Instituti i Studimeve Historike“Lumo Skëndo”përuron studimin“Rrugëtimi filozofik i Prof.Dr.Isuf Luzajt”i shkrimtares Vilhelme Vrana Haxhiraj.

Nga Vlad Haxhjiraj

     Në datën 10 nëntor 2017, në ambientet e Institutit të Studimeve Historike”Lumo Skëndo” u bë paraqitja e studimit “Rrugëtimi filozofik i Prof.Dr.Isuf Luzajt” i autores Vilhelme Vrana Haxhiraj “Mjeshtre e Madhe”.

   Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skëndo” në bashkëpunim me ShB “Nacional”, përuroi  studimin e rëndësishëm “Rrugëtimi filozofik i Prof.Dr.Isuf Luzajt”të shkrimtares tashmë të mirënjohur si brenda dhe jashtë trojeve amtare Vilhelme Vrana Haxhiraj “Mjeshtre e Madhe”, në praninë e shumë pjesëmarrësve, dashamirës të kulturës, lexues të autorës dhe shkrimtarë. Autorja dhe familja Haxhiraj një falënderim të veçantë  shpreh për pjesëmarrësit e  Sh.K.A “Armeni”, si dhe për vlonajtët që kurrë nuk kanë mungura në takime të tilla.

  Auditorin dhe autoren e nderonin me pjesëmarrjen e tyre: Drejtori i Institutit“Lumo Skëndo”, historiani, studiuesi e shkrimtari Uran Butka, Drejtori ShB”Nacional”, Mujo Buçpapa( poet i disa çmimeve N/kombëtare, përkthyes dhe analist), Kryetar i Shoqatës të të Përndjekurve Politikë, Nebil Çika -gazetar elitar, studiues dhe analist, Prof. Resmi Osmani-shkrimtar dhe studiues, bir i Thesprotisë Hyjnore. Veçanërisht duhet falenderuar ulqinaku nga trojet arbërore të Malit të Zi, Pjerin Pavaci që zbukuroi mjedisin me dy buqeta të bukura lulesh me aromë Dalamcie.

Dalja në dritë e studimit “Rrugëtimi filozofiik i Prof.Dr.Isuf Luzajt” është bashkëpunim i ShB.Nacional, me  redaktor njohësin e mirë të veprës së Isuf Luzajt, Prof. Xhevat Beqaraj; shtypshkronjën Europrint me punën e znj.Blerina Ndreu; disenjatorin e talentuar Jorgo Saqellari si dhe menaxherin, fotografin e moderatorin e takimit, të palodhurin, Fitim Haxhiraj.

 Të gjithë këta zotërinjë meritojnë mirënjohjen e autores dhe të lexuesit.

Ashtu siç thotë autorja e studimit, Vilhelme Vrana: “Një libër artistik kërkon talent, mund dhe djersë. Kurse një studim , aq më tepër filozofik,  kërkon shumë kurajo, vullnet, guxim,  punë dhe kulturë. Që të flasësh për Prof.Dr. Isuf Luzaj është nder dhe privilegj për cilindo që merr përsipër një përgjegjësi të tillë. Të studiosh veprat madhore filozofike  të Prof.Dr.Isuf Luzajt, ku në çdo paragraf apo rresht poetik ka një filozofi më vete, është kurajo dhe guxim i tepëruar. Nga përvoja ime 20 vjet krijimtari, kam mësuar që një libër të dalë sa më i arrirë, veç punës dhe cilësive të mësipërme të studiuesit, duhet dhe shumë dashuri.

  Ky vendim  për studimin e gjithë veprave në shqip të Prof.Dr.Isuf Luzajt, u  arrit pasi tek unë u ngjiz dashuria për këtë njeri të madh. Dashuria për punën madhore të këtij personaliteti botëror kaloi nëpër tri-katër faza. 

I- Emrin e tij e njoha kur isha ende fëmijë pa shkuar në shkollë. Im Atë(i ndjerë) sa herë kalonoim pranë shtëpisë së familjes Luzaj, më thoshte: “-Bija ime, në këtë shtëpi ka lindur e është rritur një njeri i madh,’Isuf Luzaj’ , e quajnë...” Dhe unë vocërrakja kujtoja se ishte një vigan nga trupi, i cili në të vërtetë ashtu siç kishte shtatin e lartë , ishte i bukur dhe e kishte mendjen të artë. Për 40 vite nuk dëgjova gjë për këtë njeri të madh. 

