Nuk duhet të ndërtohen xhamitë, por duhet të ruhen

Prof.Dr.Sci. Ilir Muharremi

Burimet historike, rrjedhimisht edhe historianët e sotëm, kanë disa ndryshime kronologjike për vitet e para të pushtimeve osmane në Ballkan. Në vitet 1347, 1349 dhe 1352 trupat e sulltan Orhanit zbarkuan në Ballkan për të luftuar përkrah vjehrrit të sulltanit kundër serbëve, bullgarëve dhe kundërshtarëve të brendshëm politikë të Johanit VI. Në këto rrethana në vitin 1352 osmanët krijuan zotërimin e parë të tyre në Evropë, duke marrë kështjellën Cimpes pranë qytetit të Galipolit dhe, pas dy vjetësh (1354), pushtuan edhe këtë qytet bashkë me rajonin e Dardaneleve e më gjerë. I biri i Orhanit, sulltan Murati I (1362-1389), vuri nën pushtetin e tij rajone të tëra të Ballkanit. 628 vjet Shqiptarët dhe Ballkani vuan nga presioni fetar Turk, pothuajse i ka hyrë në thelb kjo, dhe mendojnë që çdo lindje e re është myslimane. Bëhen kërkesa të ndryshme për lejimin e hapësirave publike për ndërtimin e xhamive të reja, kjo sikurse nuk ju mjafton 628 vjet pushtim fetar, integrim i një feje që nuk ishte shqiptare dhe as nuk do të jetë ndonjëherë, ta ruajmë me fanatizëm të madh.

Çfarë i thuhet kësaj? Popull që nuk i di dhe nuk hulumton për rrënjët origjinale të tija. Duhet të respektohet kërkesa e banorëve të lagjes Dardania për ndalimin e procesit të dhënies së lejes për ndërtimin e këtij objekti fetar. Këtë peticion fillimisht e kanë nënshkruar 140 persona, shpresoj të ketë edhe më shumë në mesin e këtyre njerëzve. Arsyeja e ndalimit të ndërtimit të xhamisë është mospërputhja dhe mos harmonia me objektet e zonës. Bashkësia Islame e ka quajtur të kotë këtë peticion dhe ka thënë se është votuar nga qytetarët për ndërtim, kurse Komuna e Prishtinës ende nuk ka dhënë ndonjë përgjigje rreth kësaj. Si duket Bashkësia Islame nuk po i respekton kriteret e konkursit, ashtu siç me shekuj Turqia nuk i ka respektuar, vetëm se këtu bëhet luftë ndërmjet shqiptarëve dhe shqiptarëve të islamizuar. “Ne të poshtë shënuarit, kërkojmë ndërprerjen e menjëhershme të procesit të ndërtimit të objektit me destinacion fetar në lagjen Dardania në Prishtinë. Objekti me destinacion fetar nuk është në harmoni me objektet e zonës në tërësi dhe sipas destinimit të caktuar të bllokut që është e përcaktuar në planin rregullativ. Objekti poashtu nuk është në përputhje me kriteret e konkursit të publikuara për kompanitë arkitektonike që kanë aplikuar për ndërtimin e këtij projekti. Sipas Planit Rregullues të Lagjes Dardania, të miratuar në vitin 2009, që përcakton rregullat për ndërtim dhe zhvillim të lagjes dhe parcelës ku është planifikuar objekti fetar, një projekt i ndërtuar aty duhet të jetë “në harmoni me objektet e zonës në tërësi dhe sipas destinimit të caktuar të bllokut”, sipas përshkrimit për Kushtet e Veçanta të Bllokut 8c, faqe 164 të planit (bashkangjitur me këtë letër).” Shkruan në peticion e banorëve. Sipas tyre, në faqen 53 të dokumentit thuhet se objekti fetar duhet të jetë i integruar në ambientin dhe kontekstin urban të lagjes. Kurse objekti i Xhamisë ka stil arkitektonik tërësisht në kundërshtim me kontekstin dhe ambientin përreth lagjes për shkak se ka arkitekturë të shek XV dhe XVI, përderisa objektet përreth i takojnë stilit modernist të kohës së sotme.

Vërejtja tjetër që i bëhet kësaj xhamie është se qe kopje e një ndërtese tjetër të një shtetit tjetër. “Kërkojmë nga Bashkësia Islame e Kosovës, Komuna e Prishtinës dhe Institucionet Qendrore që këto procese ti bëjnë në përputhje me planin rregullues të lagjes, me transparencë të plotë karshi qytetarëve dhe në përputhje me kriteret e paracaktuara të konkursit”, është kërkesa e banorëve. Ata nuk janë kundër ndërtimit të xhamisë në këtë parcelë të Prishtinës, por për një proces ligjor, gjithëpërfshirës dhe profesional, sepse flitet që Prishtina është në fazë të përmirësimit të infrastrukturës së saj, respektimit të ligjeve, harmonizimit të planeve dhe rregullave. Kryetari i Prishtinës duhet të dëgjoj banorët e lagjes për përsëritjen e procesit të përzgjedhjes se projektit final fitues nën respektim të kritereve. “Liria e besimit dhe praktikimit të fesë në vendin tonë është e drejtë e patjetërsueshme që na takojnë të gjithëve, njësoj qysh ligjet e Kosovës dhe ambienti urban i qytetit na takojnë të gjithëve njësoj. Andaj, duke mbështetur lirinë e besimit dhe asociimit, kërkojmë ndërtimin e objekteve dhe ndërtesave në përputhje me rregullat urbanistike dhe ligje të kryeqytetit dhe shtetit tonë.”, përfundojnë kërkesën banorët.

Secili ka liri të besimit personale, por nuk ka të drejtë të shtyj, propagandoj, rritë historinë e tjetrit në vendin e tij autoktonë. Sepse, atëherë nuk bëhet fjalë për një popull origjinal. As ndërtimi i kishave e as i xhamive nuk është i nevojshëm në vendin tonë. Më e nevojshme është punësimi i njerëzve, luftimi i krimit, respektimi i ligjit, arsimimi… Por, në një vend të varfër, shumë lehtë mund të ndërtosh objekte fetare me arkitekturë mesjetare. Ndoshta kjo bëhet për ruajtje të votës, sepse është lejuar edhe përdorimi i shamisë pas moshës 16 vjeçare, dhe një numër i konsiderueshëm i myslimanëve u ka dhënë votën. Mesiguri janë edhe banorë të lagjes ata që kërkojnë ndalimin, por mund të jenë edhe aktivistët politikë, sepse dihet që në Kosovë mund të luash lehtë lojëra politike. Çfarë fitohet nga kjo? Zvarritje. Më mirë është të ndalohet ndërtimi i objekteve fetare, qofshin katolike, budiste, myslimane. Nuk kemi nevojë për religjion, por për hap drejt njohjes.

A duhet të ndërtohen xhamitë në tokat shqiptare?

Dokumentet dëshmojnë se, qysh kur nisën sulmet për pushtimin e tokave shqiptare, osmanët i kushtuan vëmendje shtresës së fisnikëve. Krahas prirjes për mënjanimin e përfaqësuesve të pabindur të kësaj shtrese, aty ku qëndresa ishte e dobët, në rajonet ku vendosja e pushtetit osman ishte e vështirë, pushtuesit u përpoqën të përdornin elementë nga radhët e fisnikërisë shqiptare për të neutralizuar pakënaqësinë dhe qëndresën e tyre. Për këtë ata përdorën marrëdhëniet e vasalitetit dhe i detyronin fisnikët shqiptarë të dërgonin bijtë e tyre të vegjël si pengje në oborrin e sulltanit, si iç-ogllanë (pazhë). Këtu ata konvertoheshin në fenë islame dhe edukoheshin me frymën e besnikërisë ndaj sulltanit. Pas një dekade, kur mendohej se ishin formuar si osmanlinj të vërtetë, ata pajiseshin me timare të mëdha dhe ofiqe të larta, sipas aftësive që tregonin. Nëpër institucionin e iç-ogllanit kaluan i biri i Gjon Kastriotit, Skënderbeu, i biri i Teodor Muzakës, Jakup Beu, i biri i Gjon Zenebishit, Hamza Beu etj.

