POEZI NGA ESTONIA

Karl Ristikivi, 1912-1977



TOKA DHE NJERËZIT



Të gjitha kontinentet kanë dalë nga deti,

Të gjitha tokat kanë qenë ranishte,

Ndonëse detit kjo nuk i bie ndër mend.





Ne rrimë në këmbë në një ishull,

Por nuk e shohim bregun.



Ylber, ylber, ku zë fill ti?!



Çdo copëz truall ku mbështetet këmba,

Është gjurma e dikujt,

Çdo grusht dhé është dora e dikujt,

Nga dora e dikujt ka rënë.



Flatra të bardha, flatra të zeza –

Nata, dita, vera, dimri,

Një mijë vjet si një çast i vetëm.

Dëgjo: një zog i vogël po cicërin.



Kush jam unë

Për të matur ditët e krijimit?



Nëse diellit nuk i kujtohet e djeshmja

Dhe nëse era nuk vjen nëpër të njëjtën rrugë,

Aty duhet të ketë diçka që mbetet

Dhe mbi të cilën mund të ndërtojë çerdhen

Zogu i zanafillës,



Me qëllim që të ketë një mbrëmje

Dhe një mëngjes për ditën e tretë,

Me qëllim që të ketë një tokë, një det, një breg

Gjithçka ka lindur, është rritur,

Kurrë nuk ka vdekur gjësend,

Gjithçka është në prehje,

Në pritje…











Kalju Lepik, 1920



FUNERAL



Bredhat vdiqën fare rastësisht

Kalimtarë të qetë, të vrarë

Gjatë një luftimi në rrugë midis keqbërësve.



Bredhat vdiqën.



Trupat prehen në qivurë ngjyrë squfuri.

Degët e tyre pa gjethe të mprehta

I kanë kryqëzuar mbi kraharor solemnisht.



Njerëz me petka të zeza

I ndjekin pas me Cadillac makinat e varrimit.



Bredhat vdiqën.



Ndanë gropës, rrinë kokëzbuluar ministrat e mjedisit

Me matele puplini. Në mëngët e tyre:

shirita zie

Prej tyli.



Midis gishtave të tyre që dridhen nga emocioni:

kapele republika

Që ngjajnë me kupacë portierësh

Kur varganët e reve të ulëta, të njollosura me blozë

Gjithë vrer pështyjnë mbeturinat e tyre ndotëse.



Bredhat vdiqën.



Zëri grykor i priftit

Buçet si kambanë e çarë-

Patetik dhe i prajshëm aq sa duhet.

Pushofshi në paqe.







Mats Traat, 1936



UDHËTARI QË NUK MUNDI TË BËNTE NDRYSHE



Natën e Krishtlindjeve, lexoj Fichte-n

Përpiqem ta përcaktoj veten si njeri



Tjetërgjë është era që luan me rërën

Dhe tjetërgjë pesëdhjetë vjetët e fundit

Në Estoni



Tërë jeta ime lidhet me këtë vend



Natën e Krishtlindjeve, lexoj Fichte-n

Udhëtar që nuk mundi të bënte ndryshe

Vështroj flakën luhatëse të një qiriu



Sa e bardhë qe ajo udhë

Ku ecja në fëmijëri për të vajtur në shkollë



Nën këmbët e mia kërcinin zajet

Mbi kokë më këndonte lauresha

E dija se guri nuk ngjitet sërish përpjetë shpatit

Se gjaku rrjedh dhe në flatrat e shpendëve



Pavarësisht nga gjithë këto doja të isha zog

Të futesha në një gur të madh

Dhe aty të qëndroja





Jaan Kaplinski, 1941



TO EAT A PIE…



To eat a pie and to have it.

Të hash një ëmbëlsirë dhe ta ruash të tërën-

Ndonjëherë, unë ia arrij kësaj- e shndërroj

Një copëz jetë në poezi dhe pastaj

Në rubla dhe në kopekë – dhe ajo jetëz më ndihmon të rroj,

Ia ha vetes bishtin dhe puplat

Dhe ata rriten sërish e sërish,

Dhe shqiponja e poezisë merr fluturimin përsëri,

Duke u rrekur të ngrihet me mua përtej kësaj bote,

Deri te kufijtë e botës së epërme ku një ditë

Më patën shtyrë poshtë. Unë e mbaj mend,

Pareshtur e shoh në ëndërr,

Por nuk di se si të kthehem atje

Ndonëse e kaloj kohën duke lexuar përralla

e duke studiuar folklorin,

Me shpresë se aty do ta gjej rrugën.

Atëherë do të më duhet të gjej përsëri flatra. Vetëm flatra.

Ndoshta do t’i gjej brenda vetes.



1991





Vüvi Luik, 1946



LIBRI



I shuaj fytyrat.

Bar i ronitur

Që nuk i kujtohet më qielli.



Gjithandej bredhin hijet e peizazheve.

Të lehta dhe të ftohta.

Ju mbeteni larg.



Rrallëherë

Një lule e vogël e njeh ngjyrën e saj



Unë e detyroj të ikë më larg











Tonu Onnepalu, 1962



MAJMUN I PAVENDOSUR…



Majmun i pavendosur

Që kolovitet

Në trampolinin e këtij fundshekulli,

Fillikat, një njeri midis pesë miliardësh

( Apo një zot e di se sa), unë ngërdheshem

Për të qenë më i shumtë, unë: publiku,

Unë, unë dhe prapë unë,

Me motorin tim me djegie të brendshme

Dhe me nevojat e mia për naftë,

Unë, jetëshkurtër dhe i amshuar,



Përjetësisht i pavendosur,

I këndoj vetes një ninullë.

“Mollë kuqe, fluturo si era,

Shtëpia jote mori zjarr,

Të vegjëlit e tu janë brenda!”

Vazhdoj të kolovitem, por pa fluturuar, pa besuar

Në këtë vizion mitologjik e tërësor të botës.



Ai nuk ka shtëpi as fëmijë,

As shtatë pikat në kurriz,

As shtatë yjet që ka Plejada.



1991







Jaan Kross



ÇASTET E PAHULUMTUESHME



Të habitshme janë lulet:

Ato hapen para dritës së ditës

Dhe mbyllen kur muzget.

Të gjitha gjërat e tjera

Bëjnë të kundërtën.



Ditën, ato janë të mbyllura,

Të futura në shtatë sepete

Të ngjyrës e të trajtës, të çmimit e të përdorimit,

Por mugëtira rrotullon një çelës të heshtur

Në bravën e sepeteve, duke i çliruar

Nga ngjyra dhe nga trajta, nga çmimi dhe nga përdorimi,

Trungjet e Pemëve dhe Fijet e Barit,

Murin e Vjetër dhe Llomishtrat që dergjen ndanë tij,

Murin e Ri dhe Kovën e Gëlqeres

Të harruara te skelat e ndërtimit



Dhe në çastin e pahulumtueshëm kur bëhet natë,

Nganjëherë

Zemra sheh

Thelbin e gjithçkaje.



Përktheu: Anton PAPLEKA

Poezi nga PORTUGALIA

Fernando Pessoa, 1888-1935

NATË…



Natë. Sterrë e zezë kjo natë. Te një shtëpi e largët,

Shkëlqen drita e një dritareje.

E shikoj dhe tërë qenien ma mbush një ndjesi njerëzore.

Çuditërisht jeta e një njeriu që banon aty



Dhe nuk e njoh fare,

Më tërheq vetëm përmes dritës që e shoh nga larg.

Sigurisht, jeta e tij është reale: ai ka një fytyrë,

Ka gjeste, ka familje dhe një zeje.

Por tash për mua ka rëndësi vetëm drita e dritares së tij.

Ndonëse ajo dritë është aty, ngaqë e ka ndezur ai,

Për mua, ajo dritë është një realitet i pandërmjemë.

Unë nuk shkoj kurrë përtej realitetit të pandërmjemë.

Përtej realitetit të pandërmjemë nuk ka asgjë.

Nëse nga vendi ku qëndroj, unë shoh vetëm atë dritë,

Varësisht nga vendi ku gjendem, ekziston vetëm ajo dritë.

Ai njeri dhe familja e tij janë realë

Në anën tjetër të dritares.

