Kohë më parë në ambientet e Institutit Albanologjik u mbajt sesioni shkencor kushtuar Anton Çetës, njeriut të paqes dhe njohësit të mirëfilltë të folklorit shqiptar.
"Anton Çetta-figurë poliedrike e kulturës shqiptare" ishte tema, që i parapriu sesionit shkencor kushtuar themeluesit, autorit dhe patriotit të veprës humane të pajtimit të gjaqeve Anton Çettës. Kjo tryezë shkencore u mbajt dje nën organizimin e Institutit Albanologjik të Prishtinës-Dega e Folklorit, nën udhëheqjen e këshillit organizues: Prof.dr. Adem Zjenullahu, dr. Zymer Neziri, dr. Myzafere Mustafa, dr. Leontina Gega-Musa dhe dr. Arbnora Dushi.
Në fjalën e tij drejtori i Institutit Albanologjik,Prof.dr. Hysen Matoshi tha se Anton Çeta si njëri prej themeluesve të degës së folklorit dhe njëri prej udhëheqësve të këtij institucioni, u kthye në një prej veprimtarëve më të shquar të çështjes shqiptare.
"Ai është njeriu që afirmoi vlerat kulturore në rrafshine përparimit kombëtar, duke drejtuar lëvizjen e pajtimit të gjaqeve nëpër të gjitha pjesët e Kosovës. Vdekja e tij para 15 vjetëve nuk ndikoi në ndërprerjen e këtij misioni të veçantë sepse ai la pas miq dhe përkrahës të tjerë, që ruajnë me mburrje fjalën dhe veprën tij në pajtimin e vëllavrasjeve",- ka nënvizuar z. Matoshi duke vënë në pah vlerat dhe mburrjen që ndjejmë me emrin dhe aktivitetin e tij të shenjtë. Sesioni vazhdoi me leximin e kumtesave të cilat sipas Matoshit do të botohen në një vepër të veçantë që do ti dedikohet figurës poliedrike të Anton Çettës.
Në mungesë të dr. Don Lush Gjergjit kumtesën e tij me titull, "Efektet e pajtimit të gjaqeve", e lexoi sekretarja e Institutit, Arbnora Dushi. "Pata fatin e mirë dhe një dhuratë nga Zoti, që të isha përkrah njeriut dhe misionarit të paqes dhe dashurisë Anton Çettës, në lëvizjen e pajtimit të gjaqeve. Ai ishte mjeshtër në artin e komunikimit, përmes së cilit tregoi se motivimi dhe dashuria mund të bëjnë mrekulli",- u tha në kumtesën e Don Lush Gjergjit.
Prof.dr.Sadri Fetiu ishte referuesi i radhës i cili shpalos kumtesën me titull, "Ndihmesa e prof. Anton Çettës për studimin e baladës sonë popullore". "Si një nga themeluesit dhe njohësit më të mirë të folklorit, Anton Çetta mblodhi, kultivoi, studioi dhe hulumtoi në fushën e folklorit shqiptar, ndërsa rëndësi të veçantë i kushtoi baladës sonë popullore.
Është meritë e tij që i pari shënon emërtimet e këtyre baladave të cilat i trajtoi me një përqasje si tek baladat evropiane."- tha ndër të tjera prof. Fetiu. Sesionin e djeshëm të ndarë në dy seanca e pasuruan edhe më tej kumtesat tjera, të cilat vazhduan gjatë tërë ditës, ndërsa morën pjesë Prof.Dr.Myzafere Mustafa,prof.dr. Enver Mehmeti,prof.dr. Resmije Kryeziu,prof.dr. Fazli Syla, Zyemr Neziri, Rrustem Bersiha, Adem Zejnullahu, prof.dr.Shpresa Hoxha, Hamit Xhaferi, Zeqirja Neziri, Agron Xhagolli,prof.dr.
Sebahajdin Cena, prof.dr.Leontina Gega, Prof.Behram Hoti,prof.dr. Myrvete Dreshaj-Baliu,prof.dr. Ismaj Doda, Arbnora Dushi, prof.dr.Mehmet Rukiqi, Lush Culaj dhe Yrjet Bersiha.
Mr.sci.Flori Bruqi
2011-01-30
Musa Ahmetaj , “Doket e lindjes, dasmes dhe te vdekjes në Hogosht/ Dardanë-2009
Musa Ahmetaj ne kete liber morri ne shqyrtim tri ritet kryesore ne jeten e njeriut, lindjen, dasmen dhe vdekjen, akte keto te cilat autori i kundron ne rrafshin informativ dhe sintetizues permes pasqyrimit tradicional. Librit i paraprin një parathenie e shkurter e historikut te fshatit te tij te lindjes-Hogosht. Sipas te dhenave te autorit, Hogoshti eshte padyshim nje nga fshatrat me te vjetra e qe daton nga shekulli XIV, ne vitin 1930 Hogoshti kishte shkollë, xhami, 6-te shitore, bukëpjekës, teneqepunues si dhe servis te maqinave te rrobaqepesise “singer”, pra konsiderohej si vend me i zhvilluar ne krahasim me fshatrat e tjera te ketij regjioni dhe me gjere.
Musa Ahmetaj librin “Doket e lindjes, dasmes dhe të vdekjes ne Hogosht” e fillon me trajtimin e ritit te LINDJES, proces ky me te cilin edhe fillon jeta e njeriut. Ai kete e shikon qe nga shenjat e para qe iu paraqiten shtatezenes e deri tek lindja e femijes. Autori ne menyre te veçante pershkruan gezimin familjar e veçanerisht te çiftit bashkeshortor me te mesuar se gruaja ka mbetur shtatezene.
Per te mesuar gjinine e femijes shtatezena ne Hogosht sikunder edhe ne vende te tjera, sipas autorit bazohej ne disa fenomene e veprime te ndryshme te gruas siç ishte ndezja me lehtesim e zjarrit,levizja e femijes ne anen e djathte apo te majte te barkut, prova me idhezen e pules etj.
Shtatezena gjete bartjes se barres i kishte te ndaluara edhe disa veprime si; te kaloje mbi litar, mbi shkop, tëhallues, lagraçë,lopatë, madje as te kapercej burrin, t’i bjer maces, t’i kete me duart me miell,ta shikoj zjarrin, te hajë mish lepuri etj. Ajo duhej te vishej em kujdes edhe per shkak te syrit te keq (mesyeshit) sepse mund ta deshtonte edhe shtatezenine.
Një vend te veçante ketu ze edhe shterpesira e gruas që paraqiste barre te rende per bashkeshortin dhe familjen e tij. Çiftet e rinj benin te pamunuren per te pasur femije “t’u tymoje oxhaku”. Burri, nese gruaja nuk lindte femije, ai e dergonte neper teqe e tyrbe per t’i kryer veprimet e duhura, shkruanin hajmali, shkonin te grate qe e dinin zejen e sherimit me vegsh, merrnin gelqere te pashuar ne tri furra, te cilin e shuanin ne tri kusia dhe mbi to venin rroba te vjetra dhe ashtu qendronin ne temperatura te larta per ta larguar ftohjen ne menyre qe te kene femije.
...Me fillimin e dhimbjeve, gruaja se pari lajmeronte burrin, pastaj vjehrren e cila ftonte edhe ndonje grua tjeter per ta ndihmuar lindjen......
.........
Në pjesen e dyte te ketij libri, Musa Ahletaj shkruan per aktin e marteses, dasmen te cilen populli e ka konsideruar si obligimmoral e institucional qe kontribon ne qenesine e familjes dhe te kombit ngase trashegimtaret bejne lidhjen e brezave. Akti i martesave ne Hogosht shoqarohej me nje varg adetesh sikurse edhe ne shume vende te tjera te rajonit, si zgjedhja e vajzes, mesitnija, fjalenusja (ikrari), fejesa ose dorenusja, dergimi i parave, marrja e mases se rrobave, caktimi i kohes se dasmes, dergimi i petkave, pergaditja per dasme, ardhja dhe pritja e musafireve, thyerja e rruges nga ana e krushqeve, ardhja e nuses ne shtepine e dhendrrit, hyrja ne gjerdek, dita e pajes(çejzit), vizita e pare e familjareve te nuses etj.
.........................
Në pjesen e trete te librit, Doket e lindjes, dasmes dhe te vdekjes ne Hogosht, Musa Ahmetaj shkruan per VDEKJEN si akt i fundit i jetes qe shkaktondhembje e pikellim per familjen e te vdekurit dhe me gjerë.
Morti si proces natyror, i pashmangshem, ne nje menyre eshte nje permbyllje e rrugetimit jetesor te njeriut, ne kohe te veshtire a te mire, nga i cili rezultojne vlera te botes materiale e shpirterore per trashegimtaret, shoqerine dhe kombin.
Sipas te dhenave qe autori morri ne terren, mesohet se te semuarit para vdekjes i paraqiten shenjat paralajmeruese, manifestuar permes endrrave te ndryshme, te kengeve te shpendeve dhe britmes se kafsheve te shtepise te cilat me veprimet e tyre paralajmerojne mortin qe do te ndoshe ne ate shtepi.
Ne Hogosht, edhe ceremonialin mortor e shoqerojne nje mori adetesh e zakonesh si perhapja e lajmit per te vdekurin, ruajtja e kufomes, hapja e varrit, pjesemarrja ne varrim, vajtimi-pikellimi, larja e kufomes, varrimi, pas varrimit dhe ngushellimi si akte te fundit per te vdekurin.
Sikurse lindja, dasma edhe vdekja ne Hogosht dhe trevat tjera te Kosoves dhe me gjere, krahas zhvillimet ekonomiko-shoqeror ka psuar ndryshime te ndjeshme ne perputhje me hapat e kohes. Asnjeri prej ketyre riteve nuk shoqerohet me me adetet e zakonet sikur para dekadave, se paku per kohezgjatje, e as per dedikimet e tjera.
Në fund duhet thene se libri “doket e lindjes, te dasmes dhe te vdekjes ne Hogosht” e autorit Musa Ahmetaj ne fushen e etnologjise dhe te folklorit paraqet nje kontribut te shenueshem, autori i saj ceremonialin e lindjes, te dasmes dhe te vdekjes ne Hogosht nuk e veshtron krejt ndaras nga regjioni dhe me gjere por ne shume raste kto rite e procese te ndryshme i ve ne kontekst me te gjere edhe me ritet e ngjajshme neper vise te tjera te etnise sone, gje qe kesaj trajtese edhe me teper ia shtojne vleren, duke e bere ate me te kapshme, me domethenese ne aspektin informativ e kuptimor.
Prof.Dr. Adem Zejnullahu
Musa Ahmetaj librin “Doket e lindjes, dasmes dhe të vdekjes ne Hogosht” e fillon me trajtimin e ritit te LINDJES, proces ky me te cilin edhe fillon jeta e njeriut. Ai kete e shikon qe nga shenjat e para qe iu paraqiten shtatezenes e deri tek lindja e femijes. Autori ne menyre te veçante pershkruan gezimin familjar e veçanerisht te çiftit bashkeshortor me te mesuar se gruaja ka mbetur shtatezene.
Per te mesuar gjinine e femijes shtatezena ne Hogosht sikunder edhe ne vende te tjera, sipas autorit bazohej ne disa fenomene e veprime te ndryshme te gruas siç ishte ndezja me lehtesim e zjarrit,levizja e femijes ne anen e djathte apo te majte te barkut, prova me idhezen e pules etj.
Shtatezena gjete bartjes se barres i kishte te ndaluara edhe disa veprime si; te kaloje mbi litar, mbi shkop, tëhallues, lagraçë,lopatë, madje as te kapercej burrin, t’i bjer maces, t’i kete me duart me miell,ta shikoj zjarrin, te hajë mish lepuri etj. Ajo duhej te vishej em kujdes edhe per shkak te syrit te keq (mesyeshit) sepse mund ta deshtonte edhe shtatezenine.
Një vend te veçante ketu ze edhe shterpesira e gruas që paraqiste barre te rende per bashkeshortin dhe familjen e tij. Çiftet e rinj benin te pamunuren per te pasur femije “t’u tymoje oxhaku”. Burri, nese gruaja nuk lindte femije, ai e dergonte neper teqe e tyrbe per t’i kryer veprimet e duhura, shkruanin hajmali, shkonin te grate qe e dinin zejen e sherimit me vegsh, merrnin gelqere te pashuar ne tri furra, te cilin e shuanin ne tri kusia dhe mbi to venin rroba te vjetra dhe ashtu qendronin ne temperatura te larta per ta larguar ftohjen ne menyre qe te kene femije.
...Me fillimin e dhimbjeve, gruaja se pari lajmeronte burrin, pastaj vjehrren e cila ftonte edhe ndonje grua tjeter per ta ndihmuar lindjen......
.........
Në pjesen e dyte te ketij libri, Musa Ahletaj shkruan per aktin e marteses, dasmen te cilen populli e ka konsideruar si obligimmoral e institucional qe kontribon ne qenesine e familjes dhe te kombit ngase trashegimtaret bejne lidhjen e brezave. Akti i martesave ne Hogosht shoqarohej me nje varg adetesh sikurse edhe ne shume vende te tjera te rajonit, si zgjedhja e vajzes, mesitnija, fjalenusja (ikrari), fejesa ose dorenusja, dergimi i parave, marrja e mases se rrobave, caktimi i kohes se dasmes, dergimi i petkave, pergaditja per dasme, ardhja dhe pritja e musafireve, thyerja e rruges nga ana e krushqeve, ardhja e nuses ne shtepine e dhendrrit, hyrja ne gjerdek, dita e pajes(çejzit), vizita e pare e familjareve te nuses etj.
