Cilat janë familjet që themeluan Kaninën?!

Vilhelme Vrana Haxhiraj

Fragment nga studimi Kanina dhe Gjergj Arianiti

Kalaja e Kaninës, e lënë në mëshirën e fatit, për dëshmi u ka rezistuar kohërave të egra

“Këtë vend të bukur si në përrallë, me këtë kështjellë krenare e të plotpushtetshme si në tokë dhe në det, dua ta kem timen!” – u shpreh Perandori i Romës, Jul Qesari kur shkeli për herë të parë në Iliri e qëndroi në Kaninë, (në vitin 49 pr.e.re).
Jo më kot filozofia jonë popullore thotë:“Në këto gurë u ka bërë koka dëng të parëve tanë qysh kur s’mbahet mend, që kur lindi jeta mbi tokë”.
Kanina është e vetmja kështjellë e trojeve ilire që janë të së njëjtës moshë me të, e cila ka vazhdimësi jete që nga koha që u hodhën themelet e para e deri sot. Nërsa kalatë bashkëkohëse të saj jeta so qendra urbane nuk vazhdon.
Së pari si vlerë historike qëndron Kanina, pastaj janë njerëzit që hodhën themelet e ngrehinave të para në këtë tokë të bekuar. Toka pa njerëzit, ngelet shkretë. Janë njerëzit ata që e bëjnë të admirueshëm dhe të lakmueshëm një vend. Emri i kësaj qyteze ka nisur të përmendet që nga koha e pellazgëve, ndaj kronikanët apo studiuesit për nga lashtësia e kanë quajtur qytezë antike, e cila u zhvillua si qytet iliro arbëror në mesjetëne ehershme e në vazhdim. Këtë e dëshmojnë autorë antikë, të mesjetës dhe të kohës së re.
* Mehdi Frashëri: ka mundësi që kanina të jetë quajtur Oenea, dhe Sinus Oenea (gjiri e Vlorës.
* P.Xhufi:-Zigizmondo Alberghetti në studimin e gjerë të 1961: i dërgoi Senatit të Venedikut disa të dhëna, sipas të cilit mendohet se, emri Kaninë rrjedh nga emri Kaoni. “Kanina, sipas Sigismond Alberghettit, shtrihej nga Gjiri i Vlorës deri në Butrint. Ky emër shfaqet për herë të parë në shkrimet e disa bizantinologëve të shekullit të X-të. Sa për kohën e krijimit të kështjellës, ajo ka të ngjarë që të jetë e periudhës së pellazgëve, ndërkohë që quhej Thronion.. Kjo mbështetet nga prania në themelet e saj të gurëve pellazgjikë dhe nga ngulimet trojane në rrethinat e maleve Keraune (Oriku, Amantia dhe Thronioni)”. Sipas të dhënave historike për nga vlera administrative , kryeqendra administrative, ekonomike, kulturore, politike, ushtarake dhe fetare më e hershme e trevës.
Kanina në vitin 1019 ishte në vartësinë e Peshkopatës së parë Justiniane të Ohrit që kishte në varësinë 17 peshkopata, me nga 40 klerikë e 30 patrikë. Madje, peshkopi i Kaninës emërtohej edhe Peshkop i Ilirisë. Në Kaninë përmenden edhe sot emrat e kishave të rrënuara, si kisha e Shën Marisë, e Shën Netjasë, e Shën Onufrit, kisha e Kocaqit, Shën Parashqevisë, e të tjera, si dhe Manastiri i Kallogjerit, ku përgatiteshin priftërinj për trevat e ndryshme të Arbërisë.
Në vitin 1253, në kronikat bizantine permendet Gulem ose Gulam Arianiti , i cili ishte dhëndër në oborrin perandorak të Bizantit. Që atëherë nisën të quheshin Arianit-Vrana Komnen. Më vonë prmendet Gulielm Arrianiti (zoti i Albanonit)

ViVra- Fajla e Lirë, tribuna Shqipatre-Historia duhet shkruar sipas fakteve, ngjarjeve, vendndodhjes: 

Historikisht sipas kronikanëve të kohës, Çelebiut, Ana Komnenës etje, duke nisur nga Kanina, Gryka e Lumit- Shushicë, Labëri , Kurvelesh dhe Himarë nuk iu nënshtruan Turqisë aq më tepër nuk e pranuan Islamizimin e tyre. Për këtë mjafton të përmendim Epitafin e Gllavinicës. Pikërisht për besnikëri dhe për marrëdhëniet korrekte tregtare dhe diplomatike me me Raguzën, Napolin, Venedikun, Papatin dhe Gjermaninë, Gjergj Arianiti u pranua si familje e respektuar në radhët e fisnikëve romak, dhe venecian(shih:Libri i Artë i Familjeve Fisnike të Mesdheut)- Costantino Arianiti Comneni” Libro d'Oro della Nobiltà Mediterranea”
Për ta nënështruar këtë zonë, Sulltani emëroi në Kaninë dhëndrrin e tij Sinan Pasha si sanxhakbej, i cili nuk lindi fëmijë me vajzën e tij. U rimartua me një bijë të familjes më të lashtë vendase. Theksoj se Kanina atë kohë ishte një qytet me 500 shtëpi. Kishte një nga 6 kështjellat më të vjetra të Evropës Jugëlindore e shtrirë në 3,6 ha tokë, ku ende në bazë gërmimeve arkeologjike, mbi murin ilir, duken gjurmët e punimeve ilire gjatë pushtimeve perse, romake,venedikase, bizantine dhe osmane (në ndërtimin e mureve), ku bazamenti i kështjellës i përket ndërtimit ilir (D.Komata, N.Ceka” Qyteti iliro- arbëror i Kaninës”).
Cilët ishin familjet e para të Kaninës që filluan jetën e vështirë, por të vendosur për ta ndërtuar atë dhe të siguronin edhe të ardhmen e tyre? E vërteta është se Kaninën nuk e bënë ato pesë apo gjashtë familjet themeluese, por e bashkëndërtuan me gjithë ata që erdhën gjatë shekujve dhe sot quhen kaniniotë. Por familjet thmeluese të Kaninës janë: Vrana-Begaj- Beshaj- Kocaqi- Fejzaj- Mustafaraj – Kulaj.
Familja më e vjetër, e mohuar për më shumë se gjysmëshekulli, që vazhdon të harrohet, edhe pse trashëgimatrët e saj jetojnë, ka qenë familja Arianit-Vrana.*Fjalor Enciklopedik-Tiranë 1985;
*Paolo Petta,“Despotë të Epirit dhe princër të Maqedonisë”-Shtëpia e librit dhe Komunikimit-1994- f.106/107/108).
Familja e njohur historikisht me dokumenta qysh në fund të shek.të X –të dhe në fillim të shek të- XI-të, në vitin 1018, ajo njihet me mbiemrin Arianit-Vrana. Në dokumenta të tjera njihet me mbiemrin Grana, Brana, Arienit, Harnit, Arnit ose Arianit. Duke iu shtuar dhe mbiemri i familjeve me të cilat kishte lidhje martesore si, Arianit Komneni ose Arianit Golemi, apo Arianit Topia, etj. Në të gjitha përdorimet e mbiemrit bëhet fjalë për të njëjtin fis i degëzuar në tre mbiemra Arianiti, Vrana dhe Moisiu. Mbiemrin Komneni familja Vrana e merr nga martesa e vajzës së Perandorit Bizantin Vasili i II-të, me Aleks Vranën. Sipas një dokumenti të zbuluar më vonë, që daton dhjetor i vitit 1399, thuhet se perandori Vasil i jep dhëndrrit, Aleks Vrana, Kaninën si prikë për të bijën, ndaj dhe iu shtua mbiemri Komneni.



Vo:Nëse u referohemi disa të dhënave të dokumentuara nga studiues të ndryshëm shohim:

*Telegraf. com, 4-9-2015 ” Perandorët ilir të Bizantit”

Perandorët që qeverisën Bizantin nga shekulli IX deri në shekullin XV, ishin nga Ballkani, këtë e dëshmon Zhan Klod Faverial dhe Aristidh Kola, të cilët ngulmojnë se ishin me prejardhje ilire..
*Zhan Klod Faverial. Sh. B.PLEJAD: Jan Klod Feveriali, një njohës i mirë i historisë së mesjetës të Ballkanit tek libri “Historia më e vjetër e Shqipërisë” thotë gjithashtu se, “edhe mbreti i bullgarëve, Samueli ishte gjysëm shqiptar dhe gjysëm vlleh”. Pra, ka të dhëna që shqiptarët vazhdonin të qeverisnin Ballkanin, ashtu siç kishin bërë prej shekujsh si zotër të lundrimit me flotën e tyre me liburnat e famshme që kontrollonin detin Mesdhe. Arianit-Vranajve historikisht u kanë shtuar mbiemrin Komneni. Le të shohim se ç’thonë studiuesët për origjinën e mbiemrit Vrana.
* Vo:Aristidh Kola : “Arvanitët dhe prejardhja e grekëve”, ku flet për disa familje shqiptare në shtetin grek, Argjirët i quan shqiptarë. Fis që jeton në Vlorë e rrethinat e saj. Mjafton të shikosh etimologjinë e mbiemrit është shqip Ar-gjiri–(gjiri që prodhon ar),dmth:qumështin që ushqen fëmijën e kanë krahasuar me arin. Ose vlera e fëmijës që ushqehet me gjirin enënës është pasuri ( ar), pasi siguron trashëgimin e genit...
Aristidh Kola, kur flet për Komnenët, Paleologët, thotë: “ata nuk ishin grekë, as sllavë por ishin të një kombësie tjetër. Cila ishte kjo kombësi tjetër kur dihet që ata kishin marrëdhënie të mira me ilirët dhe flisnin po atë gjuhë, “Gjuhën e Perëndive” që flasin sot shqiptarët? Këtë e dëshmon një nga degëzimet e Arianitëve, fisi “Vrana”që ende jeton në Shqipëri(në Kaoninë !”
Të njëjtën gjë me Aristidh Kolën, pohon studiuesi Paolo Petta, që thekson se,” ekzistenca e Vranajve në Kaninë, rrëzon pretendimet greke se,“familja Vrana është greke”, pasi në Greqi ky mbiemër nuk ekziston.” Ndërkohë që në Shqipëri ky fis gjendet në Kaninë e Tiranë. Kurse në Itali e gjejmë në Siçili, është dhe një fshat me këtë emër (Vrana), me 1500 banorë, i cili jeton edhe sot në Piemonte. Të gjitha familjet e këij fshati mbajnë mbiemrin Vrana dhe tregojnë se kanë ardhur nga matanë Adriatikut nga “Arbëria kaone”. Përsa i përket kësaj të dytës spjegohet me emigracionet e shumta të shqiptarëve.


*Xhorxh Wiliams,“Shqiptarët”,f.12, sqaron: *Uranos- I Vranos- zë i reve, ose vend i reve. Më pas deshifron fjalën ‘Zeus’=zaa-zee- Zoot-zë=gjëmim,që lidhet me kuptimin e enrit ‘Vrana’ .
*Paolo Petta, “Despotë të Epirit dhe princër të Maqedonisë”f.66:“Greqia nuk është vendi i prejardhjes së emrit Kastriot Grana( Vrana), që pasi ndeshet emri Vrana në shek X-XIII, e ndeshim përsëri më 1368 në Kaninë të Vlorës( Kastriot Granaj)” .P. Petta sqaron se emri Kastriot nuk ka të bëj me origjinën e priccit Gjon Kastrioti që ishte zot i Matit, por bëhet fjalë për një patric të familjes Vrana që jeton në Kaninë.
*Jan Klod Feverial, “Historia më e vjetër e Shqipërisë”, thotë:“Familjet feudale shqiptare kishin marrëdhënie me Komnenët, të cilët, me Vrana-Arianitët kishin lidhje gjaku, ndaj u shtohej edhe mbemri Komneni. Si të tillë historikisht njihen Vrana- Komnen ose Arianit –Komnen.”
“Në vitin 1358 prijësi shqiptar Karl Topia i ngriti arbëreshët në një kryengritje kundër Niqifor Angjelos, sepse ky ndau gruan që të martohej me të motrën e së vesë së Stefan Dushanit. Pse do ngriheshin në kryengritje pikërisht arbëreshët dhe jo grekët. Këtu nuk bëhej fjalë për fenë pasi të gjithë ishin ortodoksë, por bëhej fjalë për kombësinë sepse arbëreshëve nuk u ka pëlqyer që një arbëresh të ndajë gruan e genit të vet për të marrë një sllave. Kjo do të thotë se ka ekzistuar ndërgjegjja kombëtare, por shqiptarët e kanë përdorur për të tjerët. (gaz.Vatra -Boston)
*VO:Buletin 12-12-2017- Labëria,“Formacionet shtetërore shqiptare në shek e XIV-të- XV-të: Krahas mbiemrit Arianiti kjo familje fisnike përmendet në burimet historike edhe me emra të tjerë, si:Komneni, Vrana,Golemi, Topia, si dhe me disa tituj fisnikërie. Titujt ishin të trashëguar dhe dëshmonin për lidhjet martesore të Arianitëve me familjet e tjera fisnike shqiptare ose të huaja, duke përfshirë edhe atë perandorake të Bizantit. Këtë e tregon mbiemri Komneni që u është shtuar Arianit Vranajve. Si familje sundimtare Arianitët kishin edhe simbolet e veta. Shqiponja dykrenare ishte në stemën e tyre.