Unë ndodhem në anën e këndejme, në një largësi të madhe.

Drita u shua.

Ç’rëndësi ka për mua që ai njeri vazhdon të ekzistojë.







Miguel Torga, 1907-1995



REKUIEM PËR VETEN TIME



Fundi po afrohet.

Dhe unë jam i trishtuar që po mbaroj kështu,

Gërmadhë njerëzore

Dhe jo natyrë që u tret.

Invalid nga trupi

Dhe me shpirt ulok.

I vdekur në të gjithë organet dhe shqisat e mia.

E gjatë qe udha dhe tepër të mëdha

Qenë shestimet që bëra në të.

Por askush nuk rron dot

Kundër ligjeve të fatit.

Dhe fati nuk deshi

Që të më shkonte mbarë, siç luftova,

Që të bija në këmbë, në sfidë e sipër.

Një lumë i lumtur që niset

Për t’ u hedhur në det

Dhe në një oqean ta përjetësojë

Shkëlqimin e tij të rrëmbyer prej lumi.





Ruy Cinatti, 1915-1986



TË MARR MIDIS DUARVE TË MIA…



Të marr midis duarve të mia frymën e ëmbël

Që e cik gojën tënde

Ta çoj te buzët e mia për një puthje

Si ajo puthje që, me druajtje,

Jep ai që përkulet për të dëgjuar

Vërshimin e vesës

Mbi lulet e agsholit.







Jorge de Sena, 1919-1978



CAMÔES-I U DREJTOHET BASHKËKOHËSVE TË TIJ



Ju mund të më vidhni gjithçka :

Idetë , fjalët, imazhet

Si dhe metaforat, temat, motivet,

Simbolet dhe privilegjin e dhimbshëm

Të kem qenë i pari që krijova një gjuhë të re,

Në mirëkuptim me të tjerët, me kurajën

Për të luftuar, për të menduar, për të depërtuar

Në viset e thella të dashurisë, për të cilat ju jeni të tredhur.

Dhe pastaj ju mund të mos më citoni,

Mund të më zhdukni, të më shpërfillni dhe madje të brohoritni

Për kusarë të tjerë më fatlumë.

Kjo ka pak rëndësi : sepse ndëshkimi

Do të jetë i tmerrshëm. Jo vetëm kur

Stërnipërit tuaj që nuk do ta dinë më cilët jeni,

Do të më njohin edhe më mirë

Nga sa ju shtireshit sikur më njihnit,

Por gjithçka, gjithçka që ju e plaçkitni me kaq zell,

Do të kthehet tek emri im.

Dhe vërtet gjithçka do të jetë imja,

Do të quhet imja, do të llogaritet si imja,

Madje edhe ato vogëlsira mjerane

Që pa i pasë uzurpuar, ju mund t’i keni bërë vetë.

Ju nuk do të keni asgjë, kryekëput asgjë:

Madje as kockat tuaja,

Sepse do të shkojnë të kërkojnë ndonjë nga skeletet tuaja

Për ta paraqitur sikur është imi.

Me qëllim që kusarë të tjerë,

Të ngjashëm me ju,

Të përgjunjen për të vënë lule te varri im.

—-

Luis de Camôes, 1524-1580, poet kombëtar i Portugalisë







Sophia de Mello Breyer Andersen, 1919



BIOGRAFI



Pata miq që do të vdisnin, miq që u nisën për udhë

Miq të tjerë që e copëtuan fytyrën pas kohës.

Unë e urreva atë që ishte e lehtë,

E kërkova veten te drita, te deti, tek era.





Eugenio de Andrade, 1923



PRITJE



Orë, orë që nuk kanë të sosur,

Të rënda, të thella ;

Unë do të të pres ty

Derisa gjithçka të bëhet memece.



Derisa një gur të nxjerrë kokën nga toka

Dhe të çelë lule të reja.

Derisa një zog të më dalë nga fyti

E të zhduket te heshtja.







Armando Silva Carvalho, 1938



LERMËNI TË HYJ…



Lermëni të hyj te poema.

Llambë me një natyrë të dytë

Për të vështruar të vdekurit

Të vdekurit që i desha shumë

Që toka i ka gllabëruar dhe vjeshta i ka zhdukur

Në trajtë shirash acide.

Lermëni të hyj te poema.

Tashmë mushkëritë e mia

Dinë të thithin muzikën e zotit

Në ajrin e ndotur nga murtaja.







Casimiro de Brito, 1938



ZEN



Zen është një enë

Ku zënë vend macja ime

Dhe macja që nuk kam

Karboni i trupit të njeriut

Dhe karboni i yjeve

Drita ku unë pi

Hijen e ditëve.

Zen është dielli zen është uji

I të gjitha enëve shija

E gurit tingulli

I gurit që ti imagjinon

Kur nuk imagjinon asnjë gur







Gastao Cruz, 1941



NË POEZI



Në poezi unë kërkoj shtëpinë ku jehona

Ekziston pa britmën që atë e përfton.





José Agostinho Baptista, 1948



ERA



E kotë është lutja kur në muzg

Ne dëgjojmë daullet e frikës

Terrori pasqyrohet në fytyrat e përqendruara të fëmijëve.

Kallamishtet tunden, grunjërat fërgëllojnë.

Një kalli ndahet më dysh

Nga tingulli i një kantike që vjen nga larg.

Nga një vis shumë i largët zbret heshtja.





Helder Moura Pereira, 1949



PO IKI NGA KËTO VISE…



Po iki nga këto vise

Dhe nuk po marr me vete asgjë

Madje as këtë zot mizor

Që i jepte arra

Atij që nuk kishte dhëmbë

Unë jam i trishtuar. Këtë Portugali



Nuk e kam më në zemër, e ndiej

Se gjithçka po e vë në pikëpyetje. I trishtuar.

Kaq i trishtuar jam



Saqë vetëm do të ha fruta e do të pi duhan

Dhe do të mendoj se kaq të trishtuar

Më bëri e papritura e dashurisë







Nuno Judice, 1949



PYETJE NJË MIKESHE TË VDEKUR



Unë të pyes se çfarë do :

Trëndafilin që nuk ka çelur nën qiellin e prillit ?

Një varr të bardhë në qendër të tokës ?

Gjinjtë e zjarrtë të vajzës së re në mëngjes ?

Gishtat e panjollë të dashnorëve ?



Një lule mund të çelë

Në çfarëdo vendi ; një varr

Mund të ketë ngjyrën e gjetheve që e mbulojnë;

Dashuria i vë zjarrin kraharorit që i jepet,

Duart mund të fshehin

Dhuratën e mëngjesit dritëplotë.



Vetëm ti nuk mund të përgjigjesh.

Jeta kaloi nëpër sytë e tu

Si hija e një zogu shtegtar,

Duke i kallkanosur buzët e tua

Si ujët e puseve. Asnjë refleks nuk e priti

Dëshirën e saj që të qëndronte

Sikur tashmë ta dinte se ishte e padobishme.



Një dritë e hirtë

Më shkëput nga kujtesa jote.





Ana Marques Gastâo, 1962



JA ÇFARË KA MBETUR…



Ja çfarë ka mbetur

Nga atdheu im.

Dora që kërkon

Pa hidhërim logjik

Trupin e këtyre të vdekurve.



Madje nuk e di më se kush jam

Në çastin që bie muzgu

Hapësirë përballë kohës

Përjetësi e plagosur

Midis fundit dhe dënesës.



Zemër që rreh me potere,

Më thuaj, o nënë,

Me gojën tënde të lagur nga lotët

Nëse kujtesa e mban

Botën e mavijosur.



Ana Paula Inacio, 1966



LËRE KOHËN…



Lëre kohën t’i bëjë të tjerat

T’i mbyllë dritaret

T’ua mbledhë velat anijeve

T’i presë anijet në port

Të shpërndajë fatin

Të ndezë zjarrin

Të presë të shtrohet darka



Hapi dyert : deshifroje dritën

Hijen, artin e gjahtarit të zogjve

Me tri copa druri

T’i bën një kanoe

Me katër fjalë, bën një varg,

Lëre kohën t’i bëjë të tjerat



Përktheu : Anton PAPLEKA

LUMI E LË POEMËN NË BREG

Poezi nga GJERMANIA



Përktheu: Anton Papleka


Gottfried Benn, 1886-1956


KAM TAKUAR VAJZA…



Kam takuar vajza

Që ishin rritur me prindërit dhe me katër

Vëllezërit e motrat e tyre në një kthinë të vetme,

Të cilat, natën, duke mbyllur veshët me gishta,

Mësonin pranë furnelës.