.........................
Në pjesen e trete te librit, Doket e lindjes, dasmes dhe te vdekjes ne Hogosht, Musa Ahmetaj shkruan per VDEKJEN si akt i fundit i jetes qe shkaktondhembje e pikellim per familjen e te vdekurit dhe me gjerë.
Morti si proces natyror, i pashmangshem, ne nje menyre eshte nje permbyllje e rrugetimit jetesor te njeriut, ne kohe te veshtire a te mire, nga i cili rezultojne vlera te botes materiale e shpirterore per trashegimtaret, shoqerine dhe kombin.
Sipas te dhenave qe autori morri ne terren, mesohet se te semuarit para vdekjes i paraqiten shenjat paralajmeruese, manifestuar permes endrrave te ndryshme, te kengeve te shpendeve dhe britmes se kafsheve te shtepise te cilat me veprimet e tyre paralajmerojne mortin qe do te ndoshe ne ate shtepi.
Ne Hogosht, edhe ceremonialin mortor e shoqerojne nje mori adetesh e zakonesh si perhapja e lajmit per te vdekurin, ruajtja e kufomes, hapja e varrit, pjesemarrja ne varrim, vajtimi-pikellimi, larja e kufomes, varrimi, pas varrimit dhe ngushellimi si akte te fundit per te vdekurin.
Sikurse lindja, dasma edhe vdekja ne Hogosht dhe trevat tjera te Kosoves dhe me gjere, krahas zhvillimet ekonomiko-shoqeror ka psuar ndryshime te ndjeshme ne perputhje me hapat e kohes. Asnjeri prej ketyre riteve nuk shoqerohet me me adetet e zakonet sikur para dekadave, se paku per kohezgjatje, e as per dedikimet e tjera.
Në fund duhet thene se libri “doket e lindjes, te dasmes dhe te vdekjes ne Hogosht” e autorit Musa Ahmetaj ne fushen e etnologjise dhe te folklorit paraqet nje kontribut te shenueshem, autori i saj ceremonialin e lindjes, te dasmes dhe te vdekjes ne Hogosht nuk e veshtron krejt ndaras nga regjioni dhe me gjere por ne shume raste kto rite e procese te ndryshme i ve ne kontekst me te gjere edhe me ritet e ngjajshme neper vise te tjera te etnise sone, gje qe kesaj trajtese edhe me teper ia shtojne vleren, duke e bere ate me te kapshme, me domethenese ne aspektin informativ e kuptimor.
Prof.Dr. Adem Zejnullahu
Prof. dr. Zymer Neziri :KONTRIBUTI I AKADEMIK REXHEP QOSJES NË NGRITJEN E KUADROVE SHKENCORE NË FUSHËN E FOLKLORISTIKËS
Kontributi i akademik Rexhep Qosjes edhe në ngritjen e kuadrove shkencore në folkloristikë është temë me interes për shqyrtim në këtë sesion shkencor, në kuadër të shënimit të 70-vjetorit të lindjes së këtij studiuesi të madh, sepse ai ka dhënë ndihmesë të çmuar edhe për ngritjen e kuadrove shkencore edhe në këtë fushë të dijes albanologjike. Ndihmesa e akad. Rexhep Qosjes në aftësimin e kuadrove shkencore në fushën e folkloristikës ka të bëjë kryesisht me punën e tij të mentorit në projekte në shkallë magjistrature e doktorate në Fakultetin e Filozofik, përkatësisht të Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, në cilësinë e profesorit ordinar në Degën e Letërsisë Shqipe, si dhe në Institutin Albanologjik të Prishtinës, në cilësinë e këshilltarit shkencor në Degën e Letërsisë. Kjo veprimtari e tij shtrihet në periudhën rreth 30-vjeçare, që nga fillimi i viteve ‘70 e këndej.
Fushat studimore në folkloristikë
Janë tri fusha të mëdha të studimeve në folkloristikë, të cilat janë trajtuar në kuadër të projekteve të kandidatëve të profesor Rexhep Qosjes, për magjistraturë ose doktoratë, siç janë: poezia epike legjendare, studimet teorike për figuracionin e stilin në poezinë popullore shqiptare, si dhe studimet krahasimtare, në rrafshin krahasues letërsi gojore-letërsi e shkruar.
1. Poezia epike legjendare. -Studimet për poezinë legjendare shqiptare në dy dekadat e fundit të shekullit të kaluar, me përkujdesjen e profesor Qosjes, shënuan rezultate të çmuara në shkencën e folkloristikës. Brenda projekteve hulumtuese shkencore të kandidatëve të prof. Qosjes, për poezinë epike legjendare është realizuar një projekt për baladën shqiptare dhe një tjetër për Eposin e Kreshnikëve: Poetika e baladës shqiptare (1987) dhe Poezia legjendare e Rugovës (1994). Realizues i projektit të parë është Sadri Fetiu, kurse i të dytit është Zymer Neziri, që të dy studiues të poezisë epike legjendare në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Këto projekte qenë disertacione doktoratash, të mbrojtura në Universitetin e Prishtinës, Fakulteti Filozofik përkatësisht i Filologjisë.
Rezultatet e mbërritura të kandidatit S. Fetiu në fushën e studimit të baladës popullore e sidomos të poetikës së saj, janë vlerësuar si studim monografik me interes të veçantë jo vetëm për ndriçimin e vlerave artistike e këtij lloji të poezisë sonë gojore legjendare dhe të folklorit tonë shumë të pasur, por edhe përgjithësisht të studimeve albanologjike. Në këtë vepër janë shtruar dhe janë shqyrtuar probleme me peshë të veçantë për baladën popullore shqiptare, për historikun e studimit të saj, për rrafshin krahasues me llojet e tjera të krijimtarisë popullore, për tipologjinë e saj, për funksionin e shtresave në strukturën e saj, për personazhin, konfliktin dhe strukturën kompozicionale.
Për projektin e kandidatit Z. Neziri, mentori R. Qosja ka theksuar se «ky disertacion i doktoratës sjell risi, sepse për herë të parë është shënuar në mënyrë të tërësishme poezia legjendare e një krahine siç është Rugova; për herë të parë është incizuar në bobina magnetofoni fondi i tërësishëm i poezisë legjendare në Rugovë....për herë të parë është bërë vjelja sistematike e të gjithë brezave të lahutarëve të gjallë që dinin këngë të eposit të lashtë; gjithashtu për herë të parë janë grumbulluar të dhënat biografike për të gjithë lahutarët e Rugovës prej vitit 1791-1946». Kjo është monografia e parë krahinore në studimet tona për Eposin e Kreshnikëve, ku konstatohet se Rugova është ndër rajonet më të pasura shqiptare me këngë të këtij lloji të epikës legjendare.
2. Studime teorike për figuracionin dhe stilin.-Puna e prof. Qosjes në specializimin e kuadrove shkencore në fushë të studimeve në poezinë lirike gojore dhe në figuracionin e saj poetik, në poezinë gojore epike historike, në poezinë epike legjendare të këngëve të kreshnikëve dhe të baladave, është gjithashtu një ndihmesë për t’i çuar përpara studimet tona, ndonëse të vonuara në krahasim me kulturat e tjera në juglindje të Evropës.
Projektet e realizuara janë: Personifikimi në poezinë popullore (gojore) shqipe (1975), Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë (1978), Stili dhe figuracioni i letërsisë popullore shqiptare (1984). Dy projektet e para janë tema magjistrature, kurse i treti është disertacion doktorate. Realizues i projektit të parë, për personifikimin, është Rrustem Berisha, kurse për të dytin, për krahasimin, është Zymer Neziri. Që të dyja këto projekte ishin njëkohësisht edhe projekte pune në Degën e Folklorit të Institutit Albanologjik të Prishtinës. Realizues edhe i projektit të tretë, për stilin dhe figuracionin, është Rrustem Berisha.
Projekti i magjistraturës, i kandidatit Rr. Berisha, Personifikimi në poezinë popullore (gojore) shqipe, me mentor profesor Qosjen, është vlerësuar si kontribut i rëndësishëm në studimin e personifikimit dhe të figuracionit në poezinë tonë popullore dhe është ndihmesë për shndritjen e njërës prej çështjeve më të rëndësishme teorike të krijimtarisë sonë gojore për personifikimet kozmike, personifikimet e objekteve dhe të bimëve, personifikimin e qenieve, personifikimet e abstraksioneve dhe personifikimet gjeografike.
Projekti Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë, i kandidatit Z. Neziri, është vlerësuar nga mentori Qosja kështu: «Nuk ka dyshim se punimi i magjistraturës, Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë, është një prej studimeve të rëndësishme të folkloristikës shqiptare mbi ndërtimin figurativ të vargut popullor, në këtë mes të vargut të lirikës popullore... Punimi i tij bëhet studim në të cilin ngriten probleme kapitale të folkloristikës sonë, madje të shkencës sonë të letërsisë në përgjithësi».
Profesor Qosja ka qenë mentor i kandidatit Rr. Berisha edhe për disertacionin e doktoratës, Stili dhe figuracioni i letërsisë popullore shqiptare, një projekt po ashtu i rëndësishëm për studimet tona në folkloristikë, për stilin e poezisë sonë popullore dhe për veçoritë e tij, për figuracionin e pasur të kësaj poezie, ku janë analizuar në veçanti krahasimi, epiteti, metafora, simboli, personifikimi, hiperbola, alegoria, ironia, antiteza, gradacioni etj.
3.Studime krahasimtare. -Në fushën e studimeve krahasimtare, në rrafshin krahasues letërsi gojore-letërsi e shkruar, prof. Qosja ka drejtuar projektin -Roli i letërsisë popullore në krijimtarinë e Fishtës (2002). Realizues i këtij hulumtimi shkencor është Jakup Sahiti. Kjo punë kërkimore-shkencore ishte disertacion i doktoratës, i mbrojtur në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Për kandidatin J. Sahiti, në referat thuhet se ai: «Shtron çështje të gojorësisë ose të oralitetit, si veçori karakteristike dhe thelbësore të letërsisë popullore ...dhe përfundon me konstatimin tashmë të njohur se gjatë historisë letërsia e kultivuar ka pasur lidhje të përhershme me krijimtarinë popullore, kurse analogjitë e tyre në subjekte, në heronj e në figura janë të padiskutueshme dhe janë të shkallës botërore.» Në vijim të referatit për këtë kandidat thuhet po ashtu: «Kandidati shtron edhe çështjen e komunikimit me qeniet mitike, nga lëvizin e veprojnë personazhet e Fishtës në kohën e luftës, fillimisht Ali pashë Gucia e pastaj të tjerët, të cilët u gjasojnë personazheve të eposit tonë heroik kur mbronin nderin, kullat dhe krahinën e sulmuar nga kralat e këndejdetit dhe të andejdetit.»
Edhe kandidatët që kanë kryer hulumtime dhe kërkime shkencore nga fusha e folkloristikës, me një mentor tjetër: Fazli Syla, Demush Shala, Nuhi Vinca, Enver Mehmeti, Faik Shkodra, Rahmi Tuda, Adem Zejnullahu, Bahri Brisku, Sabahajdin Cena, Mehmet Rukiqi, Myzafere Mustafa, Ali Ahmeti, Jahir Ahmeti, Leontina Gega, Arbnora Dushi etj. patën model mbërritjet intelektuale kulmore dhe punën hulumtuese-shkencore të akad. Rexhep Qosjes për përgatitjen e temave të tyre të magjistraturës ose të doktoratës në Universitetin e Prishtinës, pikërisht në Degën e Letërsisë, ku ai ishte edhe themelues dhe drejtues i studimeve pasdiplomike.
Përfundim
Në vitet ’70, në kuadër të studimeve të letërsisë në Universitetin e Prishtinës, profesor Rexhep Qosja krijoi bazat shkencore edhe për thellimin e studimeve në folkloristikë. Në këtë periudhë miratohen dhe realizohen për herë të parë projekte për studime në fusha të ndryshme për poezinë e për prozën gojore. Ndonëse me vonesë të konsiderueshme, aty fillojnë studimet monografike në poezinë gojore lirike, që janë të parat e këtij lloji në studimet shqiptare, dhe krijohen modele për studimet e para monografike krahinore në fushë të epikës gojore, sidomos të Eposit të Kreshnikëve. Po ashtu krijohen modele edhe për studime të mëtutjeshme në fushë të baladës popullore shqiptare dhe të poetikës së saj. Gjatë kësaj kohe zgjerohen bazat për studime teorike-letrare dhe teorike-estetike, që ishin pikë mbështetëse edhe në studimet në folkloristikë. Kjo shkollë e Prishtinës, po e quaj kështu kushtimisht, krah i asaj të Tiranës, është e lidhur ngushtë me akad. Rexhep Qosjen e me emrin e tij.
