Vargjet e poemës “Lahuta e Malcis” që i gatitën mjeshtrit epik harresën e gjatë, tingëlluan pa prerë në gojën e Irfan Çelës gjatë jetës së tij afro një shekullore. Gjergj Fishta mbeti idhulli të cilit iu fal edhe kur u anatemua. Mokrari i kulturuar punoi pa zhurmë e bujë treçerek shekulli, nuk kërkoi shpërblesa e ofiqe, por u vlerësua me superlativa nga bashkëkohësit.

Istref Haxhillari
U lind në Velçan të Mokrës më 1913, u shkollua Pogradec në zanafillën e arsimit shqip kur nisi të bëhej historia e Shqipërisë dhe mbaroi shkollën teknike amerikane të Tiranës. Përmbi pesëdhjetë vjet punoi pyjeve, duke shkelur pëllëmbë për pëllëmbë terrenin malor të vendit në dy regjime politike të kundërta, ndarë nga lufta botërore.
Tre qenë dashuritë e mëdha të këtij njeriu të jashtëzakonshëm: Gruaja katolike, pyjet dhe hulumtimi intelektual.
Kur dashuroi shkodranen e bukur pati kundër mentalitetin dhe tërë botën kuranike që nuk lejonte martesat ndër fetare. Besnik i fjalës së dhënë, me atë dellin e sertë të vendit të tij, u paraqit në oborrin mbretëror. Ministrit që e priti i tha se kërkonte lejë nga Naltmadhnia të martohej me vajzën katolike.
Kur ofiqari i mbretit deshi ta përcillte pa ia vënë veshin, djali këmbëngulës ia ktheu:
- Ahmet Zogu u martua me princeshën Geraldinë, një katolike të huaj, unë dua të lidh jetën me katoliken e vendit tim.
Ministri u detyrua t’i bënte me dije mbretit kërkesën. Zogu e priti, i dha leje dhe më pas nxori dekretin që lejonte martesat ndër fetare. Irfani u martua me katoliken shkodrane dhe kaloi jetë për t’u pasur zili.
Gjatë luftës doli malit si shumë të tjerë të përzinte hasmin e huaj. Sado e çuditshme, në luftë e çoi Gjergj Fishta bash me atë vargun e famshëm që vumë në krye të shkrimit. Pas çlirimit kërkoi të ushtronte zanatin e pylltarit dhe punoi gjysmë shekulli për ruajtjen e pasurinë kombëtare më të vyer të vendit. Njihte në majë të gishtave programin amerikan të mbarështimit të pyjeve, mushkërive të tokës.
U dashurua pas Fishtës në bankat e shkollës teknike të Tiranës. Më pas duke jetuar dhe punuar në Shkodër, kur poeti ishte ende gjallë, u bë fishtian në tërë kuptimin e këtij termi, aq sa tërhoqi vëmendjen e tij në vitet e fundit të jetës.
Irfani e kujton me krenari takimin me patër Gjergjin.
“Një ditë të paharruar të dhjetori trokiti dera e shtëpisë dhe në kuadratin e saj u shfaq poeti i adhuruar qysh në vitet e shkollës së mesme. Broshura e vocërr “Tek ura e Rrzhanicës” qarkullonte dorë më dorë si relikte e rrallë dhe ne dinim përmendësh qindra vargje magjepsëse të papërsëritshme. Sa u befasova, aq u lumturova nga vizita e papritur. Ai ma kapi dorën, u ul në karrigen pranë tavolinës mbushur me libra. Në krye të stivës kapardisej “Lahuta e malcis” e hapur te kënga e Ded Gjo Lulit. Padër Gjergji nuk më pyeti për gjëra të zakonta, po duke shfletuar librin më tha:
- Bejta po na i thojnë tash q’asaj poeme.
Mora kurajë, recitova një dyzinë strofash nga homeriada e tij dhe shtova:
- Cukali e Taraboshi mund të sheshohen një ditë, po këto vargje njerëzit do t’i këndojnë brez pas brezi sa të ekzistojë jeta.