Ato qenë rritur të bukura e ladylike si kontesha,

Shpirtërisht ishin të ëmbla e kurajoze

Si Nausika,

Kishin ballë të dëlirë engjëjsh.

Shpeshherë kam pyetur veten

Nga u vinte ëmbëlsia dhe mirësia,

Nuk e kam gjetur dot përgjigjen,

Nuk e di ende as sot, kur më duhet të nisem.







Peter Huchel, 1903-1981



EKZIL



Kur vjen mbrëmja, afrohen miqtë e mi,

Hijet e kodrinave,

E kapërcejnë pragun ngadalë,

E terratisin kripën,

E terratisin bukën,

Dhe zënë të kuvendojnë me heshtjen time.



Jashtë

Te panja fërgëllon era

Dhe motra ime, pikëza e shiut

E burgosur

Në gropën e gurit gëlqeror

Ndjek me sy retë.



Dhe hijet më thanë:

Ikë bashkë me erën,

Sepse vera e la draprin e hekurt

Të peshojë mbi zemrën tënde.



Nisu para se gjethja e panjës

Të përflaket

Nga stigmatat e vjeshtës.



Dhe guri më tha: Ji besnik.

Ja ku po zbardhëllon agu,

Çasti kur drita

Banon te gjethnaja

Dhe kur vegimi

Zhduket te flaka.





Karl Krolow, 1919



POEMË DASHURIE



Me gjysmë zëri të flas :

A do të më dëgjosh përtej fytyrës së pelintë

Të hënës që zbret tatëpjetë?

Nën bukurinë qiellore të ajrit,

Kur zbardh drita,

Kur agu është një peshk i kuqërremë

Me pendë të dridhshme?



Ti je e bukur.

Këtë ua them fushave plot bimë të gjelbra.

Të freskët e të thatë e ke lëkurën. Këtë e them

Midis kubave të shtëpive të qytetit ku rroj.

Vështrimi yt është i ëmbël e i sigurt si vështrim zogu.

Këtë ia them erës që lëviz si kolovajzë.

Zverku yt – a më dëgjon- është prej ajri

Që rrëshqet si pëllumbeshë

Midis syrseve të gjethnajës së kaltër.



Ti e ngre lart fytyrën.

Në murin me tulla, ajo duket edhe një herë si hije.

Ti je e bukur. Sa e bukur që je !

I freskët si ujë burimi qe gjumi im pranë teje.

Me gjysmë zëri të flas.

Dhe nata shkërmoqet si sodë, e zezë dhe e kaltër.





Hans Magnus Enzensberger, 1929



VIZITË TE MJEKU



Ju e dini, Doktor,

Në atë kohë, unë e doja si marrë.

Çfarë nuk kam bërë

Nga dashuria për të.

Ja epikriza ime. Me kalimin e kohës,

Arrita të kuptoja

Se budallai isha unë.

Ajo nuk i pranonte asnjëherë kërkesat e mia.

Për muaj të tërë, jeta m’u duk fushë me lule,

Pastaj pa pritur e pa kujtuar

Filluan të qarat dhe kërcëllimat e dhëmbëve.

Ajo po luan teatër, thosha me vete.

Ajo don të më frikësojë me ngërdheshjet e saj. Kaq.

Unë ia flaka tuje të gjitha tabletat.

Le të mos i zëmë ngoje tekat e saj.

Ajo nuk vinte kurrë në takim në orën e caktuar!

Mirëpo, Doktor, me gjithë të metat që kishte,

Kisha një dobësi të madhe për të.

Oreksi më është kthyer përsëri.

Sigurisht, nuk ka njeri pa të cilin nuk mund të rrosh.

Kështu, unë do ta shtyj jetën edhe pa të.

Por qysh nga dita që ajo iku, u zhduk,

Qysh nga dita që e kam humbur,

Të flas me zemër në dorë, Doktor,

Qysh nga ajo ditë më mungon diçka.

Ju do të qeshni :

Mua më pëlqen të sjell ndër mend ardhmërinë.





Günter Grass, 1927



HISTORI FAMILJARE



Në muezun tonë – aty shkojmë çdo të diel-

Sapo kanë hapur ca salla të reja.

Fëmijët tanë të dështuar, embrione mavi dhe serioze

Qëndrojnë aty në bokale të thjeshta

Dhe brengosen për ardhmërinë e prindërve të tyre.





Walter Helmut Fritz, 1929



ATLANTIDA



Një vend

Që nuk ka ekzistuar kurrë.



Por nuk është e lehtë

Të heqësh dorë prej tij.



Ia behin ca rrugë të ndritshme

Që të çojnë te horizonti.



Pa kurrfarë lodhjeje.



Nuk duhet t’i shohësh gjërat

Sikur ato të kishin qenë më parë.



Në port

Kanë hedhur hekurin anijet :

Sa herë që nisen

Ato e bëjnë detin të lindë.









Werner Dürson, 1932



DASHURI



Si të ishte kështu

Dhe jo ndryshe



Flokët e tu

Të përzier me të mitë



Fytyra jote

Një gojë pranë një goje



Temperatura

E përbashkët



Ndjesia

Se dy herë një

Bëjnë një



Lumturi

E lagët, e zjarrtë, e egër

Me katër këmbë



Befas

Të shkëputur nga njëri-tjetri

Copa e llokma



Fragmente

Si ti dhe unë





Reiner Kunze, 1933



MOMENT POETIK POLONEZ



Në sallën e çlodhjes, në restorantin SAVOY në Lodz

Tri motra që i kishin kaluar të shtatëdhjetat

Po i bënin tualet

Nënës së tyre



Në buzët e saj që dikur

Për dikë kishin qenë qielli,

Ato ravijëzonin, duke korrigjuar Zotin,

Të kuqtë e perëndimit të diellit.







Sarah Kirsch, 1935



DRITARJA



Gjithë këta qiej

Mbi këtë vend krejt të sheshtë ! Në qiellin e parë,

Fluturojnë laraskat, në të dytin



Grumbullohen retë. I treti

U takon laureshave. Në të katërtin

Unë pashë një avion.



Në të pestin ndrit një yll.

Ca flutura të vdekura dergjen në dyshemé.

Shtëpinë e shesin para se të shembet.





Christoph Meckel, 1935





LIGJËRATË PËR POEMËN



Poema nuk është vendi ku mjekohet bukuria.

Këtu bëhet fjalë për kripën që i djeg plagët.

Këtu bëhet fjalë për vdekjen, për gjuhët e helmatisura.

Për atdherat që u ngjajnë këpucëve të hekurta.



Poema nuk është vendi ku zbukurohet e vërteta.

Këtu bëhet fjalë për gjakun që rrjedh nga plagët.

Për ankthin, për ankthin, për ankthin e ëndrrës.

Për shkatërrime dhe të pëgëra, për utopi që marrakëmben.



Poema nuk është vendi ku shërohen dhimbjet.

Këtu bëhet fjalë për tërbimin, mashtrimin dhe urinë.

(Këtu nuk do të këndohet për stadet e ngopjes).

Këtu bëhet fjalë për gllabërues dhe për të gllabëruar,

Për lodhje dhe për dyshim, kjo është kronika e vuajtjeve.

Poema nuk është vendi ku bie në fashë vdekja,

Ku shuhet uria, ku i thuret lavdi shpresës.



Poema është vendi i të vërtetës së habitur për vdekje.

Flatra! Flatra! Engjëlli rrokulliset. Të shpërndara

E të përgjakura, puplat fluturojnë në shtrëngatën e historisë !



Poema nuk është vendi ku i kursehet jeta engjëllit.







Ulla Hahn, 1946





PËRPUNIM POETIK



Kur vendosa

Të zëvendësoja ty me ai

Unë të dorëzova te letra



Kur thashë ti

Sepse ai nuk tingëllonte mirë

Unë të bëra të padukshëm



Kur shkrova ai

As ai as unë nuk e vumë re

Se çfarë po ndodhte vërtet







Thomas Brasch





AI 27 SHTATOR I BUKUR



Atë ditë nuk lexova asnjë gazetë.