Prandaj, duhet të konstatohet se nuk mund të shkruhet historia e folkloristikës pa e pasur parasysh edhe ndihmesën e akad. Rexhep Qosjes. Nuk mund të shkruhet as historia e studimeve stilistike në poezinë tonë popullore pa e përmendur edhe ndihmesën e prof. Qosjes. As historia e studimeve të figuracionit në poezinë tonë popullore nuk mund të shkruhet pa e theksuar ndihmesën e prof. Qosjes.
Kur të shkruhet historia e studimeve të epikës heroike të Eposit të Kreshnikëve, duhet mbështetur edhe në ndihmesën e prof. Qosjes. Edhe kur të shkruhet historia e studimeve të baladës popullore shqiptare dhe të poetikës së saj duhet vlerësuar ndihmesën e prof. Qosjes. Gjithashtu, edhe kur të shkruhet as historia e studimeve krahasuese letërsi e shkruar-letërsi gojore, duhet shndritur ndihmesën e prof. Qosjes.
Dhe, në fund të kësaj kumtese, dua të them se po ashtu nuk mund të shkruhet as historia e studimeve pasdiplomike në Prishtinë për përgatitjen e kuadrove shkencore-arsimore në letërsi, po edhe në folkloristikë, pa e përmendur afërsinë pedagogjike të prof. Qosjes me studentët, që është afërsi e rrallë në Universitetin e Prishtinës, kurse gatishmëria e tij për t’i ndihmuar kandidatët është veçori po ashtu shumë e rrallë e arsimtarëve në këtij universiteti në të gjithë brezat e tij, që nga themelimi e deri më sot.
Bibliografia
Adem Zejnullahu, Krijimtaria gojore dhe proza e shkruar shqiptare në Jugosllavi, recensues prof. dr. Shefqet Pllana, prof, dr. Fazli Syla, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1987, 242 f.
Mr. Ali Ahmeti, Vajtimet dhe gjëmat shqiptare të Plavës dhe Gucisë, recensorë mr. Sadri Fetiu, mr. Ismail Doda, «Pobjeda», Titograd, 1986, 188 f.
Ali Ahmeti, Letërsia gojore e krahinës së Plavës e të Gucisë, recensues dr. Zymer Neziri, dr. Sadri Fetiu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2oo4, 285 f.
Mr. Arbnora Dushi, Elemente të epikës gojore në prozën e Ismail Kadaresë, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Kujtim Rrahmani, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2004, 156 f.
Dr. Bahri Brisku, Deti dhe detarët në letërsinë popullore shqiptare, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Adem Zejnullahu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2006, 296 f.
Demush Shala, Rreth këngëve kreshnike shqiptare, recensorë Anton Berisha, Ali Aliu, «Rilindja», Redaksia e botimeve, Prishtinë, 1985, 335 f.
Dr. Faik Shkodra, Përkime midis letërsisë popullore dhe poezisë së shkruar shqipe, recensues Rexhep Qosja, prof. dr. Gjergj Zheji, prof. dr. Agim Vinca, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1995, 334 f.
Dr. Fazli Syla, Poezia popullore shqiptare e kaçakëve, recensues dr.Anton Berisha, mr. Sadri Fetiu, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1982, 191 f.
Mr. Jahir Ahmeti, Poezia popullore e fëmijëve, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Enver Mehmeti, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1997, f. 139.
Jakup Sahiti, Roli i letërsisë popullore në krijimtarinë e Gjergj Fishtës, disertacion i
doktoratës, dorëshkrim, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2002, 436 f.
Refarati i Komisionit: akad. Prof. dr. Rexhep Qosja, këshilltar shkencor, dr. Shefkije Islamaj, bashkëpunëtore shkencore, dr. Zymer Neziri, bashkëpunëtor i lartë shkencor, për kandidatin Jakup Sahiti, Roli i letërsisë popullore në krijimtarinë e Gjergj Fishtës, doktoratë, dorëshkrim, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, më 14.5.2002.
Dr. sc. Jusuf Vatovci, Leksikon i magjistrave dhe i doktorëve të shkencave në trojet shqiptare jashtë Shqipërisë 1430-1995, botim i autorit, Prishtinë, 1998.
Mr. Leontina Gega, Përkimet e letërsisë gojore me poezinë e shkruar për fëmijë:Rexhep Hoxha, Vehbi Kikaj, Rifat Kukaj, recensues dr. Myzafere Mustafa, dr, Adem Zejnullahu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2004, 2006 f.
Mehmet Rukiqi, Krijues dhe bartës të tregimeve popullore në Drenicë, recensues prof. dr. Fazli Syla, prof. dr. Enver Mehmeti, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1998, 308 f.
Dr. Myzafere Mustafa, Përralla shqiptare, poetikja dhe mitikja, recensues dr. Anton Berisha, prof. dr. Enver Mehmeti, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 312 f.
Nuhi Vinca, Lirika popullore shqiptare në regjionin e Strugës, recensues Rexhep Qosja, «Flaka e vëllazërimit», Shkup, 1992, 111 f.
Nuhi Vinca, Lirika popullore shqiptare e dashurisë, recensues prof. dr. Shefqet Pllana, dr. Adem Zejnulllahu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1989, 456 f.
Rahmi Tuda, Çështje paremiologjike, Bashkësia Kulturore Shqiptare e Tetovës, Shkup, 1995, 166 f.
Rahmi Tuda, Vlerat estetike të poezisë sonë legjendare, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Enver Mehmeti, «Flaka e vëllazërimit», Redaksia e botimeve, Shkup, 1993, 175 f.
Rrustem Berisha, Personifikimi në poezinë popullore shqipe, recensentë Ali Aliu, Ibrahim Rugova, Rilindja, Redaksia e botimeve, Prishtinë, 1976, 182 f.
Dr. Rrustem Berisha, Stili dhe figuracioni i poezisë popullore shqiptare, recensentë dr. Rexhep Qosja, këshilltar shkencor, dr. Fazli Syla, bashkëpunëtor i lartë shkencor, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1986, 323 f.
Dr. Sadri Fetiu, Poetika e baladës popullore shqiptare, recensentë akademik Rexhep Qosja, dr. Fazli Syla, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1987, 289 f.
Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Filologjisë, 35 vjet të Fakultetit të Filologjisë (1960-1995), materialet i mblodhi dhe i mbarështoi prof. dr. Fadil Raka, Prishtinë, 1995.
Referati i Komisionit: prof. dr. Rexhep Qosja, prof. dr. Shefqet Pllana, prof. dr. Ali Aliu, për kandidatin Zymer Neziri, Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë, magjistraturë, dorëshkrim, Fakulteti Filozofik i Universitetit të Prishtinës, Prishtinë, më 30. 11. 1979.
Referati i Komisionit: akad. prof. dr. Rexhep Qosja, prof. dr. Fazli Syla, doc. dr. Enver Mehmeti, për kandidatin Zymer Neziri, Poezia legjendare e Rugovës,doktoratë, dorëshkrim (1994), Fakulteti i Filologjisë i Universitetit të Prishtinës, Prishtinë, më 9. 6. 1995.
Zymer Neziri, Poezia epike legjendare e Rugovës, disertacion i doktoratës, dorëshkrim, Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë, 1994, 248 f.
Zymer Ujkan Neziri, Poetika e krahasimit. Figura e krahasimit në këngët tona popullore të dashurisë, recensues akad. prof. dr. Rexhep Qosja, akad. prof. Alfred Uçi, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2004, 301 f.
Fushat studimore në folkloristikë
Janë tri fusha të mëdha të studimeve në folkloristikë, të cilat janë trajtuar në kuadër të projekteve të kandidatëve të profesor Rexhep Qosjes, për magjistraturë ose doktoratë, siç janë: poezia epike legjendare, studimet teorike për figuracionin e stilin në poezinë popullore shqiptare, si dhe studimet krahasimtare, në rrafshin krahasues letërsi gojore-letërsi e shkruar.
1. Poezia epike legjendare. -Studimet për poezinë legjendare shqiptare në dy dekadat e fundit të shekullit të kaluar, me përkujdesjen e profesor Qosjes, shënuan rezultate të çmuara në shkencën e folkloristikës. Brenda projekteve hulumtuese shkencore të kandidatëve të prof. Qosjes, për poezinë epike legjendare është realizuar një projekt për baladën shqiptare dhe një tjetër për Eposin e Kreshnikëve: Poetika e baladës shqiptare (1987) dhe Poezia legjendare e Rugovës (1994). Realizues i projektit të parë është Sadri Fetiu, kurse i të dytit është Zymer Neziri, që të dy studiues të poezisë epike legjendare në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Këto projekte qenë disertacione doktoratash, të mbrojtura në Universitetin e Prishtinës, Fakulteti Filozofik përkatësisht i Filologjisë.
Rezultatet e mbërritura të kandidatit S. Fetiu në fushën e studimit të baladës popullore e sidomos të poetikës së saj, janë vlerësuar si studim monografik me interes të veçantë jo vetëm për ndriçimin e vlerave artistike e këtij lloji të poezisë sonë gojore legjendare dhe të folklorit tonë shumë të pasur, por edhe përgjithësisht të studimeve albanologjike. Në këtë vepër janë shtruar dhe janë shqyrtuar probleme me peshë të veçantë për baladën popullore shqiptare, për historikun e studimit të saj, për rrafshin krahasues me llojet e tjera të krijimtarisë popullore, për tipologjinë e saj, për funksionin e shtresave në strukturën e saj, për personazhin, konfliktin dhe strukturën kompozicionale.
Për projektin e kandidatit Z. Neziri, mentori R. Qosja ka theksuar se «ky disertacion i doktoratës sjell risi, sepse për herë të parë është shënuar në mënyrë të tërësishme poezia legjendare e një krahine siç është Rugova; për herë të parë është incizuar në bobina magnetofoni fondi i tërësishëm i poezisë legjendare në Rugovë....për herë të parë është bërë vjelja sistematike e të gjithë brezave të lahutarëve të gjallë që dinin këngë të eposit të lashtë; gjithashtu për herë të parë janë grumbulluar të dhënat biografike për të gjithë lahutarët e Rugovës prej vitit 1791-1946». Kjo është monografia e parë krahinore në studimet tona për Eposin e Kreshnikëve, ku konstatohet se Rugova është ndër rajonet më të pasura shqiptare me këngë të këtij lloji të epikës legjendare.
2. Studime teorike për figuracionin dhe stilin.-Puna e prof. Qosjes në specializimin e kuadrove shkencore në fushë të studimeve në poezinë lirike gojore dhe në figuracionin e saj poetik, në poezinë gojore epike historike, në poezinë epike legjendare të këngëve të kreshnikëve dhe të baladave, është gjithashtu një ndihmesë për t’i çuar përpara studimet tona, ndonëse të vonuara në krahasim me kulturat e tjera në juglindje të Evropës.
Projektet e realizuara janë: Personifikimi në poezinë popullore (gojore) shqipe (1975), Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë (1978), Stili dhe figuracioni i letërsisë popullore shqiptare (1984). Dy projektet e para janë tema magjistrature, kurse i treti është disertacion doktorate. Realizues i projektit të parë, për personifikimin, është Rrustem Berisha, kurse për të dytin, për krahasimin, është Zymer Neziri. Që të dyja këto projekte ishin njëkohësisht edhe projekte pune në Degën e Folklorit të Institutit Albanologjik të Prishtinës. Realizues edhe i projektit të tretë, për stilin dhe figuracionin, është Rrustem Berisha.
Projekti i magjistraturës, i kandidatit Rr. Berisha, Personifikimi në poezinë popullore (gojore) shqipe, me mentor profesor Qosjen, është vlerësuar si kontribut i rëndësishëm në studimin e personifikimit dhe të figuracionit në poezinë tonë popullore dhe është ndihmesë për shndritjen e njërës prej çështjeve më të rëndësishme teorike të krijimtarisë sonë gojore për personifikimet kozmike, personifikimet e objekteve dhe të bimëve, personifikimin e qenieve, personifikimet e abstraksioneve dhe personifikimet gjeografike.
Projekti Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë, i kandidatit Z. Neziri, është vlerësuar nga mentori Qosja kështu: «Nuk ka dyshim se punimi i magjistraturës, Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë, është një prej studimeve të rëndësishme të folkloristikës shqiptare mbi ndërtimin figurativ të vargut popullor, në këtë mes të vargut të lirikës popullore... Punimi i tij bëhet studim në të cilin ngriten probleme kapitale të folkloristikës sonë, madje të shkencës sonë të letërsisë në përgjithësi».
Profesor Qosja ka qenë mentor i kandidatit Rr. Berisha edhe për disertacionin e doktoratës, Stili dhe figuracioni i letërsisë popullore shqiptare, një projekt po ashtu i rëndësishëm për studimet tona në folkloristikë, për stilin e poezisë sonë popullore dhe për veçoritë e tij, për figuracionin e pasur të kësaj poezie, ku janë analizuar në veçanti krahasimi, epiteti, metafora, simboli, personifikimi, hiperbola, alegoria, ironia, antiteza, gradacioni etj.
