Nga marrëdhënia me Nexhmijen dhe Enverin deri tek ‘sekretet’ e ditarit të Hysniut, Vito Kapo në një rrëfim ndryshe

Bashkëshortja e njeriut më të afërt dhe më të besuar të Enver Hoxhës, Hysni Kapos ka bërë një tjetër rrëfim ndryshe për “Albania Free Press”. Ajo ka treguar detaje nga jeta dhe nga miqësia e Enverit me bashkëshortin e saj Hysniun.

Dikur më keni thënë se Liri Gega, donte të bëhej gruaja e parë gjenerale në Berat?

Po. Liri Gega ishte një femër shumë e lëkundur në Plenumin e Beratit. Madje shumë herë krijoi disa situata jo të besueshme. Diçka e shqetësonte. Mbaj mend se në Berat, Liri Gega njëherë ishte kundra dhe një herë binte dakord me njërën apo tjetrën palë. Se e thamë, ishte koha e franskioneve të mëdha. Duke parë lëkundjet, në fund të plenumit të Beratit atë e hoqën nga anëtare e Komitetit Qendror. Por mes shumë bisedash, Liria në atë kohë pretendonte të merrte gradën gjenerale, pra të kishte dhe një femër e tillë. Madje, mua, por dhe shumë grave të tjera, ajo u thoshte pse të mos bëhet një grua gjenerale? Ajo e nënkuptonte këtë për vete. I mendonte të gjitha për vete. Në atë kohë, gratë me më shumë autoritet ishin Naxhije Dume, (anëtare e Komitetit Qendror); Liri Gega, anëtare e Komitetit Qendror; Fiqiret Shehu, komisare e Brigadës së Parë dhe unë që isha sekretare e Enverit. Pra, ishim disa gra që kishim një emër, por ambiciet e Lirisë ishin shumë më shumë se tonat.

Pas Beratit, ku shkuat dhe si vazhdoi njohja dhe më vonë lidhja në martesë me Hysni Kapon?

Pas Beratit, unë shkova në Korçë për të stabilizuar punën në këtë qytet, Organizatën e Gruas. Ishin muajt ëe fundit të luftës. Po përgatiteshim për çlirimin e Tiranës. Pas Beratit, Hysniu u nis përpara Enverit për në Tiranë, pasi do të ishte komisari që do drejtonte luftën për çlirimin e Tiranës. Atë vit dimri ishte i egër. Unë po shkoja në Korçë me rrobat që kisha, pra po ato të ushtrisë Nacional-Çlirimtare. Duke më parë kështu, Naxhije Dume më thotë “ku shkon ti me ato rroba është Korçë atje, bën shumë ftohtë. Do mbarosh së ftohti”. Pastaj më jep një palë rroba dimri që i kishte porositur. Unë erdha në Tiranë kur ajo ishte çliruar dhe udhëheqja ishte akoma në hotel “Dajti”. Aty kishte zyrat Hysni dhe Dali Ndreu. Atëherë, “Dajti” mbahej si një hotel luksoz, më i miri në Shqipëri. Hoteli kishte dhe një mensë ku ne hanim, ndërsa të gjitha mbledhjet e rastit i bënim në sallon. Në këtë ambient, unë isha së bashku me Nefo Myftiun. Pikërisht këtu, në hotel “Dajti” unë u njoha më nga afër me Hysniun. Ishte ky hotel që lidhi miqësinë tonë. Më vjen shumë keq që ky hotel me kaq histori, sot është kthyer në një rrangallë. Aty mësova se Hysniu kishte qenë i martuar dhe kishte një djalë. Por ishte i divorcuar. Atëherë qe një opinion jo i mirë për divorcin, ndaj unë stepesha para tij. Madje kurrë nuk i kam folur, pa më folur ai. Ishim akoma shumë konservator në marrëdhënie. Kjo indiferencë e imja e inatoste shumë herë Hysniun, por unë qëndroja në timen. Nga sjella, mënyra se si më fliste, sesi nervozohej nga heshtja ime, sesi më kërkonte për raportim, unë e ndjeja që ai më dashuronte. Po ashtu, ndoshta edhe më me forcë dhe unë. Në këto situata, pyes vëllanë e madh Pirron dhe i tregoj gjithçka. I them dhe që ishte i divorcuar, por ai më tha nuk ka asgjë. Më vonë të dy i themi edhe vëllait të vogël, Alqit që ishte dhe anëtar i Komitetit Qendror, 19 vjeç, në atë kohë. Edhe ai nuk kundërshtoi për njohjen. Një ditë më thotë Hysniu “a do të vish andej nga zyra se kemi disa punë për Bashkimin e Grave”. “Mirë, -i them, -se do të vij nga ora pesë. Shkova atje dhe ai më pa me inat”. Ishte 24 shkurt i vitit ’45-ës. “Po ti nuk kupton se ç’dua të të them… Nuk kupton vërtet?”. Vendosëm të martoheshim pa zhurmë dhe pa bujë. Thjesht bëmë një darkë në shtëpi, ndërsa celebrimin e bëmë më 27 shkurt të ’45-ës ku erdhën dhe Alqi me Pirron. Në darkën e dasmës ishim gjashtë veta. Për këtë datë, kam një unazë dhe kjo daton me ditën e dasmës. Pra unaza shënon: “27/02/1945”. Dua të theksoj se këtë unazë ma kishte dhënë nëna, por tek një specialist i bëmë modifikimet ashtu siç e thashë më lart. Pra kjo unazë është në dorën time që nga shkurti 1945, plot 72 vjet në gishtin tim.

Pas martesës, si rrodhi jeta juaj? Me çfarë detyrash u caktua Hysniu dhe ju? Si i përballuat dhe çfarë pasojash kishin?

Në atë kohë, Hysniu u caktua si ambasador në Jugosllavi, ndërsa unë u caktova atashe shtypi po aty. Ishte një detyrë që e realizova për herë të parë, por që më pëlqente. Ishin vite të vështira dhe shumë të tensionuara. Të ishe ambasador në Jugosllavi në atë kohë, ishte përgjegjësi e madhe. Jugosllavia ishte shteti kryesor komunist në Ballkan që kishte lidhje drejtpërdrejt me ish-BS. Situata në botë ishte tepër e rënduar. Lufta kishte lënë pasoja të rënda në ekonominë e të gjitha vendeve pjesëmarrëse. Bota ishte ndarë në dy kampe. Përpos shumë problemeve të tjera, në pozicionin që kisha më duhej të qëndroja me Hysniun në takime të ndryshme. Vështirësi pa fund. Të pamësuar me shumë rregulla diplomatike. Një nga këto vështirësi ishte dita kur u zhvilluat takimi në Split dhe duhej të isha me Hysniun, ku zura vend midis ambasadorit të SHBA dhe Hysniut, kur veten e mendoja se duhej të isha mes kolegëve të shtypit. Mbi të gjitha, dua të theksoj se isha e vetmja grua në këtë takim dhe më shihnin me kureshtje e gjatë gjithë kohës kemi qëndruar pa folur me Hysniun. Pas Splitit, në dhjetor të vitit 1945, Hysniu duhej të nisej për në Paris. Dihen kushtet e atëhershme të udhëtimit. Komunikimi dhe vetë udhëtimi qe i vështirë. Ky udhëtim zgjati 3-4 ditë. Pra, nga Beogradi në Paris që sot shkon për një orë, atëherë u bë me ata trena të pasluftës. Udhëtim pa ngrohje, përmes Alpeve dhe thuajse me fare pak ushqim. Dihet që edhe komunikimi me atdheun bëhej përmes njerëzve (korrierëve) dhe radiogrameve. Gjithë ata muaj për Hysniun dhe për mua ishin muaj pune të pambarimtë. Dua të them se në kohën që mbahej Konferenca e Paqes, (ishte muaji korrik), unë isha në maternitet pasi kisha lindur vajzën, Verën. Pikërisht atë ditë, Hysniu udhëtoi për në Tiranë dhe sa erdhi dhe më pa në maternitet, pikërisht po atë natë u nis sërish për në Paris me pjesën tjetër të delegacionit, të ardhur bashkë me të në Tiranë. Pasi ndenja ca ditë në Tiranë, më lajmëruan që nga mesi i shtatorit duhej të nisesha me gjithë vajzën e sapolindur për në Paris. Qëndrova atje gati dy muaj. Vajta disa herë si dëgjuese në Pallatin e Luksemburgut, ku zhvillohej konferenca, pasi mu krijua mundësia që të takohesha me disa personalitete sidomos të lindjes. S’më harrohet momenti kur në Konferenca foli dhe Molotovi, ku fill pas diskutimit të tij, Shqipërisë iu shtuan disa dëmshpërblime të tjera nga Italia. Pas këtij takimi, pikërisht në fund të tij, Hysniu, Behar Shtylla, Kahreman Ylli, Tuk Jakova, u nisën për në Këshillin e Sigurimit për vazhdimin e mbledhjes së tretë në Nju Jork, por dhe për punën që duhej të bëhej për ta njohur Shqipërinë nga OKB-ja. Këto evenimente ndodhën në qershor të vitit 1947. Di të them se Hysniu në atë periudhë tepër të vështirë politike dhe ekonomike për Shqipërinë, ka qenë politikani më i spikatur në marrëdhëniet me jashtë, ai ishte në kontakt të drejtpërdrejtë me përfaqësues të Fuqive të Mëdha.

Ju më vonë u bëtë me dy fëmijë por kishit dhe Pëllumbin pra tre, si ndiheshin fëmijët, ….