U përgjigj i pezmatuar:
- Evropa nuk ka me ma fal kurrë këtë ofezë të randë bash pse asht botue në libër që do të këndohet brez pas brezi dhe jo faqe gazetash.
Vitet që erdhën vërtetuan profecinë.
Duke pasur parasysh më së pari Fishtën konti Çiano deklaroi se kleri katolik kundërshtoi dorëzimin e kurorës së Skënderbeut Viktor Emanuelit të tretë, duke e konsideruar përulje dhe turp kombëtar.
Ishte sinjali i parë i përndjekjes së poetit nga nj’ajo “kurva plakë”.
Me kërkesën këmbëngulëse të serbëve për pesëdhjetë vjet u mbulua nga pluhuri i harresës kryevepra letrare e shqipes. Si të mos mjaftonte kjo, u zhdukën kockat e poetit me akuzën e çuditshme proitalian e profashist, bash të kundërtën e asaj të cilën ai predikoi gjer në fund të jetës.
Po Fishta jetoi në një shtrat njerëzor me tharm të pavdekshëm e të pa asimilueshëm nga koha e harrimi siç qe shpirti i Irfan Çelës dhe mijëra sivëllezërve që e ruajtën me xhelozi kujtimin e tij nëpër kohën e ujshme.
Sido që nuk qe përkthyes profesionist, as shkrimtar i mirëfilltë, Irfan Çela solli në shqip nga gjermanishtja biografinë e Mustafa Qemal Ataturkut prej autorit bohem Dagobert Von Mikusch. Një punë pesë vjeçare, me durim të pashembullt dhe konsulencën e mijëra faqeve të historisë së njërit nga kapedanët më në zë të historisë moderne.
Po cilat qenë arsyet e kësaj ndërmarrjeje vigane?
Vargjet e këngës “Çanakala Yçende” dhe librat e Ismet Totos e Branko Merxhanit kushtuar babait të Turqisë së re me profil modern e patën entusiazmuar që kur ishte nxënës në bankat e shkollës teknike. Njohja me librin e DagobertVon Mikusch i la gjurmë të thella, po monografia e famshme ishte në gjermanisht, bashkëkombësit nuk mund ta shijonin.
Mustafa Qemali kishte prejardhje shqiptare. I ati, Ali Rizai qe nga një fshat i Kosovës, e ëma Zybeide Hanëmi nga Toskëria. Në një këndvështrim gjenetik kombi shqiptar i kishte dhënë perandorisë turke heroin që e nxori nga letargjia mesjetare për ta futur në epokën moderne. Irfan Çela donte t’i thoshte Evropës se shqiptarët janë gatuar prej një tharmi të këndelltë.
Një arsye themelore që autori nuk e thotë haptas, por e nënkupton në çdo kapitull e çdo rresht, është shtysa prej poetit të preferuar. Fishta e çmonte Ataturkun që dikur ndali Evropën në synimet gllabëruese të shteteve të vegjël të ish Perandorisë turke, duke alududuar synimet e reja aneksioniste të fuqive të mëdha në prag të luftës botërore, ku vendi ynë rrezikonte të zhbëhej ndër të parët. Europa plakë shtrinte hijen e zezë si paralajmërim i kobshëm për vitet që do të vinin.
Ataturku gjenial ngriti nga gërmadhat Turqinë e re. Vallë Shqipëria nuk do të lindte një burrë të shpëtonte vendin nga copëzimi prej asaj Evrope që stigmatizoi Fishta? Përkthimi i Monografisë së Dagobert Von Mikusch përbën kështu një testament afatgjatë për politikën e Shqipërisë në kohët moderne...
Në Pashkët katolike vitit 1991, ambasadori francez vizitoi shtëpinë e Irfan Çelës dhe i dhuroi Fjalorin e Gjuhës Franceze, duke e veçuar si personalitet të kulturës shqiptare. Ambasadori sikur donte t’i thoshte se Evropa moderne kishte lënë pas të kaluarën kur Gjergj Fishta e quajti “kurva e motit”.
Vlerësim i bukur për një punë të bukur…
Me veprën e vet shumëplanëshe, Irfan Çela është figurë e nderuar e kombit shqiptar. Mbetet që kombi t’i kthejnë borxhin.