3.Studime krahasimtare. -Në fushën e studimeve krahasimtare, në rrafshin krahasues letërsi gojore-letërsi e shkruar, prof. Qosja ka drejtuar projektin -Roli i letërsisë popullore në krijimtarinë e Fishtës (2002). Realizues i këtij hulumtimi shkencor është Jakup Sahiti. Kjo punë kërkimore-shkencore ishte disertacion i doktoratës, i mbrojtur në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Për kandidatin J. Sahiti, në referat thuhet se ai: «Shtron çështje të gojorësisë ose të oralitetit, si veçori karakteristike dhe thelbësore të letërsisë popullore ...dhe përfundon me konstatimin tashmë të njohur se gjatë historisë letërsia e kultivuar ka pasur lidhje të përhershme me krijimtarinë popullore, kurse analogjitë e tyre në subjekte, në heronj e në figura janë të padiskutueshme dhe janë të shkallës botërore.» Në vijim të referatit për këtë kandidat thuhet po ashtu: «Kandidati shtron edhe çështjen e komunikimit me qeniet mitike, nga lëvizin e veprojnë personazhet e Fishtës në kohën e luftës, fillimisht Ali pashë Gucia e pastaj të tjerët, të cilët u gjasojnë personazheve të eposit tonë heroik kur mbronin nderin, kullat dhe krahinën e sulmuar nga kralat e këndejdetit dhe të andejdetit.»
Edhe kandidatët që kanë kryer hulumtime dhe kërkime shkencore nga fusha e folkloristikës, me një mentor tjetër: Fazli Syla, Demush Shala, Nuhi Vinca, Enver Mehmeti, Faik Shkodra, Rahmi Tuda, Adem Zejnullahu, Bahri Brisku, Sabahajdin Cena, Mehmet Rukiqi, Myzafere Mustafa, Ali Ahmeti, Jahir Ahmeti, Leontina Gega, Arbnora Dushi etj. patën model mbërritjet intelektuale kulmore dhe punën hulumtuese-shkencore të akad. Rexhep Qosjes për përgatitjen e temave të tyre të magjistraturës ose të doktoratës në Universitetin e Prishtinës, pikërisht në Degën e Letërsisë, ku ai ishte edhe themelues dhe drejtues i studimeve pasdiplomike.
Përfundim
Në vitet ’70, në kuadër të studimeve të letërsisë në Universitetin e Prishtinës, profesor Rexhep Qosja krijoi bazat shkencore edhe për thellimin e studimeve në folkloristikë. Në këtë periudhë miratohen dhe realizohen për herë të parë projekte për studime në fusha të ndryshme për poezinë e për prozën gojore. Ndonëse me vonesë të konsiderueshme, aty fillojnë studimet monografike në poezinë gojore lirike, që janë të parat e këtij lloji në studimet shqiptare, dhe krijohen modele për studimet e para monografike krahinore në fushë të epikës gojore, sidomos të Eposit të Kreshnikëve. Po ashtu krijohen modele edhe për studime të mëtutjeshme në fushë të baladës popullore shqiptare dhe të poetikës së saj. Gjatë kësaj kohe zgjerohen bazat për studime teorike-letrare dhe teorike-estetike, që ishin pikë mbështetëse edhe në studimet në folkloristikë. Kjo shkollë e Prishtinës, po e quaj kështu kushtimisht, krah i asaj të Tiranës, është e lidhur ngushtë me akad. Rexhep Qosjen e me emrin e tij.
Prandaj, duhet të konstatohet se nuk mund të shkruhet historia e folkloristikës pa e pasur parasysh edhe ndihmesën e akad. Rexhep Qosjes. Nuk mund të shkruhet as historia e studimeve stilistike në poezinë tonë popullore pa e përmendur edhe ndihmesën e prof. Qosjes. As historia e studimeve të figuracionit në poezinë tonë popullore nuk mund të shkruhet pa e theksuar ndihmesën e prof. Qosjes.
Kur të shkruhet historia e studimeve të epikës heroike të Eposit të Kreshnikëve, duhet mbështetur edhe në ndihmesën e prof. Qosjes. Edhe kur të shkruhet historia e studimeve të baladës popullore shqiptare dhe të poetikës së saj duhet vlerësuar ndihmesën e prof. Qosjes. Gjithashtu, edhe kur të shkruhet as historia e studimeve krahasuese letërsi e shkruar-letërsi gojore, duhet shndritur ndihmesën e prof. Qosjes.
Dhe, në fund të kësaj kumtese, dua të them se po ashtu nuk mund të shkruhet as historia e studimeve pasdiplomike në Prishtinë për përgatitjen e kuadrove shkencore-arsimore në letërsi, po edhe në folkloristikë, pa e përmendur afërsinë pedagogjike të prof. Qosjes me studentët, që është afërsi e rrallë në Universitetin e Prishtinës, kurse gatishmëria e tij për t’i ndihmuar kandidatët është veçori po ashtu shumë e rrallë e arsimtarëve në këtij universiteti në të gjithë brezat e tij, që nga themelimi e deri më sot.
Bibliografia
Adem Zejnullahu, Krijimtaria gojore dhe proza e shkruar shqiptare në Jugosllavi, recensues prof. dr. Shefqet Pllana, prof, dr. Fazli Syla, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1987, 242 f.
Mr. Ali Ahmeti, Vajtimet dhe gjëmat shqiptare të Plavës dhe Gucisë, recensorë mr. Sadri Fetiu, mr. Ismail Doda, «Pobjeda», Titograd, 1986, 188 f.
Ali Ahmeti, Letërsia gojore e krahinës së Plavës e të Gucisë, recensues dr. Zymer Neziri, dr. Sadri Fetiu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2oo4, 285 f.
Mr. Arbnora Dushi, Elemente të epikës gojore në prozën e Ismail Kadaresë, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Kujtim Rrahmani, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2004, 156 f.
Dr. Bahri Brisku, Deti dhe detarët në letërsinë popullore shqiptare, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Adem Zejnullahu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2006, 296 f.
Demush Shala, Rreth këngëve kreshnike shqiptare, recensorë Anton Berisha, Ali Aliu, «Rilindja», Redaksia e botimeve, Prishtinë, 1985, 335 f.
Dr. Faik Shkodra, Përkime midis letërsisë popullore dhe poezisë së shkruar shqipe, recensues Rexhep Qosja, prof. dr. Gjergj Zheji, prof. dr. Agim Vinca, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1995, 334 f.
Dr. Fazli Syla, Poezia popullore shqiptare e kaçakëve, recensues dr.Anton Berisha, mr. Sadri Fetiu, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1982, 191 f.
Mr. Jahir Ahmeti, Poezia popullore e fëmijëve, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Enver Mehmeti, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1997, f. 139.
Jakup Sahiti, Roli i letërsisë popullore në krijimtarinë e Gjergj Fishtës, disertacion i
doktoratës, dorëshkrim, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2002, 436 f.
Refarati i Komisionit: akad. Prof. dr. Rexhep Qosja, këshilltar shkencor, dr. Shefkije Islamaj, bashkëpunëtore shkencore, dr. Zymer Neziri, bashkëpunëtor i lartë shkencor, për kandidatin Jakup Sahiti, Roli i letërsisë popullore në krijimtarinë e Gjergj Fishtës, doktoratë, dorëshkrim, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, më 14.5.2002.
Dr. sc. Jusuf Vatovci, Leksikon i magjistrave dhe i doktorëve të shkencave në trojet shqiptare jashtë Shqipërisë 1430-1995, botim i autorit, Prishtinë, 1998.
Mr. Leontina Gega, Përkimet e letërsisë gojore me poezinë e shkruar për fëmijë:Rexhep Hoxha, Vehbi Kikaj, Rifat Kukaj, recensues dr. Myzafere Mustafa, dr, Adem Zejnullahu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 2004, 2006 f.
Mehmet Rukiqi, Krijues dhe bartës të tregimeve popullore në Drenicë, recensues prof. dr. Fazli Syla, prof. dr. Enver Mehmeti, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1998, 308 f.
Dr. Myzafere Mustafa, Përralla shqiptare, poetikja dhe mitikja, recensues dr. Anton Berisha, prof. dr. Enver Mehmeti, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 312 f.
Nuhi Vinca, Lirika popullore shqiptare në regjionin e Strugës, recensues Rexhep Qosja, «Flaka e vëllazërimit», Shkup, 1992, 111 f.
Nuhi Vinca, Lirika popullore shqiptare e dashurisë, recensues prof. dr. Shefqet Pllana, dr. Adem Zejnulllahu, Instituti Albanologjik i Prishtinës , Prishtinë, 1989, 456 f.
Rahmi Tuda, Çështje paremiologjike, Bashkësia Kulturore Shqiptare e Tetovës, Shkup, 1995, 166 f.
Rahmi Tuda, Vlerat estetike të poezisë sonë legjendare, recensues dr. Sadri Fetiu, dr. Enver Mehmeti, «Flaka e vëllazërimit», Redaksia e botimeve, Shkup, 1993, 175 f.
Rrustem Berisha, Personifikimi në poezinë popullore shqipe, recensentë Ali Aliu, Ibrahim Rugova, Rilindja, Redaksia e botimeve, Prishtinë, 1976, 182 f.
Dr. Rrustem Berisha, Stili dhe figuracioni i poezisë popullore shqiptare, recensentë dr. Rexhep Qosja, këshilltar shkencor, dr. Fazli Syla, bashkëpunëtor i lartë shkencor, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1986, 323 f.
Dr. Sadri Fetiu, Poetika e baladës popullore shqiptare, recensentë akademik Rexhep Qosja, dr. Fazli Syla, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1987, 289 f.
Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Filologjisë, 35 vjet të Fakultetit të Filologjisë (1960-1995), materialet i mblodhi dhe i mbarështoi prof. dr. Fadil Raka, Prishtinë, 1995.
Referati i Komisionit: prof. dr. Rexhep Qosja, prof. dr. Shefqet Pllana, prof. dr. Ali Aliu, për kandidatin Zymer Neziri, Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë, magjistraturë, dorëshkrim, Fakulteti Filozofik i Universitetit të Prishtinës, Prishtinë, më 30. 11. 1979.
Referati i Komisionit: akad. prof. dr. Rexhep Qosja, prof. dr. Fazli Syla, doc. dr. Enver Mehmeti, për kandidatin Zymer Neziri, Poezia legjendare e Rugovës,doktoratë, dorëshkrim (1994), Fakulteti i Filologjisë i Universitetit të Prishtinës, Prishtinë, më 9. 6. 1995.
Zymer Neziri, Poezia epike legjendare e Rugovës, disertacion i doktoratës, dorëshkrim, Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë, 1994, 248 f.
Zymer Ujkan Neziri, Poetika e krahasimit. Figura e krahasimit në këngët tona popullore të dashurisë, recensues akad. prof. dr. Rexhep Qosja, akad. prof. Alfred Uçi, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2004, 301 f.
KËRSHËRIA NË PAJTIM ME MUNDËSINË
PANTEONI I RRALLUAR
AKADEMIK RPOF.DR. REXHEP QOSJA
Në letërsinë tonë akoma nuk kemi pasur ndonjë shkrimtar që ka sjellë farë befasie të posaçme me seriozitetin e nisjeve krijuese dhe dukuri të tilla, sigurisht, nuk mund të priten edhe për një kohë, pak a shumë, të gjatë. Për shkak të kushteve në të cilat janë rritur, shkrimtarët tanë piqen ngadalë, prandaj edhe shkrimet e tyre të para, shpesh, nëse jo gjithmonë, janë trajtuar si përpjekje krijuese. As Adem Zejnullahu nuk bën përjashtim prej kësaj dukurie të përgjithshme, megjithëse vjershat e përmbledhjes së tij të parë, Kur zgjohen ernat, janë diçka më tepër se sa përpjekje. Hapi i parë i këtij poeti të ri është, pak a shumë, serioz dhe këtë më së miri e dëshmon kujdesi i tij ndaj punës që ka bërë, disiplina që ka treguar gjatë gëdhendjes së vjershave. Ai ka pritur ta botojë përmbledhjen e parë në moshën kur, këtu ndër ne, mund të jeshë krijues serioz, por edhe kritik i krijimtarisë së vet. Ato gabimet që mund të vërehen tek fillestarët tanë në librin e tij janë të rralla dhe, në qoftë se ekzistojnë, atëherë janë shumë më të vogla se tek disa moshatarë të tij.
Përkushtimin krijues të Adem Zejnullahut e dëshmon edhe interesimi i tij pjesërisht i gjerë që ka treguar për motive dhe probleme të ndryshme jetësore. Ai nuk është ndalur vetëm në shprehjen e ndjenjave dhe përjetimeve thjesht intime, subjektive, por e ka çelur zemrën edhe ndaj problemeve të ndryshme jetësore që janë shfaqur dhe shfaqen në realitetin tonë. Edhe pse nuk e ka shumë të gjerë rrethin e motiveve të frymëzimit, kryesore është se Adem Zejnullahu e sheh edhe botën e jashtme e jo vetëm botën e zemrës së vet. Për këtë shkak lirika e tij realizohet kur në planin subjektiv, e kur në planin objektiv dhe i shpreh të dy format e disponimit: harenë e gëzimin rinor, por edhe dhembjen e lehtë që në këtë mes është njëfarë peshe intelektuale e vargjeve të tij. Për poezinë e Adem Zejnullahut mund të thuhet ashtu siç thotë ai pak naivisht për zemrën njerëzore në vjershën e disponimit romantik me titull Zemra:
Herë buzëqesh si lulja e majit
Herë rënkon në jone të vajit.