Çdo fe privon me mashtrim pothuajse nga qytetërimi antik, dhe vazhdon të zhvatë qysh edhe në kohën e sotme popujt të ndryshëm, qofshin të krishterë, myslimanë, budist…. Krishterët plaçkitnin Lindjen sepse ishte e pasur dhe Kryqëzatat ishin piratëri e lartë dhe asgjë më shumë. Ndërmjet krejt religjioneve nuk ka vend për zgjedhje, vendimi është dhënë që më parë, asnjë individ nuk është i lirë, vetëm se në kohën e sotme përdoren për përfitime, ndoshta kjo gjithnjë ka qenë e saktë, dëshmohet me futjen e islamit në trevat shqiptare. A mund ta kuptoni se çfarë ishte epoka e Rilindjes shqiptare? Shndërrimi i vlerave myslimane, përpjekja, e ndërmarrë me gjithë mjetet, me gjithë instinktet, me gjithë gjenitë, që të çonte drejt fitores vlerat e kundërta. Atëherë, përse u dashka ende të jemi zagarë, apo të dëgjueshëm, aspak të lirë, të trashëgojmë diçka që nuk është e jona. Mund ta lëmë ashtu siç ka qenë dhe është, por jo ta ndërtojmë të re, në një tokë e cila nuk e kupton e as nuk e pranon.

Populli jonë, heziton të debaton rreth religjionit, xhamive, integrimin e saj të saktë tek popullata shekuj më parë, të bërit politikë me fenë… Pse ndodhi kjo, përse vazhdon të ndodh? Individi si individ është fajtor, pastaj sistemi, por e para bart fajin sepse religjionin e integruan në pjesën historike shqiptare, pastaj vërshuan sllavët, të cilët poashtu qenë të vërshuar nga Turqia, por në Kosovë pati ndikim të keq. Edhe Shqipëria përhapi komunizmin, e përhapi në Kosovë, ngaqë pjesa historike na lidh ngushtë, andaj ndodhi pretendimi i shndërrimit të komunizmit absolut.

Pse Kosova në shkallën më të lartë pranoj islamizimin? Popullsia e Kosovës ishte e pushtuar nga islamikët, pothuajse më së shumti, qe edhe e përjashtuar nga kulturat shqiptare, trajtohej si zorrë qore, pastaj Kosova u lëndua edhe më shumë nga luftërat që i bëheshin me qëllim të shkombëtarizimit. Turku filloj t’i shpërngulte shqiptarët në Turqi. Këtu ndodhi një rrëmujë, asimilim, harrimi i gjuhës, integrimi qind për qind në islamizëm, derisa pjesa e tjetër shkombëtarizohet. Shumë shpejt shqiptarët e Kosovës u konvertuan në Turq, ose u bënë Turq, ngaqë ju premtoheshin favore marramendëse. Jugosllavët e mbështetin shndërrimin e shqiptarëve në Turq dhe largimin e tyre.

Çfarë pasoja solli turqizmi në Kosovë?

Identiteti fetar po zhvillon betejë të ashpër me identitetin kombëtar, sepse feja po vendoset në radhë të parë tek ne. Ky popull i brishtë me syze shikon Turqinë dhe Islamin. E kaluara aspak nuk ishte e harmonishme, kurse sot është tejet e harmonishme. Shqiptarët ishin kundër fesë islame në Kosovë, kurse Turqit e proklamonin. E çuditshme është se si shqiptarët e Kosovës ndjenjë afërsi me identitetin turk, as sot nuk e kam të qartë. Ndonëse, sot është e mundur, por në të shkruarën qe e pamundur dhe Turkut ju dashtë shekuj investimit për integrim të fesë. E keqja është se Shqiptarët e Kosovës më shumë po shkojnë kah Lindja sesa Perëndimi, ndonëse duhet kuptuar një popull të brishtë. Kosova krahas me Shqipërinë është më e luhatshme nëse bëhet fjalë për perëndimin. Kosova ka problem fetar dhe historik, paragjykime të së shkuarës, kulturë, politikë e gabuar, madje edhe identitet.

Si në të shkuarën edhe sot në Kosovë, një numër i madh i njerëzve agjërojnë përfshirë disa kolegë të mijë “shkencëtarë”. Studentët në ditën e Bajramit iknin të gjithë nga fakulteti. Pothuajse në çdo fjali këta njerëz përmendin Allahun, inshalla…. Andaj, shumica i kanë emrat arabë dhe vështirë mbijetonin me katolikët, ose në mesin e këtyre myslimanëve nëse ishte ndonjë katolik, menjëherë para emrit të tij e veçonin si katolik. Nuk kishte tolerancë fetare, ose rriteshin dhe vazhdojnë të rriten me urrejtje ndaj feve tjera. Njohë disa katolik në Kosovë të cilët i quanin si laraman, qenë të obliguar ta braktisnin vendin për të ikur në Perëndim. Kosova gjithmonë ishte e zhytur në djepin Turk dhe Shqipëria vonë ndërhyri ndaj një gjëje të rrezikshme, këtë e bëri me arsimim me qëllim të ngushtimit të fanatizmit analfabet fetar.

Literatura e Rilindjes-Kombëtare fillon të depërton në Kosovë, fatkeqësisht me idetë Enveriste. Zoti, feja nuk vlejnë për njeriun dhe kombin, më pas ndalohen. Këtë e donte Kosova, por edhe fenë nuk e përjashtonte. Ka ngrënë bukë me dy lugë, thuhet në gjuhën e popullit. Përmes literaturës vinte feja, kosovarët pranonin vetëm atë për të cilën mendonin se qe më e përshtatshme për ta, mohimin e Zotit nuk e pranuan, ndjenin indiferencën e tij, që nga një anë, është fshehje.

Gjithmonë serbët krijonin hapësira për stimulimin e fesë, këtë e bënin në dëm të identiteti kombëtar shqiptar, kurse shqiptarët jo intelektualë nuk e kuptonin, andaj serbëve ju konvenonte analfabetizmi i cili i kushtoj shtrenjtë Kosovës. Kosovarët nuk harmonizoheshin mirë me Shqiptarët dhe serbët përdornin fenë për dëmtimin e kombit shqiptar. “Pasi bëri prej tyre muhamedanë, turq, islamikë dhe nxiti shpërnguljen e tyre, radha ishte të hidhte në lojë kartën e fundit: fundamentalizmin islamik, për të cilin bota ende nuk kishte dëgjuar tamam, por Europa tashmë kishte krijuar një ndjeshmëri, qoftë edhe si preventivë të largët”, shkruan Mehmet Kraja. Tashmë Kosovarët identifikoheshin me minare, xhamia, hoxhallarë, vend tipik mysliman, dhe mediat botërore edhe sot popullin tonë e identifikon me ferexhe dhe minare. Shumë shpejt në botë shfaqej se të drejtat kombëtare ngatërrohen me ato fetare, të qenit mysliman. A ishte kjo propagandë e trilluar? Natyrisht, sepse pas 1999 në Kosovë u zhduk analfabetizmi dhe intelektualët mbanin anën e shkencës, derisa mediokrit vazhdojnë ta propagandojnë fenë. Por, kosovarët në masë të madhe janë mysliman, dhe një numër prej tyre i praktikon këto rite, kurse në kombëtarizim shtiren ekstremistë, dhe botërorët nuk e shohin këtë kështu. Më shumë na identifikojnë si mysliman, sepse feja është fut në trashëgimi. Andaj, edhe sot nëse debatohet për fenë kudo në botë, Kosovarët nuk janë të përgatitur për këtë temë, gjithmonë krijojnë bisht për këtë. Gjithmonë do të jetojn në keqkuptime për fenë.

Ndërtimi i Katedrales në qendër të Prishtinës, tenton të tregon se Kosovarët bëjnë refuzim të manifestimeve fetare myslimane, dhe nuk e përkrahin shumicën myslimane, ndonëse edhe historikisht nuk kanë asgjë të përbashkët. Kjo ndikoj nga propaganda serbe dhe bota krijoj keqkuptim, andaj katedralja u përdorë si zgjidhje për të ju kthyer imazhi i pastër Kosovës, dhe mbështetja ndaj BE-së. Feja këtu pak u politizua.

Krahas me Boshnjakët, të cilët fenë e bënë si pjesë të identitetit, Kosovarët u thirren në historinë e Ilirëve. Ndonëse, arsyeja ishte se serbët Kosovarët i identifikonin si fundamentalistë fetarë, kurse Kosovarët fillonin ta ndërpritnin ose ngadalësonin ndikimin fetarë, dhe e shihnin si dëm dhe rrezikues. Nuk kishte vetëm Kosova pamje orientale, të gjitha vendet e pushtuara nga Turqia si: Greqia, Bullgaria, Serbia, Maqedonia, Shqipëria, një pjesë e Bosnjës, por shumë shpejt këto vende u deorientalizuan ose morën kahe kah Perëndimi. Arsyeja pse Shqiptarët e Kosovës më shumë anuan kah feja ishte se ju ndërprenë të gjitha lidhjet me Shqipërinë ngaqë ishte pjesë e Jugosllavisë, u ndalua vetëdija kombëtare, komunikimi. Të vetmen që mund ta donin qe feja. Murtajë e vërtetë…

​“Heroinat”, plagjiat apo vepër origjinale?