  II- Kujtesa e dytë për të, ndodhi në vitin 1994. Ndërsa dilja nga Ambasada Italiane, ku isha takuar me Ambasadorin , për fatin dhe legalizimin e emigrantëve, por veçanërisht për fatin e grave e të fëmijëve që kishin lënë në mëshirën e fatit, përballem pas 32 vitesh me poetin brilant, sot Akademik, Xhevahir Spahiu(shok i shkollës pedagogjike Vlorë). Teksa doja të çmallesha përmes pyetjeve për vete dhe familjen, ndërsa Ai më fliste për vizitën në ShBA. Filloi të tregonte i magjepsur për një shqiptar, filozofin me përmasa botërore, Isuf Luzaj, të cilin e adhuronte pa masë. Kjo më bëri ta kujtoj me nderim njeriun, emrin e të cilit e kisha gdhendur në mendje .

  III- Ballafaqimi i parë me veprën e tij ndodhi në fillim të nëntorit 2000. Në Shesh të Flamurit , mes librave që shiteshin tek Lulishtja, syri më kap emrin e autorit”Isuf Luzaj”. E bleva librin dhe nisa ta shfletoj e ta lexoj qysh në rrugë.  Nuk ngopesha me mbi 100 konceptime  që i bënte ai sëmundjes së shekullit, komunizmit dhe menjëherë shkruajta në faqen e parë të librit: 

“Më fal profesor, më fal, / më fal që s’e njoha dot, / vargun tënd margaritar, / sarkazëm dhembje dhe lotë!”- poeti filozof, Isuf Luzaj nisi të madhohej në sytë e mi. Dëshira për të kontaktuar me të ishte e madhe, por nuk u realizua. 

Më 27 nëntor 2000, profesori ishte ndarë nga jeta. Dhimbja për një personalitet botëror dhe pamundësia e njohjes me të , më bënë që t’i kushtoja disa vargje lamtumire(poemën “Vdiq poeti filozof”, që e lexova në përcjelljen e tij drejt Përjetësisë.

   IV- Amaneti i motrës së tij ishte vendimtar për të nisur njohjen e veprës së tij madhore.

Për t’më falenderuar motra e tij e ndjerë, znj.Rahile Caushaj, në kushte regjimi shtrati, më ftoi në shtëpi. Shkova tok me bashkëshortin tim, Fitimin, jo vetëm për ta ngushëlluar, por i dhurova edhe poemën. Kur hyra në shtëpi, ajo Zonjë  e mrekullueshme, tha: “sot më ka ardhur Isufi në shtëpi.” 

E  kundërshtova sepse unë isha një fillestare në krijimtari, isha dhe jam një hiç para atij kolosi në filozofi, atij individualiteti me përmasa botërore. Si mirënjohje ajo më dhuroi gjithë librat e botuara në shqip. Më pas nga djali i madh i Profesorit, Muhmeti më erdhi nga ShBA,  libri “Lumenjtë rrjedhin të kuq” në spanjisht.

Kur u ndava me të, më la një amanet: Vilhelme, shkruaj diçka për Isufin se vëllai im i gjorë, humbi si sopata pa bisht”- përsëri i dhashë shpresë, se ai jo vetëm do të njihet por edhe do të studiohet nëpër shkollat e Shqipërisë.”

- Së pari studiuesi ballafaqohet me  njohjen  e personalitetit apo veprës që do të punojë. Veç dëshirës ddhe këmbëngukljes i duhet dhe shumë dashuri për një punë të vështirë. Ndaj qautores Vrana i janë dashur 17 vite punë që të arrinte deri këtu. 

Të tjerë studiues ,duke e parë nga një këndëvështrim tjetër,do të studiojnë veprat e Prof.Dr.Isuf Luzajt.Sudiuesi jo vetëm njeh dhe zbërthen Filozofinë Luziane, por në të njëjr tën kohë nga vëzhgues, apo admirues, duke hyrë në rrugën e njohjes së filozofisë , madhohet edhe vet si individualitet.