Ngazëllimin rinor dhe optimizmin jetësor ai e ka motivuar nëpër pjesën më të madhe të vjershave të kësaj përmbledhje me ndryshimet e shquara pozitive që janë bërë në jetën e popullit të tij. Duke qenë vargje të një rilindje jetësore është e kuptueshme pse nëpër këtë pjesë vjershash më së shpeshti përsëriten fjalët rreze, lule, diell, rini, e të tjera. Me drita të çelura e ka këngëtuar Adem Zejnullahu edhe vendlindjen e vet, e cila në kujtesë i lajmërohet si një kopsht i bukur prej të cilit ka marrë me vete mbresa të paharruara përnga pesha e tyre. Një ngjyrë tjetër të disponimit kanë poezitë në të cilat ai zhvillon njëfarë dialogu intim me të kaluarën. Në raste të këtilla ai kthehet më i mrrolur, më serioz dhe vargjet e tij e shprehin përvojën e një poeti i cili të duket se e ka shijuar jetën në shumë aspekte të saj. Kur e ven historinë para gjyqit të vet poetik, ai, si edhe shumica e poetëve tanë të tjerë, mund të thotë me ndjenjën e dhembjes se:
Kjo tokë kishte erë lule gjaku
Dhe rrugë të thella humnere;
(Kjo tokë)
Më i kthjellët nuk kthehet Adem Zejnullahu as në rastet kur provon të shpupurishën nëpër ndjenjat intime. Kurdo gjendet i vetmuar ai e ndjen veten të pikëlluar, por kurrë jo aq sa ta quajë veten të dëshpëruar. Një disiplinë të këtillë të ndjenjës e ka treguar ai në vjershën Zogu i vetmuem, në të cilën shihet se edhe vetmia e drejton orientimin e tij nga bota e jashtme dhe kujtimet:
Duert i shtrij diku kah lindjet
Me i zanë n´kalim
Kalor´sit që i shkelin grindjet.
Përkundër krijuesve filllestarë që fillojnë të vjershërojnë me shprehje të fryra dhe ndjenja të çjerra, Adem Zejnullahu është prej sojit të poetëve që në pjesën më të madhe të rasteve janë në gjendje t´i frenojnë ndjenjat rinore dhe mos të dalin kurrë në skaje. Atë gabimin, të cilin esteti anglez Raskin e ka quajtur gabim që e shkakton ndjenja, në vjershat e tij fare rrallë mund ta diktojmë. Adem Zejnullahut asnjëherë nuk i ka ndodhur, ashtu siç u ndodh fillestarëve, zakonisht, që prej shprehjes së madhështrishme të zbresë tek shprehja naive. Edhe pse në vjershën Kangëve të pakëndueme thotë:
Vërshoni o ndjenja si vërshon në vjeshtë lumi,
Nëpër fushat e krahnorit tim t´brengosun,
Se dje o pardje kur thneglat u zgjuen nga gjumi
Keni lind si prej livadhit të sosunl
prapë ndjenjat e tij nuk vërshojnë përtej brigjeve të një shprehje të matur dhe të motivuar. Vetëm në tingëllimat që ja ka kushtuar shëmbëlltyrës së Skënderbeut, Adem Zejnullahu i ka lejuar vetes një grimë luks që shprehjen spontane dhe emocionalisht të arësyetuar ta zëvendësojë me shprehje pak a shumë retorike dhe ndjenjë të papërmbajtur. Kur një poet nuk është në gjendje të krijojë ndjenjën dhe përfytyrimin brenda vargjesh, atëherë ai flet për to dhe doemos bëhet deklamativ në shprehje dhe patetik në emocione. Kryesisht konciz dhe kursimtar në shprehje, Adem Zejnullahu i krijon e sugjeron ndjenjën dhe përfytyrimin me anën e strukturës metaforike të vargjeve të veta. Edhe pse jo në të gjitha rastet, ai ka gjetur, shpesh, masën e duhur në pikëpamje të shprehjes sugjestive, të fshehtë, por ka ditur të evitojë edhe atë thatësinë figurative të krijuesve fillestarë. Skajet në të cilat gjendet jo rrallë një numër i moshatarëve të tij: ose hermetizmi i plotë — për shkak se nuk kanë mendime të forta as ndjenja të qarta, ose shprehja retorike dhe patetike — për shkak se nuk mund ta ngrisin përjetimin gjer në shkallën e një vizioni të caktuar, në vjershat e tij, për fat, nuk mund të pikasen. Adem Zejnullahu nuk vuan, ose vuan rrallë prej „tepricës" së fjalëve, prandaj vargu i tij është njëmend varg poetik. Shembëllë e një shprehjeje të tillë të dendur dhe kuptimplote, ndonëse poetikisht modeste, është vjersha e vogël Ekstazë dashunie:
Në krahnor flaka jote zjarr,
Në sy portreti yt vegim,
Në vesh fjala jote kumbonë,
Në rrugë hija jote më ndal!
Në përmbledhjen e tij të parë nuk mund të vërehen ato rëndjet e njohura pas metaforave dhe simboleve, po as ngecja në nivelin e shprehjes tradicionale të vargut në poezinë tonë. Adem Zejnullahu nuk ngurron që ta krijojë vargun me metafora dhe figura të njohura poetike, të cilat në poezinë e tij tingëilojnë si të reja. Në vargjet e tij dalin të lezeçme „jonet e vajit", „kupa me vner", ashtu siç janë të lezeçme në tërësi formulimet e këtilla: „Po shkoj me valixhen e kujtimeve ndër duer", „zogjt fluturojnë deri në qerpikun tand", e të tjera.
Megjithë këto kualitete të poezisë dhe këto virtyte të poetit Adem Zejnullahut, në vjershat e tij mund të vërehen edhe të meta që provojnë se ai akoma është duke kërkuar shprehjen e vet karakteristike. Ashtu siç është i ngushtë rrethi i ideve dhe mendimeve të tij, po ashtu, akoma është e varfër edhe fuqia asociative e vargjeve të përmbledhjes Kur zgjohen ernat. Të bëjnë përshtypje të kërkimeve të një krijuesi akoma të papërvojë disa shprehje përgjithësuese, sikundër është rasti kur i drejtohet Migjenit me fjalët „Për lule të njerëzimit në shkamb u shndërrove", apo edhe të ndikimeve akoma të papërvetësuara mirë, sikundër është rasti kur thotë: „Me sytë e padjallëzuem të mendjes e kokës", „Se do t´çmendem n´këtë natë, unë zog n´vetmime", „Por si me qetësue gjakun që n´tretje po m´ven", e të tjera të ngjashme. Përpos sinkopimit të fjalëve — si manier që ka zënë të përtëritet me të madhe në poezinë tonë kohëve të fundit — në vargjet e Adem Zejnullahut mund të pikasen edhe ca shenja të tjera të epidemisë që i ka kapur shumicën e poetëve tonë më të rinj. Ato fantazmat e quajtura Orfeu, Bukuria, Koha, Khajami duket se ju kanë shtihuar edhe vargut të tij. Këtu do të hynte edhe baratimi me fjalët, për poezinë plotësisht abstrakte, siç janë historia, njerëzimi, e të tjera. Madhështisë së Skënderbeut ai ja ka paguar borxhin artistik edhe me një rekuizit të njohur prej poezisë sonë neoklasiçite: me Febin e famshëm, „pseudonim" i zotit Apolon.
Megjithëse vargjet e rimuara shquhen me një muzikalitet të lezeçëm, kurse vargjet e lira me ngjyra të gjalla, në përmbledhjen e Adem Zejnullahut mund të gjenden vjersha që në pikëpamje të ritmit qëndrojnë në skajin më prozaik të prozës pa ritëm të kujdesshëm:
Sytë e tyne — dikur shndërrue
Në gurra lotësh t´kristaltë
Për diellin e andrruem
— Që ua ktheu shpinën e zjarrtë
Dhe tani ma s´e shohin
As lulen ma të bukur
Të kopshtit t´palulëzuem
Që biu në sythin e dhimbjeve
Me ngjyrën e gjakut
(Balada e zogjve)
Pavarësisht prej zbaticave që mund të vërehen në përmbledhjen e tij të parë, Adem Zejnullahu ka edhe vjersha që e dëshmojnë prirjen e tij. Poezitë e tij më të bukura janë Po shkoj, Zemra dhe sidomos cikli me titullin Intima (që shqip do të duhej të quhej Vjersha intime, meqë Intima është sllavizëm), prej të cilit mund të shihet se kësaj radhe suksesin më të madh e ka pasur në fushën e lirikës thjesht intime. është e qartë se Adem Zejnullahu e ka filluar veprimtarinë e tij krijuese poetike me ndjenja dhe mendime të qarta, që me kohë do të bëhen akoma më të forta dhe me shprehje të përkujdesur, që me kohë do të bëhet artistikisht edhe më funksionale. Kësaj radhe, kërshëria e tij krijuese ishte në pajtim me mudësinë e shprehjes.
1969
AKADEMIK RPOF.DR. REXHEP QOSJA
Në letërsinë tonë akoma nuk kemi pasur ndonjë shkrimtar që ka sjellë farë befasie të posaçme me seriozitetin e nisjeve krijuese dhe dukuri të tilla, sigurisht, nuk mund të priten edhe për një kohë, pak a shumë, të gjatë. Për shkak të kushteve në të cilat janë rritur, shkrimtarët tanë piqen ngadalë, prandaj edhe shkrimet e tyre të para, shpesh, nëse jo gjithmonë, janë trajtuar si përpjekje krijuese. As Adem Zejnullahu nuk bën përjashtim prej kësaj dukurie të përgjithshme, megjithëse vjershat e përmbledhjes së tij të parë, Kur zgjohen ernat, janë diçka më tepër se sa përpjekje. Hapi i parë i këtij poeti të ri është, pak a shumë, serioz dhe këtë më së miri e dëshmon kujdesi i tij ndaj punës që ka bërë, disiplina që ka treguar gjatë gëdhendjes së vjershave. Ai ka pritur ta botojë përmbledhjen e parë në moshën kur, këtu ndër ne, mund të jeshë krijues serioz, por edhe kritik i krijimtarisë së vet. Ato gabimet që mund të vërehen tek fillestarët tanë në librin e tij janë të rralla dhe, në qoftë se ekzistojnë, atëherë janë shumë më të vogla se tek disa moshatarë të tij.
Përkushtimin krijues të Adem Zejnullahut e dëshmon edhe interesimi i tij pjesërisht i gjerë që ka treguar për motive dhe probleme të ndryshme jetësore. Ai nuk është ndalur vetëm në shprehjen e ndjenjave dhe përjetimeve thjesht intime, subjektive, por e ka çelur zemrën edhe ndaj problemeve të ndryshme jetësore që janë shfaqur dhe shfaqen në realitetin tonë. Edhe pse nuk e ka shumë të gjerë rrethin e motiveve të frymëzimit, kryesore është se Adem Zejnullahu e sheh edhe botën e jashtme e jo vetëm botën e zemrës së vet. Për këtë shkak lirika e tij realizohet kur në planin subjektiv, e kur në planin objektiv dhe i shpreh të dy format e disponimit: harenë e gëzimin rinor, por edhe dhembjen e lehtë që në këtë mes është njëfarë peshe intelektuale e vargjeve të tij. Për poezinë e Adem Zejnullahut mund të thuhet ashtu siç thotë ai pak naivisht për zemrën njerëzore në vjershën e disponimit romantik me titull Zemra:
Herë buzëqesh si lulja e majit
Herë rënkon në jone të vajit.
Ngazëllimin rinor dhe optimizmin jetësor ai e ka motivuar nëpër pjesën më të madhe të vjershave të kësaj përmbledhje me ndryshimet e shquara pozitive që janë bërë në jetën e popullit të tij. Duke qenë vargje të një rilindje jetësore është e kuptueshme pse nëpër këtë pjesë vjershash më së shpeshti përsëriten fjalët rreze, lule, diell, rini, e të tjera. Me drita të çelura e ka këngëtuar Adem Zejnullahu edhe vendlindjen e vet, e cila në kujtesë i lajmërohet si një kopsht i bukur prej të cilit ka marrë me vete mbresa të paharruara përnga pesha e tyre. Një ngjyrë tjetër të disponimit kanë poezitë në të cilat ai zhvillon njëfarë dialogu intim me të kaluarën. Në raste të këtilla ai kthehet më i mrrolur, më serioz dhe vargjet e tij e shprehin përvojën e një poeti i cili të duket se e ka shijuar jetën në shumë aspekte të saj. Kur e ven historinë para gjyqit të vet poetik, ai, si edhe shumica e poetëve tanë të tjerë, mund të thotë me ndjenjën e dhembjes se:
Kjo tokë kishte erë lule gjaku
Dhe rrugë të thella humnere;
(Kjo tokë)
Më i kthjellët nuk kthehet Adem Zejnullahu as në rastet kur provon të shpupurishën nëpër ndjenjat intime. Kurdo gjendet i vetmuar ai e ndjen veten të pikëlluar, por kurrë jo aq sa ta quajë veten të dëshpëruar. Një disiplinë të këtillë të ndjenjës e ka treguar ai në vjershën Zogu i vetmuem, në të cilën shihet se edhe vetmia e drejton orientimin e tij nga bota e jashtme dhe kujtimet:
Duert i shtrij diku kah lindjet
Me i zanë n´kalim
Kalor´sit që i shkelin grindjet.