Kritika nëse i bëhet një vepre nuk i bëhet menjëherë, duhet të kalojnë ca vite. “Heroinat”, u kritikua që në fillim, por nuk u detajua kritika. Nuk u saktësua a është plagjiat në tërësi? Në ditën e inaugurimit të veprës kam reaguar në Facebook në lidhje me këtë. Në tekst mund të lexoni detajet e veprës plagjiat.

Prof.Dr.sci.Ilir Muharremi

Fjalori i gjuhës shqipe kuptimin e plagjiaturës e përkufizon si paraqitjen e një vepre nga dikush tjetër të përvetësuar si të veten: vjedhje letrare, muzikore, artistike, duke marrë pa treguar burimin. E dyta, kur dikush paraqet veprën e huaj me emër të vetin, ose kur dikush huazon ndonjë tekst ose pjesë nga teksti e nuk e bënë të qartë burimin (kjo identifikohet si plagjiaturë e pjesshme), tjetra, kur dikush e përkthen ndonjë shkrim dhe nuk e bënë të qartë burimin, pra e paraqet si të tijin, apo kur dikush huazon pjesë të ndonjë teksti të huaj, prapë nuk e tregon burimin, ose tregon tekstin por burimin e parafrazimit nuk e tregon dhe e fundit kur dikush e paraqet një vepër te veten apo të ndonjë pjese të saj në provime apo ngjarje të ndryshme, identifikohet si vetë-plagjiaturë.

Në çdo vend të botës plagjiatura ndiqet me ligj, kurse te ne, ajo ndodhet në qendër të qytetit konkretisht përballë obeliskut më të madh në kryeqytet NewBorn. Bëhet fjalë për memorialin “Heroinat” të inauguruar më 12 qershor të 2015-tës. Edhe në media u diskutua se a është plagjiaturë apo vepër origjinale nga artisti Ilir Blakçori. Si qëndron puna? A mund të cilësohet si vepër plagjiaturë, atëherë ne po bëjmë një përshkrim të dy veprave dhe vet lexuesi le ta përkufizojë:

Memoriali “Heroinat” rrëfen për sakrificën e femrave që luftuan me armë në dorë dhe ranë dëshmore, veçanërisht grave të dhunuara gjatë luftës së fundit në Kosovë. Në luftë nuk rranë vetëm heronjtë kemi edhe 20 mijë heroina të dhunuara. Memoriali “Heroinat” është vendosur në një këndë të fshehur krahasuar me memorialit tjera në kryeqytet. Memoriali u inaugurua me rastin e shënimit të ditës së çlirimit të Kosovës. Vepra u krijua me 20 mijë shufra të hekurit. Në sipërfaqen e kësaj skulpture, shufrat marrin trajtën e medaljoneve. Vepra duket si impozante, në fytyrën e saj vërejmë butësinë e natyrës femërore. Koncepti i saj është i dyfishtë sipas realizuesit Blakçori: gjatë ditës nën efektet e dritës natyrale, medaljonet reflektojnë dritë e hije mbi imazhin e portretit. Nëse afrohemi vërejmë portrete individuale të medaljoneve, që identifikojnë nënat, bijat, motra që humbën në luftën e fundit.

Interesante është se vepra jo veç që u frymëzua nga një vepër tjetër, por është e njëjtë sikurse ajo e artistit Asif Khan, ‘MegaFaces’ 2014. Pjesa e kokës “Heroinat” dhe “MegaFaces” (i njëjti realizim i këtij monumenti ishte i vendosur edhe në Lojërat Olimpike 2014, që janë mbajtur në Sochi të Rusisë), janë të njëjta, me vështrim të njëjtë, vetëm se pjesa e flokëve te “MegaFaces” i mungon, këtë nuk e përdorë artisti te “Heroinat”. Pjesa e ballit, syve, hundës, gojës, vështrimit, copëzat e medaljoneve (të ngjashme) në fytyrë, shikimi, tërë mimika, janë identike. “Heroinat”, është fytyrë gruaje, kurse “Megafaces” duken si fytyra të fëmijëve, vetëm biografia e personazhit ndryshon derisa pjesa e idesë dhe realizmit mbetet mu e njëjta. Në stil, anatomi dhe koncept janë të njëjta. Këto vepra ngjajnë si dy pika uji. Nuk kopjohet vetëm ana vizuale, kopjohet edhe koncepti autentik i veprës “MegaFaces”. Kjo vepër tashmë e kopjuar ka lëvizje emocionale, por unë si qytetar i thjeshtë më shumë do pëlqeja murale të shkëmbit me simbole historike të heroinave në vend të një vepre të kopjuar.

“MegaFaces” përbëhet nga 11 mijë aktivizues, që shfaqin fytyra të ndryshme me anë të kinetikes nga jashtë. Poashtu edhe këto fytyra janë identike sikurse të “Heroniave” të minimizuara. Nga distanca, nëse i vështrojmë të dy veprat afër, dallimet janë vetëm në pjesën e flokëve sipër. Kjo nuk mjafton për tu distancuar tërësisht nga vepra, dhe ta quajmë si krijim origjinal.

Atëherë, çfarë mund t’i thuajmë kësaj? Pjesa hyrëse e tekstit e dëshmon si referencë origjinalitetin e këtij memoriali në kryeqytet. Mos të harrojmë se vepra “Heroinat’, kap shumën prej 120 mijë eurosh. Artisti e fitoj konkursin pasi dy herë radhazi u anulua për shkak mospjesëmarrjes së artistëve. Iniciatorja e projektit Alma Lama kishte thënë se ky memorial duhej të ishte bërë i pari në Kosovë. Po, mirëpo ana artistike estetike duhej të ishte origjinale, ndonëse edhe unike. Gratë e rëna në luftë të gjithë i kanë prekur, dhe meritojnë të jenë në një vepër origjinale. Lama vet ka pohuar: “Gjatë miratimit të buxhetit për vitin 2013, pra në dhjetor të 2012 unë kam përgatitur një amendament ku është përshkruar ideja e memorialit si dhe shuma e nevojshme për ta realizuar këtë projekt. Ideja dhe koncepti i një memoriali që nderon kontributin e grave gjatë luftës është përkrahur nga të gjithë deputetët e Kuvendit të Kosovës dhe u miratua njëzëri.” Mirëpo, a e kanë parë skicën ose buceten e memorialit dhe kërkimin se mos vallë është plagjiat, pasi do vendoset në qendër të qytetit? Normalisht që jo, vetëm i kanë ngritur duart pa qenë të informuar. Dakord jam me idenë e memorialit si propozim ta gëzon kryeqyteti sakrificën dhe madhështinë e gruas, por jo me realizmin e tij.

Memoriali ashtu si është tash ka të veçantë portretin, është shumë i kohës, dhe nuk paraqet ndonjë grua me armë në dorë me përmasa të trupit të rritura siç jemi mësuar shabllon t’i shohim në skulpturat komuniste të Shqipërisë, ose me emocion folklorik – patetikë, kjo vlen të veçohet këtu, por nuk mjafton vetëm kjo. Pasi që gratë e meritojnë një vend të rëndësishëm në luftën e fundit, e meritojnë edhe një memorial origjinal nga duart e artistëve.

Çuditem pse nuk kanë reaguar heroinat dhe ideatorët e këtij projekti, por vetëm me duartrokitje e zbuluan kopjen e tillë. Ndoshta nuk kishin njohuri për një vepër identike që ekziston dikund në botë. Tjetra, anëtarët e komisionit vlerësues dhanë pëlqimin e kësaj figure dhe e zgjodhën, prapë se prapë arti është si treg, ku artisti ofron mallin pa ndërgjegje, blerësit e konsumojnë, atëherë artisti fiton. Por, arti i vërtetë madhështor rrjedh nga sinqeriteti i autorit, dhe veprat e mëdha kishin ndikime e pak prej tyre qenë plagjiaturë.

Projekti u financua nga taksapaguesit e Kosovës dhe Kuvendi vendosi miratimin e tij. Kjo vepër vetëm emrin e ka origjinal “Heroinat” ngaqë balancohet me heronjtë dhe të tilla qenë ato gra që dhanë jetën për vendin e tyre. Picasso me kotë nuk thotë: “Artistët e këqij kopjojnë, ndërsa gjenitë vjedhin”, e kjo vepër i takon të parës në këtë thënie.