Vilhelme Vrana Haxhiraj

  Prof.Dr.Eshref Ymeri

Përshëndetje nga Santa Barbara –Californi-USA

Prosf.Dr.Eshref Ymeri

 

  Dy fjalë autores Vivra:

  Posteri, ftesa dhe fletëpalosja janë kompozuar bukur, shumë mirë. Kopertina e librit është befasuese: rrathët vërtitës në kopertinë përcjellin thelbin e mendimit filozofik të Profesorit të Madh, mendim që endet mbi rruzullin tokësor në përjetësi. Në librin tuaj ju keni zbuluar thelbin e filozofisë të atij mendimtari të shquar. Thelbi i filozofisë tij më sjell në kujtesë një thënie të margaritartë të poetit, personalitetit politik dhe mendimtarit anglez Xhon Milton (1608-1674):     

    “Moj filozofi hyjnore! Ti nuk je as e ashpër, as e thatë, siç mendojnë një takëm budallenjsh, por je plot muzikalitet, si llauta e Apolonit. Kur i provon një herë frytet e tua, atëherë në gostinë tënde mund të shijosh atë nektar të ëmbël, me të cilin s’ke të ngopur”.Xh.Milton.

       Po ajo fotografi! Në portën e gurtë, poshtë stemës së Vrana-Arianitëve. Dukeni si perëndesha e bukurisë dhe e dashurisë, vetë Afërdita, që ka bekuar Kaninën me madhështinë e saj mbizotëruese mbi tokë dhe detet!... Timit nuk i luan ndopak tepeleku kur shikon atë fotografi?

                              

Përshëndetje miqësore gjithë auditorit!

         Të nderuar zonja dhe zotërinj, të pranishëm në prezantimin e librit të zonjës Vilhelme, kushtuar Profesorit Isuf luzaj. Ju lutem të më lejoni edhe mua të them dy fjalë me rastin e botimit të kësaj vepre të shquar në historiografinë dhe në memorialistikën tonë kombëtare.

        Kjo vepër është një homazh mjaft emocionues që kjo zonjë e nderuar ia ka kushtuar një figure emblematike të kombit shqiptar, një personaliteti të madh në aradhën e figurave të ndritura të kulturës botërore. Është nder dhe përgjegjësi e madhe të shkruash për Profesorin Isuf Luzaj, i cili, me veprimtarinë e tij të pasur letrare dhe shkencore në disa fusha të dijes, ka shkëlqyer si një meteor në historinë e shek. XX.

        Nga përmbajtja e veprës-homazh e shkrimtares dhe e publicistes me emër të madh,Vilhelme Vranari Haxhiraj, rezulton se Profesori Isuf Luzaj i ka bërë rentgenografinë më të përsosur ideologjisë komuniste, kësaj sëmundjeje vdekjeprurëse, e cila personalitetin e njeriut e shtyn drejt një përçudnimi marramendës me pasoja shkatërrimtare. Ai e pati studiuar komunizmin që në gjenezën e vet, duke pasur parasysh terrorin e jakobinëve. 

Karl Marksi jo vetëm e pati justifikuar terrorin revolucionar të jakobinëve, por u bënte thirrje edhe klasës punëtore dhe udhëheqësve të saj për të vënë në jetë përvojën e jakobinëve, praktikat e Robespierit për larjen e hesapeve me kundërshtarët politikë përmes organizimit të banjave të gjakut, çka solli si pasojë që edhe vetë të përfundonte në gijotinë.

 Metodat jakobinase në luftë  me kundërshtarët politikë, të cilat Marksi i pati mbështetur aq fuqimisht, i patën përvetësuar me zell të madh revolucionar Lenini dhe Stalini. Ato metoda, duke i pasuruar edhe më shumë me artin e urrejtjes së shqiptarit për shqiptarin, të cilin krimineli Enver Hoxha e përvetësoi aq mjeshtërisht sipas udhëzimeve të emisarëve serbosllavë, çuan në përçarjen tragjike të popullit shqiptar, me pasoja të rënda edhe në ditët tona.

        Autorja e librit ka hedhur dritë mbi personalitetin e Profesorit Isuf Luzaj, i cili, me nuhatjen e një intelektuali mendjehollë, pati zbuluar thelbin e ideologjisë komuniste në kushtet e Republikës së Shqipërisë, ideologji, e cila kishte si pikësynim ta shndërronte shumicën e popullit shqiptar, siç edhe e pati shndërruar faktikisht, në një turmë të bindur, të paaftë për të menduar, kurrizshtruar dhe servile shembullore ndaj udhëheqjes komuniste.