Përkundër krijuesve filllestarë që fillojnë të vjershërojnë me shprehje të fryra dhe ndjenja të çjerra, Adem Zejnullahu është prej sojit të poetëve që në pjesën më të madhe të rasteve janë në gjendje t´i frenojnë ndjenjat rinore dhe mos të dalin kurrë në skaje. Atë gabimin, të cilin esteti anglez Raskin e ka quajtur gabim që e shkakton ndjenja, në vjershat e tij fare rrallë mund ta diktojmë. Adem Zejnullahut asnjëherë nuk i ka ndodhur, ashtu siç u ndodh fillestarëve, zakonisht, që prej shprehjes së madhështrishme të zbresë tek shprehja naive. Edhe pse në vjershën Kangëve të pakëndueme thotë:
Vërshoni o ndjenja si vërshon në vjeshtë lumi,
Nëpër fushat e krahnorit tim t´brengosun,
Se dje o pardje kur thneglat u zgjuen nga gjumi
Keni lind si prej livadhit të sosunl
prapë ndjenjat e tij nuk vërshojnë përtej brigjeve të një shprehje të matur dhe të motivuar. Vetëm në tingëllimat që ja ka kushtuar shëmbëlltyrës së Skënderbeut, Adem Zejnullahu i ka lejuar vetes një grimë luks që shprehjen spontane dhe emocionalisht të arësyetuar ta zëvendësojë me shprehje pak a shumë retorike dhe ndjenjë të papërmbajtur. Kur një poet nuk është në gjendje të krijojë ndjenjën dhe përfytyrimin brenda vargjesh, atëherë ai flet për to dhe doemos bëhet deklamativ në shprehje dhe patetik në emocione. Kryesisht konciz dhe kursimtar në shprehje, Adem Zejnullahu i krijon e sugjeron ndjenjën dhe përfytyrimin me anën e strukturës metaforike të vargjeve të veta. Edhe pse jo në të gjitha rastet, ai ka gjetur, shpesh, masën e duhur në pikëpamje të shprehjes sugjestive, të fshehtë, por ka ditur të evitojë edhe atë thatësinë figurative të krijuesve fillestarë. Skajet në të cilat gjendet jo rrallë një numër i moshatarëve të tij: ose hermetizmi i plotë — për shkak se nuk kanë mendime të forta as ndjenja të qarta, ose shprehja retorike dhe patetike — për shkak se nuk mund ta ngrisin përjetimin gjer në shkallën e një vizioni të caktuar, në vjershat e tij, për fat, nuk mund të pikasen. Adem Zejnullahu nuk vuan, ose vuan rrallë prej „tepricës" së fjalëve, prandaj vargu i tij është njëmend varg poetik. Shembëllë e një shprehjeje të tillë të dendur dhe kuptimplote, ndonëse poetikisht modeste, është vjersha e vogël Ekstazë dashunie:
Në krahnor flaka jote zjarr,
Në sy portreti yt vegim,
Në vesh fjala jote kumbonë,
Në rrugë hija jote më ndal!
Në përmbledhjen e tij të parë nuk mund të vërehen ato rëndjet e njohura pas metaforave dhe simboleve, po as ngecja në nivelin e shprehjes tradicionale të vargut në poezinë tonë. Adem Zejnullahu nuk ngurron që ta krijojë vargun me metafora dhe figura të njohura poetike, të cilat në poezinë e tij tingëilojnë si të reja. Në vargjet e tij dalin të lezeçme „jonet e vajit", „kupa me vner", ashtu siç janë të lezeçme në tërësi formulimet e këtilla: „Po shkoj me valixhen e kujtimeve ndër duer", „zogjt fluturojnë deri në qerpikun tand", e të tjera.
Megjithë këto kualitete të poezisë dhe këto virtyte të poetit Adem Zejnullahut, në vjershat e tij mund të vërehen edhe të meta që provojnë se ai akoma është duke kërkuar shprehjen e vet karakteristike. Ashtu siç është i ngushtë rrethi i ideve dhe mendimeve të tij, po ashtu, akoma është e varfër edhe fuqia asociative e vargjeve të përmbledhjes Kur zgjohen ernat. Të bëjnë përshtypje të kërkimeve të një krijuesi akoma të papërvojë disa shprehje përgjithësuese, sikundër është rasti kur i drejtohet Migjenit me fjalët „Për lule të njerëzimit në shkamb u shndërrove", apo edhe të ndikimeve akoma të papërvetësuara mirë, sikundër është rasti kur thotë: „Me sytë e padjallëzuem të mendjes e kokës", „Se do t´çmendem n´këtë natë, unë zog n´vetmime", „Por si me qetësue gjakun që n´tretje po m´ven", e të tjera të ngjashme. Përpos sinkopimit të fjalëve — si manier që ka zënë të përtëritet me të madhe në poezinë tonë kohëve të fundit — në vargjet e Adem Zejnullahut mund të pikasen edhe ca shenja të tjera të epidemisë që i ka kapur shumicën e poetëve tonë më të rinj. Ato fantazmat e quajtura Orfeu, Bukuria, Koha, Khajami duket se ju kanë shtihuar edhe vargut të tij. Këtu do të hynte edhe baratimi me fjalët, për poezinë plotësisht abstrakte, siç janë historia, njerëzimi, e të tjera. Madhështisë së Skënderbeut ai ja ka paguar borxhin artistik edhe me një rekuizit të njohur prej poezisë sonë neoklasiçite: me Febin e famshëm, „pseudonim" i zotit Apolon.
Megjithëse vargjet e rimuara shquhen me një muzikalitet të lezeçëm, kurse vargjet e lira me ngjyra të gjalla, në përmbledhjen e Adem Zejnullahut mund të gjenden vjersha që në pikëpamje të ritmit qëndrojnë në skajin më prozaik të prozës pa ritëm të kujdesshëm:
Sytë e tyne — dikur shndërrue
Në gurra lotësh t´kristaltë
Për diellin e andrruem
— Që ua ktheu shpinën e zjarrtë
Dhe tani ma s´e shohin
As lulen ma të bukur
Të kopshtit t´palulëzuem
Që biu në sythin e dhimbjeve
Me ngjyrën e gjakut
(Balada e zogjve)
Pavarësisht prej zbaticave që mund të vërehen në përmbledhjen e tij të parë, Adem Zejnullahu ka edhe vjersha që e dëshmojnë prirjen e tij. Poezitë e tij më të bukura janë Po shkoj, Zemra dhe sidomos cikli me titullin Intima (që shqip do të duhej të quhej Vjersha intime, meqë Intima është sllavizëm), prej të cilit mund të shihet se kësaj radhe suksesin më të madh e ka pasur në fushën e lirikës thjesht intime. është e qartë se Adem Zejnullahu e ka filluar veprimtarinë e tij krijuese poetike me ndjenja dhe mendime të qarta, që me kohë do të bëhen akoma më të forta dhe me shprehje të përkujdesur, që me kohë do të bëhet artistikisht edhe më funksionale. Kësaj radhe, kërshëria e tij krijuese ishte në pajtim me mudësinë e shprehjes.
1969
Çerkin Ismaili, “Gjirmë shpirti”, poezi, botoi Shtëpia Botuese “URA”, Prishtinë, 2010.
POETIKË E MEDITIMIT REFLEKSIV
Nga Prof. Dr. Adem Zejnullahu
Pas botimit të dy romaneve mjaft të suksesshme , kur u përftua bindja se Çerkin Ismaili përfundimisht iu ka përkushtuar prozës, para lexuesve doli me librin me poezi “ Gjirmë shpirti”, në të cilin kryesisht ngërthehen poezi me ndiesi refleksive në të cilat përsiat mbi fatet dhe fatkeqësitë e njeriut dhe kolektivitetit në përditshmërinë e një aktualiteti sa të zymtë po aq edhe të brishtë shoqëror, që shfaqen si realitet i një morbiditeti traumatik, sa me nyansa historike e sa me ngjyrime supersticioze.
Kur hyhet në botën meditative të poetit , në vështrimin e parë, duket sikur mesazhi filozofik paksa errëson mesazhin dhe imazhin poetik të poezisë, ngase aty nyjëtohet e sintetizohet totaliteti i realitetit tonë jetësor, nyjëtohet një lloj absurdi jetësor sui generis , në kaosin e të cilit gjëllin njeriu ynë i inisiativave dhe përpjekjeve të vogla dhe dhembjeve e traumave të mëdha, i dënuar që jashtë lëkurës, botës dhe unit të vet ta “...zezojë jetën,..’ tërësisht i tjetërsuar dhe i dalur nga qenia morale prej njeriu.Në këtë katrahurë jetësore njeriu jo vetëm e harron botën e vet ndjenjore , të cilën e përjeton si një lloj sakatosje shpirtërore,si një lloj dënimi fiktiv ,mbase edhe fizik, por stepet para dilemës ogurzezë kur nuk e njeh identitetin e vet: “Në këtë kaos, ec e njihe veten!”, këlthitin heronjtë lirikë të poezisë së Ismailit, këlthit individi, këlthit edhe kolektiviteti i molepsur, i thyer dhe i mundur në arenën e luftës me jetën, kur , papandehur i shfaqet silueta e vet heterogjene me: “...Trurin e shpërlarë!” , me “Gropë në tru”, që dergjet në gjumin e fatalitetit sa historik aq edhe supersticioz.Sjelljet e pakontrolluara dhe fare kuturu të kësaj qenieje në poezinë e Çerkin Ismailit shfaqen në trajta fantazmagorike , robotësh , kluonësh, si “... fëmijë të epruvetës moderne !” që nuk i ngjasojnë njeriut të njëmendësisë së mirëfilltë natyrore.
Ky prototip i njeriut të poezisë së Ismailit është qenie që dita- ditës denatyralizohet e desocializohet e dehumanizohet ; është një lloj inkarnimi i njeriut të metamorfizuar, që “/...fle me një sy gjumë/ me ëndrra të gurta../”, është një soj i lig i Kainit i prirur për violencë që nuk ngopet me torturën mbi Abelin, është një surrogat njeriu i cili mëton që në mënyrë ataviste të kthehet në burim, të metamorfizohet në majmun, atëherë kur: “/Majmunit s’ia do zemra të bëhet njeri! “ Kjo çoroditje spirutuele e njeriut, kjo sakatosje ndjenjore dhe morale , ky tjetërsim i tmerrshëm dhe fare latent, në poezinë e Ismailit vjen i copëzuar, i fragmentarizuar, vjen në trajta dromcash e storiesh filmike që kuptimësohen në tërësinë e strukturuar përmbajtësore të gjirmës shpirtërore poetike .
Këto copëza jetësore shfaqen përnjëherë, papritur si një lloj “Deus ex machina”, që godasin botën morale dhe botën fizike të njeriut,i cili fare pavetëdije, ngadalë, por sigurt, gradualisht del jashtë “Homo sapiens-it” të vet dhe normës më sublime të koshiencës njerëzore . Kjo qenie njerëzore që:
Në tru i kanë hapur gropë
E zverkun ia shpojnë me turjelë...
jeton e vdes
Me ëndrra të zbërdhylta pa i njohur
Dhembjet as dashuritë e kësaj toke...
Është kjo një botë e zbrazur shpirtërore e njeriut , që jo vetëm ka prirje t’u shfaqë dhembje të tjerëve në llakërdinë e ”Homo hominum-it” modern, por mbetet aktor i nonsensit çmendurak në dramën e trishtë të shthurjes dhe nëpërkëmbjes morale:
Shitem në ankand si plaçkë e vjetër
Herë mirë e herë lirë-
Varësisht nga klientët mbretër.
Pse , more rrejnë
Kohë e skllavërisë ka mbaruar?
Këta bij të ”Gjenit të trishtë../Me zemra të mërdhira ...” të lindur nga dashuria biblike , apo ”Dashuri mëkatare .../”si e quan poeti, në poezinë e Ismailit, varësisht nga momentet e krijuara të disponimit poetik , paraqiten qenie të pa trajta njerëzore , si hije që shfaqen të dehumanizuara në zigzaget e banalitetit jo vetëm poetik që: ”Zar linçimi hedhin në kërthizë!”.
Nga ky kaos, nga kjo llakërdi, nga kjo çoroditje enorme e portretit moral dhe fizik të njeriut,që fut tmerr, poeti sikur kërkon shpëtim, sikur kërkon shtigje daljeje nga këto” ”...udhë pa udhë gjarpëri ”, duke u orvatur të dalë jashtë valës së kraterit vullkanik, ku zien lava e ”... lëngatat bëjnë kërdi”, gjithnjë , në kohën kur ”Antartiku poshkrihet,”
Poeti vëren se diçka misterioze e jashtënatyrshme , çnjerëzore po ngjet si në botën e njeriut ashtu edhe në universin në të cilin gjëllin njeriu.Poeti përpiqet t’iu shmanget notave moralizuese të poezisë që gjakon mëshirën si një lloj katarsisi altruist për ta shpëtuar nga situatat të cilat i kurdis vetë njeriu viktimë,i ngatërruar në kurthet që vetë i ka kurdisur me apo pa vetëdie. Gradualisht poezia e Ismailit i kundërvihet kësaj gjendje, duke i dhënë vjershës konatacione të një rebelizmi lirik, duke shpërthyer fuqishëm lëvozhgën e molepsjes altruiste të dorëzimit para të keqes, dhunës e hipokrizisë . Vështruar në këtë plan, poezia e Ismailit është poezi filantropiste , e cila i kalon caqet e një revolte të brendshme me gatishmërinë për t’u përleshur me dukuritë devijante të shoqërisë, gjithnjë duke mëtuar që poezinë ta nyansojë si poezi të sakrificës dhe rebelizmit poetik.