Skënderbeu, më i lartë se kali

SHKRUAN: PROF.DR. SCI.ILIR MUHARREMI

Duhet të sqarohemi që në fillim se ky nuk është shkrim historik apo ndonjë teori e thatë që tenton të njollosë historinë, por një vështrim, analizë rreth monumentit të Gjergj Kastriotit - Skënderbeut në Prishtinë, tek i cili çdo ditë gjejë diçka tërheqëse interesante. Pse heroi në atë monument është më i madh se kali, kur dihet që kali është më i madh se njeriu, në përmasat trupore. A paraqitet Skënderbeu si figurë legjendare? A duhet të jetë tokësor në raport me kalin? A është proporcionalisht i punuar gabim nga skulptori? A rriten qëllimisht përmasat apo përzihet ana mitike me atë reale të njeriut? Mitit është mit dhe në vete nuk ruan ndonjë saktësi shkencore, kurse kalimi i Skënderbeut në figurën reale ashtu siç ishte kjo është më e rëndësishme. Këtë e bëri profesori Oliver Jens Schmitt në librin e tij. Në libër Skënderbeu zbret nga lartësitë legjendare, bëhet personazh tokësor.

NJË DETAJ QË NUK ËSHTË VËREJTUR

Kurse skulptura e Skënderbeut në Prishtinë, e punuar nga J. Paco, në material bronz, si duket më shumë ka të bëjë me pjesën legjendare të tij se skulpturës realiste me përmasa të sakta. Nëse bëjmë një matje të thjeshtë përmes njësive matëse të barabarta, lartësinë e kalit edhe lartësinë e trupit të Skënderbeut. Kuajt maten duke filluar nga pjesa ku qafa e tyre bashkohet me kurrizin, deri te patkonjtë, kurse njeriun nga pjesa e sipërme e kokës gjerë te gishtërinjtë e këmbës, vërejmë më të plotë dhe më të madh figurën e Skënderbeut sesa atë të kalit. Ana artistike proporcionale nuk është e saktë, me përmasa reale. Pyetja që më vjen është se si ka mundësi udhëheqësit e asaj kohe të viti 2001 të mos vënë re një detaj të tillë, që në fakt nxjerr më të lartë Skënderbeun se kalin? Kuajt më të lartë të njohur deri më sot janë nga 210 cm, ndërsa ata të vegjël që quhen Poni 145-148 cm. Nëse kali i tij që 1.73 më i lartë siç mendohej, ka mundësi që Skënderbeu të jetë më i shkurtë, por jo shumë më i lartë se kali në imazhin e shtatores, ndonëse kjo na pëlqen të gjithëve ta parafytyrojmë. E vërteta është se njeriut nuk mund të jetë më i lartë se kali.

GJATËSIA E HEROIT KOMBËTAR

Monumenti i Skënderbeut në Prishtinë është kopje e atij në Krujë, i ulur në kalë, derisa kali ngrit këmbën e djathtë, po ashtu edhe Skënderbeu me dorën e djathtë mban shpatën, kokën e ka të kthyer kah armiku ngaqë përballet me një ushtri shumë më të madhe. Ndodhet i pafrikësuar në betejë. Përveçqë i jepet rëndësi figurës së Skënderbeut, duhet t'i jepet edhe figurës së kalit, sepse kali përdoret si simbol që ka shoqëruar heroin. Barleti e thekson se kali qe i një race të zgjedhur dhe pas vdekjes së Skënderbeut nuk pranoi t'i hipte tjetër njëri, andaj dhe ngordhi. Prej kohës rrjedh një dokument në qarqet e historianëve që flet jo saktë për gjatësinë e Skënderbeut. Në letër, Skënderbeu i drejtohej Venedikut me fjalët: "Në lidhje me rrobat, që siç na është premtuar do të na jepen dy herë në vit, ju lutem të më dërgoni rroba të përshtatshme për trupin tim, ashtu siç u janë dhënë edhe zotërinjve të tjerë, sepse thonë që mund të më mjaftojnë 16 krahë (rroba) për dy palë veshje. Mirëpo zotërinj, llogarisni pak me kujdes se sa krahë më duhen për dy palë veshje e aq jepmëni". Çka del nga kjo se për Venedikun, 8 krahë rroba (stof) mjaftonin për të mbuluar një trup me shtat mesatar. Përflitet se gjatësia mesatare e trupit të tij qe prej 1.75 m. Nëse Skënderbeut nuk i mjaftonin 8 krahë rroba, kjo do të thotë se ai ka qenë më i gjatë se 1.75 metra. Atëherë, nëse ai ka kërkuar qoftë edhe vetëm një krah më shumë rroba, rezulton që ai ka qenë goxha shtatlartë, sepse nëse për një trup 1.75 m, mjaftonin 8 krahë rroba, atëherë me 9 krahë rroba mund të mbulohet një trup prej 1.98 m. Në tekst shkruan se "Kjo do të thotë që Skënderbeu, duhet të ketë qenë rreth 2 metra i gjatë. Ndërkaq në anën tjetër, për të pasur një ide se si mund të jetë dukur veshja e Skënderbeut, mjafton të përmendet fakti që 1 krah venedikas ishte 0.58 m, rrjedhimisht, i bie që trupi i Princit arbëror, mbulohej me veshje të bëra nga 10.44 metra stof (0.58 x 9 = 5.22; 5.22 x 2 = 10.44)."E tëra kjo mbetet ende e pasaktë, por saktësia më e mirë është se njeriu asnjëherë s'mund të jetë më i lartë se një kalë, përjashtuar Ponin.

PËRSE MITITZOHET SKËNDERBEU DHE NË REALITET RRITEN PËRMASAT E TIJ FIZIKE?

Miti i përket një kohe të caktuar, historia shkruan për mitet greke, por edhe sot janë tërheqëse, por një figurë historike të mitizohet, andaj edhe te artistët ndikon kjo, sepse sistemi dikton edhe realizmin e skulpturës rasti konkret i Skënderbeut me kalin. Skënderbeun e mitizuan në shek. XIX dhe në XX. Të parët qenë arbëreshët, më vonë diaspora dhe shtetet e tjera. Cili qe miti i vlerave të tij? Luftoi për atdheun e jo për interesa meskine. Vetë ai bëhet legjendë me këtë thënien e famshme: "Lirinë nuk ua solla unë, por e gjeta midis jush!", në radhe të parë qe prijës kombëtar që bashkoi shqiptarët nën flamurin kombëtar dhe i udhëhoqi kundër pushtuesve turq. Koha e tij qe triumfuese e ngjarjeve dhe betejave, nuk kishte thyerje, por trimëri shqiptare kundër barbarisë turke. Kjo nuk pati jetë të gjatë, për shkak vdekjes së Skënderbeut dhe pushtimit të më vonshëm turk. Esenca nuk qëndronte te miti, legjenda, rritja e anës fizike, por të parimi etnik, i cili qëndronte në një kohë kur dallimet fetare, krishterë/mysliman qenë më primare. Andaj, Skënderbeun unë e shoh njerëzor tepër njerëzor, sikurse Napoleonin apo ndonjë Gladiator të kohës. Historia e Skënderbeut qe e një prijësi mesjetar, sundim vetjak ndaj pushtuesve e jo motive kombëtare, sepse në atë kohë nuk kishin shumë kuptim. Vetë pasuesit e tij qenë me përkatësi të ndryshme etnike. Sundimi i tij qe mbi njerëz e jo mbi hapësira. Hapësira ku përplasej Skënderbeu qenë shumë elastike, as nuk zgjeroheshin e as nuk ngushtoheshin, ishte vetëm rezultat i përleshjeve. Gjithmonë historia e Shqipërisë është shkruar pa kontekst, ngaqë aty shqiptarët gjithmonë janë faktori kryesor dhe qendra e zhvillimeve. Arti duhet të tregojë të vërtetën e njeriut në aspektin estetik/artistik, të jetë çdo gjë proporcionalisht në vendin e duhur, përjashtuar historinë. Problemi tjetër që duhet të ngritët është pse gjithmonë Skënderbeu mendohet në kalë, kur ai qe edhe strateg i mirë, mendimtar, intelektual, nuk ishte vetëm luftëtar siç e përshkruan historia shqiptare apo siç e punojnë skulptorët shqiptarë. Ndoshta një ditë do ta zbresim nga kali ta punojmë me ndonjë libër ose duke biseduar.