Ne krijuam një familje me shumë harmoni. Dashuri dhe respekt për njëri-tjetrin. Pëllumbi është djali me nusen e parë të Hysniut, por që ne e kemi dashur dhe respektuar njëlloj. Pëllumbi ishte ashtu siç kishte emrin dhe është rritur me ne me shumë dashuri. Askush s’e dinte që ai ka pasur nënë tjetër. Edhe fëmijët e morën vesh shumë vonë. Besniku, djali im më thotë një ditë, “çfarë date ka unaza jote?”. U habita me pyetjen. Ai kishte nuhatur diçka. Shpeshherë i thoja Hysniut t’ua tregonim fëmijëve se çfarë e kishin Pëllumbin, por Hysniu nuk donte. Pyetja e Besnikut më vuri në dilemë. Më vonë, u detyruam t’ua themi. Fëmijët e mi s’e besonin. Ata ishin rritur sikur të ishin vëllezër. Pa asnjë dallim, pa asnjë teprim, pa asnjë mos vëmendje. Gëzonin të njëjtat të drejta, dashuri, afinitet, respekt, etj.. Edhe sot marrëdhëniet me Pëllumbin, i kam si me fëmijët e tjerë, i kam shumë të mira. Ata janë fëmijët e mi dhe ata për njëri-tjetrin janë vëllezër apo motra. Krenohem me fëmijët e mi. Janë fëmijë të rrallë dhe shumë të respektueshëm. Mes tyre jam ndjerë e parë dhe shumë e respektuar. Nuk ka më bukur kur ke fëmijë të tillë.

Si punonit atë kohë? A kishit orar? A shpërbleheshit për punën? Cilat ishin detyrat tuaja kryesore?

Ne punonim në dy-tre punë dhe thuajse asnjë ditë pushim gjatë javës. Punonim me ndërgjegje dhe paguheshim vetëm me një rrogë. Sot asnjë s’mund të punojë kështu, asnjë. Sot për punën më të vogël kërkohet shpërblim. Unë 34 vjet kam qenë presidente e Bashkimit të Grave. Prandaj, shoku Enver më thoshte “ty të kemi për problemet sociale”. Përveç kësaj, unë isha edhe anëtare e kryesisë të bashkimeve profesionale. Ja si shkruan Hysniu në një rast në ditar: Vitoja qe në Korçë erdhi nga Korça dhe iku në Fier. Nga Fieri, Vitoja u nis për në Shkodër-Gjirokastër. Pra, kishte raste që nuk takoheshim për javë të tëra. Mbas disa vitesh më thotë “Si na ka ndodhur neve të dyve se beson kush, por s’ka gjë se për partinë dhe për popullin punojmë”. Unë kam qenë shumë e ngarkuar me punë, edhe me gruan dhe deputete, dhe anëtare e KQPPSH e të tjera. Kjo bënte që unë e Hysniu të rrinim shumë rrallë bashkë, madje them se ai kishte kërkuar që unë të jepja dorëheqje nga disa detyra, por ishte dëshira e Enverit që të qëndroja. Kjo kishte bërë që Hysniu të bënte dy vargje humori si vjershë: “Sa vij unë ikën Vitoja, sa vjen Vitoja iki unë, vallë kur do takohemi kështu?”. Pra, disa herë linim edhe fëmijët jashtë vëmendjes për hir të punëve. Por sakrificat ishin të mëdha, pasi vendi ishte i shkatërruar nga lufta. Një vend që nuk kishte asgjë. Çdo gjë e filluam nga e para dhe di të them që kemi punuar orar pa orar, deri në 16 orë në ditë, pa asnjë ditë pushim pasi kaq të mëdha ishin problemet. Di të them se vetëm në vitet ‘70 filluam të bënim pushime, madje kur Hysniu u sëmur, i dhanë dy muaj leje në vit, mua një. Më vonë, i lashë disa detyra si me detyrim nga Hysniu, si nga Kryesia e Kuvendit Popullor (1970), pasi nuk donim të përgojoheshim. Në vitin 1988, kur ende isha ministre e Industrisë së Lehtë, duke parë zhvillimet, dhashë dorëheqjen.

A bënit debate me Hysniun. A ia tregonit të gjithë të fshehtat njëri-tjetrit?

Ne bënim vetëm debate pune, por asnjëherë grindje të tjera. Hysniu, si njeriu më i afërt i Enverit dinte shumë sekrete që mua nuk m’i thoshte. Dy herë kemi bërë njëfarë debati për emërimet e reja dhe pranimet në Byronë Politike. Unë i thoja se duhej të afronim njerëz me shkollë, madje që të kenë studiuar jashtë. Hysniu më dëgjonte, por nuk fliste, kurrë nuk më ktheu përgjigje për këtë pyetje. Atëherë, Enveri kishte dhe një orientim që të ofrojmë njerëz nga klasa punëtore, por dijet e tyre stononin me zhvillimet e kohës. Hysniut nuk i pëlqente kjo pyetje ndaj dhe nuk më kthente përgjigje. Rrinte i heshtur. Orientimet ishin orientime… Por shumë sekrete nuk m’i tregonte. Hysniu ishte shumë punëtor dhe po aq i mbingarkuar. Unë shkoja për ta lehtësuar duke i kërkuar ta ndihmoja, pasi secili punonte në dhomë të ndryshme. Kur e shihja ashtu në punë i thoja: “Ke gjë për të më dhënë mua?”. Vetëm atëherë ai më jepte dosjet e tepërta, që s’përbënin sekret që s’ishin materiale të Byrosë Politike. Materialet e Byrosë ai nuk m’i jepte kurrë, kurrë. Ai ma tregonte vetëm ndonjë gjë që i kishte thënë Enveri. Unë pasi i merrja i përfundoja dhe ia ktheja përsëri. Unë kisha personalitetin tim. Ai ngarkohej shumë dhe shokët i thoshin se: “Hysniu është tamahqar në punë”.

***

“Enveri kishte besim absolut tek Hysniu”

Si do t’i cilësoje marrëdhëniet e Enverit me Hysni Kapon?

Ishin tepër miqësore. Enveri kishte besim absolut tek Hysniu, ata kurrë nuk janë grindur dhe kishin një mirëkuptim të madh. E mirëkuptonin njeri-tjetrin vetëm me një shikim. Ndoshta e dini se në shumë momentesh krizash ndërkombëtare, Enveri rolin e ndërmjetësit ia besonte Hysniut, se ishte i guximshëm dhe shumë korrekt.

Po për marrëdhëniet e Enverit me Mehmet Shehun çfarë ruani në memorien tuaj?

Di të them se kishin shumë respekt për njeri-tjetrin. Enveri kishte besim tek Mehmeti, edhe pse ia dinte të metat apo më mirë të themi, se ata ia dinin huqet njeri-tjetrit. Enveri ishte më i ekuilibruar, mendonte shumë para se të merrte një vendim, ndërsa Mehmeti ishte shumë gjaknxehtë dhe disa herë shpërthente duke marrë vendime paksa të nxituara. Por Enveri ia njihte tipin dhe karakterin dhe disa herë i thoshte “shikoje dhe njëherë këtë problem, Mehmet”. Pra, ata plotësonin njëri-tjetrin, Enveri madje nuk kërkonte shumë kujdes në ruajtjen e tij. Nuk donte shumë forca sigurie. Mehmeti kishte të kundërtën, kërkonte më shumë siguri. Enveri kur shikonte gardistët, thoshte “shumë janë, ne jemi mes interesave të popullit”. Ndodhi pastaj fejesa që prishi shumë ekuilibra. Enveri s’kishte faj në këtë rast, pasi vetë Mehmeti ka bërë reagim në një moment. Ngjarjet rrodhën me shpejtësi, por di të them që Enveri e vuajti këtë moment dhe pas kësaj u bë më i heshtur më i mbyllur. Detaje të tjera nuk di. Po ju tregoj një rast. Ishte një mbrëmje e ftohtë nëntori i vitit 1977. Ishim mbledhur në Shtëpinë e Pritjes dhe po bisedonim për probleme të ndryshme. Ra fjala tek veshja. Enveri i thotë Mehmetit: “Pse nuk hedhim në treg lloje të ndryshme copash doku, të kenë shumë lloj veshjesh edhe për burrat?”. “Jo, – tha Mehmeti, – sepse rinia fillon dhe kopjon modën e huaj, aq do rinia dhe vishet sipas shijeve borgjeze”. “Jo, ne rrisim shumë llojet e stofave dhe rrobave në treg, edhe ne për vete duhet të vishemi ndryshe me lloje të ndryshme apo jo Mehmet”, ia kthen Enveri. Mehmeti tundi kokën, por nuk ktheu përgjigje. Edhe unë i kam pasur shumë të mira marrëdhëniet me Mehmetin dhe e kam vlerësuar shumë. Ai ishte njeri që kishte ekstreme. Ishte i keqi i vetes, pasi për korrektesë zihej… Por ai i donte njerëzit që përballeshin, që e kundërshtonin me të drejtë dhe me fakte. Kam pasur marrëdhënie shumë të mira. S’e di si shkuan punët më vonë, por… Eh, s’di ç’të them…

Ditari i Hysniut mbetet një kujtim i humbur. Si u zbulua ai dhe cilat janë marrëdhëniet tuaja me Nexhmije Hoxhën?