Si për të gjithë princërit shqiptarë, edhe pema gjenealogjike e Arianitëve, nuk mund të ndërtohet saktësisht, që nga periudhat më të hershme, kur ata përmenden për herë të parë pasi mungojnë dokumentet e mesjetës së hershme.
*Vivra gaz. Kanina, Shkurt-2010: Sipas autorëve të vjetër shqiptarë, Marin Barlecit e Gjon Muzakës: “ i ati i Gjergj Arianitit ka qenë Komnen Arianiti që ishte martuar me vajzën e Nikollë Sakatit, me mbiemrin Zaharia, zot i qytetit port të Buduas( Budva- sot në Malin e Zi). Komnen Arianiti pati tre djem (Gjergjin, Muzakën( Kostandinin) dhe Vladanin), si dhe një vajzë që u martua me Pal Dukagjinin. Në shumë dokumenta Muzakën e gjejmë me emrin Kostandin.
Muzakë Arianiti kishte vetëm një djalë, Moisi Golemin, kurse Vladani kishte Kont Vranën.”
Vo:* Vivra: Kanina dhe Gjergj Arianiti studim –dorëshkrim: Veprimtaria politike dhe ushtarake e djalit të madh të Komnen Arianitit, Gjergjit, i dha familjes fisnike shqiptare të Arianitëve emër dhe peshë të veçantë në jetën politike të Shqipërisë, si dhe në arenën dipomatike.
Në një dokument të kohës që ai jetoi, tregohet se Gjergj Arianiti kishte porositur në Raguzë që të thurej edhe flamuri i principatës së tij.


I-Stema e Vrana-Arianitëve në Kaninë (shek.XIV- XV, e cila gjendet në: .*Libri i artë i familjeve fisnike të Mesdheut” ku gjendet Gjergj Arianiti dhe djali i dytë Kostandin Arianiti. Vo:Costantino Arianiti Comneni” Libro d'Oro della Nobiltà Mediterranea”
II- Stema e Palelogëve-Monferrato, ku Kostantin Arianiti pas vdekjes së burrit të mbesës së tij Maries,u emërua Markez i kështjellës Montefiore( Monferrato)-marrë po aty

Në vitet 1001-1018 njihet emri i David Vranës si patric-strateg , i cili me urdhër të Perandorit Bizantin Vasili i II- luftoi kudër bullgarëve në Shkup. I biri i tij, Kostandini emri i të cilit përmëndet më 1049-1050 si ushtarak në shërbim të Bizantit. Emri Davidit është ndër të parët që njihet si klasë feudale shqiptare, e cila ka nisur të formohet. Kurse në vitet 1230-1258 përmendet Andrea Vrana si strateg i Himarës, Kaninës, Apollonisë e deri në Durrës. Në të njëjtat ngjarje, i njëjti emër del ndryshe, Grana, Harenit, Arnit ose Arenit. Në vitin 1373 Gjergj Arianit i parë (ati),bëhet fjalë për Arianit Komnenin, i cili ka vënë mbishkrimin Gjergj Arianiti në Epitafin e Gllavinicës, ku i zotohet Papës se do t’i qëndrojë besnik katoliçizmit së bashku me shtetasit e tij. Fama e të birit të Arianit Komnenit, dmth. Gjergj Arianitit u rrit sidomos në qëndresën kundër Turqisë në vitet 1432- 1443, i cili për disfatën që u shkaktoi ushtrive turke, bota e quajti “Madhështori”.

Princ Gjergj Arianiti(Madhështori)

*Paolo Petta, “Despotë të Epirit dhe princër të Maqedonisë”f.67: Arianit-Vranajt ishin të fuqishëm, të pranishëm në çdo situatë të vështoirë dhe basnikë.Mjafton të përmendet Gjergj Arianiti me qëndresën e tij mbi 10 vite, apo me martesën e Donikës me Skënderbeun, të cilën e propozoi vet për hir të bashkimit të principatave shqiptare. Jo me më pak lavdi përmendet një nga komandantët legjendar e më besnik të Skënderbeut, Kont Vrana, në rrethimin e Krujës, kundër Sulltan Muratit të II-të, më 1450.
Lulëzimi i principatës së Arianitëve e kishte burimin:
*Së pari: te shtrirje gjeografike, që niste në veri nga Dibra e madhe, në Martanesh, Shpat të Elbasanit, Durrës, Mallakastër,Vlorë, Kaninë, Himarë, Kurvelesh deri në Golem të Gjirokastrës, në jugë të vendit, në kufi me principatën e Shpatajve. Deri vonë ka jetuar dhe jeton familja Golemi që deklarojnë se janë nipër të Kaninës të Arianit -Vranajve. Si shkak i numrit të pronave kishte të ardhura të mëdha. Nga pasuria qëndronte mbi shumë prijësa të tjerë, jo vetëm vendas, por edhe të huaj. Këtë e dëshmon prika që u kishte dhënë vajzave, madje edhe mbesave të tij. Sipas dokumetave në Bibliotekën e Monferratos, mbesa e Gj.Arianitit, Maria, e bija e Angjelina Arianitit ishte martuar me markezin e Monferratos, së cilës i gjyshi nga nëna, Gjergji i dha si prikë 4000 skude ari. Ky fakt mjafton për të treguar se çfarë pasurie kishte Gj.Arianiti
* Së dyti: për shkak të fuqisë ekonomike, bëri një qëndresë luftarake ndaj pushtuesve që i kaloi 10 vite luftë, heroizëm, gjë që e bëri të famshëm.
*Së treti: marrëdhëniet miqësore, krushqitë dhe ato diplomatike me shtetet perëndimore si me mbretërinë e Raguzës, të Napolit, Venedikut, Korfuzit dhe të Gjermanisë, e bënë të njohur si burrë shteti, ndaj më vonë fif gura e tij madhështore ka tërhequr vëmendjen e studiuesve të huaj.


Moisi Golemi
*Franc Babinger, libri “Fundi i Arianitëve”-Albanologu, dhe studiuesi i Arianitëve, Franc Babinger, i pezmatuar thotë :“ fama e dhëndrrit zbehu madhështinë e vjehrrit”. Duke ngritur lart figurën e Gjergj Arianitit ai kritikon studiuesit shqiptarë që ia kanë humbur emrin dhe ia kanë ulur duke ia mohuar vlerat e pallogaritshme. Është shumë turp ai princ me merita të rralla e prezantojnë nën hijen e së bijës apo të dhëndrrit. Është për të ardhur keq se, duke e quajtur rëndom si i ati i Donika Arianit (Kastriotit) ose si vjehrri i Skënderbeut.Ndaj Babinger shprehet se, fama e Skënderbeut, zbehu mdhështinë e Gjergj Arianitit. Ndërkohë që ai ka vlerat e tij të padiskutueshme në historinë e Arbërisë. Sot ai studiohet si princ tipik feudal i Ballkanit në Institutin Historisë në Mynih (Gjermani )
Që janë të të njëjtit trung, vihet re lehtësisht, pasi i vëllai i tij Muzaku, që shpesh përmendet si Kostandini, la një djalë, Moisi Golemin, zot i Dibrës. Kurse vëllai tjetër Vladani la si trashëgimtar Vrana Kontin. Nganjëherë Gjergj Arianitin e thërrisnin Golemi, herë Topia. Emrat e ndryshëm se si e kanë quajtur, tregon se Arianitët ishin të ndarë në dy degë: Një veriore dhe një jugore. Jugorja ishte më e pushtetshme sepse udhëhiqej nga vet Gjergji. Për të tjetërsuar historinë, dikush, ndonjë mediokër thotë se origjina e tij është nga Aranitasi. Kjo pamdehmë kafenesh, pseudo-studiuesësh apo poseudo-historianësh rrëzohet se nuk ka asnjë dokument bashkëkohor. Asnjë studiues apo historian i mirëfilltë vendas apo i huaj nuk ka shkruajtur një gjë të tillë. Ndonjë mendjefyell që merr si bazë një toponim, gënjen veten me mediokritetin që e udhëheq verbërisht. Në këtë fshat të Mallakastrès Gjergj Arianiti kishte lënë një garnizon ushtarak, për të kontrolluar rrugën që lidhte jugun me veriun dhe lindjen me perëndimin e vendit. Kur njerëzit dëgjonin gjylet dhe krismat e tyre, shpesh pyesnin: Kush të jetë vallë? Përgjigja ishte:-Aranitasit (pra ushtarët e Gj. Arianitit). Nëse aty u gjendka një grumbull gurësh ku falen apo ndizet një kandil apo hedhin lekë, të tilla në vendin tonë ka plot. Gjenden sa e sa shkrime të dokumentuara që Gj. Arianiti quhet Zot i Kaninës, Vlorës, Himarës dhe Kurvelshit.*Libri i artë i familjeve fisnike të Mesdheut”( në gjuhë italiane).
Fakti që sot mbiemri Vrana ekziston në Kaninë, Tiranë dhe Itali, është dëshmi e vazhdimësisë së fisit të lashtë pellazg. Të moshuarit që e njohin historinë e Kaninës, duke u mbështetur dhe në gojëdhënat e ardhura nga shekujt madje edhe brezat e fundit, bashkëkohës apo dhe fëmijët e tyre, Vranajt i thërrasin Komnenë.
Me gjithë sa thamë më sipër, një rol të rëndësishëlm në suksesin e Gjergj Arianitit ka luajtur martesa e tij me një vajzë fisnike, me Maria Muzakën nga Berati, me të cilën pati 7 vajza. Njërën prej tyre më të voglën e quajtën, Marie, në emrin e nënës. Pas vdekjes së Maries, Gjergji u martua me Petrinelën, një fisnike italiane. e veja e kontit Sarmaza, zonjë e Korfuzit. Duke kaluar për në Itali Petrinela ndali në Kaninë, në kështjellën e Arianitëve dhe martohet me Gjergjin. Në oborrin e tij ajo solli dy (2) vajza, ndërsa me të lindi tre (3) djem:Thomai, Kostandini e Arianiti, si dhe dy vajza të tjera. Pra Gjergji kishte shumë fèmijë; 9 vajza dhe 3 djem të tij dhe 2 vajza të gruas.
*Franc Babinger; Paolo Petta: I dyti nga djemtë e Gjergj Arianitit, Kostandini, si protonoter i Papës, u shqua në fundshek e XV-të e fillimshek e XVI-të si diplomat dhe luftëtar i heshtur, i cili shmangu luftën dhe rregulloi marrëdhëniet mes Romès dhe Francës, që ishin në luftë.
Me martesën e Donikës ose Andronikës më1450, me Sënderbeun, shumë më e re në moshë se ai, Gjergj Arianiti krijoi mundësinë e bashkimit të shqiptarëve të përçarë. Vajzat e tjera u martuan nëpër oborret shqiptare dhe ato evropiane, ku shkëlqyen si në bukuri dhe në mençuri. Me gruan e dytë ai pati,veç Kostandinit dhe dy djem të tjerë. Njëri, Arianiti e bëri rrush e kumbulla trashëgiminë e të atit: I madhi ishte Thomai, ose Tomasso, i cili nuk mori titullin fisnik të qytetatrisë veneciane(si i ati). Doxhi i Venedikut nuk ia dha këtë titull fisnikërie, për shkak të moshës së vogël. Ndaj ai u kthye në Shqipëri dhe u fut në shërbim të Sulltanit, me emrin Mahmud beu. Aty nuk e përdor më mbiemrin Arianiti, por shpesh njihet me mbiemrin Vrana ose Komneni.Mahmudi u emërua sanxhak bej më 1489, prej Durrësit në Himarë, ku nën sundimin e tij ishin Berati, Apollonia, Vlora dhe Kanina. Ai u vra në luftë në moshë të re, duke lënë dy djem: Aliun dhe Arianitin. I nipi i tij me të njëjtin emër, Mahmud, sipas dokumentave gjendet Sanxhak bej i Elbasanit më 1526 dhe më vonë u vra në luftë. I biri, Ali Beu, emrin e të cilit mban një çezmë e Kaninës gjendet, fillimisht si Mytesarif i Kaninès, Vlorës, Apollonisë dhe Himarës përfshirë Durrësin dhe Beratin. Më pas, në fillim të viteve 1600, e gjejmë Sanxhakbej të Prizrenit. Lë një trashëgimtar i quajtur Brahim Aliu i I-rë. Emrat e pasardhësve të Thomait (kristian), konvertuar në fe me emrin” Mahmud”, gjë që tregon se ka përqafuar fenë myslimane, vazhdojnë me fenë islame. Trashëgimtarët e tij që nga viti 1600 e në vazhdim kanë trashëguar emrat: Ali, Mahmud, Mehmet, Brahim, Sali, Donikë, Hatixhe, Selim, Mahmude të cilat përsëriten në familjen Vrana deri në ditët tona. Kjo vazhdimësi emrash madje edhe mbiemrin fisnik Komneni, tregon se familja Vrana-Komneni është pinjollja e vetme e Arianitëve.
Nga familjet më të hershme janë dhe 4 familje të tjera që themeluan Kaninën si: Begaj e Beshaj,( kanë qenë një trung dhe janë ndarë), familja Kocaqi ose Lamani dhe Fejzajt. Të së njëjtès kohë njihen familjet Beshaj që janë një degëzim i Begajve, kurse një degëzim i Begajve është vendosur në Gumenicë, ku ekziston edhe sot. Kanina u zgjerua me familje të vjetra si, Mustafaraj, Kulaj, Hoxhollaj, Çelaj, Belaj, Yzeiraj, Bedini ose Hamzaj, Gjençaj, Murataj, Halilaj ose Bonjaku, Hysenaj,Velaj, Llanaj, Xhindaj, Luzaj, Aliraj, Hamzaraj, Myftiaj, Dervishaj, Shehaj, Jahaj, Kapllanaj, Mingaj, Spahiu, Toraj, Osmënaj, Dederaj, të cilët kanë qenë bashkëndërtues të Kaninës. Familjet e vjetra janë larguar nga Kanina, çpas uftës së Dytë Botërore e në vazhdimësi. Ps: Famlja Shehu u nda në tri degëzime: Shehaj- Myftiaj dhe Dervishaj. Një degë e Vranajve u vendos në Gumenicë, kurse një tjetër migroi në Shqipërinë e mesme.Në krahinën e Matit është kështjella Vrana, ndoshta ka të bëj me feudin që i dhuroi Skënderbeu Vrana Kontit për trimërinë, qëndresën dhe besnikërinë që tregoi ndaj Skënderbeut në rrethimin e Krujës. Kanina dhe banorët e saj autoktonë, ndër kohëra kanë qenë bujarë dhe mikpritës të familjeve që kanë kërkuar strehë në trojet e saj. Në Kaninë gjatë shek.të XX-të janë vendosur familjet, Dredha- ardhur nga Rexhini; familja Bregu, e ardhur nga Llakatundi; familja Limaj, e ardhur nga Vranishti, Ramadan Boci një njohës i mirë i historisë së lashtë të Kaninës.
Paulin Preka
Referenca:
*Kronikani turk: Evlia Çelebi
*Neritan Ceka “Ndërtimet ilire në Kaninë”
*Damian Komata: “Qyteti iliro -arbëror i Kaninës
*Enciklopedia Italiane: Libro d'Oro della Nobiltà Mediterranea”
*Paolo Petta: “Despotë të Epirit e princër të Maqedonisë”;
*Franc Babinger”Fundi i Arianitëve”
*Zhan Klod Faverial: “Historia më e vjetër e Shqipërisë”
*Barleti:, Vëllezërit dhe djemtë e Gj.Arianitit.
*Biemi :Gjergj Arianiti dhe martesa e Donika Arianitit me Skënderbeun
*Fjalori Enciklopedik Shqiptar.
*Prof. Lutfi Aliaj- me banim n Itali:” Costantin Arianiti”-studim.