Fyerje ndaj figurës së Adem Jasharit

Deri kur më të fyhen heronjtë shqiptar me shtatore të dobëta. Nuk e dijë a është e qëllimshme kjo fyerje apo përse duhet të bëhet? Duhet sa më parë të rrënohen këto shtatore, të ngritën ato siç i ka hije heronjve shqiptar. Njëherë e masakruan serbët, tash po e masakrojmë vet ne me anë të artit.

Prof.Dr. sci.Ilir Muharremi

Edhe një shtatore qesharake dhe fyese ndaj komandantit legjendar Adem Jasharit e ngritur më

2012 në fshatin Radushë të Shkupit, me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë së shtetit shqiptar.

Shtatorja ka madhësi prej dy metra e pesëdhjetë centimetra, ndërsa në vete mban mbi 280-300

kilogram rrjetë çeliku si dhe ka cement-krom dhe disa aditive të tjera. Në atë kohë disa folën

fjalë miradije për anën estetike të shtatores, disa të tjerë qenë më realist sepse realizmin artistik e

quajtën: “Marre dhe marrëzi, përmendore qesharake.” A qëndron kjo? Natyrisht, ngjanë me

tendencën e skulpturave realosocialiste. Në anën tjetër figura e Ademit duket si xhuxhë, apo

babadimër, ose një meksikanë i vogël, apo trup valltari tejet vital. Asnjërën nga këto nuk i

posedonte heroi Adem Jashari. Për mua kjo është një fyerje e rëndë ndaj figurës së tij. Skulptori

merr guxim të tallet me figurën e Ademit, dhe Ademi po qe i gjallë, ta shihje veten në këtë art,

do qeshej mesiguri ose të ndjehej i turpëruar.

E dyta, shtatorja u ngritë në fshat në një hapësirë tejet të ulët, mirëpo figura siç ishte Ademi

meriton hapësira urbane, por kjo është ajo më e pakta krahas anës estetike realizuese shëmtuese

të shtatores. A ngjanë shtatorja me heroin Jashari? Pothuajse fare. Edhe këtu përmasat devijojnë

trupore derisa skulptori i saj Selam Mustafi kishte tendencë të krijonte një realizëm minimal

sepse çdo gjymtyrë trupore është shumë e vogël, ose ca të tjera janë më të mëdha. Është

degradim total i figurës së Adem Jasharit. I mungon jeleku antiplumb të cilin heroi gjithmonë në

beteja e përdorte, dylbitë janë të fëmijëve, duken si lodër në shtatore, pastaj plumbat janë të

mbështjellur rreth dorës, a në realitet Ademi i ka mbajtur rreth qafës, pistoleta është shumë e

madhe, dhe kjo përdorej në filma vizatimor, tranformers. Pastaj i mungon edhe pjesa mjekrës që

e kishte shumë të theksuar. Mustaqet janë kjo s’mund të mohohet. Koka është shumë e madhe në

raport me trupin, duart janë tejet të shkurtra dhe masa e trupit është e vogël.

Nëse vështrohet nga poshtë pak do vërejmë karakterin e tij, sepse duhet të rritet figura nga

distanca e tokës, ajo humbet në perspektivë, e në këtë rast Ademi qëndron sipër mbi tank. Nëse

flasim për karakterin e tij duhet të paraqesim anën luftarake, qe vizionar i luftës, por edhe

familjarë i mirë, dhe i dashur për të gjithë. E tërë skulptura është një shëmti disproporcionale,

aspak estetike.

Çfarë kishte thënë në media skulptori Mustafi për artin e tij? Ai kishte menduar se njerëzit kanë

prapavijë dhe qëllime jo të mira. Të gjithë mund të kenë, vetëm shqiptarët jo. Kjo nuk mjafton

me arsyetua një skulpturë të dobët. Ai madje kërkonte se ku ka gabuar? Shumë e lehtë, syri më i

thjeshtë e vëren. Madje, shumë fëmijë e identifikonin si babadimër ose si ndonjë xhuxhë i

borëbardhës. Fyerje e rëndë kjo.

Skulptori po të kishte ndërgjegje do punonte shumë më shumë për një figurë siç qe Ademi. Unë

si qytetar jam jashtë mase i fyer me një shtatore të tillë. “Këto që u thanë janë ngatërresa politike

kurse unë kam tentuar të bëj një Adem Jashari në Maqedoni, të gjallë, të lëvizshëm, jo-statik,

promotor i lëvizjes çlirimtare shqiptare. Për mua si artist është shumë me rëndësi simbolika”,

ishte shprehur skulptori. Shtatorja as nuk është në lëvizje e as statike, është qesharake. Kurse

pjesa simbolike nuk e dijë se ku vërehet në këtë shtatore, ndoshta vetëm në emër dhe mbiemër,

kurse pjesën artistike fare. Ky është pseudomonument zotëri skulptor, dhe shqiptarët e

Maqedonisë duhet të ngrihen kundër një përqeshje ekstreme banale që i bëhet heroit. Qytetari

këtu duhet të ulërijë sikurse në pikturën e Munkut, zëri i tij ta shkul këtë objekt tallje, apo

mjerim të vuajtur.

Ademi nuk e ka merituar një gjë të tillë zotëri skulptor. Ky në shtatore s’mund të jetë as Charlie

Chaplin askush zotëri. Adem Jashari ishte shtatmadh, i plotë. Suzana Varvarica Kuka, pedagoge

e historisë artit në Tiranë shtatoren e ka quajtur në një tekst “Monument bastard”. Dhe, vërtetë

është i tillë nga ana estetike. “Ju lutem në emër të artit dhe të asaj që dinë të bëjnë artistët

profesionistë shqiptarë hiqeni atë katrahurë mjetesh luftarake”, shkruan Kuka. Nëse respektohet

thellë Jashari, duhet të hiqet kjo karikaturë, të punohet një tjetër, ashtu si vërtetë e identifikon

figurën e tij madhështore. “Ju, që e inaguruat dhe ai njeri anonim e mjeran që e ka kryer atë

zallamahi figurative, do të jeni gjithmonë të gjykuar nga një pjesë e denjë e shoqërisë shqiptare.”

Shprehet ajo. Edhe janë të gjykuar, gjykimet nuk do ndalen derisa të hiqet ky marifet.

Në shqiptarët e Kosovës edhe sot krijojmë art të lirë. Përse qëndrimi i Adem Jasharit t’i kthehet

skulpturave socialreliste të Shqipërisë? Nejse, është vetëm në këtë rrugë e jo tamam ashtu siç e

theksova. P.sh. dora e skulpturës në këtë rast nuk kanoset, simbolikën e dorës e ka lënë ta gjejnë

vetë njerëzit. Këtë skulptori e lidh me 2001-shin, kur ushtarët e UCK-së marrin tanket e forcave

të armatosura maqedonase. Kjo simbolikë i bartet shtatores që mbanë armatim të lehtë, e që bëri

punë të madhe. Pastaj, pjesa e këmbës së ngritur lartë, tentohet t’i jepet gjallëri shtatores, të jetë

në lëvizje mbi tank i cili është material tjetër krahas me skulpturën, e imazhi këtu na del si kiç

tipik. Nuk ka ndërlidhje fare kjo.

Mjekra i mungon, kjo ndonëse e qëllimshme nga skulptori sepse kur ishte në Kukës të

Shqipërisë, kishte vetëm mustaqe. Këtë fizionomi e trajtoj skulptori, por ai mbahet mend me

mjekër, dhe nuk e dijë pse e ktheu në kohë Adem Jasharin. Kurse pjesa proporcionale e tankut

me shtatoren, nëse shikohet nga poshtë në relief të drejt duket si lojë fëmijësh krahas me figurën.

Pse figura ka dal e shëmtuar? Mund jetë edhe materiali i cili nuk modifikohet dy herë, duhet

njohuri për konstruksionimin e fizionomisë. Skulptura është realizuar për 4 muaj.


Nuk e dijë përse figurat e heronjve bien në duar të skulptorëve amator të cilët marrin guxim me

fare përgjegjësi edhe të arsyetohen në media kinse duhet kuptuar konceptin e jo pamjen, a

skulptura identifikohet me plastikën e saj. Këta njerëz janë kundër artit shqiptar dhe disi gëzohen

me këtë tallje të mjerë. Publiku krenohet me figurën, por duhet të reagojë kundër realizimit të

dobët. Kjo nuk po ndodh në Maqedoni. Vërtetë nuk e dijë si mund të kënaqet një artist me një

shtatore aq të shpërfytyruar, aq turp të dhimbshëm. Unë këtë nuk mund ta quaj vepër arti e as

skulpturë, vetëm një shëmti e qëllimshme, ose e pavetëdijshme, por nuk mjaftohet me kaq, sepse

ajo tashmë ka zënë hapësirën.