Kurrë nuk e kisha ditur që Hysniu mbante ditar që në kohën e luftës. E them me bindje që unë këtë s’e kisha ditur kurrë dhe e them me siguri se ishin fëmijët që e kanë zbuluar më vonë. Di që pas shumë, shumë vitesh, një ditë Besniku më tha “a e di ti se babi ka ditar?!”. “Jo”, i thashë dhe ngrita supet. Pra, kjo tregoi se ai i mbante veç dhe me kujdes. Për të më bindur, Besniku më çoi dhe më tregoi se ku ishin ditaret e Hysniut. Ai nuk m’i jepte, por edhe unë kam qenë njeri kryelartë, nuk bëhesha kurioze për atë çka s’më takonte. Njëherë m’i kërkoi Nexhmija, e cila tha që ia dha Haxhi Kroit. S’e di si vajti fati i tyre, por kur ra biseda me Enverin, ai më thotë që duhet t’i marrësh mbrapa. Unë Enverit i thashë se i kërkoi Haxhi Kroi dhe jo Nexhmija, në emrin tuaj. Ai u habit paksa. Enveri dha urdhër të më ktheheshin. Por unë i lashë pas dore dhe nuk e di se ku kanë shkuar. Unë nuk e dija fare që Hysniu mbante ditar. Nuk kishte kushedi çfarë, por ishte mirë t’i kisha. Kujtimet mbeten kujtime. Ndërsa marrëdhëniet e mia me Nexhmijen janë marrëdhënie korrekte. Por ndryshonte puna kur ishte gjallë Enver Hoxha, i cili më krijonte marrëdhënie shumë normale, duke treguar respekt në sytë e Nexhmijes. Kur Hysniu qe në fillim në Amerikë dhe pastaj në Moskë duke mbrojtur luftën tonë, Enveri më thërriste: “Eja të dëgjojmë Hysniun se po flet në radio”. Pra, kishte radio speciale ushtarake, ku dëgjohej fjalimi që mbante Hysni Kapo. E dëgjoja gjithë emocion. S’më besohej se ai mund të fliste para gjithë atyre njerëzve të huaj me aq zjarr dhe burrëri. Ose kur ishte në Moskë, më thërriste në shtëpi “hajde që ta dëgjojmë Hysniun se sot po flet për këtë problem”. Fillonte dhe na fliste frëngjisht dhe na thoshte se sa rreptë ka folur Hysniu atje. “Kështu e duan ata Vito”, më thoshte. Pra Enver Hoxha shok më të ngushtë ka pasur Hysni Kapon. Por nga fundi, sesi donin ta izolonin nga lidhja direkte me Enverin, edhe Hysniun, edhe mua. Nga ana tjetër, Enveri kërkonte të dinte nga unë realitetin, pasi unë isha në kontakt me njerëzit dhe dija se ku ishin problemet. Ndoshta kishte vënë re se po e gënjenin. Unë ia thosha gjithçka, siç e shihja, si e dija, pa e mbuluar, ndaj ai më besonte dhe më kërkonte të flisja vazhdimisht. Edhe pas vdekjes së Hysniut, ai më thoshte: “Unë kam nevojë për ty dhe jo ti për mua”. Ai donte të dinte gjithçka që bëhej në Shqipëri, donte të dinte hallet e popullit.

Si kryetare e gruas në sa vende të botës, ke shkuar me delegacione dhe a respektohej vendi ynë?

Unë kam shkuar si delegacion duke përfaqësuar gruan shqiptare në më shumë se 30 vende të botës në katër kontinente. Vetëm në Australi nuk kam qenë. Kudo na kanë pritur në mënyrë korrekte.

Ke pasur ndonjë debat me ndonjë delegacion tjetër?

Po, kam pasur me një delegacion bullgar. Ishte koha kur Enveri kritikoi ashpër Hrushovin në Moskë. Reagimet ishin të ndryshme. Ne po përkrahnim vijën komuniste të Kinës. Një mike e Dimitrovit, një komuniste bullgare na fyeu në një takim, por unë e anashkalova. Ishin vite të vështira. Historia po pësonte ndryshime të thella. Ishin kohët e krisjeve të mëdha në bllokun komunist. Pastaj ndodhën ato që ndodhën, ku ne u larguam nga ky kamp që kryesonte ish-BS.

***

“A kemi gabuar? Ne kemi qenë idealistë…”

Çfarë kujton nga vdekja e Hysniut?

Këngët e vajit të bijave dhe bijve të Labërisë. Nuk e merr me mend se sa këngë janë kënduar ato ditë si vaje. Madje shumë të tilla i mblodha. Ishin këngë te rralla. Ja më e bukura: “O zemër e zemrave, djalë i gjithë nënave”.

Po kur vdiq Enveri, këngë të tilla vaji a u kënduan?

Jo, pak shumë pak. Madje vetë Nexhmija më tha “përse tek Hysniu u kënduan aq shumë këngë labe vaji tek Enveri jo?”. Unë i thashë se “Enveri është udhëheqësi ynë, njerëzit kanë më ndroje, kanë më rezerva, kanë më stepje”. Nga ana tjetër, Hysniu ishte më popullor dhe ishte i këngës së zonës së tij. Më vjen keq që s’i kam ruajtur dot të gjitha ato këngë që janë kënduar për Hysniun.

Keni një foto me Hysniun në breg të detit, kur dhe ku keni dalë?

Kjo është një nga fotot e mia më të bukura. Kemi dalë në Dhërmi në vitin 1970. Mbaj mend se aty në këtë zonë takuam dhe Lefter Çipën një poet popullor. Ai me grupin e tij këndoi dhe një këngë për këtë takim. Ja disa vargje që nuk i mbaj dot mend në ligjëratë të drejtë: “Në këto male të larta, Erdhi burri i Labërisë, Hysni Kapo mendjeholli, Shoku i Enver krenarisë…”. Kjo foto është një diçka që më relakson dhe ma sjell afër Hysniun.

Plot 27 vjet nga rënia e sistemit komunist, si ndiheni për punë që keni bërë? A keni bërë gabime?

Ne kemi qenë idealistë. Çdokush mund ta interpretojë si të dojë, por di të them se ne kemi punuar me përkushtim, devotshmëri, përgjegjësi dhe nuk kemi pasur kushedi se çfarë privilegjesh. Ne kemi ikur nga blloku me duar bosh, me duar në xhepa. S’morëm pasuri. Ndihem krenare për veten time, se kam bërë sa kam mundur, duke mos kursyer asgjë për interesin e përgjithshëm, duke filluar që nga koha e luftës, ku morëm pjesë aktive si familje doktori e plotë dhe deri në çlirimin e Shqipërisë. Nuk flitet për oraret, apo elemente të parëndësishme, por për përgjegjshmërinë që kemi punuar. Sot mund të thonë që është bërë ajo apo kjo keq, por harrojnë se ku ishte Shqipëria dhe ku erdhi. U harrua që u ndërtua një kompleksitet i jashtëzakonshëm i infrastrukturës së shtetit. U ngrit industria, bujqësia, arsimi etj., etj.. Por këto nuk janë bërë vetëm. Nuk i harroj dot netët e viteve të para, kur Hysniu rrinte gjithë natën në mbledhjet e Byrosë dhe kthehej vetëm ndaj të gdhirë, me një stres që nuk mund ta përshkruash. Flinte vetëm pak orë, madje për të qenë e saktë, po të them që flinte jo më shumë se dy-tri orë. Sa binte mëngjesi, nisej në atë apo në këtë rreth, ku rrinte me ditë të tëra. Këtu fjala është se në gjithë Shqipërinë dilnin probleme nga të gjthëfarësojshmet, që kërkonin durim, nerva dhe gjakftohtësi. Nuk të flas më tepër, se duket sikur qahem, por janë arsyet për të cilat ndihem krenare. Kam parasysh se Hysniu, sa herë që unë dilja në rrethe me shërbim, si e deleguar apo për detyra të tjera, më thoshte: “Vito, bëj kujdes, mos plagos njerëz, sepse ajo dëmton edhe njerëzit e thjeshtë, që mund të gabojnë padashur, por dëmton shumë dhe Partinë, pasi në zona dhe kolektiva të ndryshme të gjithë kanë lidhje me njëri-tjetrin”. Kemi bërë gabime, Edhe kemi bërë pasi kush punon edhe gabon, por më shumë kemi punuar, se kemi gabuar. Hidhni sytë dhe shikoni ç’kemi bërë.



Si i kujton ditët e Hysni Kapos në klinikën e Parisit?

Vdekje e hidhur. Sot them me bindje se duke punuar shumë, ai lodhej shumë madje në vitet ’74-’75, ai i bëri disa herë kërkesë Enver Hoxhës që të lirohej nga detyrat, por Enveri nuk pranoi. Madje, në vitin e fundit ai kishte bërë shumë herë propozime që të largohej. Po kështu, ai nuk donte që unë të isha me disa detyra. Nuk donte të lakoheshim. Duke qenë se unë isha kryetare e një organizate mase, automatikisht me Kushtetutë isha anëtare e Presidiumit të Kuvendit Popullor. Anëtare presidiumi i Kuvendit Popullor ishte forumi më i lartë. Atje ishte edhe Enver Hoxha. Kjo ngjallte edhe pak xhelozi. Nga viti ’70 më hoqi nga presidiumi i Kuvendit Popullor pa dijeni në time dhe pse rregullorja nuk e lejonte. Ai donte të ishte njeri i thjeshtë, i pakomentuar. Edhe para se të vdiste, ai kishte marrë leje dhe unë nuk e dija se ishte sëmurë nga tensioni, zemra. Edhe doktori nuk ma thoshte sa e kishte tensionin. Por unë ia masja vetë tensionin duke e parë nga frymëmarrja dhe i thoja doktorit se ka frymëmarrje shumë të shpeshtë. “S’ka gjë se është vapë”, më thoshte ai. Unë në atë kohë kisha nusen e djalit në maternitet. Po bëheshim gati për pushime në Pogradec. Hysniu më thotë “do të pres djalin që të vijë në shtëpi, pastaj të ikim dhe ne në Pogradec”. Unë i thashë Hysniut se kam një grup instruktorësh në Shkodër dhe “dua të shkoj atje se dua të jap edhe konkluzionet”. “Të shkosh”, më tha. Shkova 4 ditë në Shkodër. Kur u ktheva të dielën lindi nusja dhe të hënën u nisëm për në Pogradec. 15 ditët e para në Pogradec, Hysniu ishte mirë më shëndet. Unë kisha marrë përsipër dhe më kishin ngarkuar që të bëja një pjesë të raportit të Bashkimeve Profesionale. Ata shkruanin shumë dobët dhe Enveri më thoshte gjithnjë: “Ata shkruajnë dobët dhe përkthejnë dobët” ndaj materialin do e përgatisësh ti. Ishte detyrë suplementare. Pra, kisha shkuar për pushime dhe po bëja raportin e Bashkimeve Profesionale. U mora vetë me të gjithë raportin, pasi një gjë të tillë ma besoi vetë Enver Hoxha. Kur mbarova atë pjesë, Hysniut filloi t’i hipte pak temperaturë. Ai gjithë ato ditë ecte dhe rrinte me shokun Enver. Duke qenë bashkë ata thanë se ne nuk bëjmë pushime, por më shumë punë dhe kështu vendosën dhe u ndanë 5 ditë. Edhe ato ditë filloi sërishmi të ketë temperaturë. Hysniut filloi t’i hipte më shumë temperatura. Ndenjëm pak për pushime dhe ai i shoqëruar u nisëm për kurim. Ishte viti 1979. Qëndruam 2-3 netë në Tiranë dhe pastaj u nisëm urgjent për Paris, pasi gjendja e Hysniut u rëndua shumë. Por s’ishte e thënë, sepse edhe aty s’i bënë gjë. Hysniu na la kur e donim më afër se kurrë. Ai ishte një njeri i jashtëzakonshëm, i dashur, punëtor, atdhetar, këmbëngulës. Ai ishte besnik në çdo gjë.