Të dhëna gojore dhe faktet që kanë lënë të parët për brezat janë përqëndruar te :
- Lashtësia e Kaninës si qendër urbane,- familjet më të lashta të saj,- lashtësia e kështjellës, -Legjenda e Princeshë Rugjina Balshës, - Madhështia e Gjergj Arianitit, -dasma e princeshë Donikës,- bujaria dhe mikpritja e Kaninës për banorët e ardhur ndër shekuj,- zakonet dhe traditat e bukura të saj, -figurat e shquara, atdhetarizmi i veçantë në mbrojtje të Kaonisë Iliro-pellazge dhe lufta e tyre për liri e Pavarësi.

Bijtë që e njihnin historinë e Kaninës me qëndrim të paanshëm, të udhëheque nga shqiptarizmi:
* Mustafa Ramadan Bega-pinjoll i një prej familjeve më të lashta, mësuesi i parë i shkollës
shqipe në Kaninë, që jetoi mbi 90 vjeç.
*Ptoleme Mustafa Bega- i bir i Mustafait, , mësues, jetoi 96 vjeç.
*Eqerem Minga, kaniniot i ditur, i arsimuar në teknikumin “Harry Fultz”, i apasionuar pas
lashtësisë dhe historisë së Kaninës.
*Neki Dredha, poet, studiues: Gaz.Dita,7-shtator 2017-:” Qyteti princëror i Kaninës.”
* Ramadan Boci, njohës i mirë i historisë së lashtë të Kaninës.

***

Koha kur"qan" hardhia

Kur me shan nje i adhuruar , e ul shikimin. Kur me thote fjale te mira nje i vuajtur, dhuroj perqafime. Kur me mburr nje i ditur, sy e veshe, i bej nje. Kur me pergezojne per frazen e shkruar, behem luan i heshtur! Por sot, me rrahin temthat si valeza lumi dhe me rrembejne kujtimet. Nje varkar inteligjend dhe njerezor si Perparim Hysi, sonte mi ka bere veshet...flake..Nuk ka falenderim fjalori im, per respekte madheshtoresh...Me ngrive gishtat, o njeri i mire !

Luani Xhuli nga Athina

On Wednesday, October 24, 2018, 6:25:35 PM GMT+3, Perparim Hysi wrote:

REXHEP SHAHU, Njerëz pa dhëmbë, Mitingu i 54 i Poezisë Gjakovë

Ne Mitingun e 54 te Poezise ne Gjakove, mbajtur më 20 tetor 2018, poezia Njerëz pa dhëmbë e Rexhep Shahut u nderua me çmimin e parë. Po ia sjellim lexuesit poezinë dhe disa shkrime analitike për veprimtarinë letrare  dhe artistike të zt.Rexhep Shahu.

Njerëz pa dhëmbë

Këtu kemi mbetë ne njerëzit pa dhëmbë, zemra ime

Dhëmbërënë me duda të vrame

As kore buke nuk mundemi të hamë.

Hamë qull dhe përshesh qeverie me mbetë gjallë.

Ata që hanë hekur me dhëmbë kanë vdekë ose kanë ikë

Larg atdheut, marrë peng prej hajnave që zgrapin lekë e dashnore.

Në bulevard lëvizin hije frike me kryet në tokë e bythë përpjetë

Me rrathë xunkthi në qafë bien në gjunjë para qeverisë.

Këtu kemi mbetë ne dhëmbërënët. Zoti ynë i rremë

Na thotë, jeni të lumtur e të lirë, ne themi, po, jemi

Me flatra gomari fluturojmë në qiell.

Çdo burrë e grua si pemë frike lëkundet në erë

Hije të shëmtuara që i tremb stuhia.

Në qiellin tonë, zemër, nuk ka shqiponja që shkojnë mbi re

E si rrufe të zbresin nga qielli, t’ia marrin ujkut prenë në gojë

Jo ! Shqipja sot ha miza toke. Edhe hardhucat ka frikë t’i hajë.

(marre nga libri Kjo vere merzie)

Rexhep Shahu dhe kontributi i tij në gazetari, publicistikë  dhe letërsi 

Nga Sulejman Dida 

 Poeti Rexhep Shahu u formua si gazetar në Radio Kukësi e më pas si drejtues i periodikut kulturor Dy Drina etj. në vitet 90 të shekullit të shkuar. Ai ka ecë i sigurtë në udhën e publicistikës së shkruar si autor që nuk i ngjan askujt, sepse nuk ndjek asnjë idhull, ndonëse ka të tillë. Ai ndjek shtegun e vet. Sepse do që të jetë vetvetja. Eshtë i arsimuar në letërsi, i njeh mirë metrat dhe shabllonet e çdo kontributi publicistik por ai ka formën e vet, ka veçorinë e vet në çdo sipërmarrje. E thashë në fillim cilësorin poeti Rexhep Shahu, pasi ai edhe në publicistikë mbetet i tillë. Në të gjitha shkrimet e deritashme karakterizohet nga shpirti i angazhuar, nga ndjenja atdhetare, këmbëngulja për të pohuar identitetin dhe të vërtetën, nga prirja për të qenë vetvetja, nga thirrja që çdo person të jetë vetvetja, që gazetarët, ata të pavarurit (nga Tirana) të lirohen nga sahalëpirja, që njerëzit e kulturës të mos e shesin shpirtin, që për me i ba qefin dikujt të mos e përlloçim atdheun e kështu me radhë. Në vitet e vështira shqiptare 1997 dhe 1998 zoti Shahu, gazetar në Radio, u angazhua plotësisht duke u investuar jo vetëm si krijues por edhe si qytetar. Ai i ka shkruar me shumë kujdes dhe nerv përvojat e veta në ngjarjet e trazuara, shqetësimet e tij, që ishin edhe shetqësimet e kohës shqiptare, se si njerëzit tek e tek dhe kolektivisht vunë në pikpyetje të nesërmen e tyre, se si e dogjën memorjen e shkruar me sakrificë, si i shembën urat integruese dhe ngritën mure që na ndajnë nga njëri-tjetri dhe nga qytetërimi të cilit i përkasim. Të gjitha këto ai i ka përmbledhur te libri i Marsi i Minave (T. 2006). Sepse te shqiptarët, Serbia, e cila e përgjaku Kosovën, duke e parë se muri i vendosur padrejtësisht në vitin 1913 me presionin e Rusisë, kufiri ndërshqiptar pra po binte, instaloi një tjetër mur, e mbolli me mina krejt zonën e kufirit Kosovë-Shqipëri. E, për ironi serbët mbollën me mina edhe zonën e kufirit Shqipëri-Kosovë, pra hynë në territorin e kësaj Shqipërie të 13-tës. E për më tepër serbët mbollën mina edhe në mendjet e shumë njerëzve këtu, dhe prandaj çoroditja jonë vazhdoi bukur gjatë. Edhe në përpjekjet madhore të shqiptarëve për lirinë e Kosovës zoti Shahu ka qenë aktiv në media, madje edhe në terren, në Kukës, aty ku mblidheshin eksponentët e dy kahjeve politike të FARK-ut dhe UÇK-s, me thirrjet e tij në radio Kukësi qysh në vitin 1998 për të mbështetur UÇK-n me armatim dhe gjithçka tjetër. Jo për me ba pazar me djemt që shkonin në luftë duke ua shitë një pushkë sa nuk bën, por duke dhënë gjithçka për luftën. Jo duke mohue dhe denigrue potenciale të mëdha shqiptare por duke i bashkuar ato kundër një armiku që po na rrezikonte si komb. Mbas çlirimit të Kosovës shumë individë apo fraksione dolën si luftëtarë se me demek kishin luftuar, në ndonjë rast na u zbuluan edhe do asish antiamerikanë, por Shahu i ka njohur shumë mirë disa prej tyre dhe për këtë ai shkroi pamfletin e fuqishëm Ku ishe Ti, pra kur shtëpitë kalleshin në flakë e kur fëmijët shqiptarë ekzekutoheshin nga milicia serbe ku ishe ti… Ky ka qenë maraku i Rexhep Shahut. Ai i ka shkruar këto siç i ka përjetuar pa ia bërë qefin askujt. Ky libër përbën një shenjë dalluese, një dëshmi dhe analizë krejt të veçantë të kohës dhe e çmoj si një nga kontributet më të spikatura të krejt publisitikës shqiptare. Rexhep Shahu dallohet për forcën e logjikës, për bukurinë e tekstit por edhe për fuqinë emotive të trajtimit të temës. Ai ka një aftësi të çuditëshme të realizimit të intervistës, ka magjinë e familjarizmit të shpejtë me të intervistuarin, pavarësisht nga homri që mund ta karakterisojë. Ai shkëput prej të intervistuarit rrëfimin e sinqertë, atë që rrallë ndodh në median tonë. Shahu ia ka dalë të shkëpusë qëndrimin individual dhe të sinqertë prej kujtdo të cilit i është drejtuar. Disa nga përsonalitetet që i ka intervistuar, kanë pasë edhe konseguanca. Ishte rasti i bisedës me gazetarin Filip Smakër të Uashington Post-it në prill të 98-tës, bisedë pas të cilës, siç pat thënë më vonë vetë Smakër, kishte kaluar telashe jo të vogla pikërisht për shkak se ishte rrëfyer si tepër në bisedën me Rexhepin. Po nga ana tjetër, ndikimi i asaj interviste ishte i padiskuueshëm te shqiptarët dhe tek të tjerët pasi dëshmoi për genocidin që po ndodhte në Kosovë dhe u shpreh se rruga e zgjidhjes së krizës është lufta, kur në Tiranë thuheshin terman shumë të butë referuar çështjes së Kosovës. Edhe të tjerë kanë pasë rastin ta takojnë të njohurin Smakër, dhe kanë zhvilluar plot biseda me të, por askush nuk pati magjinë ta bëjë atë që të rrefehet. Kështu i ka bërë të rrëfehen edhe Elez Biberin, Daniel Enders, të famshimin Kurt Shcork etj. Nuk do të rendis emra njerëzish të shquar që ka intervistuar Rexhepi, pasi këto intervista, ndoshta jo të gjitha, i ka përmbledhur te libri tjetër publicistik Misioni për Paqen. Poeti Shahu nuk i kërkon temat, nuk ka këtë luks. Ato ndodhin, pra ngjarjet ndodhin. E ndërsa shumkush e ka luksin ti soditë nga distanca ose të përfitojë prej tyre, ai vëren deformimin e të vëttetës dhe bërtet, nuk mund të rrijë indiferent. Duke qenë se ai i jeton ngjarjet edhe si poet, nuk mundet mos me folë kur vendit i mohohet hisja e diellit për shkak se dikush këkron të përfitojë ose të bëjë interesantin, nuk mundet mos me folë kur ne na shahen urat që po ngremë me mundim, kur na shahen udhët po ndërtojmë me shumë sakrificë, nuk mundet mos me folë kur krijohet rrethi vicioz i mendimdhënësve që zaptojnë të gjitha ekranet, ku për tu hequr modernë shajnë çdo gjë të vyer prej antikuareve evropianë që kanë firmën e kombit tonë, që shajnë deri edhe Kanunin e Vjetër, shajnë kostumin që na identifikon, shajnë bukurinë shqiptare. Nuk mundet mos me folë kur opinionbërësit hiqen si internacionalistë ende pa e pasë një vend tonin në tryezën e vendeve evropiane. Kështu pra ai është i ndjeshëm dhe merr përsipër ti bëjë avokaturën të bukurës, autentikës, arritjes, shpresës. Pa u zgjatur duhet të nënvizoj si një kontribut librin Apologji për Udhën e Kombit. Përveç këtyre botimeve zoti Shahu, pikërisht këto ditë na sjell edhe librin tjetër me publcistikë Bukën tonë të Përditëshme. Në dhjetra shkrime ai glorifikon tokën e shenjtë shqiptare, inkurrajon dhe nxit punën me tokën, bekon njeriun e punës, duart që na sigurojnë bukën e përditëshme. Jan shkrime të botuara më herët në revistën Bujqësia Shqiptare të cilën e drejtoi duke shënuar një kontribut në konceptimin dhe në përmbajtjen e saj. Ai, siç e theksova në fillim, ka si kontirbut edhe Revistën Dy Drina që e ka drejtuar shumë vite, gazetën Kallz (për fëmijë) dhe ndonjë botim tjetër të natyrës publicistike siç është monografia Bllaca (si bashkëautor) etj. Rexhep Shahu përbën një rast frymëzues për median në Shqipëri dhe unë e përgëzoj.