 Kësisoj udhëheqja kriminale komuniste e Enver Hoxhës përjetonte një kënaqësi të jashtëzakonshme kur populli e shikonte në dritë të syrit për kafshatën e gojës.

  Pra, zonja Vilhelme i shpalos lexuesit filozofinë e Profesorit Isuf Luzaj, i cili, në jetën e tij është udhëhequr nga një tjetër metodë, antikomuniste, që ka në qendër të vëmendjes edukimin e personaliteti të njeriut.

    Me shumë të drejtë, zonja Vilhelme revoltohet që mjaft personalitete të shquara nga radhët e nacionalizmit shqiptar, nuk gjetën vlerësimin që u takonte pas ndërrimit të sistemit në fund të vitit 1990.

 Klasa politike që ka hipur dhe ka zbritur nga pushteti gjatë këtyre gati 27 vjetëve, nuk ka treguar kurrfarë interesimi për rehabilitimin tërësor të atyre personaliteteve të shquara nacionaliste, të cilat, duke iu kundërvënë politikës kriminale të kastës komuniste, me në krye argatin e Beogradit Enver Hoxha, kërkonin orientimin e vendit drejt Perëndimit.

 Kjo nuk ndodhi se në kushtet e pluralizmit, frenat e pushtetit i morën në dorë neokomunistët, trashëgimtarët e veprës kriminale të Enver Hoxhës, i cili nacionalizmin shqiptar e zhduku me rrënjë dhe me degë. Prandaj edhe Profesori Isuf Luzaj nuk u vlerësua që në vitet e para të vendosjes së demokracisë, si një personalitet i jashtëzakonshëm i kombit shqiptar.

    Në mbyllje dëshiroj të theksoj se shkrimtarja dhe publicistja e talentuar Vilhelme Vranari Haxhiraj, ka dhënë dhe vazhdon të japë një kontribut të jashtëzakonshëm në botën e letrave shqipe, jo vetëm me krijimtarinë e saj artistike, për çka dëshmojnë dyzet vepra të botuara në disa gjini letrare brenda dy dhjetëvjeçarëve, por edhe në fushën e publicistikës nacionaliste, së cilës i ishte zënë fryma tërësisht në periudhën e diktaturës komuniste. Është e vetmja zonjë që ka botuar vazhdimisht në këtë fushë mjaft të rëndësishme të dijes, e cila lidhet tërësisht me tre probleme me një peshë të jashtëzakonshme kombëtare:

   Së pari, me nxjerrjen në dritën e diellit të të vërtetave të dhimbshme për tragjedinë e rëndë që i shkaktoi vendit tonë krimineli Enver Hoxha me shfarosjen e lules së inteligjencies shqiptare, e dalë nga gjiri i nacionalizmit shqiptar. Këtë problem ajo e ka trajtuar me mjaft profesionalizëm në librin që ka nëpër duar dhe që po përgatitet ta botojë së shpejti, me titull “Tradhtia e madhe ndaj kombit”.

   Së dyti, me përpjekjet e saj të mundimshme për rehabilitimin e elitave të nacionalizmit shqiptar, të cilat klasa politike e këtij më shumë se një çerek shekulli nuk ka dashur t’u japë vendin që meritojnë.

 Në këtë kuadër, libri që po prezantohet sot, është dëshmia më e gjallë e djersës që ajo ka dedhur dhe vazhdon të derdhë për rehabilitimin e elitave tona të shquara nacionaliste, çka do të konkretizohet edhe me librin mjaft interesant që ajo ka nëpër duar, me titull “Elitat  e mohuara”.

  Së treti, me kujtesën për klasën politike mercenariste se pa zgjidhjen e Çështjes Kombëtare, Ribashkimin e Trojeve Tona Etnike në një shtet të vetëm, me një stemë dhe me një flamur, kombi shqiptar nuk do të ngrihet kurrë më këmbë dhe ka rrezik që të shkojë drejt rrëgjimit të shkallëshkallshëm.

Me këtë rast më lejoni ta përshëndes ngrohtësisht zonjën Vilhelme për këtë vepër-thesar që po e vë në dorën e lexuesve dhe t’i uroj asaj nga zemra shëndet dhe, si gjithmonë, krijimtari të begatë, për prezantimin e të tjera veprave me rëndësi kombëtare. 