Dyshimet e Enverit për vdekjen e Hysni Kapos, si u vra Mehmet Shehu

Në vijim të rrëfimit të tij, Sokol Hoxha, djali i Enver Hoxhës, jep detaje se si merreshin vendime pa dijeninë e tij, madje e dizinformonin për suksesin e tyre. Sipas tij, e gjitha kjo organizohej nga Ramiz Alia dhe nëna e tij që nuk i ndahej për asnjë moment Enver Hoxhës.



Sokol Hoxha jep detaje rreth dyshimeve për vdekjen e Hysni Kapos, por edhe Mehmet Shehut, madje dhe një lufte të fshehur mes djemve të Enver Hoxhës dhe Mehmet Shehut.

Bashkëshortja juaj ka thënë se Enver Hoxha ka qenë i izoluar që në vitin 1974. Çfarë kuptojmë me këtë izolim?

Në ‘74 babai pësoi goditjen e dytë. Si rezultat i këtyre u përpilua një protokoll i posaçëm për lëvizjet fizike dhe aktivitetet e tij politike shoqërore. Ndërkaq, trajtohej psikologjikisht me psikozën që zemra e tij ishte si një bombë që mund të plaste nga momenti në moment. Që prej asaj kohe, pra pas ‘72-’74, informimi i tij bëhej vetëm prej informacioneve nga të tjerët, çka u theksua me vdekjen e Hysni Kapos dhe, sidomos pas vdekjes së Mehmet Shehut.

Si e përjetoi ai vetë momentin pas goditjes së parë, veçanërisht pas vitit 1974?

Natyrisht ai e vuante izolimin fizik nga kontakti me njerëzit, ndonëse ndihej gjithmonë e më i pamundur. Por pas vitit ‘82, pasi Alia u zgjodh President, arriti të perceptojë situatën e vërtetë të mashtrimit dhe të manipulimit të jetës së vendit prej tij.

Pra këtë ndërgjegjësim e arriti në vitet e fundit, kur Ramiz Alia ishte përcaktuar apo piketuar nga vetë Enveri?

I vetmi që kishte mbetur si mundësi.

Vërtet që pas izolimit të Enver Hoxhës shumë vendime merreshin pa dijeninë e tij?

Pikërisht kjo ishte e mundur përmes dizinformimit, me qëllim jo vetëm për ta izoluar, por edhe sabotuar. Marrim një shembull: rasti i tufëzimit, siç mendonte im atë në një përqindje të caktuar përqendrimi në kooperativat të gjësë së gjallë, si iniciativë ndoshta ishte teorikisht e mirë sepse ngushtonte dallimin e fshatit nga qyteti. Dizinformimi konsistonte që populli vetë është dakord dhe euforik nga kjo arritje partiake shumë e madhe pa u marrë vesh, siç rezultoi, që fshatari mbeti pa një lopë e pa një pulë. Ishte një studim nga Harilla Papajorgji në Institutin M-L, përkthyer nga disa skema sovjetike, që u institucionalizua nga Komiteti Qendror dhe Byroja. Unë kam biseduar drejtpërdrejt me babin tim për këtë çështje. Ai asnjëherë nuk ishte i bindur brenda vetes për këtë mendim kolegjial që i ofrohej, madje si iniciativë popullore dhe faktit se si mund të jetojë një fshatari pa lopë, dele e dhi.

Ju thoni që e thoshte vetë Enveri këtë?

Po, ma ka thënë shprehimisht.

Po si ka mundësi që e lejoi këtë?

Sepse dizinformacioni ishte aq i fortë e i kalkuluar se si ishte pritur ky orientim i partisë në rrethe. Informacioni që fshatarët e kanë pritur me eufori jashtë cakut të duhur vinte nga shumë drejtime. Por, pamundësia për ta prekur vetë këtë situatë e linte atë të dyzuar. Ndaj vendimet që u morën në atë kohë kishin parasysh diferencimin midis zonave të ulëta dhe atyre të larta. Pikërisht për zbatimin korrekt të këtyre orientimeve ai nuk ishte i bindur. Se një anë është orientimi dhe ana tjetër është zbatimi.

Zoti Hoxha, 4 vjet pas sëmundjes se Enverit, në vitin 1979, vdes Hysni Kapo. Si është përcjellë vdekja e bashkëpunëtorit më të afërt të Enver Hoxhës në shtëpinë tuaj?

Unë dëshmoj për shqetësimet e babait, për mënyrën se si humbën një pas një këto figura të rëndësishme të regjimit. Hysni Kapo vdiq në 1979 në një klinikë në Paris. E shoqëronte gruaja e tij Vito dhe Llambi Ziçishti, ministër i Shëndetësisë. Me urdhër të babait për shqetësim të madh për diagnozën e Hysniut, u nisën dhe Ramiz Alia e Kadri Hazbiu. Nga vetë pohimet e Vitos, kam mësuar për buzëqeshjen e Ramiz Alisë, shqetësimin e Kadri Hazbiut dhe zhdukjen në Paris të ministrit të Shëndetësisë, Llambi Ziçishti. Për këtë qëndrim, e di që është kritikuar nga babai im për të mos hapur panik në popull. Këtë gjë Vito Kapo e përsërit në një intervistë në ‘94 por, çuditërisht, ajo nuk foli më për këtë pikë. Edhe pse ne, në botimet e 2004-s, e shtruam çështjen troç: pse nuk flet më Vito Kapo për Ramiz Alinë, siç foli në 1979 dhe siç foli në 1994?!

Ramiz Alia është shfaqur i buzëqeshur kur vdiq Hysni Kapo?

Po, këtë e pohojnë, përveç Vitos, dhe të gjithë punonjësit e ambasadës.

Si shpjegohet kjo gjë, pse Ramizi të ishte i gëzuar?

Se i iku një pengesë në rrugën drejt kreut të shtetit.

Pra fjala është se në shkallën hierarkike Ramiz Alia ishte vartës i Hysniut?

Natyrisht, Hysniu ka qenë numri 2 në hierarkinë partiake. Pra, ishte binomi Enver –Mehmet që mbulonin partinë dhe kryeministrinë, por Hysniu brenda linjës së partisë ishte i dyti. Me vdekjen e Hysniut dhe me vdekjen më vonë të Enverit, së paku në këtë linjë do të mbetej Ramizi.

Babai juaj me kë kishte më shumë afrimitet, me Hysniun apo me Mehmetin?

Me Hysniun, por dhe me Mehmetin kishte marrëdhënie shumë të mira të respektit reciprok, por jo marrëdhënie të ngrohta familjare. Ka dashur Hysni Kapon, ndonëse i ka rezultuar shumë vonë politika nepotike e tij apo e së shoqes, pasi ai mbulonte kuadrin, që të zotëronte nën autoritetin e Enver Hoxhës gjithë strukturat e jetës së vendit. Hysni Kapo donte të forconte krahun e tij kundrejt Mehmet Shehut pas vdekjes së Enver Hoxhës.

A e priste Enveri vdekjen e Hysniut?

Ai e priste për vetë diagnozën kancer në pankreas, por asnjëherë aq befasishëm.

Ç’doni të thoni me këtë, z. Hoxha?

Që babai më ka shprehur shqetësimin që dikujt i është dashur kjo vdekje, për të qenë aq e befasishme.

Jua ka thënë Enveri?

Po.

Po nuk e ka vënë gishtin se kush mund të jetë ky?

Jo.

Cili është mendimi juaj, vdekja e Mehmet Shehut është vrasje apo vetëvrasje?

Duket vetëvrasje, por nën presion të fortë psikologjik, pra e domosdoshme që ai të vdiste.

Mund të më shpjegoni nga cili njeri vinte ky presion?

Ishte viti ’81, kur ndodhi tragjedia që kishte lidhje të ngushtë edhe me Kosovën për vetëpavarësi të saj. Kjo tragjedi e mërziti shumë babanë. Për një vit të tërë ai nuk ka buzëqeshur dhe deri në fund ka pasur dyshimin që pse Mehmet Shehu duhet t’ia bënte popullit dhe babait tim këtë tragjedi kaq të madhe. Sepse babai im ishte i sigurt që Mehmeti e dinte që Enveri do ta falte, si gjithmonë, edhe për gabime shumë më të rënda, kur Mehmeti ka tejkaluar normat nga gjaknxehtësia. Për shembull, për terrorin në popull pas vrasjes së Bardhok Bibës. Ndaj çështja e fejesës e parë sot retrospektivisht, e sinqertë apo kurth ndaj Mehmet Shehut, apo “dualizmi” për të cilat e kritikoi më ashpër nga të gjithë Ramiz Alia, nuk e justifikonin vetëvrasjen e Mehmetit.

Ju do të thoni që nuk kishte përplasje të Mehmetit me Enverin?