Në gjurmët e poetit dhe publicistit Rexhep Shahu 

Nga Behar Gjoka 

Emri i Rexhep Shahut, poetit dhe publicistit të njohur, në skenën e letërsisë bashkëkohore shqipe, ka ardhur natyrshëm, brenda një ligjësie të pashkruar. Fillimisht, në mendjen time, shpresoj edhe të lexuesve të tjerë, ka ardhur teksti poetik apo publicistik, e mandej vetë autori. Pra, kontakti më krijimtarinë e tij, nuk hyn tek paradoksi i zakontë, që njeh poetin, e pastaj do të duhet të presësh me vite, që të duket ndonjë shenjë poetike, e cila edhe mundet të mos vijë fare. Shkas i rinjohjes, pas leximit rastësor të ndonjë shkrimi a poezie, me veprën e gjerë, u bë vëllimi i katërtë, me titullin domethënës, Qyteti i Lutjeve, që për mua ishte befasi shkrimi, në frymë dhe mendim, në vjershërimin poetik, që në fakt më dha shansin që të hidhja një vështrim me të plotë në librat të autorit. Vëllimi poetik, Qyteti i Lutjeve, nga ana tjetër, është edhe një arsye kryesore, për diskutimin letrar, mbi të gjitha librat e autorit, në të dyja përmasat e përfaqësimit, në poezi dhe publicistikë. Bazuar në shijen e leximit, në besimin se në shumësinë e librave me poezi, nuk është gjithçka terr dhe poetizim ndjesor, ende ligjërimi poetik që gjellin sërish në qerthullin e dritëhijeve. Në hapësirat e librit më të ri të R. Shahut, ndesha në poezinë që bart dhe përçon vlera, si një ekzistencë spektrale. U bëra pjesë e veprimtarisë, si diskutim letrar, me dëshirën e mirë që të kthejmë vëmendjen nga letërsia e shqipe, nga pjesa që kumton shenja dhe vlera letrare, pa zhurmë. Teksti i përmbledhjes, ndërkaq kuptohet se është shtysa parake për të ndërkomunikuar me gjithë krijimtarinë, gjithnjë aq sa na e mundëson një tryezë e diskutimit letrar. Interesimi për poezinë dhe krijimtarinë e autorit, është i hershëm dhe i shumanshëm, në varësi të vlerave, që përçojnë tekstet poetike dhe publicistike. Në këtë diskutim, vërtet do të jemi të përqëndruar më tepër tek poezia, me shumë gjasa, tek poetika e përmbledhjes Qyteti i Lutjeve, por njëherit, në fakt është gati e pashmangshme, që t’i iket profilit të autorit, ku kemi të dëshmuar, me libra të mirëfilltë, tri lami shkrimi të autorit: A – Shkrimi i librave publicistike, ku veçohet gjerësia e problematikës, duke profilizuar një publicist me kontribute, me disa libra: Misioni për Paqen, kushtuar krizës së Kosovës dhe aktorëve të kohës, Marsi i Minave, si dhe Apologji për Udhën e Kombit. Në këto tekste, nga njëra anë vijnë ngjarje të njohura, tepër tronditëse, ku madje kemi edhe ekulibrin në mes ngjarjeve të tmerrshme dhe atyre që sjellin gëzim, si dhe nga ana tjetër, na zbulohet profili i njeriut, qytetar dhe mendjehapur, vëzhgues i hollë, i problematikave të shoqërisë, si dhe një publicist, që rrëmon dhe aspiron të vërtetën dhe mbi të gjitha e thotë pa doreza. B – Sprova e shkrimit të monografisë që vjen me librin Bllaca, një punim i plotë, që i kushtohet një fshati në Suharekë, në Kosovë, që ka nxjerrë deputetin e famshëm shqiptar, Ramë Bllaca, që ndërtonte kullën e tij, në kohën kur shumica e banorëve kishin ngarkuar plackat për Turqi, si një shembull i qëndresës nën tmerrin dhe genocidin serbomadh. Një fshat që ka nxjerrë edhe burrin e shquar, luftëtarin e paepur të çështjes shqiptare, Qazim Bllaca, që për shkak të veprimtarisë patriotike, ka bërë 32 vjet burg, në Shqipëri dhe Kosovë.
C – Shkrimi i poezisë që përmblidhet në katër libra, e ku vëllimi i fundit, është caku dhe shenja se ku ka mbërrit larmia e poezisë së autorit. Poezia e tij, ka nisur me përmbledhjen Mali i Hënës, 1988, që në krye skicon tiparet e ligjërimit poetik. Pas 12 vitesh, pra një kohë e gjatë reflektimi, vjen me përmbledhjen Bregu i Brengës, në vitin 2000, që simbas mendimit kritik, shënon një nivel të ri, të shqiptimit poetik. Në vitin 2006, krijimtaria poetike, pasohet nga përmbledhja: Lisi i vetëm në Fushë, që profilizon poetikën autoriale. Në 2014, boton librin poetik Qyteti i Lutjeve, që evidenton lirikën qytetare dhe intime, që vjen me disa gjetje poetike. Kohështrirja si dhe tekstura poetike, e materies së të katër librave të autorit, ndër të tjera, ka përtheksuar, veçmas dy tipare:
Së pari: Një marrëdhënie reale me letërsinë, sidomos me poezinë, në mes pranisë dhe papranisë, heshtjes dhe zëshmimit, pa kufi distance dhe paragjykimi.
Së dyti: Një shtegtim poetik, që zbulohet përmes një shkallëzimi të rrokshëm në secilin nga librat, duke synuar artikulimin e poezisë që e ka braktisur autorin dhe vrapon drejt lexuesit, pavarësisht nivelit dhe interesit për poezinë. Prania e këtyre tipareve shqiptohet dukshëm në poezitë: kur t’më shohësh në sy, deti të rrijë në punë të vet, jam i lirë të vdes, na urdhëruan, hijet në bulevard, a do t’i shesim varret, një qiell tjetër, lehja e qenëve, një urë për te vetja, asgjë s’ka mbetë nga unë atje, ta ka pa diellin mbi krye, të ka vra bukuria jote, kur ti vdes, me trastë në sup, shpirti i zi, zogjtë e dinë, në motet që do të vijnë, nuk shiten sy askund, dorëcung, zemra e burrit është varrezë, etj. , që përbëjnë një tufë të përveçme poetike, që formëson tiparet me cilësore të shkrimit të poezisë. Pjesë e shenjave autoriale, kryesisht të vargut të lirë, të fjalës së hapur, të metaforikës tërësore, që fytyrëzon tipologjinë shkrimore të autorit, është edhe shkrimi i poemave, shkrimi i distikut, të cilat shpesh shpalosin një energji fjale të pazakontë. Në detin e vargëzimeve që ndeshim përditëzaj, në hapësirën shqiptare, është vështirë të gjesh atë që është e veçantë tek poezia që shkruhet. Megjithatë, udhëhequr nga ideja e Benedetto Kroçes, se poezia duhet kërkuar aty ku gjendet dhe aty ku fshihet, e vlen që të rrëmosh edhe në këtë situatë, jo pak të ndërlikuar të ekzistimit të poezisë shqipe. Poezia e librit të fundit të Rexhep Shahut është e veçantë, sidomos për faktin së është një poezi që shpërfill kodet se si do ta marrë shoqëria ligjëratën poetike, shpërfill në mënyrë të veçantë kodet e akademizmit, shpërfill të gjitha paragjykimet dhe thotë atë që ndien, atë që është poezi, në konceptin autorial. Te ky libër gdhendet “uni” i qytetarit zemërak, që lëshohet kundër mbrapshtive të botës, pa doreza dhe kufizime, por bashkë me të është edhe “uni” i një raporti krejt intim me jetën, me erotikën, me dashurinë. Këto janë dy prani dhe esenca unike, që shpërfaqin përmasën e shkrimit poetik të autorit. Ngjizja e tillë, e unit të dyfishtë, kuptohet se është pjesë e vetëdijes, është pjesë e udhëtimit në krahët e poezisë për të folur me poezinë dhe jo për të jetuar me poezinë, siç ngjet rëndom në hapësirën shqiptare. R. Shahu si poet, në varësi të tekstit poetik, të hapësirave të komunikimit, është nga ato raste, që nuk ka nevojë të ulërasë. Libri i tij, në një kuptim shpërthyes ndaj mbrapështive të realitetit, në vështrimin dhe shijen time, sjellë një atmosferë migjeniane, poetikën e të vërtetave që ne i prekim, por dikush nuk sheh, dikush nuk do, dikush në mënyrë të shëmtuar i mbulon ato me hipokrizi. Poeti thotë të verteta të cilat, kur shndërrohen në poezi, janë të tilla që të mrekullojnë për faktin e një poetike të vargut të lirë, të një fjalësie e cila sjell pranë lexuesit gjithë atmosferën e kohës, rrok shpirtin e qytetarit sot, shpirtin e qenies shqiptare, me gjithë ato mungesa, të dhëna me dritëhije dhe përthyerje të befta poetike. Në ligjëratën e vetë poetike, si një element vetjak që më ka bërë përshtypje, është edhe pashaportizimi tashmë i paskajores, në shkrimin poetik, që me rikthimin e vetë sendërton një hapësirë tjetër, si frymë dhe kumt i mirëfilltë letrar. Poeti flet natyrshëm dhe me art me këtë mjet stilistik-gjuhësor, që dihet se është pjesë e ligjërimit të sistemit të shqipes. Poezia nuk ka nevojë të ulërasë, poezia e ka misionin, parësisht estetik, që gjellin brenda saj. Pra, veçanësitë janë të shumta, janë të prekshme, por vetëm leximi dhe rileximi i tyre na mundëson t’i zbulojmë ato. Qysh me përshtypjen e parë, por edhe në leximin e dytë, erdhi duke u thelluar dëshira, që ky libër të shkojë te lexuesi, sepse kemi shumë poetë gjeni por që nuk kanë poezi, madje pavarësisht marrjes së jo pak çmimeve letrare. Poeti, nuk ka nevojë të jetë gjeni, sepse poeti flet me poezi. Më ndodh rrallë të ndihem mirë në poezi, të mrekullohem në poezinë shqipe të tanishme, për arsyen e thjeshtë se jo çdo ndjenjë është poezi, jo çdo ndjesi tragjike është poezi, jo çdo vargëzim, që na vjen rastësisht në majë të gjuhës, realizon detyrimisht shenjën poetike. Poezi është atëherë, kur imazhi dhe vizioni paraqitet me ligjësi estetike. Harold Bloom, në mes të tjerash, thotë se poezia është e pritur të mos merret shumë me histori por të merret më atë që quhet përthyerje shpirtërore dhe, prizmi i poetit është i tillë që po tingëlliu nuk të le rehat. Nëse nuk tingëllin, jeho sa të duash, bubullo më zhurmë etj. , tashmë se poezia ka mërguar për në brigje të tjera. Në rastin e përmbledhjes “Qyteti i Lutjeve”, më ka bërë për vete vargu i sigurtë, metafora e larmishme, plazmimi i shpirtit të kohës, përmes një uni, që është i vetëdijshëm për atë që thotë, e madje që e thotë jashtë aspiratës me rrëmby breroren. Poezia e këtij libri është një cak krejt i ri i autorit, krejt i veçantë, por në morinë e botimeve, në detin e poezisë që shkruhet, është vështirë të gjesh një libër që të ketë, sipas gjykimit tim, mbi 15 poezi që janë të nivelit antologjik. Mbretëresha e synuar nga të gjithë, siç është poezia, mbretëresha e fjalës, mbretëresha e shpirtit, mbretëresha e të sotmes, e të nesërmes, e atdheut, ku madje vetë qenia ekziston në formën e një kurore të mrekullueshme, le të synohet nga të gjithë. Gara për të mbërritë atje është krejt e hapur dhe zakonisht në cakun e fundëm mbërrijnë shumë pak. Në këtë situatë ku botohet gjithçka, pa sita përzgjedhëse, pa një lexim të vëmendshëm, shumëçka që lidhet me poezinë dhe letërsinë, në përgjithësi do të hante debat pa dyshim. Unë do të thoja që jemi një shoqëri që po shijojmë larinë, natyrisht ajo ka një kufi, kur mbaron dikur, por ne ende nuk po kapim ekuilibrin shpirtëror. Nuk është poezia ajo, që them unë, poezia është ajo që shijohet dhe misioni i poetit është të thotë fjalën e tij dhe, fjala e tij më tutje pastaj është hipotekë shpirtërore që shijohet nga të tjerët.