Nuk e ktheva kokën për të parë asnjë grua.

Nuk e hapa kutinë e letrave.

Nuk i thashë tungjatjeta askujt.

Nuk ia hodh sytë pasqyrës.

Nuk fola me askënd për kohët e vjetra

Dhe nuk fola me askënd për kohët e reja.

Nuk e vrava mendjen për vetveten.

Nuk shkrova asnjë rresht.

Nuk e rrokullisa poshtë asnjë gur të vetëm.













Gerhard Wolf



ARTI



Grupe artistësh

Që ndryshojnë prore,

Jo më jetëgjata

Sesa një kristal bore…



Por përmes shumë e shumë breznish,

Arti ecën përpara,

Ndryshon,

Lind

Rrezen e një vështrimi të ri.





Thorsten Brandt, 1967



LUMI E LË POEMËN NË BREG



Qielli i ndragur me një të kuqe tulle, po

Përsipër urës, luhatet

Një re e rastit, ura

Një sy, jo, nuk ka

Një qerpik të vetëm. Po prapa ? Një anë me diell

Një anë me hije. Në breg (lumi

Me regjim të plotë & si rastësisht

Mu poshtë urës, luhatet

Një re e rastit, ura

Një sy, jo, nuk ka

Një qerpik të vetëm. Po prapa ? Një anë me diell

Një anë me hije, qielli

I ndragur me një të kuqe tulle, po)

Një vinçier shëndetplotë, rreth të tridhjetave, media vita

Me forma të fuqishme, para ca livadheve

Me një të gjelbër që bie në sy

Gropë, gurë, fluga, vinçi

Rulo & litarë forma të fuqishme, ca llaç

Që bie si rrebesh mbi lumë (qielli

I ndragur me një të kuqe tulle, po

Përsipër urës, luhatet

Një re e rastit, ura

Një sy, jo, nuk ka

Një qerpik të vetëm. Po prapa ? Një anë me diell

Një anë me hije. Në breg

Lumi dhe në breg, lumi



Përktheu : Anton PAPLEKA

Gynter Grass: “‘Nobel’-i nuk më pengon të shkruaj”

Në historinë e Gjermanisë, Izraelit, Iranit dhe para së gjithash në bio e bibliografinë e nobelistit gjerman për Letërsi, Günter Grass. Poezia e tij me titullin “Was gesagt werden muss” (shqip: “Atë që duhet thënë”) e botuar në të njëjtën ditë në “Süddeutsche Zeitung“ të Munihut, “New York Times” të New Yorkut, “La Republicca” të Romës dhe “El Pais” të Madridit, brenda vetëm disa orësh u bë tema e planetit, në poetikë e politikë, të kaluar, tashme e ardhme, histori e diplomaci. Një lirikë prej 67 rreshtash, e cila s’ishte dhe s’është gjë tjetër pos një bombë, e cila shpërtheu në faqe gazetash, laboratore krijuesish e kritikësh, kancelari të qeverive e parlamenteve … e ku jo tjetër.

Meqë poezinë në fjalë do ta sjellim në këtë numër të gazetës dhe të përkthyer në gjuhën shqipe, mbase nuk do të ishte me vend që edhe ta analizojmë këtu. Le t’ia lëmë lexuesit ta gjykojë dhe vlerësojë- pozitivisht apo negativisht. Me kontekst politik “pro” apo “contra” Izraelit a Iranit, Gjermanisë a vetë autorit të vargjeve.

Kjo poezi, sado që u pajtuam me të apo jo dhe para së gjithash me mesazhet që ajo përcjell, disi njeriut dhe njerëzimit do të duhej t’i jepte shpresën që autoritet intelektuale, forca e vargut, rreshtit dhe përgjithësisht e krijimtarisë (letrare e artistike) vazhdon të ketë ndikim edhe në këtë kohën tonë: në fshatin global që aq shpesh ankohemi e vajtojmë që “dyshemetë e bursave” dhe zyrat e xhamta të bosave e menaxherëve të bankave ia kanë zënë frymën angazhimit e ndikimit intelektual!

Ajo që u tha nga Grass tashmë shihet si e kryer dhe për polet e krijuara nuk ka më kthim prapa. Sepse nëse në 24 orët e para të (pas)botimit të poezisë poeti e shkrimtari gjerman hëngri dru e kritika nga New York deri në qendrat politike e poetike të Europës për “antisemitizëm”, “vazhdimësinë e urrejtjes së hebrenjve” qysh nga rinia e tij prej ushtari të SS-it nazist, gjë kjo e cila atij i pati kushtuar me aq shumë urrejtje e kontraversa pasi e pati marrë Nobelin… pa lënë anash këtu as akuzat e drejtpërdrejta nga kolegë e politikanë që vargjet e tij janë një ndihmë e fortë për mullahët e Teheranit, të cilët jo vetëm që nuk e pranojnë ekzistencën e shtetit izraelit, por janë për fshirjen e tij nga faqja e dheut… pas këtyre 24 orëve të sulmeve frontale, dhe pak, fare pak emrave të njohur që i dolën në mbrojtje (kryetari i Akademisë së Arteve në Berlin, Klaus Staeck, ishte një prej tyre) ishte vetë Günter Grass ai që mori iniciativën dhe doli në televizorët gjermanë apo iu dëgjua zëri nëpër radio ku shpjegoi shkaqet e këtij sulmi të tij.

Së pari ai u ankua për “barazinë” e mediave nëpër të cilat kursojnë akuzat kundër tij. Së dyti ai i dha dy arsyet kryesore, të cilat e kishin shtyrë për këtë hap- e para: vizita e kryeministrit izraelit Netanjahu në Washington, ku deklaroi që Izraeli ka të drejtë që Iranin ta sulmojë me armë bërthamore; dhe e dyta: kur Gjermania i shiti Tel Avivit një nëndetëse nga e cila mund të hedhen koka raketash bërthamore…

Grass kërkoi nga kritikët e tij ta gjejnë vetëm një dhe të vetmin varg a asociacion ku ai shpreh antisemitizëm apo ftesë për zhdukjen e Izraelit apo edhe përkrahje për Ahmedinexhadin, të cilin në poezi e ka quajtur “hero mushkash”… Dhe vërtet, në këto vargje është zor të gjindet diçka e tillë.

Tekefundit, “Der Spiegel” e kishte marrë këtë poezi nën llupë duke i bërë “autopsi” totale për të ardhur tek përfundimi që vargjet nuk kanë asgjë me urrejtjen kundër Izraelit e hebrenjve… por ishte dhe është kritika e një autoriteti siç është Grass ajo që dhemb më së shumti, sepse diçka e tillë nuk pritet (apo pritej) nga gjermanë.

Pa lënë anash këtu nuk mundemi edhe një fakt qenësor: Grass nuk e ka kalkuluar këtë poezi me ndonjë botim rasti të ndonjë libri. Sepse dihet që jo pak shkrimtarë, në prag të botimeve të ndonjë libri, nuk ngurrojnë të hidhen në ujëra “skandalesh” vetëm e vetëm që të bëjnë pak (vetë)marketing për të kthyer vëmendjen e lexuesve tek të “rejat” e tyre. Jo.

Duket që autori gjerman ka vendosur që këtë qëndrim të tij ndoshta ta lidhë edhe me një gjë shumë më të thellë: të jetë i pari gjerman (i madh?) i cili vetëm gjashtë dekada pas Holokaustit dhe rritjes së Gjermanisë (së bashkuar) provon të hedhë kritika mbi Izraelin. Dhe, kjo gjë, ky fakt, e ka edhe një kalkulim.

Nëse nga Günter Grass pas dhjetëra e qindra vitesh… nuk do të mbetet asgjë-përfshirë këtu edhe kryeveprën e tij “Blechtrommel” (Daullja e llamarintë), atëherë njerëzimi, kritika, historia e letërsisë dhe jo vetëm e saj, do ta ketë një Günter Grass, i cili ishte i pari gjerman i cili hodhi kthetrat e tij kundër… Izraelit. Me poetikë e politikë!(Beqë Cufaj)

Në një intervistë të fundit, nobelisti gjerman i letërsisë, Gynter Grass, rrëfen se përse vdekja nuk e tremb, mundësitë e munguara të Gjermanisë pas ribashkimit dhe planet për krijimtarinë e tij.