Jo, atë nuk do ta bënte kurrë Mehmeti. Për këtë ka qenë i sigurt edhe në ditët e fundit të jetës, ndonëse iu desh të sqarojë popullin me “Tablonë sinoptike” sipas informacioneve që i sollën menjëherë pas vetëvrasjes.

Për çfarë dualizmi e keni fjalën?

Realisht nuk bëhej fjalë për dualizëm të Mehmetit ndaj Enverit, por familja e tij, Fiqereti e djemtë, apo grupi i shoqërimit e ushtronin në mënyrë të dukshme. Për këtë kam dëshmi personale. Djali i madh i Mehmetit kishte mbaruar më përpara dhe punonte në të vetmen qendër elektronike në atë kohë, në Durrës, në uzinën e radio-televizorëve. Me sa më kujtohet, në pozicion kyç të kryeinxhinierit. Unë mbarova në ‘74 dhe fillova punë në një grup të vogël elektronik prej 4 vetash bashkë me mua përfshirë në Institutin e Mekanikës. Shefi ynë ishte një nga të katërt, inxhinier shumë i zoti, që e zgjeroi repertorin studimor të qendrës drejt automatizimit të industrisë e bujqësisë. Pra, krahas Durrësit, filloi të ndihej edhe Tirana nëpërmjet qendrës sonë. Nga mesi i vitit ’81, Ministria e Industrisë, nga e cila varej dhe Instituti i Mekanikës, na njofton se shefi i qendrës do të jetë djali i Mehmetit i transferuar nga Durrësi.

Domethënë, djali i Mehmet Shehut vjen e bëhet shef i djalit të Enver Hoxhës?

Duhet të them që fillimisht më kishin propozuar të isha shef i qendrës, gjë që s’mund ta pranoja kundrejt eksperiencës që kishte shefi ynë aktual. Ndërsa Vladimiri, djali i madh i Mehmet Shehut, erdhi pikërisht në vendin ku isha unë, kur mund të shkonte kudo, sepse çdo institucion në Tiranë kishte nevojë për inxhinierë elektronikë. Ia thatë babait këtë gjë? Babai nuk bëri asnjë koment, por unë e ndjeva që nuk i pëlqeu. Sepse edhe pyeti: “A u njoftua drejtori për këtë gjë?”. Flitej për drejtorin e Institutit të Mekanikës nga ne vareshim. Unë i thashë: “Më duket se jo, se urdhri erdhi nga ministri i Industrisë”.

Nuk tha asgjë më shumë?

Jo. Kur pas disa kohësh i thashë që më kanë propozuar që të filloj punë në Post–Telekom, ai u ndje shumë i gëzuar dhe tha: “Shumë mirë, se është një sektor shumë i gëzueshëm i jetës së vendit”.

Ju thoni që babai nuk e dha veten, po nëna, Nexhmija?

Sinqerisht nuk kam bërë muhabet se derisa Enveri nuk e dha veten, natyrisht dhe Nexhmija nuk e jepte veten.

Po bashkëshortja juaj, Liliana, si e priti?

Patjetër ndërmjet nesh ka pasur reagim, pasi unë nuk kisha ndonjë ambicie që të bëhesha ndonjëherë shefi i Vladimirit, por veprimi i tij ishte shumë flagrant dhe natyrisht me dijeni të Mehmetit.

Ju thoni se Kadri Hazbiut dhe Ramiz Alisë i ka interesuar që Mehmet Shehu ta lejonte fejesën e djalit të vet te Turdijtë?

Atyre u interesonte për ta eliminuar Mehmet Shehun, sepse në krye të qeverisë do vinte Kadri Hazbiu, ndërsa pas vdekjes së Enver Hoxhës, në linjën e partisë mbetej Ramizi.

Çfarë ju ka thënë Enver Hoxha në lidhje me këtë?

Babai im nuk mund ta kalonte thjesht rastin e Kadri Hazbiut si ministër i Brendshëm pas vdekjes së Mehmet Shehut. Pasur parasysh edhe që më i egri përveç Ramiz Alisë në kritikat që iu bënë Mehmet Shehut për fejesën ishte vetë ai. Babai më ka thënë që unë e provokova që ai të nxirrte njeriun përgjegjës, fjala është për Ramiz Alinë.

Si e ka provokuar, në ç’mënyrë?

Babai i ka thënë: “Hapju partisë Kadri se mund të ketë edhe ndonjë shok tjetër që këtej na hedh krahun në qafë e nga ana tjetër nuk ia do të mirën partisë”. Këtë që ma ka thënë babai e kam parë ekzaktësisht të filmuar në emisionin “Opinion” nga një dokumentar i CHANEL 5 francez. Çka më vonë Fevziu e ka eliminuar pas evidentimit të këtij fakti nga Liliana në polemikat publike të saj. Në këtë sekuencë filmike babai i drejtohet Kadriut duke i hedhur dorën në qafë Ramiz Alisë, çka shpreh qartë që mos është ky tjetri? Me këtë Kadri Hazbiu i bëri të keqen vetes, por shpëtoi Ramiz Alinë me besimin se ai do ta mbronte duke paralizuar dhe dyshimet e Enver Hoxhës ndaj Ramiz Alisë.

Pra, ju thoni që Kadriu nuk e shiti Ramizin me qëllimin që ai ta mbronte nga dënimi?

Po, por nuk e mbrojti. Se Ramiz Alia donte ta likuidonte dhe atë. Në vetvete dhe ai krah shumë i fortë. Si për shembull, mbrojti Adil Çarçanin e butë për ta bërë kryeministër pas vdekjes së Mehmet Shehut, ndonëse atë e kishte kritikuar Enver Hoxha si zv.kryeministër i dobët i tij. Kadri Hazbiu përpiqet të hapet ndaj Enver Hoxhës me një letër nga burgu, e cila nuk i vajti asnjëherë atij, e kthyer mbrapsht e pahapur nga Nexhmije Hoxha, gjoja për në arkiv. Kjo letër rezulton sot e humbur.

Nëna juaj nuk ka folur ende për këtë gjë?

Jo. Asgjë nuk është e çuditshme. Merr për shembull letrën e Mehmetit që u publikua në media pas regjimit komunist. Reagimi i parë publik i Shaban Sinanit, drejtor i Arkivit të Shtetit dhe ish-sekretar i Ramiz Alisë, ishte që letra nuk kishte ekzistuar ndonjëherë në Arkiv. Pas rrëmujës që supozonte që letra ishte e fabrikuar nga Ramiz Alia e Nexhmije Hoxha, ky intelektual tha publikisht të kundërtën: që letra ishte tërhequr nga Arkivi duke sipërmarrë që dhe ky vetë ishte në dijeni.

Sokol Hoxha, djali i ish-udhëheqësit komunist Enver Hoxha zbulon amanetin e fundit që i la i ati.

Ai tregon se ende nuk e di pse ishte i preferuari i te atit. “Nuk di ta them me saktësi. Ndoshta për zgjedhjet e drejta që kisha bërë në jetë, gjë që ma ka thënë disa herë. Më vjen keq që nuk i jam hapur, madje kur ai më është hapur, unë i jam mbyllur”...

Ai zbulon se Enveri e kishte pike te dobet nusen e tij, Lilianen. ” Vërtet e ka pasur pikë të dobët. Këtë e them jo se është gruaja ime, por ai ma ka theksuar disa herë. Ndoshta se Liliana ishte vajzë populli me cilësitë e veta që ai ia vlerë sonte aq shumë, si ndjeshmëria, idealizmi dhe mospajtimi me padrejtësitë”- thote ai dhe shton se kjo gje kishte krijuar shqetesim te familja.

Sokoli tregon amanetin qe i la Enveri 9 ditë para se te vdiste. “Tetë apo 9 ditë para se të vdiste, amaneti i tij ishte të ruheshim dhe sidomos të ruaja Lilianën. Ma ka thënë troç: “Ruajuni dhe sidomos ruaj Lilianën”= thote ai.

Pyetur nga “Panorama” se “Ç’do të thoshte me ruajunin”?, ai pergjigjet:

Siç kishte kuptuar qëllimin kundër atij vetë muajt e fundit të jetës, kishte kuptuar sidomos qëllimin kundër nesh. Me këtë donte të na bënte vigjilentë doemos pa u futur ai vetë në detaje, kur ishte evidente se pjesa tjetër e familjes, filluar nga mamaja, ishte totalisht e lidhur me Ramiz Alinë.

Sokol Hoxha: Si u afrua Isuf Kalo tek Enveri, e fejuara e vëllait tim akuzoi mjekun Hektor Peçi për ngacmim

Liliana Hoxha akuzon Nexhmije Hoxhën, Ramiz Alinë dhe mjekun personal të udhëheqësit komunist, Isuf Kalon, se kanë vrarë përmes mjekimit Enver Hoxhën. Zonja Hoxha tregon se si Enver Hoxha që në vitin 1974 u izolua nga Isuf Kalo nën diagnozën e një sëmundjeje të rëndë.

Sipas saj, në bashkëpunim me Kalon, Ramiz Alia dhe Nexhmije Hoxha synonin ta eliminonin Enver Hoxhën nga aktiviteti politik dhe shtetëror duke përgatitur ardhjen në pushtet të Ramiz Alisë. Zonja Hoxha akuzon Nexhmije Hoxhën dhe Ramiz Alinë se ishin agjentë të hershëm të UDB-së jugosllave, ndërsa eliminimi i Mehmet Shehut dhe Enver Hoxhës dëmtonin çështjen kombëtare shqiptare, në interes të ish-Jugosllavisë. Për të arritur këtë qëllim, sipas zonjës Hoxha, Kalo udhëtonte vetëm jashtë shtetit, në kundërshtim me protokollin për daljet jashtë shtetit, ndërsa ilaçet që ai blinte kryesisht në Francë për Enver Hoxhën, kanë shkaktuar vdekjen e ngadaltë të udhëheqësit komunist. Por akuzave të zonjës Hoxha iu përgjigj një ditë më parë mjeku i njohur, Isuf Kalo, i cili i cilësoi akuzat ndaj tij dhe deklaratat në përgjithësi të Liliana Hoxhës jo normale.