Origjinaliteti i poezisë së Rexhep Shahut

Nga Izet Duraku 

 Në fund të viteve ’70 dhe në fillim të viteve ’80 të shekullit të kaluar, në qytetin e Kukësit ishte krijuar një bërthamë e vogël krijuese, por mjaft aktive, ku krijuesit poetë, prozatorë, piktorë, muzikantë e dashamirës të artit, mblidheshin në degën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe pothuajse gjithnjë në kafenetë e qytetit të vogël flisnin për letërsinë, për miqtë e letrave në qytetet e tjera, për letërsinë botërore që botohej, për pjesët letrare, kryesisht poezi të korifejve të huaj që, ashtu të botuara apo të shkruara me dorë, përpiheshin me etje. Ndonëse në kushte të vështira, krijuesit u përpoqën të jenë në një rrjedhë me kohën dhe të krijojnë fizionominë e vet poetike. Në këtë klimë të ngrohtë shoqërore u maturuan poezitë e para të autorit Rexhep Shahu, libri i parë i të cilit “Mali i Hënës” u botua megjithatë relativisht vonë, në vitin 1998, kur kishin rënë barrierat e kuptueshme të regjimit totalitar. Poezia, letërsia në përgjithësi ashtu si çdo gjallesë për ajrin, ka nevojë për lexuesit e saj, për të hyrë në qarkullimin e madh artistik, për tu ndikuar nga bota e artit dhe për të ndikuar tek ajo. Dëmi më i madh i ndalimit të veprës së shkrimtarëve në diktaturë ka ardhur veçanërisht prej kësaj vonese që i ka shkëputur nga mjedisi letrar, prej mundësisë që, duke u lexuar, të hynte në jetën e krijuesve të tjerë dhe të lexuesve në kohën e shkrimit të saj. Kjo mungesë tragjike, bie fjala si e veprave të Kasem Trebeshinës që u botuan me vonesë vetëm pas viteve ’90, nuk e ka dëmtuar vetëm reputacionin e shkrimtarit, por organizmin e letërsisë shqipe. Po kështu mund të thuhet edhe për njohjen më se një shekull me vonesë të poezisë brilante të De Radës, Serembes etj dhe akoma edhe më me vonesë të Zef Skiroit. Rexhepi ishte 38 vjeç kur botoi së pari herë libër. Në fund të viteve 80 ai pati dorëzuar në shtëpinë e vetme botuese një libër, por botimi iu refuzua, për mungesë të trajtimit të temave të mëdha e entuziaste për të cilat kishte nevojë regjimi. Kur kihet parasysh tash vepra e tij mund të thuhet se Rexhepi në fakt nuk ka humbur shumë prej kësaj vonese, sepse poezia e vërtetë i reziston kohës. Koha rrjedh pa e dëmtuar poezinë, përkundrazi mund të gjallërojë më tepër ngjyrimet e saj. Ajo shijohet njëlloj si të jetë shkruar para shumë vjetësh ose siç mund të shkruhet edhe pas shumë vjetësh. Edhe në letërsinë tonë për fat të mirë, kemi poetë tradicionalë, madje të cilësuar të vjetër, që ngjajnë ende kaq të rinj e modernë. Kur lexoi “Malin e hënës”, shkrimtarit Faruk Myrtaj nuk i hyri në sy vonesa e botimit të tij. Mbi të gjitha ai vlerësonte faktin se u arrit që poezia të shkruhej. Për shkak të lakonizmit, dendësisë së emocionit ajo mund të lexohej gjithsesi në mënyra dhe kontekste të ndryshme.

“Ka ditë që sytë e tu s’më kërkojnë,
Dhe zëri im s’bën më për fjalë.”

Mund të thuhet kështu për të dashurën, për poezinë, muzën, për… E, merret vesh, kur arrin të lexohet ndryshe, mu këtu është thelbi i të qenit art”. Që nga botimi i librit të parë poetik të Rexhep Shahut “Mali i Hënës” në vitin 1998, kanë kaluar 16 vjet. “Mali i Hënës” u pasua në vitin 2000 nga libri “Bregu i brengës”. Pas tyre, në 14 vjet të vrullshëm shpeshherë të turbullt, Rexhepi u muar më shumë me publicistikë “me një qiri të ndezur në dorë për me ndritun atë të vobektë dhe”, siç thoshte Bogdani i Sibilave, vendlindja e të cilit është krejt përballë Bardhocit, vendlindjes së Rexhepit. Vitet pas “Malit të Hënës” janë të mbushura me ngjarje të rëndësishme për jetën e vendit. Mjafton të përmendim luftën e Kosovës, e cilësuar si lufta e fundit çlirimtare në Europë, ku u lartësuan përpjekjet e përgjakshme e heroike të UÇK, në një betejë të pabarabartë me një nga ushtritë më të mëdha të kontinentit, ku trupi i pambrojtur i shqiptarit u përball me marshin e vdekjes së fortifikuar në çelikun e tankeve dhe avionëve të pushtuesit. Ishte koha kur bota u befasua me madhështinë e shpirtit tonë të pamposhtur në shembëlltyrën e qytetit të Kukësit, të cilin për qëndresën dhe bujarinë e pashoqe në pritjen e gjysmë milionë njerëzve, e kandidoi për t’i dhënë Nobelin e Paqes. Duke qenë në qendër të ciklonit si gazetar i radio Kukësit dhe reporter i të përditshmeve të kryeqytetit, si bashkëpuntor i radio Tiranës dhe Top Albania Radios, Rexhepi intervistoi personalite të rëndësishme botërore që erdhën aso kohe në Kukës. Kontributet e tij u transmetuan me sukses dhe u botuan në disa gazeta të njohura, një pjesë e të cilave u rimblodhën në dy libra: “Misioni për Paqen” dhe “Marsi i Minave”. Ndërkohë më shumë se prej publicistikës, drita duket se lind nga poezia, sado e trishtuar, e mjegullt, e zymtë dhe ankthioze të vijë ajo. Rexhepi nuk iu nda për asnjë çast dashurisë së vjetër, dashurisë poetike, që lindi rrëzë malit të Pikëllimës, përballë malit të shenjtë të Pushtrikut, buzë rrjedhës së Drinit të Bardhë. Krahas publicistikës ku nuk mungojnë motivet migjeniane ai shkroi gjithmonë poezi duke jetuar me trillet e saj, duke i qëndruar besnik vetes në ndjekje të një instinkti të ngulur krijues që vlerat i kërkon te vetja duke rizbuluar e rijetuar brenda të sotmes, të gjitha kohrat njëherësh. Kur ka botuar më shumë se 370 poezi dhe poema të përfshira në katër libra: “Mali i hënës”, “Bregu i brengës”, “Lis i vetëm në fushë” dhe “Qyteti i lutjeve”, mendoj se është me vend të flitet për një kristalizim të mënyrës së tij krijuese dhe nisur nga vlerat e kësaj poezie të tërheqim vëmendjen ndaj origjinalitetit të saj. Ku shfaqet ky origjinalitet? Në mijvjeçarët e ekzistencës së letërsisë që prej eposit homerik duket se është ngjeshur lënda në mënyrë të tillë sa duket se nuk mund të ngrihet diçka e re, e pangjashme me atë që tashmë është krijuar. Një vëtëdije e tillë është e domosdoshme për të ndalur zellin shterp të grafomonënëve të panumërt, që sa vijnë e shtojnë grumbullin e jo vlerave duke rrezikuar t’ia zënë frymën letërsisë së vërtetë. Po kështu, përvoja mijvjeçare, e thithur drejtpërdrejt prej letërsisë sonë gojore dhe letërsisë së kultivuar, duhet të nxit më tepër nevojën e njohjes së vazhdueshme të saj. Sepse nga mosnjohja, edhe nëse rastësisht i shpëton theqafjeve, verbëria të çon gjithnjë në udhë pa krye. Duket paradoksale, por origjinaliteti i veprës letrare vjen nga përthithja e përvojës kombëtare e botërore dhe jo nga injorimi i saj. Ky injorim në të shumtën e herës ndër ne vjen jo për shkak të qëndrimeve novatore apo eksperimenteve moderne a postmoderne, po thjesht për mungesën e plotë të kulturës letrare ose më qartë për shkak të analfabetizmit kulturor. Ndërkohë shkruesit e zellshëm që ia bëjnë qejfin njëri- tjetrit, nuk i lënë askujt hapësirën e duhur për të treguar lakuriqësinë e mbretit. Për këtë shkak, me kohë është bërë e domosdoshme që vendin e djalit naiv që tregon me gisht të vërtetën bërtititëse të lakuriqësisë, duhet ta zërë kritika profesioniste që duhet të rrëzojë jo vlerat dhe t’i paraqesë pa patetizëm, vlerat reale. Poezia e Rexhep Shahut është lehtësisht e komunikueshme me të gjithë lexuesit, e hapur, e kthjellët, e vetëvetishme dhe rrjedh pa sforcim, duke përcjellë dhimbjen tronditëse për humbjet tona, trishtimin e hollë, tragjizmin dhe shpresën njëkohësisht, ku pjesa e vdekshme bashkëjeton me pjesën e pavdekshme të individit. Në poezinë e Rexhepit ndjehet rrjedha e trazuar e kohës që i bën trysni shpirtit njerzor, për ta mpakur dhe rrudhur deri në asgjësimin e plotë të individit. Kërkohen të dystohen ëndrra, të rrafshohen vlera. Dashamirës, njohës të poezisë kanë vërejtur se kjo poezi nuk mashtrohet, as joshet nga lulkat pa aromë të përsiatjeve të ashtuquajtura moderne. A mund të shtiresh përjetësisht, a mund t’i mbyllësh sytë para brengave vetjake e njerëzore? Vuajtja është tipar i poezisë së tij, një vuajtje për shkak të dyzimit midis vetes dhe vetvetes. Dyzimi në përmasa planetare përfshin gjithçka edhe kohën që ndrron rrjedhën e saj normale, jo nga e sotmja drejt të ardhmes, por nga e sotmja drejt së kaluarës, drejt zanafillës, kthimit tek kaosi. Ky lloj apokalipsi synon të zhbëjë jetën. Poezia ngjan me librin e lutjeve dhe psalmet. Gjuha biblike parlajmëron ndëshkimin. Profecia të dërmon me gjykimin e ftohtë të saj:

“Ka me ra shi me baltë
Në llomin e fjalëve kemi me rrëshqitë
E kokërdhak kemi me ra…”

Ndihet vuajtja migjeniane, por zymtësia e pesimizmi e tejkalon Migjenin. Njeriu, i lindur tashmë, nuk do t’i kanoset krijuesit të tij duke e sfiduar, por do të mbarojë, do të zhduket për shkak të llumit të vet shpirtëror. Duket se rrufeja poetike e hyut të padukshëm do ta zhdukë sodomën dhe gomorrën që jetojmë. Rrudhja shpirtërore ka asgjësuar vlerat dhe individi është shndërruar në kufomë shetitëse. Qerthulli i humbjeve sa vjen e rritet. Shpesh përmes përsëritjeve ciklike shfaqen mundimet e Sizifit dhe vuajtjet e Tantalit. Por ka një spirancë që të mos mbytet anija e jetës. Kjo është, Dashuria, gjithnjë e pranishme në poezinë e Rexhep Shahut si një ndjenjë e thellë që jetohet me intensitet, që është e prekshme, por edhe e përjetuar me dhimbjen e largimit dhe mungesës së saj therëse. Dashuria është prej uji, prej ajri, drite dhe ëndrre, por edhe krejt lëndësore, që ndjehet, preket e shijohet plotësisht. Si e tillë, mungesa e saj barazohet me mungesën e jetës deri në vdekje. Poezi të tilla intime dikur quheshin poezi të vogla, vetjake. Fat i individit i shqetësimeve dhe dashurive të tij kërkohej të merrej nëpër këmbë, por poezia më e mirë e viteve 80 ia doli t’i vinte në substancë të saj këto fate të vogla, këto shpirtra që shpëtuan nderin e krijuesve dhe jetën e poezisë. Poezia e Rexhepit ecën në këtë tragë dhe poezia e tij mbetet thellësisht personale, ku mund të pajtohesh me gjithçka, por jo me mungesën e dashurisë.