Gynter Grass: “‘Nobel’-i nuk më pengon të shkruaj”



Zoti Grass, libri juaj i ri titullohet “Fjalët e Grimit. Një deklaratë dashurie”. Cila është zanafilla e dashurisë suaj për vëllezërit Grimm, linguistët e famshëm gjermanë, që bënë edhe përmbledhjen e përrallave në shekullin XIX?

Marrëdhënia ime me Wilhelm dhe Jacob Grimm e ka zanafillën në fëmijërinë time. Unë jam rritur me përrallat e Grimëve dhe më pas kam parë edhe në teatër disa prej tyre. Mbaj mend se më çonte mamaja ime shpesh për t’i parë. Më pas vëllezërit patën një ndikim shumë të madh në punën time krijuese.

Në çfarë mënyre?

Epo ja, ndikimi i tyre ndihet në shumë shkrime të miat. Te “Miu” për shembull, ata portretizohen si ministri dhe zëvendësministri që përpiqen ta ndalojnë pyllin nga djegia.

Çfarë gjëje ju tërheq më shumë nga vëllezërit Grimm?

Mbi të gjitha natyra e tyre e pakompromis. Në vitin 1837 ata protestuan në Gottingen kundër rrëzimit të Kushtetutës (Mbretërisë së Hanoverit), që do të thoshte se u ngritën kundër shtetit. Ashtu si dhe rebelët e tjerë të grupit, të cilit i përkisnin dhe që njihej si grupi “Gottingen Shtatë”, ata për shkak të qëndresës që demonstruan i humbën pozicionet e tyre. Dhe detyra që i kishin vënë vetes pas kësaj u bë thuajse e pamundur. Bëhet fjalë për hartimin e një fjalori gjerman të fjalëve të urta dhe të proverbave. Ata mundën që ta çonin këtë përpjekje deri në germën e shtatë të alfabetit, por të tjerët që erdhën pas tyre arritën ta çonin përpjekjen deri në fund.

Po, por 120 vjet më vonë.

Po, kjo kohëzgjatje më ka bërë gjithmonë përshtypje edhe mua. Specialistë gjermanë nga të gjitha anët e Gjermanisë punuan për realizmin e kësaj vepre për 15 vjet resht. Në mesin e Luftës së Ftohtë ata u ulën qetësisht në tryezat e tyre të punës në Berlinin Lindor dhe në Gottingen dhe mblodhën shënime dhe shkrime për hartimin e këtij fjalori pan-gjerman. Ai është reflektim në fakt i tërë historisë gjermane, për të cilën kam folur te “Fjalët e Grimit”.

Po, dhe sikundër edhe historia juaj me këtë vend, luan një rol shumë të rëndësishëm në veprën tuaj.

Në librin “Lëkurat e qepës” jam përqendruar në një fazë më të hershme të jetës sime e më pas te “Kutia” kam shkruar për familjen time dhe lidhje të tjera njerëzore personale. Ky libër flet edhe për aspekte politike dhe sociale. Jeta e vëllezërve Grimm, të cilët jetuan në një periudhë historike të karakterizuar nga ndryshime radikale, ka ngjashmëri me ekzistencën time në një periudhë historikisht po aq radikale.

Të dy vëllezërit ju i përshkruani si “hulumtues e gjahtarë të fjalës”, si studiues që shqetësoheshin për domethënien dhe rregullsinë, qoftë edhe të një fjale të vetme. Ju shkruani edhe: “Nga njëra anë fjalët kanë kuptim. Nga ana tjetër ato mund të krijojnë edhe gjëra të pakuptimta. Fjalët mund të jenë mirëbërëse, por edhe vrasëse”. Në ç’mënyrë e kanë formësuar jetën tuaj kuptimet e ndryshme të fjalëve?

Kam kuptuar se fjalët janë të ngarkuara me pathos dhe dinë të krijojnë si eufori, ashtu edhe zemëratë. Një nga fjalitë që mund ta ilustronte atë që thashë është fjalia e Hitlerit: “Doni luftë totale”? Por e njëjta gjë vlen edhe për fjalitë. Në jetën time të gjatë kam dëgjuar fjalë dhe fjali që ma kanë ndryshuar jetën në të gjitha kuptimet dhe në kohë të ndryshme. Jam lëvduar dhe kritikuar. Kur më kanë kritikuar, sigurisht që nuk mund të them se nuk jam ndjerë keq dhe madje edhe kam përjetuar pak inat, por ja që ndodh, dhe kjo për shkak të forcës që ka fjala.

Cilat janë disa nga fjalët pozitive që mbani mend?

Fjalët vërtet të mrekullueshme që më kanë ndryshuar jetën për mirë janë kryesisht fjalët që unë i kam dëgjuar në fëmijëri. Janë fjalë kryesisht të vjetra, që tani nuk përdoren më, por që kur rrallë e tek i dëgjoj sot, më përcjellin një pozitivitet dhe mirësi. Edhe vëllezërit Grimm i konsideronin fjalët magjepsëse.

Duket sikur fjalët ju përcjellin ndjenja sigurie dhe paqeje...

Po, sigurisht. Është e vërtetë. Kam shkruar romanin tim, “Daullja prej teneqeje”, kur isha në Paris, ku nisa gjithashtu të punoja për “Vitet e qenit”. Por pas 4 vitesh vura re se sa i humbur ndihesha ndërsa isha i rrethuar nga një gjuhë e huaj. Më duhej patjetër që të kthehesha në Gjermani, në tokat ku flitej gjermanishtja. Përvoja ime ishte e ngjashme me atë të shumë shkrimtarëve që emigruan në Shtetet e Bashkuara të Amerikës gjatë periudhës naziste. Disa prej tyre e kishin shumë të vështirë që të jetonin në një vend të huaj, të komunikonin në një gjuhë të huaj, ndërkohë që në shtëpinë e tyre sundonte një diktator brutal. Ata kishin mall për gjuhën e tyre, t’u flisnin të tjerëve dhe t’i dëgjonin të flisnin në gjermanisht.

E njëjta gjë, edhe pse jo në përmasa të tilla, mund të vihet re edhe në vendin tuaj. Kështu, për shembull, kultura e të rinjve sot ka bërë që të futen shumë fjalë dhe shprehje të pakuptueshme për breza të tërë. Si ndiheni ju kur dëgjoni të flasin nipërit apo mbesat tuaja?

Për mua ata janë një burim i pashtershëm informacioni dhe përmes tyre mund të kuptoj ende sot zhargonin që qarkullon mes të rinjve. Ndërkaq që dëgjoj fjalë dhe shprehje të reja, e kuptoj që shumë të tjera kanë dalë jashtë përdorimit dhe janë bërë të rralla.

A ju vjen keq për këto humbje?

Në përgjithësi unë jam në një mendje me Jacob Grimm kur thoshte se ne duhet që ta lejojmë ndryshimin dhe rritjen e pakontrollueshme të një gjuhe. Edhe në rastin kur mund të përballemi me një kërcënim nga fjalët e reja. Gjuha është një qenie që ende po të mos duam ne është në ndryshim të vazhdueshëm. Në Francë, Akademia Franceze veçanërisht ka vendosur rregulla shumë strikte për gjuhën letrare dhe si pasojë mund të shohim se sa e ngurtë mund të bëhet një gjuhë kur i vendosen barriera artificiale dhe kur e mbrojmë më shumë se sa duhet.

Ju jeni një nga autorët e rrallë që i ilustroni vetë librat tuaj. Deri më sot i keni dizajnuar vetë të gjithë kapakët e librave tuaj. Përse një gjë e tillë është shumë e rëndësishme për ju?

Është dora e fundit që i jap librit para se ta përfundoj dhe ta dorëzoj për botim. Për mua ilustrimi është po aq i rëndësishëm sa është fjalia e parë e librit dhe kërkon të njëjtin kujdes që kërkon edhe shkrimi i librit.

Cilat janë karakteristikat e një kopertine të mirë?