Skulptorët amator përjashtuar disa autodidakt të cilët i bastardojnë heronj përmes shtatorëve të

dobëta, nëse ju ofrohet ndonjë punë e madhe si kjo, duhet të heqin dorë, sepse komisionet si

duket janë edhe më të papërgjegjshme për këtë. Unë ndjehem tepër i fyer, dhe nga revolta reagoj

sepse nuk është kushdo Gjergj Kastrioti, Adem Jashari, Ismet Jashari, janë figura që meritojnë

shtatore realiste me përmasa natyraliste.

Edhe politika shqiptare e Maqedonisë, por edhe ajo e Kosovës, në tërësi e trojeve shqiptare duhet

të ndjehet e fyer, por edhe e zemëruar ndaj këtyre shëmtive artistike.

Ju lutem rrënojini shtatoret e dobëta sa më parë, krijoni shtatore të merituara, sepse jemi komb që

meritojmë artë të mirëfilltë.

Serbia, në mes Bashkimit Europian dhe Rusisë…!

Prof.Dr.Blerim Reka

Kryeministri i Serbisë, Aleksandar Vuçiq po tregohet si politikan kyç në përcaktimin e rrugës së ardhme për vendin e tij. Ai duhet të vendosë nëse do të mbështetë Perëndimin dhe t’i bashkohet Bashkimi Evropian; apo do të mbështetë Rusinë? Një pjesë e rëndësishme e kësaj vendimmarrje përfshin njohjen e Kosovës si shtet të pavarur dhe ndryshimin e Kushtetutës së Serbisë për të reflektuar këtë.
Politikanëve kryesorë të Serbisë u mungon një qëndrim i unifikuar për çështjen kryesore në lidhje me Kosovën. Presidenti Tomislav Nikoliq, kryeministri Aleksandar Vuçiq dhe ministri i Jashtëm, Ivica Daçiq, të gjithë kanë përgjigje të ndryshme.
“Autonomia për Kosovën” e presidentit Nikoliq nuk është e re, por është joreale. Daçiq propozon “ndarjen e Kosovës”, gjë të cilën bashkësia ndërkombëtare nuk do të lejojë e as nuk do të pranohet nga shqiptarët. Kryeministri Vuçiq sugjeron ‘normalizim’- në vend të njohjes së Kosovës. Por propozimi i tij është i paqartë, sepse ai nuk specifikon nëse kjo përfshin de facto ose de jure njohjen e Kosovës.
Por se paku tri propozimet të paktën nuk e pranojne që Kosova e 2015-s ka ndryshuar që nga viti 1998.
Dilema tjetër është se si të shmanget bllokimi i anëtarësimit të Kosovës në Kombet e Bashkuara, por pa njohur Republikën e Kosovës?
Dilemat e Serbisë paraqiten në një vit vendimtar për Serbinë. Ajo është duke pritur që t’i nisë negociatat e pranimit me Bashkimin Evropian dhe duhet të vendosë në aspektin gjeopolitik nëse do të rreshtohet kah Perëndimi apo Lindja.
Politikë hibride
Serbia po përballet me tri trysni kryesore gjatë viti 2015: normalizimi i plotë i marrëdhënieve me Kosovën; bashkangjitja sanksioneve të BE-së kundër Rusisë; dhe dobësimi i linjës së fortë të Serbisë në Republikën Srpska, (Bosnjë e Hercegovinë).
Serbia nuk i ka trajtuar asnjërën nga këto çështje, por ka vazhduar politikën e saj hibride të jashtme, që ka të bëjë me BE-në dhe Rusinë deri kohët e fundit, kur ajo ka lëvizur në drejtim të integrimit evropian dhe marrëdhënieve më të ngushta me Shtetet e Bashkuara.
Presidenti Nikoliq ka thënë në maj 2015 se gazsjellësi i propozuar i Rusisë nëpër Turqi, nuk do të kalojë nëpër Serbi. Kryeministri Vuçiq tha se Serbia nuk do të varet nga gazi rus, por do të konsiderojë përdorimin e burimeve të ndryshme të energjisë. Mediet në Azerbajxhan njoftuan në qershor se Serbia mund të bëhet pjesë e gazsjellësit azerbajxhanas Trans-Adriatik (TAP).
I dërguari special i Amerikës për Energjinë, Amos Hochstein, ka kërkuar edhe nga Greqia që të heqë dorë nga pjesëmarrjen e saj në gazsjellësin rus dhe ta mbështesë TAP-in.
Gazi rus
Gazsjellësi i propozuar i Rusisë nëpër Turqi mund të deshtoj, ashtu sikur paraardhësi i tij:”Rrjedha e Jugut”, (në vitin 2014).
Kjo do të ndryshojë gjeopolitikën e Ballkanit në tërësi, duke e orientuar rajonin, duke përfshirë Serbinë, drejt komunitetit euro-atlantik.
Nëse përpjekja e dytë e Rusisë për të shitur gazin e saj në tregun e BE-së dështon, ajo do t’u kthehet tregjeve në Lindjen e Largët, veçanërisht në Kinë. Kjo është arsyeja pse Ballkani, veçanërisht Serbia dhe Maqedonia, janë të rëndësishme për rajonin dhe për gjeopolitikën e përgjithshme.
Rëndësia gjeopolitike e Serbisë mund të jetë arsyeja pse kryeministri i saj vizitoi SHBA-në më 3 qershor – politikani i parë serb që pranoi një vizitë shtetërore pas më shumë se 20 vjetesh. Tri pikat kryesore – stabiliteti rajonal, energjia dhe dënimi për kriminelët që vranë tre shqiptaro-amerikanët – ishin diskutuar.
Kushtet e Gjermanisë
Vizita e kryeministrit Vuçiq ka pasuar shkuarjen e tij në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, ku ai ishte kryeministri i parë serb që vizitonte këtë shtet pas 70 vjetësh.
Vuçiqi do të takohet me kryeministrin e Kosovës, Isa Mustafa, në Bruksel, në raundin e ardhshëm të ‘dialogut të Brukselit’, para takimit me kancelaren gjermane, Angela Merkel në Beograd, (më 8 dhe 9 korrik). Pritet që Angela Merkel t’ia rikujtojë atij se qëndrimi i Gjermanisë është se nuk do të ketë fillim të negociatave për anëtarësim me BE-në, nëse Serbia nuk do të ketë marrëdhënie normale me Kosovën, që përfshinë atë që Serbia të mos e bllokojë e anëtarësimin e Kosovës në OKB. Asnjë nga këto nuk janë risi për Serbinë. “11 kushtet” e Gjermanisë janë bërë publike në medie në vitin 2014. Kjo do të thotë zbatim të plotë të Marrëveshjes së Brukselit (të vitit 2013), të arritur ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Njohja e Kosovës
Gjermania insiston që Serbia duhet të trajtojë së pari çështjen e njohjes së Kosovës. Top- diplomatja e BE-së, Federica Mogherini, e bëri këtë të qartë gjatë vizitës së saj të fundit në Beograd.
Pyetja mbetet, se si do t’i trajtojë Serbia këto kushte?
Nuk ka zgjidhje të lehta. Nëse Serbia nuk i përmbush kushtet e BE-së, perspektiva e saj e negociatave për anëtarësim në BE në vitin 2015 do të jetë e paqartë. Presidenti i Serbisë, Nikoliqi e di se kjo është një kërkesë e qartë që Beogradi ta njohë pavarësinë e Kosovës. Kryeministri Vuçiq beson se BE-ja kërkon vetëm që marrëdhëniet me Kosovën të normalizohen.
BE-ja nuk e ka kërkuar në mënyrë eksplicite njohjen e Kosovës nga Serbia deri në 2014-n. Deri atëherë, ajo kishte kërkuar vetëm‘normalizim’ të marrëdhënieve bilaterale midis tyre. Por, ndryshimi u sqarua në fillim të 2015-s me dy kushtet kryesore: zbatimi i plotë i Marrëveshjes së Brukselit dhe ndryshimi i Kushtetutës së Serbisë, heqja e dispozitës, e cila e njeh Kosovën si pjesë të Serbisë.
Bisedimet në Bruksel
Në dialogun e parë në Bruksel, më 9 shkurt, u arrit marrëveshja për drejtësi në veri të Mitrovicës. Ato do të vazhdojnë më 23 qershor, pas një vonese të gjatë. Por marrëveshja mbi gjyqësorin është e pamjaftueshme për të hapur kapitullin 35 mbi Kosovën për negociatat e pranimit të Serbisë me BE-në.
Janë të paktën gjashtë obligime më shumë që rrjedhin nga Marrëveshja e Brukselit, të cilat nuk janë përmbushur deri më tani. Këto përfshijnë: asociacionin e komunave serbe, një kod telefonik për Kosovën, energjinë, vendkalimet e përhershme kufitare, arritja e marrëveshjes për Mbrojtjen Civile në veri dhe hapjen e urës mbi lumin Ibër në Mitrovicë.