“Zonja në fjalë njërin e bën agjent të UDBsë, tjetrin agjent të KGB-së, thua se këtu ka qenë qendra botërore e agjenturave. A është për t’u besuar?! Kjo është qesharake. Ajo ka qenë një ndër pacientet e mia dhe unë i uroj shëndet të mirë mendor dhe fizik”, tha për gazetën “Panorama”, profesor Kalo, i cili hodhi dyshime se bashkëshorti i zonjës Hoxha, Sokol Hoxha, nuk ndan të njëjtat qëndrime me të dhe se mendon ndryshe nga ajo për nënën e tij dhe vdekjen e babait të tij, Enver Hoxha.

Por në reagimin e tij për “Panorama”, Sokol Hoxha mbështet bashkëshorten e tij dh i kujton Isuf Kalos se të njëjtin reagim me të njëjtat epitete ka mbajtur për të dhe Lilianën edhe para disa vitesh, kur ai ka treguar të vërtetat që di për vdekjen e Enver Hoxhës dhe rolin e Ramiz Alisë në të.

Zoti Hoxha, profesor Isuf Kalo në një reagim ndaj intervistës së bashkëshortes suaj, Liliana Hoxha, hedh dyshimin se ju nuk ndani të njëjtat mendime për vdekjen e babait tuaj dhe rolin e Ramiz Alisë e nënës suaj në këtë histori. A ndani edhe ju të njëjtin qëndrim me zonjën Liliana Hoxha për ccfarë ka ndodhur në familjen tuaj?

Shumë shkurt do të them se si paska “harruar” Kalo prononcimin tim edhe më gjerë në një emision televiziv, pak vite më parë, kur menjëherë reagoi edhe ndaj meje, ashtu si sot ndaj Lilianës?! Gjithsesi, meqë i intereson mendimi im personal, z. Kalo mund ta gjejë te libri “Pushtimi i brendshëm” i bashkëshortes sime.

Isuf Kalo ka qenë mjeku personal i Enver Hoxhës deri sa ky i fundit vdiq, ndërkohë që ju dhe bashkëshortja juaj e akuzoni atë si pjesë të komplotit kundër jetës së Enver Hoxhës. Ku i bazoni këto?

Unë them se likuidimi i Enver Hoxhës nëpërmjet shëndetit të tij deri më sot është konsideruar si paranojë e tij. Edhe vetë zhvillimet postkomuniste vërtetojnë synimet anti-Enver. Blairi me ngjarjet në Irak u shpreh se Britania ka dështuar vetëm me Shqipërinë për rrëzimin e regjimit të Enver Hoxhës. Pra pranojnë vetë që rrëzimi i regjimit të Enver Hoxhës ishte i pamundur, ndaj likuidimi i tij nëpërmjet pistave të tjera, kryesisht të brendshme, e pse jo nëpërmjet shëndetit (si pika më e dobët e tij), s’ka se si të jetë fantazi. Aq më tepër po të marrim dhe raste analoge historike si Stalini etj.

Kush ka qenë mjeku personal i Enverit para Isufit?

Deri në vitin ’72 ka qenë Hektor Peçi. Formulohet një intrigë e ulët nga mbesa e Ramiz Alisë, e fejuara e vëllait tim, që pretendoi të ishte ngacmuar si femër prej doktorit. Synimi ishte të largohej Hektori dhe te sillej Isuf Kalo nga Hysni Kapo. Retrospektivisht, siç e njohim për ambicie patologjike karriere, intrigant dhe i paaftë, ai largohet në ’76 për një gabim banal ndaj meje, duke ngatërruar apendicitin me gripin. Por, ndërkohë, ai kthehet sërish në shtëpi. Atë e riktheu fillimisht mamaja me alibinë që unë e Liliana e vlerë- sonim, për t’iu servirur sërish babait, mbetur pa endokrinolog, prezantuar ky nga ajo si më i afti në këtë fushë.

Pra, këto mendime që ju i keni tani nuk i keni pasur dhe atëherë?

Jo, jo, këto janë rënduar dhe u vërtetuan me kalimin e kohës për vetë sjelljen e Isuf Kalos në fund të regjimit, kur edhe më kërcënoi mua dhe Lilianën të mos flasim, se do ta kemi shumë keq punën.

Por për çfarë duhet të mos flisnit ju?

Kjo ishte e çuditshme. Si duket, atij i digjnin shumë gjëra. Një nga këto ishte ajo që ai na ishte mburrur vazhdimisht se “perëndimi do të helmojë Enver Hoxhën nëpërmjet ilaçeve, gjë për të cilën ai personalisht po e ruan”. Sot, jo vetëm ai, por edhe kush e kishte urdhëruar, evitojnë së foluri për këtë pistë duke e quajtur sa paranojë të Enverit, aq edhe tonën, ndërkohë që ne duke ditur shumë gjëra, tashmë nën maskën “perëndimi”, realisht kuptojmë synimin e interesave, kryesisht sllavo-serbe. Për rrethana të shumta të tilla kemi ngritur pyetjen edhe në familje se pse i besuam garancinë e shëndetit të babait këtij individi kaq të keq. Pikërisht ky bënte “heroin” në kohën përkatëse dhe me vendim të Ramiz Alisë, Nexhmije Hoxhës e Sulo Gradecit duhet të shkonte në Paris, i vetëm, pa asnjë dëshmitar për të siguruar mjekimin e pastër për Enver Hoxhën, sipas tij në mënyrë të befasishme dhe në vende të ndryshme. Kjo, në një kohë kur kishte norma shumë strikte prej sistemit diktatorial. Jo vetëm në rastin e shëndetit të kryetarit të shtetit, por se asnjë shqiptar nuk mund të lëvizte vetëm, pa qenë së paku dy apo tre veta, ku njëri prej tyre ishte i Sigurimit apo bashkëpunëtor i tij. Kjo masë e çuditshme mbrojtjeje të jetës së babait tim bëhej pa dijeninë e tij, aq më tepër kur im atë personalisht nuk ka pasur kurrë konsideratë për Kalon, pasi e quante një mjek mburravec. Me ngritjen e kësaj çështjeje në familje, nëna ime na kërcënon që ne të heshtim: Ju doni të më akuzoni mua? Jua tregoj unë vendin miqve tuaj dhe fisit të Lilianës!

Si arrinte Isuf Kalo të ikte jashtë shtetit në atë kohë që kontrollohej gjithçka?

Pikërisht, fshehur pas një arsyeje madhore, siç ishte shëndeti i Enver Hoxhës. Kishte shumë gjëra të çuditshme, por unë do të ndalem në një fakt tepër të rëndësishëm, që ka të bëjë me zhdukje provash nga ai menjëherë pas vdekjes së babait. Në shtëpi kishim një farmaci ku rrinin me turne 3 infermiere të përzgjedhura nga Isuf Kalo që shërbenin për ilaçet që kishte nevojë babai ose familja. Kthehemi te rasti konkret. Pas vdekjes së babait, drejtori i klinikës së udhëheqjes, Pavllo Milo, kërkon që të gjitha ato ilaçe që disponon familja (të cilat ishin financuar nga Klinika e udhëheqjes, pra nga shteti për Enver Hoxhën) t’i ktheheshin klinikës për pacientë të tjerë diabetikë. Një dëshmitar infermier, shumë serioz, informon që në farmacinë familjare nuk ka më asgjë nga medikamentet e Enver Hoxhës, se pas vdekjes së tij i mori Isuf Kalo, gjoja për t’i çuar në spital. Kjo gjetje ishte një alibi perfekte. Së pari: për asgjësimin e medikamenteve si provë fakti. Së dyti, e sigurt është që Kalo përvetëson mallin e klinikës speciale, gjoja për t’iu shërbyer të sëmurëve, destinacionin e vërtetë të këtij kontingjenti mjekimi nuk mund ta vërtetojë askush.

Si ishin marrëdhëniet e Isuf Kalos me Ramiz Alinë?

Ramiz Alia e përdori Isuf Kalon, por nuk ia përmbushi ambicien për ta bërë ministër të Shëndetësisë pas vdekjes së Enver Hoxhës. Por ndërkaq e ndihmoi të rehabilitohej në Europë menjëherë pas rënies së regjimit komunist. Siç e ndihmon të mbrojë veten për pasojë dhe Ramiz Alinë ndaj akuzave tona në kanalet më prestigjioze. Është kaq e qartë kjo gjë, sa të vjen të qeshësh. Sipas tij, fitoi konkursin ndërkombëtar, një në njëqind pjesëmarrës në Organizatën Botërore të Shëndetësisë, dhe vazhdon të jetojë andej. Domethënë, “Perëndimi” e priti krahëhapur. Mund të bëj një paralelizëm të supozuar me mjekun e Sadam Huseinit. Çfarë do t’i kishte punuar Amerika mjekut të tij, në qoftë se ai, pas rënies së Sadamit, do të kishte mbledhur popullin si nostalgjik dhe do ta bënte për të qarë, do të bënte dhe poezi për të? Le pastaj të guxonte të hynte në një konkurs në Perëndim dhe ta fitonte atë.

Pas viteve ’90 janë bërë publike disa sekuenca filmike të vitit të fundit të jetës së babait tuaj, ku vihet re dobësia e përgjithshme fizike dhe një lloj përçartjeje logjike. Ka ditur Enveri që po filmohej në atë gjendje?