“Dëshirë të frikësuar s’do të ketë më
Ajo është mosdashje, s’ka emër tjetër
Unë shkaku i saj s’do të jem askund
Ndoshta në rrënjët e një lisi të vjetër.
…………………………………………………
…Prej sysh më del
Si hyjni qielli, sirenë deti
Përpara meje e veshur me dritë
Ndërsa zhdukesh pa gjurmë
Nëpër tymin e shkrumbit tim
Unë mekem pa frymë
Lis i shituem prej zanash.”

Me teknika që tingëllojnë të njohura e klasike, poezia e Rexhepit arrin të përftojë gjendje të vërteta emocionale. Vargjet që citova janë krejt të zakonshme në libër, nuk janë nga më të zgjedhurit. Por kjo poezi qenka e hapur për interpretime të ndryshme, për rivlerësime. Tani më jep një imazh tjetër, një domethënie më të thellë. Dhe kjo ngjet më shumë tek ajo pjesë ku mungon krejt nervi i retorikës. Ato janë të ftohta, madje të akullta në dukje. Neutrale. Bukuria e vargut i shpëton syrit të pavëmendshëm. Edhe kur ndjeshmëria e lexuesit arrin optimumin e përthithjes, zbulimi është i pamundur të arrihet menjeherë dhe plotësisht. Pamje të reja do të shfaqen më vonë si nënshtresa të pikturuara në kohë të ndryshme. Dhe mund të thuash me vete si nuk i kam vënë re më parë. Tonaliteti i poezisë së Rexhepit nuk vjen i rrafshët, por i shumllojshëm, i përthyer si relievi i vendlindjes. Një pjesë poezish vijnë të zhurmshme , madje të marrin përpara me spontanitetin e tyre, me të shkruajturën me një frymë. Ato u ngjajnë përrenjve malorë që zbresin me shkumë dhe gjëmime. Vrulli i tyre nuk mund të mbërthehet në pritat, ledhet, argjinaturën e metrikës e ritmikës. Përmbytja sjell fundosjen e rregullit strikt gjuhësor. Fuqia e poezisë vendos në sovranitet të plotë mënyrën e shprehjes…Malet e lartë të mbuluara nga mjegulla e bora, ujëra të vrullshëm që sulen brinjave, dimra të rreptë, ortiqe të frikshëm, krijojnë pamjen e një vendi, ku natyrshëm mund të lindë epika. Dhe vërtetë në këto treva gjendet dhe djepi i epikës, por në Lumë, krahas epikës historike, krahas mrekullisë së rrëfimeve realiste, alegorike e plot zgjuarsi, ku elementet fantastike zbehen, gjallon e përtërihet një lirikë e fuqishme. Në raport me epikën lirika në Lumë dhe jo vetëm atje, si gjini më e vjetër, moshatare me njeriun, prandaj dhe më themelore, më prekëse dhe më gjithëpërfshirëse, zë vendin kryesor. Pranë vatrës së ndezur të netëve dimërore, si i vetmi burim drite në kullat të zymta, gruaja lumjane (gjyshe, nënë, motër) tirrte dhe këndonte nën hundë vajin e shpirtit të vet, dëshpërimin e thellë për humbjet e saj dhe humbjet historike të brezave, dhimbjet e shkuara dhe dhimbjet e ardhshme. Prej këtij shpirti tragjiko- poetik lumjan duket se është gatuar e mbrujtur origjinaliteti i poezisë së Rexhep Shahut, ku miq krijues të poetit kanë mundur të shohin pamje të ndryshme të kësaj lirike, ku ndërthuret tragjizmi vetjak me tragjizmin e përgjithshëm, ku vërehet dyzimi, tuajzimi dhe dashuria e përjetshme. Dëgjojmë të thuhet se poezia është në vështirësi, ka mbaruar koha e saj, duhet një poezi e re, të vijnë poetë të rinj. Ndërkohë që botohen qindra libra me vargje që nuk kanë lidhje, as me poezinë e vjetër të Bogdanit, as me poezinë moderne… Nuk janë poezi. Prej këtij konstatimi të dhimbshëm të përsëritur e të stërpërsëritur si një mallkim, (askush prej vargjeshkruesve nuk e gjen veten te ky përcaktim) shtohet nevoja e diskutimeve letrare ku të shoshiten vlerat. Mbi të gjitha shkruesit, lëvruesit e poezisë vetë edhe për shkak të asaj që quhet konflikt interesi, janë në gjendje të grupohen sipas shoqërisë e shijeve të përbashkëta, por nuk mund të vetëpastohen nga jo vlerat. Ky është edhe misioni i kritikës profesioniste, i katedrave të letërsisë që duhet të arrijnë përmes studimeve të bëjnë analiza objektive, të klasifikojnë prurjet e reja poetike, t’i japin fund kaosit të sotëm duke përcaktuar vlerat reale, gjithnjë duke parë zhvillimet në raport me prirjet e sotme të letërsisë europiane e botërore. Natyrisht ka një brez të rinjsh të afirmuar që nderojnë ekzistencën tonë njerëzore dhe letrare, që meritojnë vëmendjen e studimeve të thelluara. Librat e Rexhep Shahut me vlerat që sjellin e meritojnë një vëmendje të tillë.

Eruditizmi poetik i Rexhep Shahut

Flori Bruqi

Qyteti i Lutjeve i Rexhep Shahut që doli në qarkullim në mars 2014, është libri i katërt poetik i këtij poeti e gazetari dhe i nënti në radhë nga librat e tij. Libri poetik Qyteti i Lutjeve, në 176 faqet e tij ka 138 poezi, e mes tyre, dy poema, me titujt, Një mijë vjet që pres, dhe, Më ka marrë malli. Shtëpia botuese është “Adonis a.h”, shtypshkronja, Urtësia Bektashiane. Redaktor është poeti e gazetari Izet Duraku, recenzentë poetët Aqif Hysa dhe Elinda Marku. Figura në ballinë është një fragment nga memoriali i skulptorit rumun Amy Keus, kushtuar Masakrës së Nanjingut në Kinë.



Pas vëllimeve poetike Mali i Hënës, 1998, Bregu i Brengës 2000, Lis i Vetëm në Fushë, 2011, vjen vëllimi Qyteti i Lutjeve në të cilin poeti ka derdhë revoltë dhe na shfaq një poezi mjaft të angazhuar qytetare duke mundur të ngrejë në art mjaft dukuri e shqetësime të kohës që jetoj më, shqetësime që në fund të fundit janë të gjithkohëshme, janë brenga të përhershme të njeriut.


“… Dhimbje e butë njeriu, e ardhur me aristokracinë e fjalës poetike, pa bërtitje, plot elegancë. Si në të gjitha dhimbjet e pabuja të zemrës. Më dhe kënaqësi, Rexhep Shahu. E dua këtë lloj poezie, që vjen kështu si një çlirim i vetvetes”, shprehet poeti i njohur shqiptar Petrit Ruka për librin Qyteti i Lutjeve, shënim i cili gjendet në ballinën e pasme të librit.

Po në këtë ballinë është edhe shënimi i kritikut dhe poetit Vaid Hyzoti, i cili shkruan : “Rexhep Shahu ka fjalë të rëndë. Ai flet me zë të ulët edhe kur duhet ta ngresh zërin në kupë të qiellit. Fjala e tij poetike është mbrujtur me bindjen e të vërtetës, që sheh dhe përjeton thellë. Kush ka sy, do e ndjejë. Kush s’ka sy, nuk i gjen, se në Qytetin e Lutjeve sytë nuk shiten as nën dorë…”, pohon Vaid Hyzoti në shënimin e tij për librin Qyteti i Lutjeve.

Rexhep Shahu tashmë ka poezinë e tij, ka vargun e tij qartësisht të dallueshëm e të identifikueshëm shprehen poetë e studiues të ndryshëm njohës të poezisë, ka poezi me nerv,poezi intelektuale por të admirueshme nga çdo lexues poezie.



Poezia e Rexhep Shahut është e përsosur në papërsosmërinë e vet, shprehet redaktori Izet Duraku, është plot figuracion befasues, plot ide dhe revoltë e ngritur në art kundër mjerimit shpirtëror dhe kundër bjerrjes së vlerave njerzore, jashtë skemave e metrikave strikte por që krijon shtratin e vet.

Rexhep Shahu ka të botuar gjithsej 9 libra. Veç librave poetike Mali i Hënës, Bregu i Brengës, Lis i Vetëm në Fushë dhe Qyteti i Lutjeve, ai ka edhe 5 libra publicistikë, si, Misioni për Paqen, Bllaca monografi, Marsi i Minave, kushtuar Kosovës, krizës dhe luftës për Kosovën, Apologji për Udhën e Kombit me polemika me ata që kundërshtonin e pengonin ndërtimin e udhës së bashkimit kombëtar, dhe librin më të fundit të botuar po në mars 2014, Bukën Tonë të Përditshmë, me analiza, veshtrime e polemika rreth zhvillimeve në bujqësinë shqiptare në dekadën e fundit.

Kur lexon librin poetik Qyteti i Lutjeve lexuesi e sheh në fund të fundit se si lutet një qytet e çdo qytet për veten e tij, e sheh se si lutet qyteti të jetojë, shpëtojë, mbijetojë, se si lutet qyteti të jetë qytet, ku banori i këtij qyteti të mos kërkojë të blejë sy nën dorë për të parë, të mos mund të artikulojë dëshprim të thellë e të thotë, “tashmë jam i lirë të vdes…”.



Biografia letrare e Rexhep Shahut :

Rexhep Shahu u lind në vitin 1960 në Bardhoc të Lumës, mes Kukësit e Prizrenit. Fëmijërinë e kaloi në breg të Drinit të Bardhë me Pikëllimën në shpinë e Pashtrikun në sy, aty, në mesin e dheut, ku pajtohen e bëhen një dy Drinat, i Bardhi dhe i Ziu dhe rendin bashkë me ëndrrat e tyre drejt detit.

Në Durrës kreu shkollën e mesme teknike-mekanike. Atje u mëkua me det dhe lau ëndrrat në të.




Universitetin për letërsi e kreu në Shkodër.

Ka provuar gjithëfarëlloj punësh e profesionesh në fusha e male me bujq e blegtorë, kosëtarë e korrës gruri... Ka jetuar me mineralkërkuesit, minatorët, vagonistët, ka punuar si motorist e xhenerik, ka bërë sekretarin në prokurori, shpesh duke u dridhur për fatet e të tjerëve, ka qenë drejtues kulture, tregtar, ka themeluar një kompani ndërtimi, ka punuar gazetar në Radio Kukësi, në Radio Tirana, në Top Albania Radio e në organe të shumta shtypi të Tiranës e Prishtinës, zëdhënës në Qarkun e Kukësit, zëdhënës shtypi në Ministrinë ë Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit në Tiranë, më pas deri para disa muajve ishte drejtues i sektorit të Informacionit Bujqësor në këtë Ministri.

Ka drejtuar si kryeredaktor revistën kulturore “Dy Drina”, revistën për fëmijë “Kallz”, organe këto të Qendrës Kulturore “Dy Drina”, të përkohshmen “Gazeta e Kukësit” dhe shtatë vite edhe revistën kombëtare “Bujqësia Shqiptare”, organ i Ministrisë së Bujqësisë, Tiranë.

Rexhep Shahu ka botuar nëntë libra :
“Mali i Hënës”, poezi, Tiranë, 1988;
“Bregu i Brengës”, poezi , Prizren, 2000;
“Misioni për Paqen”, kushtuar krizës së Kosovës dhe aktorëve të kohës;
“Bllaca” monografi;
“Marsi i Minave”, Tiranë, 2006;
“Lis i Vetëm në Fushë, Tiranë 2011;
“Apologji për Udhën e Kombit”, Tiranë 2012;
“Bukën Tonë të Përditshme”, Tiranë 2014
“Qyteti i Lutjeve”, Tiranë 2014.