”Gjirma ”, prushi i vatrës së egos së poetit i mbuluar me hi, që simbolikisht digjet në heshtje, ”stralli e eshka” që presin me durim, por kur e do momenti dinë të nxjerrin shkëndija , dinë të digjen si ”urnë kryengritëse,” në krematorin e absurdit postmodern, në poezinë e Çerkin Ismailit duket sikur vijnë si revoltë e brendshme, që zihet brenda unit të poetit dhe përtej tij nuk dalin, por ndodh e kundërta kur shfaqen si protestë që zgjerohet në kryengritje të ashpër fjalësh:
Urna ime kryengritëse
Zgjohet strall e eshkë
Gjirmë me erë shkrumbi!
Sepse poeti nuk mund ta durojë të cënuar ” ...nderin qytetar!”. Nuk mund ta shohë sakatosjen morale e shpirtërore të njeriut. Kërkon ndihmë shpëtimi duke u kthyer në mitologji.Ia ka lakmi Prometheut dhe sakrificës së tij filantropiste për t’i dalur në ndihmë njerëzimit. Ia ka ëndja edhe atij si Prometheut ta mbajë të ndezur zjarrin promethoik e :”Me gaca të ndezura ta ngroh Atdheun /”.
Në momente të dëshprimit poetik kur duket se gjithçka mërdhin, se asgjë nuk lëvizë, se e tëra e jetës është stisur në amorfitet gati nihilist, shfaqet Prometheu duke pozuar njeriun e përvuajtur shpirtërisht dhe fizikisht me shkëmbin mbërthyer në shpinë, që sodit Atdheun dhe ngushllon eshtrat në varre :
Sonte vjen Prometheu, vjen Prometheu
Sonte do ngrohemi e do ndezim zjarre;
Cep më cep sonte do sodis Atdheun-
Dhe do t’i ngushlloj sonte eshtrat në varre...!
Të gjitha këto zigzage të jetës, poeti jo vetëm i ndien shpirtërisht, por i përjeton intimisht, i merr me zemërdhe i matë me zemër, humb durimin me të cilin ia ka ëndja të përleshet, ”Kur ndërgjegjja gjuan me gurë!”, kur i kurdisen kurthe pas kurthesh, kur i nxirren dredhë pas dredhësh në shpinë, i lodhur, i rraskapitur nga ndeshtrashat e jetës, duke hapëruar nëpër ”Kohën zezonë”, fatet apo pafatësitë i buzëqeshin ironikisht, tallen me të kur:
Për skllavërinë e të gjallëve
Nëntë dredhë-
Në shpinë m’i kanë nxjerrë!
Për kokëfortësinë e të vdekurve
Nëntëdhjetë e nëntë dredhë
I kam paguar me fajde!
Është kjo ”/... koha e pa kohë... e krizës globale /” një realitet i zbërdhyltë, me të cilin njeriu ynë, ky ”...moralist i gjorë” deshi apo nuk deshi duhet të mësohet me ”Krimbin në kokë”, e ”Korbin e Po-es”, që pa mëshirë i brejnë rrashtën e i pinë bebëzat e syve, duke bartur mbi supe peshën e mëkatit njerëzor të ngjizur që në barkun e nënë Evës me:
Mollën e ngrirë të Adamit
Guri në fyt-
Dhe mëkatin e Kainit
Heshtë në zemër!.
Cikli i dytë ”Kthimi” i kësaj përmbledhje me poezi është i motivuar nga katrahura e luftës së fundit, të cilën poeti e përjetoi shpirtërisht dhe fizikisht. Vjershat e këtij cikli kryesisht trajtojnë temën e eksodit të dhimbshëm dhe kthimit të njeriut në vendlindje. Është një dozë optimizmi, një delikatesë e ndjenjës ndjellamirë, një entuziazëm i poetit, një shkëndi shprese pas skenave të tmerrshme të psikologjiosë së luftës kur sheh se ”Po ikin barbarët,” kur sheh njeriun e përvuajtur dhe të kërrusur ”Me flamur të leckosur” përgjatë bregut të Drinit duke u kthyer në Atdhe :
Me jehonën e Dragobisë
Me ushtimën e Lurës
Në oazën e djegur...
Është ky njeriui i përçudshëm i poezisë së Çerkin Ismailit, që me ”Këngën e mordes”, në gojë dhe me plagët e freskëta që i kullojnë gjak:
Nëpër mina hedh valle
E dafina mbëlton në prush...
me dashurinë jetike për tokën e Atdheun.
Po ky njeri i ambicieve të mëdha fle e zgjohet, jeton e vuan me dhembjen e madhe të ”Baladës së zhvarrimit”,që i rri barrë në qafë e guri në zemër kur shfaqen thasët prej najlloni që kthehen me eshtra nga dheu i huaj. Poeti ka dhënë tabllo të rënda psikologjike nga atdhesimi i eshtrave:
Shitur
Stërshitur
Djersitur arritën në Atdhe
Kafkëshpuar
Brithyer
Synxjerrë
Me shifra e pa shifra
Me ADN e pa ADN
Me erë dheu të huaj
Me pritje Doruntine e Gjok Konstandini
Në ndëgjegje harrimi!
Në pikëpamje artistike, ky libër i strukturuar në katër cikle , mbase edhe tërë poezia e këtij autori, është e brumosur dhe e ngjeshur mirë me një figuracion të begatshëm artistik.
Metaforat, simbolet, krahasimet, epitetet, shumëllojshmëria e vargjeve , strofave, rimave,
ritmit, alitracionet e shpeshta, antitezat, gradacionet e tj. si forma intertekstuale dhe nëntekstuale të ligjërimit poetik janë elemente figuracioni që skalitin poezinë e Çerkin Ismailit.
Për ta bërë mendimin më të përafërtë me lexuesin, ndryshe nga tendencat e krijimit të poezisë enigmatike që po shfaqen në poezinë tonë të sotme,Çerkin Ismaili është kujdesur që gati çdo poezi,me një varg apo me një strofë, ta dekompozojë mendimin , ta sublimojë meditimin poetik në rrafshin optik dhe sensual, në mënyrë që rrëfimi të jetë sa më i kapshëm, sa më i logjikshëm , sa më praktik dhe sa më modern. Vështruar në këtë plan, më duket fare i drejtë mendimi i poetit Din Mehmeti për poezinë e Çerkin Ismailit në librin me poezi ”Tela Të këputur”(1977) se ”Ky libër me poezi i poetit Çerkin Ismaili kap kulmet e poezisë së sotme moderne që shkruhet te ne dhe në botë.”
Nga Prof. Dr. Adem Zejnullahu
Pas botimit të dy romaneve mjaft të suksesshme , kur u përftua bindja se Çerkin Ismaili përfundimisht iu ka përkushtuar prozës, para lexuesve doli me librin me poezi “ Gjirmë shpirti”, në të cilin kryesisht ngërthehen poezi me ndiesi refleksive në të cilat përsiat mbi fatet dhe fatkeqësitë e njeriut dhe kolektivitetit në përditshmërinë e një aktualiteti sa të zymtë po aq edhe të brishtë shoqëror, që shfaqen si realitet i një morbiditeti traumatik, sa me nyansa historike e sa me ngjyrime supersticioze.
Kur hyhet në botën meditative të poetit , në vështrimin e parë, duket sikur mesazhi filozofik paksa errëson mesazhin dhe imazhin poetik të poezisë, ngase aty nyjëtohet e sintetizohet totaliteti i realitetit tonë jetësor, nyjëtohet një lloj absurdi jetësor sui generis , në kaosin e të cilit gjëllin njeriu ynë i inisiativave dhe përpjekjeve të vogla dhe dhembjeve e traumave të mëdha, i dënuar që jashtë lëkurës, botës dhe unit të vet ta “...zezojë jetën,..’ tërësisht i tjetërsuar dhe i dalur nga qenia morale prej njeriu.Në këtë katrahurë jetësore njeriu jo vetëm e harron botën e vet ndjenjore , të cilën e përjeton si një lloj sakatosje shpirtërore,si një lloj dënimi fiktiv ,mbase edhe fizik, por stepet para dilemës ogurzezë kur nuk e njeh identitetin e vet: “Në këtë kaos, ec e njihe veten!”, këlthitin heronjtë lirikë të poezisë së Ismailit, këlthit individi, këlthit edhe kolektiviteti i molepsur, i thyer dhe i mundur në arenën e luftës me jetën, kur , papandehur i shfaqet silueta e vet heterogjene me: “...Trurin e shpërlarë!” , me “Gropë në tru”, që dergjet në gjumin e fatalitetit sa historik aq edhe supersticioz.Sjelljet e pakontrolluara dhe fare kuturu të kësaj qenieje në poezinë e Çerkin Ismailit shfaqen në trajta fantazmagorike , robotësh , kluonësh, si “... fëmijë të epruvetës moderne !” që nuk i ngjasojnë njeriut të njëmendësisë së mirëfilltë natyrore.
Ky prototip i njeriut të poezisë së Ismailit është qenie që dita- ditës denatyralizohet e desocializohet e dehumanizohet ; është një lloj inkarnimi i njeriut të metamorfizuar, që “/...fle me një sy gjumë/ me ëndrra të gurta../”, është një soj i lig i Kainit i prirur për violencë që nuk ngopet me torturën mbi Abelin, është një surrogat njeriu i cili mëton që në mënyrë ataviste të kthehet në burim, të metamorfizohet në majmun, atëherë kur: “/Majmunit s’ia do zemra të bëhet njeri! “ Kjo çoroditje spirutuele e njeriut, kjo sakatosje ndjenjore dhe morale , ky tjetërsim i tmerrshëm dhe fare latent, në poezinë e Ismailit vjen i copëzuar, i fragmentarizuar, vjen në trajta dromcash e storiesh filmike që kuptimësohen në tërësinë e strukturuar përmbajtësore të gjirmës shpirtërore poetike .
Këto copëza jetësore shfaqen përnjëherë, papritur si një lloj “Deus ex machina”, që godasin botën morale dhe botën fizike të njeriut,i cili fare pavetëdije, ngadalë, por sigurt, gradualisht del jashtë “Homo sapiens-it” të vet dhe normës më sublime të koshiencës njerëzore . Kjo qenie njerëzore që:
Në tru i kanë hapur gropë
E zverkun ia shpojnë me turjelë...
jeton e vdes
Me ëndrra të zbërdhylta pa i njohur
Dhembjet as dashuritë e kësaj toke...
Është kjo një botë e zbrazur shpirtërore e njeriut , që jo vetëm ka prirje t’u shfaqë dhembje të tjerëve në llakërdinë e ”Homo hominum-it” modern, por mbetet aktor i nonsensit çmendurak në dramën e trishtë të shthurjes dhe nëpërkëmbjes morale:
Shitem në ankand si plaçkë e vjetër
Herë mirë e herë lirë-
Varësisht nga klientët mbretër.
Pse , more rrejnë
Kohë e skllavërisë ka mbaruar?
Këta bij të ”Gjenit të trishtë../Me zemra të mërdhira ...” të lindur nga dashuria biblike , apo ”Dashuri mëkatare .../”si e quan poeti, në poezinë e Ismailit, varësisht nga momentet e krijuara të disponimit poetik , paraqiten qenie të pa trajta njerëzore , si hije që shfaqen të dehumanizuara në zigzaget e banalitetit jo vetëm poetik që: ”Zar linçimi hedhin në kërthizë!”.
Nga ky kaos, nga kjo llakërdi, nga kjo çoroditje enorme e portretit moral dhe fizik të njeriut,që fut tmerr, poeti sikur kërkon shpëtim, sikur kërkon shtigje daljeje nga këto” ”...udhë pa udhë gjarpëri ”, duke u orvatur të dalë jashtë valës së kraterit vullkanik, ku zien lava e ”... lëngatat bëjnë kërdi”, gjithnjë , në kohën kur ”Antartiku poshkrihet,”
Poeti vëren se diçka misterioze e jashtënatyrshme , çnjerëzore po ngjet si në botën e njeriut ashtu edhe në universin në të cilin gjëllin njeriu.Poeti përpiqet t’iu shmanget notave moralizuese të poezisë që gjakon mëshirën si një lloj katarsisi altruist për ta shpëtuar nga situatat të cilat i kurdis vetë njeriu viktimë,i ngatërruar në kurthet që vetë i ka kurdisur me apo pa vetëdie. Gradualisht poezia e Ismailit i kundërvihet kësaj gjendje, duke i dhënë vjershës konatacione të një rebelizmi lirik, duke shpërthyer fuqishëm lëvozhgën e molepsjes altruiste të dorëzimit para të keqes, dhunës e hipokrizisë . Vështruar në këtë plan, poezia e Ismailit është poezi filantropiste , e cila i kalon caqet e një revolte të brendshme me gatishmërinë për t’u përleshur me dukuritë devijante të shoqërisë, gjithnjë duke mëtuar që poezinë ta nyansojë si poezi të sakrificës dhe rebelizmit poetik.