Përshëndes ngrohtësisht drejtorin e Bibliotekës Lumo Skëndo, intelektualin e shquar, zotërinë Uran Butka, i cili vuri në dispozicion mjedisin e kësaj biblioteke për këtë prezantim, presidentin e Shtëpisë Botuese “Nacional”, krijuesin e talentuar të letrave shqipe, zotërinë Mujo Buçpapa, për hedhjen në qarkullim të këtij libri, redaktorin e librit dhe krijuesin e mirënjohur të letrave shqipe, zotërinë Xhevat Beqaraj, disenjatorin me shije të hollë, zotërinë Jorgo Saqellari, menaxherin, fotografin dhe moderatorin e këtij takimi, artistin e talentuar të koreografisë, zotërinë Fitim Haxhiraj, si edhe të gjithë të pranishmit e nderuar.

Me respekt dhe mirënjohje.

Prof.dr. Eshref Ymeri

Santa Barbara, Kaliforni

07 nëntor 2017

SI E PERKUJTUAN GJERGJ KASTRIOTIN 50 VJET ME PARE SHQIPTARET E AMERIKES

“ …ne vend te nje kujtese dhe respekti per profesorat dhe akademiket e trevave shqiptare, pa ato te Amerikes, per temat e tyre qe do te referojne ne sesionin shkencor te Detroit!”

