, Gjon Vat Mashi nga Nabomi u vra ne Bardhaj te Hotit, Zef Ded Luli nga Arza u vra ne Suka te Moksetit, Luc Nik Gjeloshi nga Bardhajt u vra ne Suka te Moksetit,Pjeter Kol Ujka nga Traboini u vra ne Bardhaj, Milan Mustafa nga Traboini u vra ne Bardhaj te Hotit.
Lufta e vitit 1920 kunder Serbo-Malazezeve eshte e dhe ngjarja qe konludon kete dhjetevjetesh te  mbushur plot me ngjarje tragjike.  Ishte ky nji dhjetevjetesh i pergjakshem dhe katastrofal per Hotin. Hoti pesoi humbje e shkaterrime edhe me ekstreme se gjate kohes se Shevqet Turgut Pashes. Hoti tani kishte me teper femij jetima sesa femij me te dy prindet. Gjate kesaj kohe disa famile u shuan pergjithmone e shume te tjera e leshuan Hotin dhe u vedosen ne zonat e ndryshme te Shkodres ku pasardhesit e tyre jane edhe sot si ne Hot te ri e gjetiu.
Ato te pesqind famile Hot qe shkjau I pati ne shenjester te vazhdueshme jo vetem se mbijetuan por u shendrruan ne mijera famile qe jetojne ne atedhe e diaspore.
Hoti i Ded Gjon Lulit e i Çunmules e kaloi edhe kete dekade tragjike si shume para saj e sa te tjera mbas, duke ruajtur identitetin e krenarine e vet ashtu sic i ka hije cdo vendi e fisit shqipetare. Hotjanet sot ne atedhe por dhe ane e mbane botes me krenari e ruajn ate emer te shtrejte, dashurin per atedheun, flamurin dhe shpresen per Bashkimin Kombetare.
Ju falenderoj te gjitheve ne kete njiqindvjetore qe me prezencen e punen tuaj po nderoni ata qe boterisht nji shekull me pare nderuan dhe ngriten larte emrin e Shqipnise, atedheun e vetem te te gjith shqiptareve.
Per kete kumtese dua te falenderoj disa Hotjan qe jetojn ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes apo qe nuk jetojne me, pa kontributin e te cileve ky projekt nuk do te realizohej.
Zef Palok Gojçaj
Nikoll Lulaj
Zef Gjonaj
Prek Marash Dedvukaj
Nikoll Junçaj
Mr.Lukë Junçaj