”Gjirma ”, prushi i vatrës së egos së poetit i mbuluar me hi, që simbolikisht digjet në heshtje, ”stralli e eshka” që presin me durim, por kur e do momenti dinë të nxjerrin shkëndija , dinë të digjen si ”urnë kryengritëse,” në krematorin e absurdit postmodern, në poezinë e Çerkin Ismailit duket sikur vijnë si revoltë e brendshme, që zihet brenda unit të poetit dhe përtej tij nuk dalin, por ndodh e kundërta kur shfaqen si protestë që zgjerohet në kryengritje të ashpër fjalësh:
Urna ime kryengritëse
Zgjohet strall e eshkë
Gjirmë me erë shkrumbi!
Sepse poeti nuk mund ta durojë të cënuar ” ...nderin qytetar!”. Nuk mund ta shohë sakatosjen morale e shpirtërore të njeriut. Kërkon ndihmë shpëtimi duke u kthyer në mitologji.Ia ka lakmi Prometheut dhe sakrificës së tij filantropiste për t’i dalur në ndihmë njerëzimit. Ia ka ëndja edhe atij si Prometheut ta mbajë të ndezur zjarrin promethoik e :”Me gaca të ndezura ta ngroh Atdheun /”.
Në momente të dëshprimit poetik kur duket se gjithçka mërdhin, se asgjë nuk lëvizë, se e tëra e jetës është stisur në amorfitet gati nihilist, shfaqet Prometheu duke pozuar njeriun e përvuajtur shpirtërisht dhe fizikisht me shkëmbin mbërthyer në shpinë, që sodit Atdheun dhe ngushllon eshtrat në varre :
Sonte vjen Prometheu, vjen Prometheu
Sonte do ngrohemi e do ndezim zjarre;
Cep më cep sonte do sodis Atdheun-
Dhe do t’i ngushlloj sonte eshtrat në varre...!
Të gjitha këto zigzage të jetës, poeti jo vetëm i ndien shpirtërisht, por i përjeton intimisht, i merr me zemërdhe i matë me zemër, humb durimin me të cilin ia ka ëndja të përleshet, ”Kur ndërgjegjja gjuan me gurë!”, kur i kurdisen kurthe pas kurthesh, kur i nxirren dredhë pas dredhësh në shpinë, i lodhur, i rraskapitur nga ndeshtrashat e jetës, duke hapëruar nëpër ”Kohën zezonë”, fatet apo pafatësitë i buzëqeshin ironikisht, tallen me të kur:
Për skllavërinë e të gjallëve
Nëntë dredhë-
Në shpinë m’i kanë nxjerrë!
Për kokëfortësinë e të vdekurve
Nëntëdhjetë e nëntë dredhë
I kam paguar me fajde!
Është kjo ”/... koha e pa kohë... e krizës globale /” një realitet i zbërdhyltë, me të cilin njeriu ynë, ky ”...moralist i gjorë” deshi apo nuk deshi duhet të mësohet me ”Krimbin në kokë”, e ”Korbin e Po-es”, që pa mëshirë i brejnë rrashtën e i pinë bebëzat e syve, duke bartur mbi supe peshën e mëkatit njerëzor të ngjizur që në barkun e nënë Evës me:
Mollën e ngrirë të Adamit
Guri në fyt-
Dhe mëkatin e Kainit
Heshtë në zemër!.
Cikli i dytë ”Kthimi” i kësaj përmbledhje me poezi është i motivuar nga katrahura e luftës së fundit, të cilën poeti e përjetoi shpirtërisht dhe fizikisht. Vjershat e këtij cikli kryesisht trajtojnë temën e eksodit të dhimbshëm dhe kthimit të njeriut në vendlindje. Është një dozë optimizmi, një delikatesë e ndjenjës ndjellamirë, një entuziazëm i poetit, një shkëndi shprese pas skenave të tmerrshme të psikologjiosë së luftës kur sheh se ”Po ikin barbarët,” kur sheh njeriun e përvuajtur dhe të kërrusur ”Me flamur të leckosur” përgjatë bregut të Drinit duke u kthyer në Atdhe :
Me jehonën e Dragobisë
Me ushtimën e Lurës
Në oazën e djegur...
Është ky njeriui i përçudshëm i poezisë së Çerkin Ismailit, që me ”Këngën e mordes”, në gojë dhe me plagët e freskëta që i kullojnë gjak:
Nëpër mina hedh valle
E dafina mbëlton në prush...
me dashurinë jetike për tokën e Atdheun.
Po ky njeri i ambicieve të mëdha fle e zgjohet, jeton e vuan me dhembjen e madhe të ”Baladës së zhvarrimit”,që i rri barrë në qafë e guri në zemër kur shfaqen thasët prej najlloni që kthehen me eshtra nga dheu i huaj. Poeti ka dhënë tabllo të rënda psikologjike nga atdhesimi i eshtrave:
Shitur
Stërshitur
Djersitur arritën në Atdhe
Kafkëshpuar
Brithyer
Synxjerrë
Me shifra e pa shifra
Me ADN e pa ADN
Me erë dheu të huaj
Me pritje Doruntine e Gjok Konstandini
Në ndëgjegje harrimi!
Në pikëpamje artistike, ky libër i strukturuar në katër cikle , mbase edhe tërë poezia e këtij autori, është e brumosur dhe e ngjeshur mirë me një figuracion të begatshëm artistik.
Metaforat, simbolet, krahasimet, epitetet, shumëllojshmëria e vargjeve , strofave, rimave,
ritmit, alitracionet e shpeshta, antitezat, gradacionet e tj. si forma intertekstuale dhe nëntekstuale të ligjërimit poetik janë elemente figuracioni që skalitin poezinë e Çerkin Ismailit.
Për ta bërë mendimin më të përafërtë me lexuesin, ndryshe nga tendencat e krijimit të poezisë enigmatike që po shfaqen në poezinë tonë të sotme,Çerkin Ismaili është kujdesur që gati çdo poezi,me një varg apo me një strofë, ta dekompozojë mendimin , ta sublimojë meditimin poetik në rrafshin optik dhe sensual, në mënyrë që rrëfimi të jetë sa më i kapshëm, sa më i logjikshëm , sa më praktik dhe sa më modern. Vështruar në këtë plan, më duket fare i drejtë mendimi i poetit Din Mehmeti për poezinë e Çerkin Ismailit në librin me poezi ”Tela Të këputur”(1977) se ”Ky libër me poezi i poetit Çerkin Ismaili kap kulmet e poezisë së sotme moderne që shkruhet te ne dhe në botë.”
KOSOVA, NJË MËSIM LIRIE
Libri i të vegjëlve kurë nuk u shkrua ashtu si duhet, por ai vazhdon të transmetohet i shpëndarë nëpër kohë. Demokracia s´është vetëm dizajn, por punë e vazhdueshme, vazhdimësi dhe krijim, më thotë Sami Makolli, një teknolog i zoti, një patriot i madh, dhe një bisnesmen i suksesshëm. Sami Makolli u lind në Prishtinë më 1971, nga një familje e formuar patriotësh. Samiu i takon brezit të revoltës gjithëpopullore në Kosovë. I edukuar me ndjenjën e atdhedashurisë, ai kurrë s´pushoi së punuari për liri dhe pavarësi të vendit të tij. Angazhimi i Samiut për t´i këputur prangat e serbit ishte pjesë e jetës së tij. Samiu edhe para, edhe gjatë luftës ishte i kyqur në Lëvizjen ilegale për çlirimin e Kosovës. Liria s´ka të fshehur thotë Samiu, pa liri dhe sovranitet të Kosovës çdo gjë do ishte e mangët dhe e zbrazët. Në periudhën e Luftës 1996-1999 unë dhe familja ime; babi, Brahimi, nëna Ajetja, dhe katër vëllëzërit e mi, Dritoni, Fatoni, Meritoni, dhe Agoni ishim pjesëmarrës të drejtpërdrejtë në Luftën për lirinë e Kosovës. Thirrjes së Kosovës për t´i dalë zot vendit tonë, ne iu përgjigjëm duke u veshur me rrobat e UÇK-së, dhe duke i shtrënguar fort armët. Në gjitha betejat e mia në jetë tregon Samiu, unë i falenderohem babit, mençurisë së tij, dhe sakrificës së tij. Aktivitetet tona në Lëvizjen Ilegale të Kosovës, ishin të pareshtura. Luftë pa beteja nuk ka. Prandaj, unë dhe
familja ime ishim pjesë e UÇK-së, pjesë e forcave përparimtare të kohës. Sa herë e vërteta dhunohet për të bëhet luftë dhe luftohet. Nga ky aspekt unë e lexoja të ardhmen e Kosovës. Lufta ishte e domosdoshme tregon Samiu, sepse pa liri, ne vetëm mund të ëndrronim të ardhmen tonë. Masakrat dhe gjenocidin serb e kemi përjetuar tepër rëndë, por, populli thotë, dasëm pa mish nuk ka. Andaj ne e dinim se të luftosh për liri, në rrugën e saj njeriu edhe vritet. Liria është e shtrenjtë, ajo kushton, me vuajtje, plagë, burg dhe rënie. Këto ishin kushtet që na i afronte realiteti ynë. Pra të vehesh në mbrojtje të atdheut në çastet e duhura, unë kujtoj se është një akt sa i guximshëm aq edhe i domosdoshëm, dhe sublim. Përmbajtja e UÇK- së ishte çlirimtare dhe patriotike. Me këtë motiv ne iu bashkuam UÇK-së, Ushtrisë që bëri histori. Prandaj, të gjithë të rënëve që dhanë jetën për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, unë u përulem me rrespektin më të madh. Rexhimi i Millosheviqit, Rankoviqit dhe Qubrilloviqit ishin prangat që e vrisnin Kosovën. Lufta e jonë kundër Serbinë ishte e domosdoshme, jetike. Ajo nuk i kuptonte traktet dhe komunikatat tona. Serbia ishte e padëshiruar në Kosovë, sepse ajo ishte pushtuesi ynë. Serbia nuk do t´ia mbathte kurrë nga Kosova nëse Kosova nuk do të ngritej e tëra në këmbë. Unë kujtoj shprehet Samiu, se pakica serbe në Kosovë, herët a vonë do ta kuptojnë se ata janë pakicë dhe asgjë më shumë në mjediset tona. Andaj, në saje të Luftës sonë Çlirimtare, ne sot po i gëzojmë të mirat e saj. Fitorja jonë mbi pushtuesin serb, thotë Samiu nuk lë hapësirë që pakica serbe më të „qeverisë“ apo ta sundojë shumicën shqiptare. Koha e sundimit serb në Kosovë ka mbaruar. Pas luftës tregon Samiu unë jam orientuar në profesionin e teknologut. Në këtë drejtim unë kam patur sukses. Kapitalizimi i Kosovës nuk është aq i lehtë. Në vitin 2 mijë ne hapëm një shitore për shitjen e teknologjisë së shtypit, fotokopjeve, printerave, faksave dhe pjesëve rezervë. Unë kam bërë një marrëveshje me firmën e njohur RICOH dhe INFOTEK. Në këtë firmë unë jam Distributor ekskluziv i kompanisë globale RICOH. Në këtë punë unë jam angazhuar bashkë me 4 vëllëzërit e mi, për mirëvajtjen e firmës sonë. Në duqanet tona anë e kënd Kosovës ne kemi të punësuar rreth 40 punëtorë. Me këtë bisnes ne kemi përmirsuar ekonominë familjare, dhe kemi punësuar një numër të konsiderueshëm të punëtorve. Unë kujtoj se këto janë frutet e Luftës dhe të Pavarsisë së Kosovës. Liria dhe pavrsia janë pasuria më e vlershme për një popull të qytetëruar. Andaj, ti gëzohemi kësaj pasurie të madhe të popullit tonë. Sukseset e Kosovës ditë e për ditë do të jenë më të mëdha.
Rrustem G e c i - Dortmund
Subscribe to:
Posts (Atom)
Pas Covid-19, liderët botërorë ranë dakord të punojnë së bashku për të forcuar sistemet globale shëndetësore, por negociatat për një marrëveshje të re kanë ngecur.
Nga Flori Bruqi Është folur shumë në internet se Kina po lufton me një tjetër epidemi pas shumë postimesh në mediat sociale ku supozohet se ...
-
Genci Gora NË SHKOLLË TEK SHTRIGA Shkarko falas Begzat Rrahmani VALËT E GURRËS Shkarko falas Mehmet Bislim...
-
Akademik Prof. Kujtim Mateli Pak histori derisa nisa t ë shkruaj librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin” (Pjesa e parë e para...
-
"Zëra nga burime të nxehta" mbetet një libër i veçantë i shkrimtarit Sabri Godo . Ai vjen për të dëshmuar se ka autorë dhe vepr...