Ajo duhet që të përmbledhë dhe njëherazi të thjeshtëzojë mesazhin e librit dhe duhet të shndërrohet për të në një emblemë. Në kopertinën e librit “Vitet e qenit”, këtë e kam arritur duke vizatuar një kokë qeni që del nga hija. Ndërsa në librin “Anestezi lokale” kam zgjedhur një çakmak me një gisht që qëndron mbi të. Këtë herë kam përdorur germat. Nuk do të kishte pasur shumë vlerë sikur të kisha punuar për kopertinën me portrete të vëllezërve Grimm, sepse do të kishte dhënë vetëm një pjesë të mesazhit. Por çdo herë është një përvojë e mrekullueshme dhe unike.

Ju vazhdoni që t’i shkruani librat tuaj me një makinë shkrimi të vjetër, “Olivetti”, në një epokë kur gjithnjë e më tepër po i bëhet reklamë letërsisë në iPad apo lexuesve elektronikë. A nuk ndiheni në njëfarë mënyre si jashtë mode?

Jo. Në kompjuter një tekst duket gjithmonë si diçka e përfunduar edhe kur është shumë larg formës përfundimtare. Kjo është tunduese. Unë zakonisht e shkruaj versionin e parë të një libri të tërin pa ndërprerje dhe kur ka diçka që nuk më pëlqen, e lë bosh. Këto hapësira i mbush në versionin e shkrimit me makinën “Olivetti” dhe duke qenë se kemi të bëjmë me një makinë shkrimi, lë shumë hapësirë për të parashikuar edhe një zgjatim të madh. Në versionin e dytë bëj mbushjet e vendeve bosh dhe një lloj koordinimi mes të dyve.

A ka ndryshuar gjuha juaj gjatë dhjetëvjeçarëve, që kur keni filluar të shkruani?

Po. Fillimisht tentova që të hiqja qafe të gjitha pikat. Kur shkruaja “Macja dhe miu”, “Viette qeit” e të tjerë, ishte periudha kur shumë autorë më të vjetër se unë e ndjenin se gjuha gjermane nuk duhej t’u nënshtrohej kurrë më ekseseve.

E keni fjalën për të ashtuquajturën “letërsia e pastër”, ajo e periudhës së pasluftës, që njihej për një mënyrë shumë të pastër dhe të drejtpërdrejtë të të shprehurit?

Po, dhe ata autorë kishin shumë të drejtë që kërkonin një përkujdesje të madhe për gjuhën. Gjuha gjermane u dëmtua shumë gjatë periudhës së nazizmit. Por autorët e rinj, përfshi Martin Walser dhe Hans Magnus Enzensberger, nuk deshën që e gjithë gjuha të dënohej si e tërë, flas për atë të periudhës naziste. Si pasojë, shkrimet e mia tentonin që të shfrytëzonin gjuhën dhe ta bënin atë të jepte të gjitha gjërat që mund të japë një gjuhë. Tani, në këtë moshë, jam një njeri me përvojë dhe të shkruarit është shumë më i ndërgjegjshëm.

Çfarë doni të thoni më konkretisht?

Në shumë raste përvoja politike e jetës sime, të cilën e përshkruaj në librin “Fjalët e Grimëve”, më ka bërë të ndryshoj.

Çfarë mendoni për ribashkimin e Gjermanive?

Ende edhe sot mendoj, sikundër edhe në të shkuarën, se ne nuk duhet ta kishim aneksuar Gjermaninë Lindore në atë mënyrë tepër të nxituar. Është absurde të mendosh se si e humbëm këtë mundësi të madhe që na u dha. Nuk duhet që të ishim nxituar në atë moment. Gjermanolindorët dilnin nga dy diktatorë, ajo hitleriane dhe komuniste, njëra më e zezë se tjetra, dhe më pas iu nënshtruan edhe terapisë së shokut të kapitalizmit.

Çfarë do të kishit bërë ju?

Nuk do të kisha lejuar ribashkimin e Gjermanive me fonde të marra borxh. Ndërsa politikanët lëvdohen me ato që janë arritur gjatë këtyre viteve, e vërteta flet ndryshe. Në Lindje papunësia është në një shkallë më të lartë se në Perëndim dhe shumë zona janë braktisur, dhe për më tepër ai që konsiderohet si fenomeni i “murit në mendjet tona”, ende vazhdon. Është një mentalitet që nuk zhduket kollaj.

A mund të na thoni nëse i njihni vetes gabime të bëra në jetë?

Në rastin tim, të gjithë e dinë se unë u josha nga rinia hitleriane në vitet e mia të hershme të rinisë. E kam bërë të ditur një gjë të tillë në shumë libra. Por është një gabim nga i cili kam ditur që të nxjerr mësim.

Cfare duhet thene, nga Günter Grass

Pse hesht une, hesht prej kohesh,
cfare duket dhe ne planlojrat,
perjetuar eshte, rezultuar si i mbijetuar,
ne megjithate fusnote jemi.

Eshte e ashtuquajtura e drejta per goditjen e pare,
leshuar prej nje sharlatani,
dhe qe nje jubel te organizuar shkaktoi,
popullin iranian mund te asgjesonte,
sepse ne token e tij berja,
e nje bombe atomike dyshohet.

Por perse nuk guxoj une,
emrin e vendit tjeter te them,
qe prej vitesh – edhe pse sekret,
nje fuqi nukleare ne rritje ka,
por jashte kontrollit, pasi nuk pranon,
kurrfare kontroll?

Kjo heshtje masive e kesaj te vertete,
qe heshtja ime i eshte nenshtruar,
e perjetoj si nje genjeshter te mundimshme,
dhe ankth, qe persekutimin ofron,
sapo ta injorosh;
emertimi „Antisemit“ i pashmangshem.

Por tani, meqe vendi im,
nga mizorite e trasheguara,
qe te pakrahasueshme jane,
here pas here i kujtohen e akuzohet,
perseri e thjesht per biznes, edhe pse,
pertypur deklarohet si larje fajit,
nje nendetse tjeter Israelit,
i ofron, spezialiteti i se ciles eshte, kapsula shfarosese,
ti drejtoje atje, ku ekzistenca,
edhe e nje bombe atomike nuk eshte vertetuar,
por nga frika si deshmi duhet te vleje,
them une cfare duhet thene.

Pse heshta une kaq gjate?
Sepse mendoja , origjina ime,
damkosur nga nje njolle e pashlyeshme,
s`me lejon, me kete fakt si nje te vertete te pamohueshme,
Izraelit, qe e respektoj,
dhe dua me tej ta respektoj, ta rendoj.

Perse them une tani se pari,
plakur e me pikat e fundit te bojes:
Fuqia atomike Izrael rrezikon,
paqen boterore po ashtu te brishte?
Sepse duhet thene,
cfare neser shume vone do ishte;
edhe pse ne – si gjermane mjaftueshem –
pjesetare te nje krimi mund te behemi,
qe i parashikueshem eshte,
prandaj bashkefajesia jone
prej asnje justifikimi te zakonshem
s`do pranohej.

E pranoj: une nuk hesht me,
sepse dyfytyresine e perendimit
nuk e duroj;
po ashtu shpresoj,
qe shume te clirohen prej heshtjes,
shkaktarit te rrezikut te dukshem
ti kerkohet heqje dore nga dhuna dhe
njehkohesisht me vendosmeri,
nje kontroll pa pengesa e i vazhdueshem
fuqise potenciale te Izraelit
dhe linjat atomike iraniane
mes nje Instance nderkombetare
te lejohet nga qeverite e dy vendeve.

Vetem keshtu mundet te gjitheve, izreliteve e palestinezeve,
per me teper, gjithe njerezve, qe ne kete
rajon te pushtuar nga cmenduria
ngushte te armiqesuar jetojne
dhe se fundi edhe neve tu ndihmohet.

Shtjefën Gjeçovi: Hulumtuesi diturak i mitologjisë iliro-shqiptare

Shtjefën Gjeçovi u lind në Janejvë, më 12 korrik të vitit 1874. Pas mësimeve të para, në vendlindje, dërgohet për shkollim të mëtejshëm në Kolegjin Françeskan të Troshanit. Më tej, pas mësimeve liceore e filozofike në Bosnjë, kryen studime teologjike në Kuvendin Françeskan të Kreshevës.