Kushti i dytë është shumë më i vështirë për Serbinë. Presidenti i Serbisë, Nikoliq është i vetmi politikan serb që e kuptoi këtë. Ai tha, “Unë kam dëgjuar mirë: Kosova është kusht për pranimin në BE. Ata do të na bëjnë thirrje për të njohur Kosovën për t’iu bashkuar BE-së dhe të nënshkruajmë një marrëveshje detyruese me Kosovën”.
“Plani i ri”
Kjo është konfirmuar nga presidentja e Kroacisë, Kolinda Grabar-Kitaroviq, e cila ka thënë: “Serbia duhet të njohë Kosovën”’. Rumania dhe Greqia kanë njoftuar se do të rishqyrtojnë qëndrimin e tyre për njohjen e Kosovës, që më parë kanë refuzuar ta bëjnë këtë.
Presidenti serb, Nikoliq ka propozuar një referendum për Kosovën në vitin 2015. Ai ka premtuar të japë dorëheqjen në qoftë se shumica në Serbi voton për të njohur Kosovën. Ai ka publikuar një “Plan të ri për Kosovën”, për të ndaluar njohjen dhe ka paralajmëruar një ofensivë të re kundër mbështetjes për njohjen. Propozimi i tij për statusin përfundimtar të Kosovës do të thotë: ‘autonomi për serbët në Kosovë në kuadër të një autonomie të gjerë të Kosovës nën Serbi’. Por Ministri i Jashtëm i Serbisë, Daçiq dhe politikanë të tjerë e shohin këtë propozim si joreal.
Serbia mund të tentoj ta përdorë referendumin si një mjet për të vonuar procesin e njohjes. Mirepo, përfundimi më realist i lojës është që Kosova të del nga Kushtetuta e Serbisë.
Ndryshimet kushtetuese
Kryeministri i Serbisë, Vuçiq ka thënë se preambula e Kushtetutës do të ndryshohet dhe dispozita e cila e mban ‘Kosovën nën Serbi’ do të fshihet. Serbia e ka humbur sovranitetin e saj mbi Kosovën në vitin 1999.
Ai e di se Serbia nuk mundet ende të hapet, t’i konkludojë vetë negociatat e pranimit me BE-në pa e ndryshuar Kushtetutën e saj, e cila përfshin Kosovën si pjesë të Serbisë.
BE-ja nuk do të pranojë një situatë të re në një anëtar të ri si Qiproja, ku kufijtë janë të paqartë dhe të papërfunduar dhe është një konflikt i ngrirë. Kjo do të sigurojë që Serbia ta legalizojë statusin e shtetit normal para përfundimit të procesit të negociatave për pranim.
Serbia duhet të pranojë se nuk ka pasur kontroll ndaj Kosovës për16 vjet dhe se Kosova shpalli pavarësinë shtatë vjet më parë dhe tani është njohur nga 109 vende anëtare të OKB-së.Kosova tani është anëtare e Bankës Botërore, Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe 35 organizatave ndërkombëtare, dhe ka aplikuar për t’u bërë anëtare e UNESCO-s dhe Këshillit të Evropës.
Ajo çka është e rëndësishme, është se ndryshimet kushtetuese në Serbi, do e bëjnë Serbinë si një vend normal me kufij të përcaktuar dhe pa asnjë konflikt të brendshëm. Kjo është arsyeja pse BE-ja po përdor me kujdes shprehjen ‘normalizimin’ i marrëdhënieve midis dy vendeve fqinje.
Rusia, duke pranuar se pavarësia e Kosovës nuk cenon integritetin territorial të Serbisë, do të humbë argumentin e saj të fundit për të bllokuar aplikimin e Kosovën për anëtarësim në OKB.
Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin përsëriti në vitin 2014 se në qoftë se komuniteti ndërkombëtar njeh të drejtën e Kosovës për vetëvendosje, atëherë pse të mos e bëjë të njëjtën gjë edhe për Krimenë?
Sekretari amerikan i Shtetit, John Kerry ishte i pari lider i lartë shtetëror amerikan që vizitoi Rusinë për dy vjet, kur ai bisedoi në Soçi me Putinin dhe ministrin e tij të Jashtëm, Sergei Lavrov, në maj 2015. Kerry i bëri thirrje Rusisë që ta zbatojë plotësisht ‘marrëveshjen Minsk- 2’ për Ukrainën Lindore. Por, për herë të parë, nuk u tha asnjë fjalë për Krimenë.Ka spekulime se Kerry diskutoi për një lloj balance që përfshinë Krimenë dhe Kosovën në bisedimet e tij në Soçi, pasi qe Putini kishte krahasuar dy rastet në vitin 2014.
Lavrov vizitoi Beogradin një ditë pas vizitës së Kerry në Rusia dhe një muaj përpara se kryeministrit serb ta vizitonte Uashingtonin. Lavrov mohoi të jetë bërë ndonjë marrëveshje për Kosovën dhe Krimenë, por pyetja mbetet se pse ai bëri një vizitë të paplanifikuar në Beograd menjëherë pas bisedimeve Kerry-Putin në Soçi?
Përgjigjja mund të jetë se Serbia i ka kërkuar Rusisë të mos bllokojë aplikimin e Kosovës në OKB dhe se i njëjtë mesazhi është kuptuar që i është dhënë nga Angela Merkel, kryeministrit të Serbisë, Vuçiq.
Zgjedhje e vështirë
Është e qartë se kryeministri i Serbisë kohët e fundit ka ndryshuar qëndrimin e tij ndaj Perëndimit dhe ka zbutur qëndrim ndaj Kosovës. Ai është i vetmi zyrtar serb i cili u takua me tri figurat kyçe botërore brenda një muaji: ministrin e Jashtëm të Rusisë, Lavrov; zyrtarët të ShBA-së dhe kancelaren e Gjermanisë, Merkel; sikur edhe dhe me dy figurat kryesore shqiptare:Kryeministrin e Shqipërisë, Edi Rama dhe kryeministrin e Kosovës, Isa Mustafa (në fund të qershorit). Kjo tregon se ai mund të jetë politikani kryesor serb për të vendosur mbi ndryshim historik në marrëdhëniet Kosovë-Serbi.
Ai përballet me një zgjedhje të vështirë të mbetur jashtë BE-së me Kosovën dhe Rusinë; ose në BE pa Kosovën apo Rusia. Ai ka të ngjarë të zgjedhë për t’u bashkuar me BE-në. Qëndrimi zyrtar i Serbisë do të ndryshojë në vitin 2015, duke filluar me Kushtetutën, dhe pastaj me normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën. Kjo do të jetë skenar i favorshëm.
E kundërta do të ishte që Serbia të vazhdojë të dështojë që ta njohë realitetin e ri në Kosovë, që ekziston që nga viti 1999. Normalizimi i marrëdhënieve Kosovë-Serbi është e një rëndësie kyçe për stabilitetin e Ballkanit dhe sigurinë evropiane.
Nuk do të ketë paqe në Ballkan, pa pajtimin mes shqiptarëve dhe serbëve.
Skenarët
1. Serbia përballet me vendim te veshtira në vitin 2015, në rrugën e saj për anëtarësim në BE. BE-ja dhe ShBA-ja nuk do të tolerojë më politika e dyfishtë të Serbisë. Serbia duhet të zgjedhë: ose të qëndrojë me Rusinë; ose ta zgjedhë BE-në. Serbia pritet ta zgjedhë BE-në.
2. Serbia e ka humbë Kosovën de facto; në vitin 2015 edhe de jure me ndryshimet kushtetuese, për shkak se BE-ja nuk do t’i hapë negociatat e pranimit me Serbinë pa normalizimin e plotë të marrëdhënieve me Kosovën. Pa normalizimin e marrëdhënieve, Serbia do ta humbë mbështetjen amerikane.
3. Serbia mund të përpiqet që të shtyjë ndryshimin e Kushtetutës me mbajtjen e një referendumi mbi Kosovën. Por kjo nuk do të ndalë lojën me përfundimin më realist, duke e shlyer Kosovën nga Kushtetuta e Serbisë.
4. Normalizimi i marrëdhëniet Kosovë-Serbi do të ketë një ndikim pozitiv në stabilitetin e Ballkanit dhe do të ndryshojë gjeopolitikën rajonale. Paqja në mes të shqiptarëve dhe serbëve – dy kombet më të mëdha në Ballkan – do të thotë paqe për të gjithë Ballkanin.
5. Trysnia ndërkombëtare mbi Serbinë do të thotë se nuk do të bllokojë anëtarësimin e Kosovës në OKB, edhe në qoftë se nuk e njeh Republikën e Kosovës.