ZEF PERGEGA

Viti 1968 per te gjithe shqiptaret brenda dhe jashte atdheut mund te themi se ishte Viti i Skenderbeut kryeheroit te shqiptarizmit ne te gjitha trevat. Gjate atij viti u ktyen veprimtari te shumta e te ndryshme nga shqiptaret ne kujtim te fatosit te paharruat te Kombit. Nderi kryesor per nismen dhe organizimin e ketyre manifestimeve u takoi Arberesheve te Italise mene krye kleriket dhe personalitete vendore me origjine arberore, si dhe grupe te rinjesh dhe te rejash nga Sicilia e Kalabria qe kurr nuk e harruan kengen “Moj e bukura More!” Te veshur me costume kombetare ato per tre dite 24-26 prill 1968 manifestuan madherisht ne shehsin e Vatikanit dhe ne Rome. Ne keto manifestime moren pjese shume shqiptare nga Amerika, Europa dhe vende te tjera.
Arbereshet dhe shqiptaret e Amerikes u priten edhe nga Papa Pali VI-te. Ati iShenjte me nje respekt te vecante per shqitaret dhe Heoin e tyre iu drejtua me nje fjalim, i cili u botua ne organin zyrtar te Vatikanit “L’ Osservatore Roma” me 28 prill 1968 ne gjuhen shqipe dhe italiane. Nder te tjera Ati Shenjte tha: “…Po ju sjelim ju nje mireseardhje te vecante., mbasi jeni mbledhur per te perkujtuar Peseqindvjetorin e Gjergj Kastrotit Skenderbeu, fatosit te kombit tuaj e Krishterimit, prane kesaj Selie Apostolike, te cilen mund ta quani si shtepine tuaj. Ne po ju shohim me kenaqesi, sepse e dijme se shpirti me te cilin ju e kujtoni kete rast eshte shpirti i hershem te fisit tuaj, i cili gjithnje permbi cdo interes, ka vene vlerat e trasheguara te BESES, NDERIT e te BURERISE…!” (Keto tri fjale Ati i Shenjte i tha ne gjuhen e embel shqipe!”
Pesegjindvjetori i vdekjes se Skenderbeut u perkujtua me madheshti edhe ne Amerike, Belgjike.Argjentine e gjetke. Fedetata “Vatra” e kujtoi Skenderbeun me nje darke me 5 maj 1968 ne te cilen moren pjese me shume se 500 bashkombas nga te gjitha trevat. Kardinali Cushing u dergoi nje leter pergezimi ku e lartesoi shume figuren e kryetrimit shqiptar dhe autoritete e larta te Bostonit e Massachusets e shpallen ate dite: “Dita e Skenderbeut”Xhavat Kalajxhi mbajti fjalen e rastit si kryeredaktori i gazetes “Dielli” Me sherbesa te vecanta kete jubile te lavdishem e perkujtuan edhe qendrat fetare si kisha katolike, xhamia. Kisha ortodokse dhe bektashinjt.
Me nismen e Shoqates Shqiptare e themeluar me 31 maj 1952 ne krye te rruges “ALBANIA” ne kryeqytetin e Argjentines, Boenos Aires u vendos nje pllake e madhe prej bronxi ne kujtimi te Skenderbeut. Ne kete plake eshte skalitur portreti i Skenderbeut ne kembe ku eshte shkruar shqip: 1468 – 1968 Gjergj Kastrioti Skenderbeu ne peseqindvjetorin e vdekjes se tij. Bashkesia e shqiptareve te Argjentines, shoqata shqiptare “28 nendori”
Gjate vitit 1968 u botuan nje numer i konsiderueshem botimesh si libra, studime, dokumenta te rralle ne gjuhen shqipe dhe ne gjuhe te huaja, ku vendin kryesor nekete rol jashte shtetit ame e mori Instituti Nderkombetar i Studimeve Shqiptare prane Universitetit te Palermos. Nga Amerika Xhavat Kallajxhi dhe shkrimtari Nelo Drizari, te cileve shume shpejt shqiptaret e Amerikes te renduar pas dollarit dhe bythlepirjes ua harruan emrat ketyre dy figurave te ndritura te fjales dhe shkrimt shqip ne diaspora, ngase u duhet te paguajne te tjeret qe te vijne e te na tregojne se kush ishte Skenderbeu, per ti bere me paret e humanisteve ata mbiheronj, botuan nga nje liber te vogel mbi jeten dhe vepren e Gjergj Kastrotit, ne menyre qe femijet e shqiptareve te Amerikes te dinin se kush eshte heroi I tyre, per ti frymezuar ne vepra atdhetare qe te mos e harronin token prej nga vinin. Edhe federata “Vatra” botoi nje liber mbi Skenderbeun me permbajtje shkrimesh te ndryshme, shume prej te cileve ne gjuhen shqipe, mbi jeten dhe vepren e Kryezotit te Krujes, si dhe mbi levizjet e shqiptareve per liri e pavaresi.
Ne qytetin e Filadelfias ne ate kohe jetonin mbi 100 familje italo-shqiptare, te cilit ishin ngulur ne kete vend ne fillim te vitit 1900. Keto familje ishin te gjitha nga fshati Montecilfone te krahines se Campobasso te Italise dhe qendronin bashke ne nje zone te qytetit te Filadelfias dhe te gjitha flisnin gjuhen shqipe, jo vetem grate e burrat e moshshuar, por edhe femijet e lindur ne Amerike. Pervec gjuhes shqipe dhe tradites se lashte ata mbanin gjalle edhe kujtimin per Skenderbeun dhe pa kete kujtim nuk mund ta quanin veten shqiptar. Ata kishin klubin e tyre kulturor te pagezuar “Gjergj Kastrioti” Pikerisht aty ku pjestare te familjes se Kastriotit ne fund te shekullit te 16-te celen nje kafe shqiptare, me flamur dhe nje portret te Heroit. Ata e nderonin Skenderbeun jo vetem si prijes por edhe si shenjtor, emrin e te cilit e celebrojne me aktivitete te shumta me 23 prill te cdo viti me nje darke solemne ku marrin pjese te gjitha familjet. Keshtu vepruan edhe me 500 e do te veprojne dhe me 550 vjetorin e vdekjes se Gjergj Kstriotit. Po kush i ka vizituar?! Ka ndonje patriot flamuri e kombi qe ta kete bere apo organizuar njegje te tille?! Tani kur po flitet se Amerika po mbushet me Konica, Fan Nola e Gjergj Fishta?! Titujt e nderi po blihen me dollare, po jeten nuk e kane te gjalle!