Luan CANAJ

Duke kuturisur në viset e Albanologjisë, në kërkim të diçkaje të përbashkët për lëvruesit e kahershëm të letërsisë e kulturës shqiptare, pikas me kënaqësi që më parësorja në këtë rast, është prirja e tyre gjurmuese e hulumtuese në moçmëritë tona mitologjike. Në këtë aradhë kërkimtarësh të zellshëm, Shtjefën Gjeçovi zë një vend me vlerë të veçantë.

Falë përçapjeve të para përmes shkrimesh të shumta në shtypin e kohës së vet, ai nisi të mblatojë një vepër vetjake, kryesisht me karakter të spikatur kulturologjik, siç shfaqet tek Agimi i Gjytetnisë e, në të njëjtën kohë, u mor me një mori gjurmimesh e hulumtimesh arkeologjike, të cilat u kurorëzuan me studimin e vyer: Trashigime thrako-ilirjane.

Shtjefën Gjeçovi u lind në Janejvë, më 12 korrik të vitit 1874. Pas mësimeve të para, në vendlindje, dërgohet për shkollim të mëtejshëm në Kolegjin Françeskan të Troshanit. Më tej, pas mësimeve liceore e filozofike në Bosnjë, kryen studime teologjike në Kuvendin Françeskan të Kreshevës. Fill pas kësaj, fillon shërbesa si famullitar në Pejë, në Laç e mandej në Gomsiqe të Mirditës, ku nis sakaq veprimtaria e tij e dendur si qëmtues folklori e i "dishmimeve të të vjetërve" të vet.

Me përkushtim imtësor, falë gjurmimeve e gjetjeve arkeologjike të zbuluara nga ai vetë, ashtu sikurse zbulonte e mblidhte, si bleta pjalmin, trashëgiminë e visarit të vyer folklorik, Gjeçovi diturak grumbulloi në famullinë mitike të Gomsiqes një mori tejet të larmishme veglash e enësh, monedhash e objektesh të qëmtuara nëpër tumulat (varret) ilire. Kur i shkoi një vizitë në Gomsiqe, Konica pati rastin të shihte nga afër frytet e punës shumëvjeçare të Gjeçovit në fushën e kërkimeve arkeologjike dhe ja se si shprehet për atë koleksion objektesh të çmuara: "Mbaj mënt, veçan, një enë të vogël, të quajtur lacrumatorium, lotore, asish që të vjetrit, në besim se të vdekurit qajnë të shkuarit e jetës së tyre, i mbulojin në varr bashkë me të vdekurin që ky të kish se ku t'i mblidhte lottë." Me siguri që ky thesar ka qenë i pasur e i çmuar po të kemi parasysh disa dëshmi, sipas të cilave thesari i Gjeçovit u vizitua e u vlerësua shumë lart edhe nga arkeologë a etnologë të përmendur në botë si Ugolini, Maruki, Nopça, etj. Këtë gjë e thekson edhe studiuesi Anton Çeta në kumtesën e tij: "Kultura shqiptare në periudhën e Rilindjes".

Kështu, Gjeçovi u përpoq ta ndriçojë botën e lashtë ilire e thrake me tëhollinë e punimeve: Trashigime iliro-thrakase, duke i krahasuar doket e zakonet e të parëve tanë dhe gjetjet e shumëllojshme arkeologjike me ato greko-romake si dhe të popujve të tjerë të Ballkanit. "Herët-herët, shkruan ai, i zbukurojshin vorret me shtylla, me trungj, me kamë guri e kso tjerash, e kto mnyrë e doke i kishin pasë edhe nierzë të mire sikuerse na e ban dishmi Shrimi shejt: Jakobi e pat da me shej vorrin e Raheles. Malcorët e Mi-Shkodrës i zbukurojnë vorret me rrasa e kryqa gurit, e, a mi rrasë qi e mlon vorrin a rreth kryqash i njeshin armet e fishektoret te nxjerrme në gur..."



Monumenti i Atë Shtjefën Gjeçovit në Zym të Hasit


Krahas këtij shqyrtimi, Gjeçovi rreket të shkoj diturisht edhe më larg, kah zbërthimi i shumëfishtësisë simbolike të disa objekteve, për një përcaktim edhe më të saktë mitologjik, teksa shton: "Kto shêje a titulla quheshin Matceva prej Hebrejsh, e prej Grekësh Sele, a se shtylla, trûngj, kamë guri, pyramida a edhe gurë të mdhaj e të dhênun kater skepesh, e kta gurë kjenë majtë [Vini re!] për hyj prej nierzsh me të gjitha shêjet tjera...".

Duke shkoqitur gojëdhana e legjenda të moçme, Gjeçovi thekson se si shumë hyjnive të lashta nuk u është shkulur ende "rraja nene prej tokës Shqypëtare, bie fjala Emni i të Madhit Perëndi Jehova i Hebrenjve gjithnduer emnash bajti, ... veç: Hy, Zojëz, Ejt, Gjues prej Shqyptarësh, sidomos nder malcijnat t'ona...". Edhe lindja e Hyut shtjellohet përmes Kronit, i biri i Uranit (...). Emri i Kronit e ka rrënjën tek gjuha shqipe "e don me thane Mbret a Kryekunoruem", saktëson Gjeçovi. Dhe për të qënë sa më bindës thërret sërishmi në ndihmë legjendat e stërlashta, ku falë edhe përkimeve të pacënueshme toponimike, ja se si thuret natyrshëm rrëfenja mitologjike: "Për nderë të Kronit shqypëtarët ngrêhen nji Kështiel në majë të Gurit të Kuq, i cilli gjindet në fushë të Finikut, ku u gjête edhe gjyteti i Kronit. Sot n'at vend asht fshati qi quhet Krongji, në rrethinë të Delvinës. Permbi fshatin Krongji gjinden germadhat e motnueme të kohës së Pellazgjve. Zoti (Zeusi) pra, mbas gojëdhanet Epirote nuk u lind në Dodonë, në pallat të Kronit, por në Palavli kû ishin të banat (stanet) e Kronit e prej këndej u dergue neper Butrint me lundër e në Kretë." ...

Gjeçovi i palodhur, përfundoi edhe punën më të arrirë, mbledhjen e ligjeve të maleve, të përfshira në Kanunin e Lekë Dukagjinit. Të gjitha ato norma zakonore që kishin patur fuqi ligjore për aq e aq kohë, ai i plotësoi dora-dorës me durim, për të nxjerrë sa më qartë në pah mënyrën se si rregulloheshin marrëdhëniet shoqërore, morale a ekonomike dhe ato mes njerëzve në familje, bajrak, fis e shoqëri, duke theksuar qartas disa ideale shpirtërore e estetike të stërgjyshërve tanë, pasqyrë e etikës së tyre të lartë, të ruajtur gjer në ditët tona në virtytet e epërme të besës, burrërisë, mikpritjes e bujarisë.
Mirëpo veprimtaria diturake e Gjeçovit në lëmin e Albanalogjisë, nuk mund të linte në harresë nektarin fillestar popullor.

Botimet e shpeshta sidomos në të përkohshmen Albania dëshmojnë dukshëm prirjen e tij të rrallë si mbledhës sqimatar i letërsisë gojore, ku spikatin përralla, thënie, fjalë të rralla e fjalëzime tingullore nga lojna fëmijësh, por sidomos këngë e valle popullore, pasi siç shkruante rreth dyqind vjet më parë dijetari e folkloristi i mirënjohur gjerman Johann Gottfried Herder: "...Të gjithë popujt këndojnë... Këngët që kanë janë arkivat e tyre, thesari i shkencës dhe i religjionit, i teogonisë dhe i kozmogonisë, i bëmave të stërgjyshërve dhe i ngjarjeve që kanë mbushur gjallmimin e tyre, janë pasqyrimi i zemrës e tabloja e jetës familjare në kob e në gëzime, që nga djepi e gjer në varr...".

E shikuar në këtë kahje, sidomos në kontekstin më të rishtë ballkanik, veprimtaria albanologjike e Shtjefën Gjeçovit, krahas prurjeve më të arrira të shumë diturakëve tanë të përmendur nëpër kohëra, përfton edhe më tepër vlerë e shënon një trashëgimi mëse të vyer që pret të pasurohet nga brezi në brez dhe të përcillet krenarisht më tej.