Fakte për Kosovën
• Kosova ishte pjesë e ish-Jugosllavisë në bazë të Kushtetutës së saj 1974, por statusi i saj federal u shfuqizua në vitin 1989 nga presidenti serb, Slobodan Milosheviq, i cili krijoi një sistem të aparteidit, në vitet 1989-1999, ku pakica serbe prej pesë për qind sundonte 95 për qind të shqiptarëve
• Shqiptarët filluan luftën për të çliruar Kosovën nga Serbia në vitet 1998-1999. Serbia ka vrarë 13. 000 shqiptarë të Kosovës dhe me spastrim etnik dëboi 850. 000 shqiptarë nga Kosova. NATO-ja intervenoi kundër Serbisë për të parandaluar një katastrofë njerëzore nëmars1999. Kosova njoftoi në vitin 2015 se do të padisë Serbinë për gjenocid në Kosovë
• Misioni i Administratës Ndërkombëtare në Kosovë (UNMIK), ishte themeluar në qershor të vitit 1999, si një fazë kalimtare deri në zgjidhjen përfundimtare të statusit të Kosovës
• Pavarësia e Kosovës është shpallur në 17 shkurt 2008. Republika e Kosovës është njohur nga 109 vende anëtare të OKB-së, dhe është anëtare e disa organizatave të mëdha ndërkombëtare, duke përfshirë Bankën Botërore dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar
• Tri raunde të negociatave në mes të Kosovës dhe Serbisë në vitin 1999, 2005-2007 dhe 2011-2012 kanë dështuar
• BE-ja ndërmjetësoi negociatat mes dy ish-armiqve, me arritjen e Marrëveshjes së Brukselit në vitin 2013 – e para marrëveshje ndërkombëtare e nënshkruar në mes të Kosovës dhe Serbisë. Kjo ende nuk është zbatuar plotësisht

A do të futej NATO në luftë nëse Koreja sulmon SHBA-të?

Pak kohë para se të testonte me sukses bombën bërthamore, lideri i Koresë së Veriut, Kim Jong Un ka kërcënuar të sulmojë territorin amerikan të Guamit.

Po cili do të ishte reagimi i NATO-s në një rast të tillë? Sipas nenit 5-të të Aleancës së Atlantikut të Veriut (NATO), të gjithë shtetet anëtare të aleancës më të fuqishme në botë, mes të cilëve edhe Shqipëria, duhet të kundërpërgjigjen në grup dhe të mbrojnë shtetin e sulmuar.

Por sipas “BBC”, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg refuzoi të thoshte nëse NATO do të futej në luftë pas një sulmi të mundshëm të Koresë së Veriut ndaj territorit amerikan të Guamit.

Guam është një ishull amerikan në Oqeanin Paqësor, bazë e rëndësishme ushtarake që është kërcuar nga lideri komunist i Koresë së Veriut.



“Unë nuk do të spekuloj lidhur me vënin në zbatim apo jo të Nenit 5 në një rast të tillë”, tha Stoltenberg. “Ajo që do të them është se ne jemi plotësisht të fokusuar mbi mënyrën se si mund të kontribuojmë për një zgjidhje paqësore të konfliktit dhe të ushtrojmë presion që Koreja e Veriut të ndalojë programin e saj bërthamor dhe raketor.”

Ai i bëri thirrje Koresë së Veriut të ndalojë zhvillimin e armëve bërthamore duke theksuar se ishte në shkelje me rezolutat e Këshillit të Sigurimit dhe “kërcënim për paqen dhe stabilitetin ndërkombëtar”.

Stoltenberg vuri theksin tek nevoja e një përgjigjeje globale kundër kërcënimit të Koresë së Veriut. “Programi bërthamor i Koresë së Veriut është një kërcënim global dhe kërkon përgjigje globale. Kjo sigurisht përfshin edhe NATO-n”, tha ai në një prononcim për “BBC”.

Sipas “BBC”, analistët mendojnë se një konflikt ushtarak me Korenë e Veriut do të ishte katastrofik si për Penianin ashtu edhe për Korenë e Jugut.

Letêr nga Tirana(Flamur Hoxha)

FLAMUR HOXHA

FILLIMI I RI, AKTORËT E VJETËR DHE PUSHTETI I MORALIT

Duke besuar se opozita është kolona pa të cilën nuk rri dot në këmbë një shtet demokratik apo edhe që thirret demokratik apo synon të bëhet i tillë, u uroj deputetëve të opozitës punë të mbarë e fat në misionin e tyre në përfaqësimin e gjithë qytetarëve, e sidomos atyre më të pamundur e më pa përkrahje.

Partia Demokratike dhe Deputetët e saj, pavarësisht luftës së pandershme të fjalëve e gjuajtjeve të pabesa nën brez, janë e do të mbeten opozita e vetme e ligjshme dhe e moralshme e vendit dhe sfida e saj është si të jenë sa më seriozë, sa më të besueshëm dhe të ngjallin besim e shpresë.

Zhvillimet që ndodhën, fitorja e pabesueshme e të majtës në zgjedhjet e fundit, me hile e pa hile, me lekë e me drogë, na venë para një situate të vështirë e të çuditshme. 

Konfigurimi i parlamentit, nxjerrja në krye të tij e eksponentëve ndaj të cilëve u ngrit në këmbë vendi para rreth tre dekadave dhe kërkoi ti rrëzonte nga pushteti, njeriun e thjeshtë e bën të pyesë: ku jemi? 

A mos gjithmonë jemi të dënuar ta nisim nga e para? 

Gjithkush në këtë botë ka të drejtën të ndryshojë, por duket më shumë se absurde situata jonë.

Une besoj se rruga e vetme që e sjell Partinë Demokratike në pushtet me votë është rritja e besimit të ndërsjelltë mes eksponentëve të PD dhe qytetarëve, është përfaqësimi dinjitoz që u bëhët nga opozita qytetarëve, është ndershmëria e sjelljes dhe marrëdhënieve të ndërsjellta.

Bota jonë është e vogël, më e vogël se e mendojme ne. 

Pushtetarët kur marrin pushtet u duket vetja të mëdhenj dhe edhe vendi ku drejtojnë i madh. Kjo është drama.

Por këtu të gjithë dinë kush me kë bëri trafik, ngriti trarin në doganë, bleu një vend pune, fshehu një korrupsion, kush me kë bëri e ben…etj...etj

Ndaj ndershmëria është neni i parë i kushtetutës së moralit tonë politik. Prekja e njerzve me dorë, begenisja e tyre, shikimi sy për sy, kushtimi i dy minutave kohë secilit dhe degjimi i çdo fjale… me pak fjalë të vihesh në vendin e tij. Kaq pak do ndershmëria.

Nuk është shqiptari i dikurshëm që të sheh me sy të jeshilta dhe shtrin duart e mpita për një copë bukë. Jo! Shqiptari i sotëm do vlerësim, sherbim, konsiderim, respekt prej deputetit, zyrtarit, nëpunësit, partiakut…

Njerezit do ta durojnë ende thikën sepse frika sillet rrotull kokave të njerzve, njëmijë frika, frikë për rrogën, frikë për fëmijën, për prindin, frikë nga frika…

Por një ditë do të bëhët mjaft, do të bëhët boll dhe kur të bëhet boll, kemi aftësinë t’i nxjerrim gjerat jashtë kontrolli siç ndodh fillim i ri me figura të vjetra dhe ne të jemi gjuhëkafshuar se këtu kemi qenë të tërë prej tri dekadash dhe kemi vallëzuar bashkë.

Partia Demokratike nuk ka kohë të zhgënjejë më askënd, nuk ka më tolerancë. Duhet të bëhet detyrimisht diga e qëndresës që mbron sistemin pa u shembur plotësisht.

Hekurudha e sigurtë është ajo e moralit. Mënyra e vetme është me folë sy më sy me njerzit e jo të bëjmë sikur flasim me to. Çdo shpërfillje e secilit na është kthyer e do na kthehet gjithmone.

Ne si Parti Demokratike dhe deputetët e saj mund ta ushtrojnë me sukses maksimal një pushtet, pushtetin e moralit, pushtet që fiton mbi çdo pushtet tjetër.