TE HUAJT NISEN TE SHKRUAJNE PER SKENDERBENE…
Pak pas vdekjes se Skenderbeut ne boten e jashte u fillua te shkruhej per heroin e shqiptareve qe zani i pat shkuar deri ne qiell. U duken ne horizontin e fjales biografet e pare dhe piktoret e pare qe e kishin pikturuar edhe kur ishte gjalle. Autori i pare sic e dime nga historia ka qene Marin Barleti, nje prift katolik nga Shkodra, i cili jetoi ne kohen e Skenderbeut, por iri qe i njihte bashkeluftetaret e tij. Ata i rrefyen gjithcka dinin per heroin, trimerite, luftrat e fituara ne fushat e betejes,te cilat Barleti kishte patur rastin ti shikonte me sy. Duke jetuar ne Vededik Barleti shfletoi shume dokumenta mbasi familja e Gjergj Kastriotit kishte kriporen me te madhe ne Ballkan ne Ishem te Krujes dhe kishte patur marredhenje tregtare e plotike me Rep. e Venedikut. Hitorine e Skenderbeut e botoi ne Rome ne gjuhen latine ne fillim te shek. 16-te.
Nje shekull me vone Giammaria Biemmi, nje prift Italian nga Breshia, zbuloi nje biografi tjeter te Skenderbeut te shkruar nga nje autor anonim nga Tivari, te cilin Fan Noli e ka pagezuar me emrin Tivarasi. Biemmi shkroi vete nje veper mbi Gjergj Kastriotin Skenderbeu me titullin “Istoria di Giorgo Castrioto Scanderbeg” te mbeshtetur plotesisht ne biografine e Tivarasit ne latinisht dhe i botuar ne Venedik me 1480. Sipas dates ne fleten e pare, liber qe ka humbur, ky botim eshte me i vjeter se i Barletit. At Dhimiter Frangu, nje prift katolik, icili sipas Fan Nolit eshte shqiptar, shkroi ne latinisht nje biografi te shkurter mbi Skenderbenun. Kjo veper eshte perkthyer latinisht me tituj te ndryshem. Edicioni i fundit botohet ne Venedik me 1539, i cili permendet nga historiani Fallmerayer.
Nje burim original mbi jeten e Skenderbeut edhe Gjin Muzaka, sundimtar i Beratit dhe luftetar krah per krah me Skenderbeun. Kjo veper mban daten e botimit 1510, por mbeti e fshehur ne Biblioteken Brancacciana te Napolit deri me 1863 kur e zbuloi Carl Hopf, i cili e botoi me 1873. Gjin Muzaka shkroi nje gjeonologji te familjes se tij, i cili shkruan edhe per historine e Skenderbeut dhe e lidhjeve me te. Duhet permendur edhe fisniku francez Jacques da Lavardin, i cili ne vitin 1597 botoi nje biografi te plote mbi Skenderbeun. Ne parathenjen e tij Lavardin i drejtohet aristrokracise franceze me keto fjale:
“…Kjo eshte vepra e Gjergj Kastrotit i quajtur Skenderbe nga turqit, Mbreti i Shqiptareve. Emri i pavdekshem ite cilit meriton pa asnje dyshim te shenohet ne tempulln e kujtimit!”
I frymezuar nga kjo veper poeti francesi Ronsard shkroinje vjershe mbi ngadhnjimet e lashta te Gjergj Kastriotit, Mbret i Epirit
“…dhe Skenderbeu, mundes i skitheve
Qe prej gjithe Azise, Ungjillin kane debue
O ti Nder i ketij shekulli
O shqiptar i shenuem prej Fatit
Dora jote mundi Turqine njezet e dy here
Shtine tmerrin ne radhet e tyne
I bane me lane eshtrat ne muret e Keshtjelles
Po ti do te kishe vdek i harruem prej njerezimit
Sikur perpjekja e devotshme e te diturit Lavedin
Te mos kishte perjetue betejat tuaja…!”
Dhe poeti i degjuar amerikan Herry Longfeillow, shkroi nje vjershe i frymezuar nga Dora D’Istria mbi kthimin e Gjergj Kastrotit ne Kruje, te cilen e pertheu ne gjuhen shqipe Fan Noli.
“…dhe pastaj me sulltanet
Veshur armet si nje mbret
Nga keshtjella shpejt ka rene
Flamuri gjysemhene
Flamur shdrit ne ere
Shkabe e zeze me dykrene!