“Sytë e Lirisë” – monografi, kushtuar heroit kaçanikas Ismail Raka.

Rexhep Shahu është kryetar i Klubit të Poezisë, organizatë Kulture që synon të mbledhë bashkë gjithë poetët shqiptarë në hapësirën e tyre dhe në diasporë.



Etj.

NJË LETËR REXHEP SHAHUT...

(për librin poetik "Lis i vetëm në fushë" të poetit Rexhep Shahu)

Nga VAID HYZOTI, New York

Normalisht kjo leter duhet te ishte falenderimi dhe me shumë mirënjohje për begenisjen që më bëre për librin e derguar. (nga Tirana në New York). Por duke ndjekur e kundruar "Lisin..." për çdo ditë, duke numëruar degët, fletët, zogjtë, qiellin e mje...rgullt në kurorë, duke i parë rrathët në ndonjë degë të këputur, duke parë selitjen e foleve në nyje, më erdhi të qortoj haptazi, për gjendjen që më solle, që çuditerisht më gjeti të njëllojtë.

Në fillim dhe në përshtypje të parë, duke e parë thjeshtë si një pemë lartësish, mendova vendlindjen. Më erdhi ndërmend Agim Spahiu, për të cilin me 10-vjetorin e ndarjes fizike, pata ndenjur gjatë në botimet e tij, ndeza qirinj nderimi për atë poezi të rrallë.

Me pas shfletova e kërkova sa munda për mikun që të shoqëroi tek unë, Izet Durakun dhe poezinë e paktë që munda të gjej për të.

Të dy këta i kam njohur nga afër dhe ruaj një konsideratë të mrekullueshme, tepër të përforcuar nga krijimet e tyre.

E ti që më sjell ndërmend miq aq të mirë, mos thuaj që s'njihemi. Se askush nuk do ta besonte.

Nga ana tjeter, mendoj që ai mal i pagëzuar poetikisht "Pikëllimë", ai Drin dykolorësh që t'i ka përkundur ëndrrat që në lindje, ajo copë mjergulle e gjithëgjendshme në vendlindje e që rri si plis në krye të maleve, ajo rendje për të njohur e kapur çdo cicërimë e çdo rreze shprese, të kanë bërë poet.

Është së pari vendlindja qe ti ke ditur ta tresësh e të vijë organikisht në poezinë tënde Rexhep, që të jep ëndrrën, trishtimin, krenarinë, gëzimin dhe fjalën e matur. Poetët luajnë me fjalën. Poetët luajnë se duan dhe mbeten disi femijë. Pa këtë lodër kurrë s'do vinte kaq e pastër dhe e ndjeshme poezia jote.

Madje, ti luan rëndë dhe me të pathënën, përcjell një imazh dhe na perfshin dhe ne në lojë. Shoh lisin buzë greminës dhe trupin tënd (dhe timin) të varur atje. Në u thyeftë dega, bie në hon, në fryftë shumë murra, të thanë e të ngrin, të kthen në copë akulli e të hedh në Drinin e Bardhë e ai të përkund e të merr me vete.

E Drini, si gjithë lumenjtë, derdhet në det. Atje ku ti rri në pritje, herë si murg, herë si dashnor i marrë, me një durim sizifian, në pritje të së dashurës, derisa deti të shterrë...

Poetët flasin me vete. E thënia e popullit që, kush flet me vete është i marrë, nuk gjen vend këtu. Poetët si ti, flasin me vete, përjetojnë dhimbje të pamata, e na marros ne lexuesve, na marros të gjithëve.

Rrallë herë gjen në poezi një dhimbje të tillë për babain, të ngurtësuar në lakonizëm absolut "...po plakem femijë / pa ty"…

Ka aq shumë gjetje ajo autobiseda kushtuar R . Kiplingut tek poezia "Ne mundsh", sa marros këdo që e lexon. Se poezia jote, miku im, rri aq gjërë në hapsirën e dimesionit njerezor.

Dhe kur nuk has njerëz, sy dhe veshë që të të ndjekin, të të japin një shenjë gjallimi, ti harron vetën në atë mizëri e shkon e kërkon diku tjetër....

Megjithë mjergullën që rrallë daravitet, megjithë dhimbjen që shpesh të krijon gulçe, i gjithi "Lisi..." vjen me një aromë njerzore, ngjan si pemë dashurie për njeriun, për ëndrrën për të.

Blerimi dhe farfuritja e gjetheve që krijojnë poezitë e dashurisë, (jo vetëm ato intime që vijnë me një trajtesë origjinale), të bëjnë ta duash këtë pemë të bukur.

Të bëjnë të vuash e të mbetesh gjatë rob i përjetimeve të tua të rralla, Rexhep Shahu.

Dhe unë jam një prej robërve të pikëllimit tënd poetik...

Alzheimeri është një epidemi e heshtur, e cila ngadalë bëhet shkaku kryesor i vdekjes.

Sipas statistikave botërore kjo sëmundje më shpesh paraqitet pas moshës 45 vjeçare. 

 Simptomat e Alzheimerit, përfshirë ato fillestare, janë problemet me memorien, me të vlerësuarit dhe të menduarit, që e bën të vështirë për personin të punojë ose të jetojë normalisht ditë pas dite. Me përkeqësimin e kësaj sëmundje humbet kujtesa. Tek shumë njerëz këto simptoma përmirësohen me ndihmën e barnave, por nuk ka shërim të plotë për këtë lloj sëmundje.

Një studim në të cilin kanë marrë pjesë 3.500 gra të moshës mbi 60 vjeç në Korenë e Jugut dhe Greqi ka treguar se gjasat që gratë që lindin pesë ose më shumë fëmijë të vuajnë nga Alzheimeri në pleqëri mund të rritet për 70 për qind

Rreziku nga Alzheimeri mund të rritet për 70 për qind te gratë që kanë pesë ose më shumë fëmijë, ka treguar një studim.

Sipas një lajmi në CNN, një studim në të cilin kanë marrë pjesë 3.500 gra të moshës mbi 60 vjeç në Korenë e Jugut dhe Greqi ka treguar se gjasat që gratë që lindin pesë ose më shumë fëmijë të vuajnë nga Alzheimeri në pleqëri mund të rritet për 70 për qind.

Në studim është vërejtur se gratë që nuk vuajnë nga demenca dhe kanë më shumë se pesë fëmijë kanë rezultuar më të pasuksesshme në testet kognitive krahasuar me gratë që kanë më pas se pesë fëmijët.

Studimi gjithashtu ka treguar se gratë që kanë përjetuar një apo dy shtatzëni të paplota kanë shumë më pak gjasa për të zhvilluar Alzheimerin sesa gratë që nuk kanë qenë kurrë shtatzënë.

Neuropsikiatri Ki Woong Kim nga Universiteti Kombëtar i Seulit, tha se rritja në masë të madhe dhe rënia e menjëhershme e estrogjenit dhe hormonit të stresit te gratë mund të jenë shkaktarë të rritjes së rrezikut të Alzheimerit, gjendje kjo që mund të ndikojë negativisht në aktivitetet e trurit.

Sipas Raportit Botëror të Alzheimerit për vitit 2016, në botë 47 milionë njerëz vuajnë nga demenca.

Solanezumab,ilaç eksperimental për Alzheimerin mund të ngadalësojë sëmundjen nëse njerëzit e marrin që në fillim, sipas kompanisë farmaceutike Eli Lilly.

Një ilaç eksperimental për Alzheimerin mund të ngadalësojë sëmundjen nëse njerëzit e marrin që në fillim, sipas kompanisë farmaceutike Eli Lilly. Ky është një prej ilaçeve të pakta eksperimentale për trajtim më të mirë të Alzheimerit.

Pasi Wendy Mitchell u diagnostikua me sëmundjen Alzheimer një vit më parë, ajo krijoi një tabelë me fotografi dhe shënime për të ndihmuar veten gjatë ditës. Ajo e mirëpriti lajmin se një medikament i ri së shpejti mund të dalë në treg, por mendon se është shumë vonë për të – ilaçi ndoshta mund të ndihmojë vajzat e saj për të shmangur këtë çrregullim të trurit.

“Kush e di se ku do të jetë truri im pas dy vjetësh, por emocionuese për mua është se më jep shpresë për vajzat e mia, sepse çdo njeri shpreson të mos e provojë këtë sëmundje. Kjo mund të arrihet vetëm me kërkime mjekësore dhe ilaçi i ri shpresoj se do të jetë i suksesshëm.”

Hollësitë e ilaçit të ri i quajtur Solanezumab u shpallën në Konferencën e Shoqatës Ndërkombëtare mbi Alzheimerin, që u zhvillua në Uashington më 22 korrik. Studimet e mëparshme, kanë treguar se Solanezumab nuk kishte mundur të ndihmonte pacientët me Alzheimer të përgjithshëm. Por tregoi shenja se ilaçi mund të ndihmonte njerëzit me sëmundje shumë të butë, duket ngadalësuar rënien e tyre mendore me rreth një të tretën.

Një studim më i gjërë është duke u zhvilluar dhe pritet të përfundojë në fund të vitit 2016. Dr Eric Seimers, drejtor mjekësor i firmës Eli Lilly thotë se sa më shpejt që njerëzit trajtohen me këtë ilaç aq më i mirë është rezultati.

“Kjo do të thotë se trajtimi duhet të fillojë herët. Çdo ditë që pacienti kalon me sëmundje neuro-degjenerative, siç klasifikohet Alzheimeri, aq më shumë vdesin qelizat e trurit. Kjo tregon se për të ngadalësuar përparimin e sëmundjes, trajtimi duhet të fillojë sa më parë.”

Dr Clare Walton e Shoqatës britanike të Alzheimerit thotë se shenjat janë shpresëdhënëse, por duhet treguar kujdes.

“Ne duhet të presim rezultatet e provave të gjëra klinike. Por lajmi i mirë është se prova të tilla janë duke u zhvilluar dhe priten rezultate përfundimtare.”

Alzheimeri është forma më e zakonshme e dementias. Për sëmundjen, uk ka kurë, por vetëm trajtime për të lehtësuar përkohësisht simptomat. Më shumë se 35 milionë njerëz në mbarë botën kanë Alzheimer në forma të ndryshme, duke përfshirë rreth 5 milionë në SHBA. Këto shifra pritet të rriten me shpejtësi ndërsa popullsia moshohet.

“Biokimistja e madhe nga Shqipëria e vogël, po realizon me sukses projekte të jashtëzakonshme për barna të reja terapeutike me bazë proteina për trajtimin e sëmundjeve të ndryshme, përfshirë Alzheimerin.”

Kështu shkruante ditët e fundit buletini shkencor i Laboratorit Kombëtar të Los Alamos (laboratori ku u ndërtua bomba e parë atomike në botë që u përdor në Luftën e Dytë Botërore) për studiuesen shqiptare e diplomuar në fushën e biokimisë në SHBA, Sara Lamçe.

Ajo është diplomuar për biochemistry dhe është bërë e njohur në rrethet shkencore në SHBA, por jo vetëm për kërkime të sukseshme kimi teorik (computationalchemistryresearch) me objekt studimi rritjen e efikasitetit të monooksigjenës për prodhimin e prekursorëve të polimerit dhe përdorimin e teknologjisë së qelizave mikrobiale ‘Smart’. Arritjet e saj tashmë i kanë kapërcyer kufijtë e Laboratorit “Los Alamos National Laboratory B-11” (Bioenergjia dhe Shkencave Biome), ku ajo ka bërë kërkimet e famshme dhe kanë marrë rrugën e projekteve për tu zbatuar në praktikë.

Sara është diplomuar për biokimi dhe fillimisht ka bërë kërkime në kiminë kompjuterike, në Universitetin Seton Hall në Nju Xhersi ku ka bërë prezantime të shumëfishta dhe me zbulimet e saj interesante ka fituar disa çmime. Ajo ishte një nga pesë studiuesit që u vlerësuan maksimalisht për prezantimet e tyre kërkimore shkencore që u kualifikuan në Simpoziumin e 5 Marsit 2018 në Qendrën Shkencore të Lirisë dhe punon që këto zbulime ti zhvillojë në Departamentin e Laboratorit të Energjisë, në New Mexico duke i dhënë jetë një projekti që mbështet industrinë e biokarburanteve.


Sukseseve të biokimistes nga Shqipëria, faqja zyrtare e Kolegjit të Arteve dhe të Shkencës , “Seton HALL University” i ka kushtuar disa shkrime, në të cilat veçon kotributin e saj për këtë çeshtje shumë të ndjeshme në shoqërinë amerikane dhe në botë. “Për këto studime, Sara Lamcaj, bëhet e ditur aty, ka marrë çmimin në Proline dhe është zgjedhur për një stazh post-diplomë në Los Alamos National, Laboratory në New Mexico. Përveç ekspertizës në fushën e biologjisë molekulare dhe biokimisë, bashkë me drejtuesin e saj në këtë fushë, Profesor Barry, një ekspert i shquar ky në manipulimin e mikroalgave dhe metabolizmit të metaleve, tashmë Lamçaj vijon të punojë për zbulimin e algave si një alternativë e besueshme për karburantet tradicionale të naftës. Ajo është e vetmja praktikante e zgjedhur nga Programi i Praktikimit të Laboratorit të Universitetit të Shkencave të Departamentit të Energjisë, qendër shumë e njohur kjo e kërkimit shkencor në Shtetet e Bashkuara të Amerikës që daton që nga vitet 1940.