Xhevahiret e trashëgimisë kulturore pejane

"Peja tani ka një adresë të qartë të një qyteti të kulturës, me xhevahiret e saj të shumta të trashëgimisë kulturore. Falë një përkushtimi me një fanatizëm dhe dashuri të pashoqe për këto vlera, nga dita në ditë, këtij qyteti po i kthehet shkëlqimi për të cilin shumë breza kontribuan me krijimtarinë e tyre ndër shumë shekuj e dekada", thotë drejtoresha e Drejtorisë për kulturë, rini dhe sport, Shpresa Gjonbalaj.




Manifestimet kulturore ndërkombëtare

Në një bisedë ekskluzive për "Kosova Sot", Shpresa Gjonbalaj kujton se për të arritur objektivat e saj në fushën kulturore, çati të kulturës pejane ku kultivohet krijimtaria artistike pa dyshim se janë Teatri profesional "Istref Begolli", Biblioteka ndërkomunale "Azem Shkreli", Kino-teatri "Jusuf Gërvalla", Shtëpia e Kulturës, Galeria e arteve, Muzeu etnologjik, Mulliri i Haxhi Zekes, Shtëpia e Kulturës-Vitomiricë, Qendra Kulturo-rinore-Zahaq, Qendra Multi-Profesionale-Novosellë, Arkivi regjional dhe Instituti për mbrojtjen e monumenteve të trashëgimisë kulturo-historike në Pejë me afro 250 objekte të trashëgimisë kulturore, që janë thesar me vlera të pafundme historike të këtij nënqielli.

Në Pejë organizohen gjashtë festivale dhe evente kulturore ndërkombëtare, ku artistë të vendeve të ndryshme të botës përpos këmbimit të vlerave artistike dhe avancimit të kulturës, njihen nga afër edhe me potencialet tona natyrore e kulturore dhe atë Festivali ndërkombëtar i monodramës "Monoakt", Festivali ndërkombëtar i filmit "Shqip-Film-Fest", Festivali botëror i karikaturës "Kosova Award", Festivali ndërkombëtar i animacionit "Anibar", Festivali ndërkombëtar i muzikës, trashëgimisë kulturore dhe ambientit "Into the park". "Këto manifestime tanimë janë tradicionale dhe xhevahire në gjerdanin e kulturës së qytetit të Pejës këtu rrëzë Alpeve shqiptare", vlerëson Gjonbalaj.

Përpos këtyre manifestimeve kulturore me karakter ndërkombëtar, vend të rëndësishëm zënë edhe manifestimet tanimë tradicionale të qytetit, siç janë: shënimi i manifestimeve të Flakës së Janarit, përvjetori i Pavarësisë së Kosovës, festat e marsit, Dita e Dëshmorëve të Kombit, Dita e çlirimit të Pejës, Ditët e diasporës, Dita e Flamurit Kombëtar, si dhe Simpoziumi shkencor "113 vjetori i Kuvendit Lidhja e Pejës Besa-Besë dhe 100-vjetori i shtetit shqiptar". Vetëm në kuadër të 100- vjetorit të Shtetit Shqiptar përgjatë gjithë vitit që shkoi janë shënuar qindra aktivitete e manifestime kulturore.

Po ashtu organizohet edhe kolonia tradicionale ndërkombëtare e artistëve "Bjeshkët e Bardha", e shumë ekspozita individuale e kolektive të arteve pamore. Në artin muzikor janë realizuar një varg koncerte recitale, e koncerte të të gjitha zhanreve të muzikës, si dhe Festivali rajonal i muzikës origjinale për fëmijë "Hareja".

Formimi i Orkestrës popullore

Si të arritur të konsiderueshme gjatë këtij mandati vlerësoj formimin e Orkestrës popullore të qytetit, si dhe promovimet artistike të orkestrës. Në vazhdimësi organizohen javë kinematografike të vendeve të ndryshme evropiane, ku është bërë edhe promovimi i kinematografisë dhe kulturave të ndryshme, si dhe shfaqja e filmave, si Java e filmit turk tani këto ditë, etj.

Manifestimet "Kultura pejane ndër vite" dhe "Takimet tradicionale Azem Shkreli" kanë një vulë të autoktonisë kulturore pejane dhe për shumëkënd janë xhevahire të këtij nënqielli, mendojnë qytetarët pejanë.

"Është e padiskutueshme jetëgjatësia e këtyre eventeve kulturore, tradicionale. Ne do të angazhohemi në vazhdimësi që aktivitetet të kenë inovacione organizative dhe cilësi, gjithnjë duke llogaritur në partneritetin e dendur me artistë dhe asociacione artistike pejane", premton Shpresa Gjonbalaj.

Nga Flori Bruqi:Kush eshte Alban Kraja

Gazeta “Rimini” për rastin e senatorit Umberto Boss-it kundër shkrimtarit shqiptar Alban Kraja


Gjykata italiane hedh poshtë aktakuzën kundër shkrimtarit Alban Kraja


Pas 8 vjetësh gjykata italiane i ka dhënë fund çështjes duke e cilësuar si të pabazë aktpadinë e senatorit Italian Umberto Bossi për fyerje kundër shkrimtarit shqiptar Alban Kraja,shkroi të shtunën gazeta italiane “RIMINI”.


Për 8 vjet rresht senatori Umberto Bossi i inatosur dhe i shoqëruar nga një sere avokatësh të njoftun italian,akuzonte shkrimtarin e njoftun shqiptar Alban Krajën,për fyerje publike përpara qindra miliona shikuesve dhe dëmtim të prestigjit të tij si politikan për rrjedhojë të të cilit senatori ka pasoja.


E tërë historia e kësaj ngjarje fillon në vitin 1997 më shpërnguljen e mijëra shqiptarëve nga Shqipëria në shtetin fqinjë-Italinë.


Tetë vjet më pare gjendja në Republikën e Shqipërisë ishte e katandisur,ku mijëra shqiptarë kishin tentuar që të strehoheshin ne Italinë fqinje.


Asaj kohe Partia Lega Nord,e kryesuar nga senatori Umberto Bossi,deklaronte: “T’i qëllojmë dhe t’i vrasim në det shqiptarët që kërkojnë të vijnë në Itali”.


Pikërisht pas këtyre shprehjeve raciste antishqiptare e antinjërzore,sjkrimtari dhe pubicsti Shkodran më vendbanim në Itali ,Alban Kraja,i ftuar në emisionin “Moby Dick” gjatë një transmetimi drejtpërdrejtë të televizionit “ITALIA 1”,në mes të tjerave,duke ju referuar këtyre kërcnimeve të Bossit e kishte quajtur senatorin Italian: “Umberto Bossi,është pijanec që nuk di se ç’thotë”.


Gjithsesi,pas 8 vjetëve,Alban Kraja i mbrojtur mjeshtërisht nga Studioja Ligjore “Giunchedi”e Bolonjës,por i mbështetur edhe nga zgjuarsia e tij prej eruditi,i mbeshtetur edhe pa rezerva edhe nga qindra mijëra shqiptarë me banim në Siudhesën Apenine,arrijti të hedhë poshtë dhe t’i gjunjëzoj aktakuzën ndaj tij në gjykatën italiane.


Kush është shkrimtari ALBAN KRAJA?



Lindi më 1970

U lind në Shkodër. Ka kryer dhe studimet e larta ne degën Gjuhe shqipe – Letërsi ne Universitetin “Luigj Gjurakuqi” në Shkodër. Është një nder pionieret e shtypit te pavarur Shqiptar.

Qe nga viti 1993 banon ne Rimini te Italisë ku ka botuar disa libra ne gjuhen shqipe dhe italiane.


Tituj e veprave nga letërsia:

24 perandorë e 4 pape shqiptar në krye të Romës - (italisht dhe shqip) “24 imperatori albanesi alla guida di Roma”(2004)
Kosova - mbijetesa e një populli - (italisht) ”Kosovo la sopravvivenza di un popolo”-1999.
Skenderbeg - fushata e Italisë - (italisht) “Skenderbeg -La campagna d'Italia”-2003.