Izolimi i Enver Hoxhës është bërë në sekretim absolut nga populli. Siç nuk është kuptuar asnjëherë as nga poshtë e as nga babai deri në vitet e fundit të jetës së tij, ky qëllim izolimi e bojkotimi konstant deri në muajt e fundit të jetës, madje në keqbërje të shëndetit edhe ndaj meje, Lilianës e fëmijëve të mi, si bijtë e tij jashtë të gjitha klaneve. Por ne flasim vetëm për argumente të interesit të përgjithshëm. Pra, populli përveç nomenklaturës përgjithësisht së implikuar, nuk kuptoi asnjëherë izolimin e Enver Hoxhës, sepse bashkëpunëtorët e tij më të ngushtë ishin bashkëshortja dhe suksesori i përzgjedhur nga ai vetë. Në dukje ruajtja e etikës për anën shëndetësore të liderit ishte e domosdoshme, çka ishte e përkryer edhe brenda në familje. Fakt është që kur kemi parë filmimet në vitet ’90, jemi traumatizuar, se vetë ne nuk e njihnim babanë në atë gjendje, prej protokollit të etikës e jo më të filmuar e shpërndarë në të gjithë botën. Përveç këtyre momenteve faktike, dua të theksoj faktin që unë e njoh babanë të kthjellët deri në fund të jetës duke e takuar çdo ditë, natyrisht në momente të posaçme kur na kërkonte ai, sepse dy muajt e fundit të jetës si i paralizuar dhe me kujdesin për të mos folur edhe para nesh prej vështirësisë, komunikonte vetëm me mamanë, e cila na i transmetonte ne. Pas ’90 e shoh të filmuar nga Sulo Gradeci duke u transportuar në karrige me rrota nga bashkëshortja dhe Ramiz Alia për në mbledhje të Komitetit Qendror, e për më tepër në momente jo të rregullta mendore, siç unë nuk e kisha parë ndonjëherë. Shfrytë- zuar këto çaste sigurisht të izoluara, kjo përbën një qëllim të poshtër, jo vetëm ndaj imazhit të tij, por ndaj Shqipërisë për t’u maskuar pas alibisë që është ky njeri kaq monstruoz “për pushtet vetjak” që na ka qeverisur.

Përse Enveri ju ka zgjedhur ju si konfident kundrejt Ilirit dhe Pranverës?

Nuk di ta them me saktësi. Ndoshta për zgjedhjet e drejta që kisha bërë në jetë, gjë që ma ka thënë disa herë. Më vjen keq që nuk i jam hapur, madje kur ai më është hapur, unë i jam mbyllur.

Si shpjegohet që Enveri ka pasur pikë të dobët Lilianën?

Vërtet e ka pasur pikë të dobët. Këtë e them jo se është gruaja ime, por ai ma ka theksuar disa herë. Ndoshta se Liliana ishte vajzë populli me cilësitë e veta që ai ia vlerë- sonte aq shumë, si ndjeshmëria, idealizmi dhe mospajtimi me padrejtësitë.

Ndikonte kjo dobësi e babait tuaj ndaj Lilianës tek anëtarët e tjerë të familjes Hoxha?

Jo, vetëm e kishte vënë re, por mund të them që ishte shumë e shqetësuar.

Është e vërtetë që babai ju ka lënë një amanet?

Tetë apo 9 ditë para se të vdiste, amaneti i tij ishte të ruheshim dhe sidomos të ruaja Lilianën. Ma ka thënë troç: “Ruajuni dhe sidomos ruaj Lilianën”.

Ç’do të thotë ruajuni?

Siç kishte kuptuar qëllimin kundër atij vetë muajt e fundit të jetës, kishte kuptuar sidomos qëllimin kundër nesh. Me këtë donte të na bënte vigjilentë doemos pa u futur ai vetë në detaje, kur ishte evidente se pjesa tjetër e familjes, filluar nga mamaja, ishte totalisht e lidhur me Ramiz Alinë.

“Likuidimi i Enver Hoxhës nga mjekët”, Sokoli i përgjigjet Kalos: Pse mbështes Lilianën

Pas akuzave te nuses se Enverit, në adresë të tij, si një nga personat që kishte gisht në vrasjen e ish-diktatorit dhe reagimit te mjekut Isuf Kalo, vjen pergjigja e djalit te Enver Hoxhes, Sokol Hoxhes.



Sokol Hoxha mbështet bashkëshorten e tij dhe i kujton Isuf Kalos se të njëjtin reagim me të njëjtat epitete ka mbajtur për të dhe Lilianën edhe para disa vitesh, kur ai ka treguar të vërtetat që di për vdekjen e Enver Hoxhës dhe rolin e Ramiz Alisë në të.

Sokol Hoxha 

“Shumë shkurt do të them se si paska “harruar” Kalo prononcimin tim edhe më gjerë në një emision televiziv, pak vite më parë, kur menjëherë reagoi edhe ndaj meje, ashtu si sot ndaj Lilianës?! Gjithsesi, meqë i intereson mendimi im personal, z. Kalo mund ta gjejë te libri “Pushtimi i brendshëm” i bashkëshortes sime”.

Liliana Hoxha akuzoi Nexhmije Hoxhën, Ramiz Alinë dhe mjekun personal të udhëheqësit komunist, Isuf Kalon, se kanë vrarë përmes mjekimit Enver Hoxhën.



Zonja Hoxha tregon se si Enver Hoxha që në vitin 1974 u izolua nga Isuf Kalo nën diagnozën e një sëmundjeje të rëndë.

Sipas saj, në bashkëpunim me Kalon, Ramiz Alia dhe Nexhmije Hoxha synonin ta eliminonin Enver Hoxhën nga aktiviteti politik dhe shtetëror duke përgatitur ardhjen në pushtet të Ramiz Alisë.


Zonja Hoxha akuzon Nexhmije Hoxhën dhe Ramiz Alinë se ishin agjentë të hershëm të UDB-së jugosllave, ndërsa eliminimi i Mehmet Shehut dhe Enver Hoxhës dëmtonin çështjen kombëtare shqiptare, në interes të ish-Jugosllavisë.

Për të arritur këtë qëllim, sipas zonjës Hoxha, Kalo udhëtonte vetëm jashtë shtetit, në kundërshtim me protokollin për daljet jashtë shtetit, ndërsa ilaçet që ai blinte kryesisht në Francë për Enver Hoxhën, kanë shkaktuar vdekjen e ngadaltë të udhëheqësit komunist.

Por akuzave të zonjës Hoxha iu përgjigj një ditë më parë mjeku i njohur, Isuf Kalo, i cili i cilësoi akuzat ndaj tij dhe deklaratat në përgjithësi të Liliana Hoxhës jo normale.

“Zonja në fjalë njërin e bën agjent të UDBsë, tjetrin agjent të KGB-së, thua se këtu ka qenë qendra botërore e agjenturave. A është për t’u besuar?! Kjo është qesharake. Ajo ka qenë një ndër pacientet e mia dhe unë i uroj shëndet të mirë mendor dhe fizik”, tha për gazetën “Panorama”, profesor Kalo, i cili hodhi dyshime se bashkëshorti i zonjës Hoxha, nuk ndan të njëjtat qëndrime me të dhe se mendon ndryshe nga ajo për nënën e tij dhe vdekjen e babait të tij, Enver Hoxha.

“Lady Makbeth”, fuqia më e errët në 70 vjet. Enveri e kuptoi…

Nusja e Enverit, Liliana Hoxha , tregon se pasi provoi publicistikën, ku përmes dy librave të saj ajo tregoi marrëdhëniet e ndërlikuara brenda familjes Hoxha, por dhe rolin e agjenturave të huaja në Shqipëri, ajo ka zbuluar edhe prirjen e saj në pikturë.



Ajo ka portretizuar Nexhmije Hoxhën duke e cilësuar “Lady Makbeth” apo duke e stigmatizuar në një tjetër portret si “Lëngata shqiptare”. Ajo e shpreh qartë në intervistën e saj, atë çfarë ka dashur të thotë për portretet.

“Nexhmije Hoxha mbetet prova e gjallë e aktivitetit agjenturor, që ka uzurpuar Shqipërinë, qoftë e fundit për nga politikat europiane, që automatikisht minimalizojnë rolin e tyre. Ndaj, e kam projektuar në art jo si person, por si fenomenin më të rrezikshëm që ka punuar nëndheshëm për vetasimilimin e shqiptarizmit”, shprehet Liliana Hoxha.


“Nexhmije Hoxha nuk përfaqëson vetëm veten, por fuqinë më të errët çubriloviçiane, përmbi 70 vjet, nga ‘41 deri sot. Sa të jetë gjallë, mbetet kryeeksponenti, së paku nyjë, në mos fuqi ekzekutive e agjenturës. Mbetet prova e gjallë e aktivitetit agjenturor që ka uzurpuar Shqipërinë, qoftë e fundit për nga politikat europiane, që automatikisht minimalizojnë rolin e tyre. Ndaj, e kam projektuar në art jo si person, por si fenomenin më të rrezikshëm që ka punuar nëndheshëm për vetasimilimin e shqiptarizmit. Por, në fund, Enveri e ka kuptuar për mënyrën si e ka trajtuar kur ishte i paralizuar”.

Duro Shehu : U qëllua me armë pasi e helmuan, kush e dha urdhrin

“Mehmet Shehu është helmuar dhe pastaj është qëlluar me dy plumba”. Kështu është shprehur i vëllai i ish-kryeministrit Mehmet Shehu, në lidhje me vdekjen ende misterioze të Mehmet Shehut. Sipas tij, urdhri është dhënë nga Enver Hoxha, por këmbëzën e pistoletës e ka shkrepur Kadri Hazbiu.


“Cili është njeriu që ka qëlluar mbi të? Në fillim dukej se çështja ishte e koklavitur, por unë kam bërë hetimet e mia dhe kam pyetur shumë njerëz. Nga të gjitha këto, kam dalë në përfundimin se urdhri për ekzekutimin e tij është dhënë nga Enver Hoxha, ndërsa këmbëzën e ka shkrepur ‘Jagoja’, Kadri Hazbiu.