Sara Lamçaj pas praktikës në këtë qendër synon të bëhet anëtar në laborator deri në dy vjet, ndërsa shqyrton mundësitë për hapin e saj të ardhshëm për një karrierë kërkimore dhe përfundimin e dy studimeve që ka nisur.

Shkenctari, Stephen Kelty me emër të madh në Amerikë shprehet se të kesh Sarën pjesë të ekipit në këtë projekt të rëndësishëm është më shumë se kënaqësi. Projekti ynë kombinon elementë të kimisë, fizikës dhe shkencës kompjuterike ku Sara përshtatet në mënyrë të përkryer”.

Lamçaj ka përfunduar kërkimet mbi përdorimin e aminoacideve në barnat terapeutike dhe në Los Alamos vazhdon hulumtimet për algat si një alternativë të mundshme ndaj karburanteve me naftë.

Lamçaj është një avokate për mjedisin dhe është shumë e entuziazmuar për studimin e zëvendësimit të karburanteve dhe produkteve të derivateve të naftës dhe kthimin e dëmeve që njerëzit kanë pasur në mjedis. Ajo pohon se në Seton Hall ka zhvilluar disa miqësi të mrekullueshme dhe mundësi për të punuar dhe për t’u mësuar nga disa nga profesionistët më të mirë në fushën e biokimisë.

“Përvojat e mia në Seton Hall nga kryerja e hulumtimeve për dy vjet më kanë frymëzuar të përdor kuriozitetin për shkencën për të ndjekur një karrierë në kërkime”, shprehet ajo

Stephen Kelty, profesor në projektin për aminoacidet, thotë se Lamcaj shpejt kuptoi konceptet dhe metodat, duke u bërë pjesë integrale e ekipit dhe emërimi i Lamçaj në LosAlamos është një përshtatje e përsosur për të dhe dëshirat e saj kërkimore. Ajo shton profesori i shquar ka entuziazmin dhe këmbënguljen për të trajtuar probleme sfiduese dhe është një shkencëtare e talentuar.”

Prinderit e Sarës, Aleksandri dhe Dona

Sara Lamçe është vajza e një çifti nga Mallakastra që emigroi në Amerikë në mesin e viteve 90. Aleksandri, i ati i saj, ka shërbyer për shumë vite në Forcat e Armatosura në repartet më të skajshme të Shqipërisë dhe njihet si një oficer i talentuar që ka lënë gjurmë te shumë breza ushtarakësh për integritetin e spikatur dhe aftësitë e larta profesionale. Sakaq, Dona, e ëma e Sarës kujtohet nga të njohurit për cilësi e virtyte të larta gjatë kohës që ka shërbyer për komunitetin në zonat e largëta të vendit. Sara është krenare që është bija e tyre dhe shprehet se pa përkujdesjen dhe kontributin e prindërve nuk do të ishte kurrë kjo që është sot.

Kosova do t’i paguajë këstet e kredive Bankës Botërore deri në vitin 2031. Shuma e pagesës është rreth 19 milionë euro në vit, ndërlidhet me borxhet e trashëguara qysh nga koha e ish-Jugosllavisë.

Qeveria e Kosovës kishte marrë vetë në mënyrë vullnetare obligimin që të paguajë borxhin në vlerë prej 381 milionë euro, të trashëguar nga koha e ish-Jugosllavisë. Bëhet fjalë për disa projekte që në atë kohë ishin financuar nga Banka Botërore për t’u zbatuar në territorin e Kosovës.

Ndërkohë që pas shpalljes së pavarësisë, rreth 45 milionë euro janë borxhe të reja që Kosova ka marrë nga Banka Botërore për financimin e projekteve të ndryshme që nga viti 2010 e këndej, thotë Muharrem Shahini zëdhënës në Ministrinë e Financave.

Republika e Kosovës është anëtarësuar në Bankën Botërore rreth 16 muaj pas aktit të shpalljes së Deklaratës së Pavarësisë, në qershor të vitit 2009. Që nga dita e pranimit në këtë institucion financiar kanë filluar edhe pagesat e rregullta të kredisë.

 

Çështja e borxhit dhe se si duhet zgjidhur ky problem është diskutuar në negociatat në mes Prishtinës dhe Beogradit në procesin e udhëhequr nga Marti Ahtisari në Vjenë të Austrisë.

“Deri në gusht të këtij viti, shuma e paguar ndaj Bankës Botërore është 234 milionë euro në emër të borxhit të trashëguar. Pagesat e kësteve të rregullta kanë filluar në vitin 2009 dhe deri më tani, në emër të kryegjësë janë paguar 110.52 milionë euro, ndërsa në emër të interesit janë paguar 72.23 milionë euro”, tha Shahini.

“Përafërsisht, kësti vjetor është 19 milionë euro, shumë kjo që vjen duke u zvogëluar. Pagesat për këtë kredi pritet të përfundojnë në vitin 2031”, tha ai.

Fondet nga Banka Botërore, Qeveria e Kosovës i ka huazuar për realizimin e projekteve për sigurimin e ujit dhe projekte për bujqësi dhe zhvillim rural.

Banka Botërore vazhdimisht ka përkrahur projekte të ndryshme në Kosovë. I vetmi projekt që nuk ka arritur mbështetjen e këtij institucioni është fillimi i ndërtimit të Termocentralit “Kosova e Re”, edhe pse i gjithë projekti është realizuar me rekomandimet e Bankës Botërore.

Ekspertë për çështje ekonomike theksojnë se Qeveria e Kosovës është treguar e kujdesshme në kthimin e kësteve të kredisë ndaj institucionit më të rëndësishëm ndërkombëtar financiar, Bankës Botërore.

Berim Ramosaj, profesor në Universitetin e Prishtinës thotë , se kësti i kredisë është i përballueshëm për buxhetin e Kosovës. Duke marrë parasysh shumën e përgjithshme të borxhit ndërkombëtar, Ramosaj shprehet se Qeveria e Kosovës duhet të përgatisë projekte tjera konkrete, që të marrë borxh prej Bankës Botërore.



“Marrja e borxheve nga institucionet ndërkombëtare është e mundshme dhe besoj se nuk e dëmton aftësinë apo likuiditetin financiar, qoftë në nivel të buxhetit apo bruto produktit vendor në Kosovë. Prandaj unë e shoh të mundshme. Vetëm se duhet të përgatitet një listë vërtet e qëndrueshme të atyre projekteve që kanë efekt jo vetëm në rritjen ekonomike, por edhe në punësim dhe mirëqenien e qytetarëve të Kosovës”, tha Ramosaj.



Rritet Borxhi publik i Kosovës, arrin në 600 euro për kokë banori



Borxhi publik i Kosovës çdo vit po shënon rritje, edhe pse jo në mas të madhe. Sipas të dhënave zyrtare, deri në fund të majit të këtij viti ky borxh ka arritur në 1 miliard e 54 milionë euro.

Pavarësisht rritjes së shumës së borxhit, ai vlerësohet më i ulëti në rajon. Shprehur në përqindje, borxhi paraqet 16.54 për qind të Produktit të Përgjithshëm Bruto (PPB).






Deri sa në fund të vitit 2017, borxhi publik ishte 996.42 milionë euro dhe përbënte 14.58 për qind të PPB-së.

Sipas të dhënave të fundit, PPB-ja e Kosovës është 6.06 miliardë euro, apo mbi 3,400 euro për kokë banori. Por, llogaritur pjesëmarrjen e secilit qytetar në borxhin publik, del se çdo banor në Kosovë detyrohet me rreth 600 euro.

Zëvendëskryetarja e Komisioni për Buxhet dhe Financa në Kuvendin e Kosovës, Safete Hadërgjonaj, vlerëson se Borxhi publik është i ulët në raport me PPB.

Ajo në një përgjigje për Telegrafin, tha se edhe pse Borxhi publik i Kosovës ka shënuar rritje, megjithatë qëndron në nivele të ulëta në raport me PPB-në.

“Është e vërtet që ka rritje të Borxhit publik, mirëpo ky borxh në Kosovë është ende i ulët në raport me Produktin e Përgjithshëm Bruto”, tha për Telegrafi, Hadërgjonaj.

Ajo tërheq vërejtjen se Qeveria duhet të jetë e kujdesshme me harxhimin e këtyre mjeteve.


Humbje e përkohshme e flokëve? Shkaqet dhe shërimi

“Kosova ka hy në borxhe për projektet që janë në interes për vendin. Qeveria duhet të jetë e kujdesshme që këto mjetet që janë marrë borxh të shpenzohen në mënyrë efikase dhe efektive të jetë më e kujdesshme në krijimin e kushteve për realizimin e projekteve që janë paraparë të realizohen me këto mjete. Nuk është e arsyeshme që për shkak të procedurave dhe neglizhencës të mos realizohen projektet për të cilat Kosova ka hy borxh”, tha Hadërgjonaj.

Sipas njohësve të ekonomisë, investimi i paarsyeshëm i Borxhit Publik mund të shkaktojë probleme buxhetore.

Flamur Keqa, ekspert për çështje financiare, ka thënë , se Qeveria duhet të shtojë kujdesin lidhur me shtimin e borxhit.

“Edhe pse borxhi është ende është në suaza të kërkesave ndërkombëtare financiare, Qeveria duhet të shtoj kujdesin për shkak të rritjes graduale të borxhit”, tha Keqa.

Sipas tij, borxhi në vete ka kosto të caktuara.

“Duke pasur parasysh se si borxhi i brendshëm edhe ai i jashtëm ngërthejnë në vete kosto të caktuara financiare të cilat dallojnë mes tyre atëherë mjetet e marra borxh duhet investuar në projektet e parapara me marrëveshje apo në projekte kapitale të cilat gjenerojnë kthim më të larte se sa kostoja e borxhit. Investimi i paarsyeshëm ekonomikisht mund të shkaktoj probleme buxhetore në të ardhmen”, tha Flamur Keqa.

Kurse, zëdhënësi i Ministrisë së Financave, ka thënë për Telegrafin se Borxhi publik deri në fund të muajit maj kaloi vlerën e 1 miliard eurove.

“Në fund të muajit maj 2018 gjendja e borxhit shtetëror të Kosovës shënoi vlerën 1 miliard e 54 milion euro. Kjo njëherësh paraqet 16.54 për qind të Produktit të Përgjithshëm Bruto”, tha Shahini.

Huamarrja e borxhit, sipas tij, është në pajtim me Ligjin e Buxhetit 2018 dhe se parashikimet janë brenda kufijve të paracaktuara.

“Huamarrja e borxhit shtetëror është në pajtim me Ligjin e Buxhetit 2018, Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike dhe Ligjit për Borxhet Publik. Shumat që priten të tërhiqen nga huamarrja ndërkombëtare, shërbimi i borxhit dhe shumat që do të emetohet gjatë vitit në tregun e brendshëm janë të përfshira në Ligjin e Buxhetit, sipas parashikimeve dhe janë brenda limiteve të paracaktuara në Programin e Borxhit Shtetëror 2019-2021, në Ligjin për Menaxhimin e Financave Publike, dhe në Ligjin për Borxhet Publike”, tha zëdhënësi Muharrem Shahini.

Sipas Ministrisë së Financave, borxhi i brendshëm i huazuar përdoret për mbështetje buxhetore, ndërkaq borxhi ndërkombëtar i huazuar është i orientuar në financim të projekteve, që i takojnë sektorëve të ndryshëm dhe kryesisht lidhen me projekte prioritare siç janë projektet infrastrukturore, ujërat e zeza, furnizimi me ujë, shëndetësi, bujqësi, arsim, etj.

Edhe në Raportin e fundit të Progresit të Komisionit Evropian është thënë se Kosova ka një nivel relativisht të ulët të Borxhit Publik dhe nuk paraqitet ndonjë shkak për shqetësim.

Shqipëria dhe Serbia renditen në vendin e parë sa i përket përqindjes më të lartë të borxhit me një pjesëmarrje mbi 70 për qind të PBB-së, pasuar nga Mali i Zi me mbi 60 për qind dhe Bosnja dhe Hercegovina me mbi 40 për qind.

Ndryshe, sipas Ligjit për Borxhet publike, në asnjë rast shuma e papaguar e borxhit të përgjithshëm, nuk duhet të tejkalojë dyzet për qind të PBB-së.

Në rast se borxhi e tejkalon këtë përqindje, atëherë Qeveria duhet t’i paraqesë Kuvendit strategjinë për të kthyer Borxhin e Përgjithshëm nën pragun 40 për qind.

Ndryshe, borxhi publik i Republikës se Kosovës, vit pas viti po shënon rritje. Sipas të dhënave zyrtare në fund të vitit 2017, borxhi i përgjithshëm ka arritur vlerën 996 milionë euro, ose 17 për qind më shumë se në vitin 2106.