Por, në marrjen e vendimit, ka qenë edhe një i tretë, ‘Hrushovi’, Ramiz Alia. Unë theksoj atë që kam thënë edhe herë të tjera: Të gjithë shqiptarët, jo vetëm ata që jetonin kur ishte Mehmet Shehu gjallë, por dhe që kanë lindur pasi ai u vra, kam bindjen po t’i pyesësh (se do u kenë treguar nënat, baballarët, gjyshërit) mbi këtë çështje do të thonë se mbi Mehmet Shehun nuk mund të vinte dot dorë njeri, pa lejen e Enver Hoxhës”, është shprehur ai për gazetën “Dita”, një vit më parë.

Sipas tij, “Shumëkush mund të mendojë se urdhri u dha për shkak të fejesës së djalit të tij, Skënderit, me një vajzë nga Turdinjtë, familja e së cilës kishte biografinë me probleme. Por nuk është kështu”. Ai tregon se urdhri për eliminimin e tij është shumë i largët, pasi përpjekjet për eliminimin e tij kanë filluar që në ’48-n. “Ishte Koçi Xoxja me klanin e tij. Pra nuk ishte e rastit vrasja e Mehmet Shehut. Plani për eliminimin e tij ka filluar që në atë kohë”, thotë Duro Shehu.

KUJTIMET

Vite më parë, Duro Shehu botoi një libër kujtimesh “Mehmet Shehu, im vëlla”, (“Bota Shqiptare”), ku ndër tjera rrëfen për ditën e vetë/vrasjen së Mehmet Shehut, takimin me Fiqretin, të bijtë, shërbyesen, etj. Duro Shehu thotë se oficerët e Sigurimit që kishin mbushur vilën e Kryeministrit të vdekur, nuk e kishin lënë t’i afrohej trupit të pajetë të të vëllait, për të parë se si e kishte marrë plumbi.

Në librin e tij, ai rrëfen: “Sa hymë në shtëpi, pyeta Fiqretin se si ndodhi, ç’ngjau? Ajo nuk foli fare, por vuri gishtat e duarve te veshët si për të thënë se shtëpia përgjohej dhe nuk duhej të flisnim. Pyes Vladimirin, djalin e madh të Mehmetit, dhe ai më thotë: “Xhaxhi, nuk dimë gjë. Unë dhe Bardha (gruaja) nuk fjetëm tërë natën. Dhomën e kishim ngjitur me atë të babit, por nuk dëgjuam asgjë”. Pyes Farien, punëtoren që kishte shërbyer 30 vjet në shtëpinë e Mehmetit.

Ajo tha: “Shoku kryeministër ishte shumë mirë, para një jave i kërkoi leje shokut Enver të shkonte për gjah në Elbasan. Vajti në mëngjes dhe erdhi në darkë. Më parë shkonte të shtunave dhe kthehej të dielave në darkë. S’di ç’të them! Kryeministri u vra. Më tepër nuk di ç’të them…”. E pyeta prapë Farien se kush ishte me shërbim mbrëmë këtu. Unë isha në shtëpi, tha. Me shërbim ishte një vajzë e re, ajo që pe ti para se të shkoje në Vjenë, por ajo vajza iku natën, iku natën, nuk e di ku e çuan…

Pyeta Ali Çenon, truprojën kryesore të Mehmetit dhe ai më tha po ato fjalë që ka deklaruar edhe në shtyp: Unë, sipas grafikut të shërbimit, isha në shtëpinë time. Më kërkuan të vija dhe erdha. Pashë që nga dhoma e shokut Mehmet doli Kadri Hazbiu me një çantë të zezë në dorë…

Sipas Gani Kodrës, përgjegjësit për sigurimin e Mehmet Shehut, Kadri Hazbiu në gjyq i kishte mohuar thëniet e Ali Çenos, duke thënë se atë natë ai kishte qenë në ditëlindjen e Elit, sekretares së tij, në Laprakë. Eli e mohoi. Kadriu tha se tek Eli vajti me vonesë… Ku ishte vonuar Kadriu? Në dhomë ku kishin vendosur trupin e Mehmetit ishim ne të shtëpisë që bëheshim gjithsej dhjetë veta që po rrinim dhe 20 e ca oficerë të Sigurimit që rrinin në këmbë e na përgjonin ne.

Nuk njihja asnjërin prej tyre. I them pas një copë here përgjegjësit të tyre: “A mund ta shoh ku e ka marrë plumbi Mehmetin?” “Jo, më thotë. Në asnjë mënyrë. Rri e përgjoje. Vetëm kaq”. Po ta kisha parë plagën e Mehmetit, si ushtarak që isha, mund të kuptoja diçka më shumë, pavarësisht se nuk isha ekspert kriminalist.

* * *

Pak pasi kisha pyetur përgjegjësin e oficerëve të Sigurimit për të parë plagën e Mehmetit, vjen një oficer tjetër i Sigurimit, më nxjerr në dhomën tjetër e më thotë: “Duro, kam urdhër të të them se që tani duhet të shkosh në shtëpinë tënde”.. Mbi varrin e Mehmetit foli Vladimiri, djali i Mehmetit, ndërsa nga Kryeministria nuk u tha asnjë fjalë, nuk u vendos asnjë lule, asgjë.

Nuk u lejuan të merrnin pjesë në varrim të afërm të tjerë të familjes, as miq e shokë që Mehmeti i kishte pasur me shumicë. Ishin marrë masa shumë të rrepta në Tiranë, por sidomos në zonat jugore të vendit. Në Tiranë nga shtëpia e Mehmetit e deri në varreza ishin bërë gardh njerëzit e Sigurimit e të Policisë, të cilët nuk lejonin askënd, jo të kalonte atë gardh të tyre, por as të shikonte”.

INTERVISTA

Pas botimit të kujtimeve të tij “Mehmet Shehu, im vëlla”, Duro Shehu ka dhënë një intervistë të gjatë për gazetën “Panorama”, përmes së cilës ai rikthehet në kohë, duke kujtuar veprimet e para që bëri menjëherë pasi mori vesh vetë/ vrasjen e të vëllait-kryeministër. Duro Shehu, oficer, kishte mundësi të komunikonte me emrat më të pushtetshëm të kohës.

“I telefonova Veli Llakës për të ma sqaruar më mirë lajmin që më kishte dhënë pak çaste më parë. ‘Të lutem, i thashë, më ndihmo të takohem me Kadri Hazbiun’. Në atë kohë ai bënte detyrën e ministrit të Mbrojtjes. Veliu, pasi më tha se Kadriu ndodhej në zyrë, më premtoi se do t’ia transmetonte kërkesën time. Prita në çaste të tëra në ankth. Shpresoja shumë se kontakti me të do të më orientonte për shumë gjëra. Kishin kaluar gati 40 minuta, kur më telefonoi Veliu e më tha se më priste në zyrë ministri i Mbrojtjes. U nisa me një frymë.

Rrugës sillja ndërmend lloj-lloj dilemash e qëndrimesh për atë që kishte ndodhur. Kadri Hazbiu që do të takoja kishte qenë një nga miqtë më të afërt të Mehmetit dhe familjes sonë. Fakti që pranoi të më takonte, më lehtësoi disi për gjëmën që parandieja. Po, çuditërisht, këtë radhë do të takoja një Kadri tjetër…”, tregon Duro Shehu.

Sipas tij, Hazbiu i kishte thënë vetëm se Mehmeti ishte vetëvrarë dhe arsyeja ishte e bija e Turdive. “Aty për aty, gati pa vetëdije, i thashë se nuk dinim gjë përse bëhej fjalë, po Kadriu, që mesa dukej nuk fliste vetëm në emër të tij, kaloi nga momentet e sqarimit për atë që kishte ndodhur, te porositë zyrtare për atë që duhej të bënim ne familjarët pas këtyre çasteve.

‘Tani, më tha, lajmëro vëllezërit dhe shkoni në shtëpi, te xhenazja. U thuaj se Partia nuk do ta varrosë. Është vetëvrarë, e kjo do të thotë tradhti. Pastaj, me ato që ka bërë për atë fejesën, mund të dalë se ka qenë armik’. Këmbëngula për t’i kërkuar edhe diçka tjetër, me bindjen që tek ai, pavarësisht këtyre rrethanave, nuk mund të ishte fshirë çdo gjë nga lidhjet shpirtërore me Mehmetin, por ishte e kotë.

Atë çast Kadriu u çua në këmbë, hoqi syzat dhe m’u drejtua përmbledhtazi: ‘Është urdhër. Kështu duhet bërë! Mirupafshim!’”. Ai kujton se Hazbiu e kishte porositur që ai vetë, si komunist, nuk duhet të merrte pjesë në varrimin e të vëllait, por vetëm të shkonte në shtëpinë e tij për të përgjuar trupin e pajetë. I ndjekur nga njerëz të Sigurimit ai u drejtua për në shtëpinë ku kishte rënë zia.

“Ishte një urdhër që të linte të kuptoje se ishte pleqëruar me majën e kupolës. Deshifrimi i tij më shkoqur do të thoshte se ceremoninë mortore do ta bënim vetëm ne familjarët. Lajmërova vëllezërit dhe aty nga mbrëmja u nisëm për te banesa e Mehmetit. E gjithë rruga për aty ishte blinduar me policë e roje të armatosura. Në afërsi të vilës, dy autoblinda të Gardës ishin vënë në pozicion luftimi. Në të gjitha godinat përreth, pushkatarë e roje të armatosura vigjilonin si në momente luftimi.

Kaluam mes tyre dhe u gjendëm në banesë. Arkivoli me trupin e pajetë të Mehmetit ishte vendosur në mesin e dhomës së madhe. Anash tij në karrige rrinte e shoqja dhe djemtë. Në shpinë të tyre disa njerëz të panjohur me revole në brez. Një pamje e rëndë, shumë e rëndë, me një heshtje torturuese, kishte pushtuar tërë mjedisin”, është shprehur Duro Shehu