FJALE LAVDI NE TEMPULLIN E KUJTIMIT…
Aqsa te shumta kane qene veprat e shkruara per Skenderbeun po aq kane qene vlersimet nga personalitete te larta kishtare, politikike, ushtarake dhe letrare te kohes. Titullin e larte “Kampion i Krishterimit” qe ia dha Skenderbeut Papa Nikolla I V-te ia konfirmuan edhe pasardhesit e tij Papa Pius I II-te, i cili ne komentaren e Tij shkruan: “E kaloi pothuajse gjithe jeten e tij duke luftuar per kauzen kristiane. Eshte e veshtire te gjesh nje tjeter prijes kryqezatash qe mund te krahasohet me te!”
Edhe Papa Kalisti III-te ne nje leter qe I dergon Skenderbeut me daten 11 shtator 1457,i shkruan: “…Nuk ka njeri ne bote qe te mos i dije trimerite qe keni bere dhe te mos ju lavderoje si nje kryembrojtes i vertete dhe nje kryeluftetar bujar i krishterimit!”
Ne librin e Lutjes se mbretereshes se Anglise Elizabete botuar ne vitin 1559, len kete shenim diten e vdekjes se Skenderbeut: “17 janar. Si sot vdiq princi i mire Skenderbeu, Mbreti i Epirit dhe shfarosesi I turqeve!”
William Temple, burreshteti dhe shkrimtar i shquar anglez i shekullit 17-te e ve Gjergj Kastriotin ne radhen e prijesve dhe perandoreve luftetare me te medhenj te historise. Ne vepren e tij mbi Virtytet Heroike, ai shkruan: “Gjergj Kastrioti, Princi i Epirit, i njohur ne pergjithesi me emrin Skenderbe, si edhe Hunjadi nenmbreti i Hungarise, jane dy gjenerale ngadhnjimtare dhe burra me karakter te larte, te cilet luftuan sa qene gjalle si kampione te Krishterimit. Ata ishin bere tmerri i turqeve dhe duke patur vetem nje fuqi ushtarake te vogel, u bene balle me sukses, per shume vjet sulmeve te perseritura te krejt ushtrise turke!”
Gjenerali kanadez Wolfe, brojtesi i Rajonit te madh te Quebech-ut dhe nje ekspert mbi historine e lufterave shkroi me 1756: “…Skenderbeu ua kapercen te gjithe prijesve ushtarake, te kohrave te vjetra e te reja si nje udheheqes i nje ushtrie te vogel mbojtese!”
Historiani gjerman, Johan Philip Fallmerayer e lavderon Skenderbeun me keto fjale: “Gjergj kastrioti eshte nje nga kryeluftetaret me te perkryer, me fatbardhe dhe me te medhenj te kohes. Sa ishte gjalle ruajti lirine e kombit.kte nuk mund tua linte sternipave ashtu si nuk munden ted y bashkeluftetaret e tij te degjuar Pirrua dhe Ali Pasha. Por keta i kapercyen jo vetem ne madheshtine morale, por edhe ne fatmiresine qe u hoq nga fusha e veprimeve midis fames dhe shkelqimit i kurorezuar me dafina, i cili u kthye pas vdekjes!”
Dhe balozi i nje shtei europian qe mori pjese ne varrimin e Skenderbeut ne katedralen e Shen Kollit ne Lezhe deklaroi: “Ne qoftese gjer tani, kur ka qene rasti per te lavderuar trimerite e dikujt eshte thene se fillani luftoi si hero, ketej e tytje do te thuhet se heronjte luftojne si Skenderbeu!”


Per fat te keq, ndersa jashte pas vdekjes se Skenderbeut per nje kohe te gjate u botuan nje numer i madh veprash rreth jetes dhe trimerive te kryezotit te Krujes, brenda ne Shqiperi nuk u shkruan asgje as mbi Gjergj Kastriotin dhe as mbi ngjarjet qe ndodhen me vone.
“Shqiptaret, thote Fan Noli, nuk pushuan se luftuari, por pushuan se shkruari!”
Me gjithe kete, kujtimi i Skenderbeut mbati gjalle brez pas brezi ne gojedhenat e popullit shqiptar, te cilati mblodhi At Marin Sirdani nga fundi i shek 19-te. De Rada me 1872 botoi poemen “Skenderbeu i pa fame!” dhe fletoren “Flamuri i Arberit” ne dy gjuhe shqip dhe italist, me ane te se ciles e beri te njohur kombin dhe heroin e tij te madh Gjergj Kastriotin.
Fan Noli botoi ne Amerike te paren histori te Skenderbeut ne proze me 1921 ne gjuhen shqipe, te cilen e ribotoi te permiresuar ne vitin 1950. Kjo veper u perdor si tekst historie ne shkollat e Shqiperise. Ne vitin 1937, Prof Athanas Gegaj i parashtroi Universitetit te Louvain-it, ne Belgjike nje teze dokterature, te cilen e mbrojti ne gjuhen fringe me titullin “L’Albanie et l’Invasion au XV-eme slecle” e cila u botue ne forme libri me shpenzimet e Universitetit. Fan Noli shkruan se vepra e Z. Gegaj, e cila merret kryesisht me kryqezaten e Skenderbeut eshte ndoshta me e perkryera qe e ka pare driten gjer me sot si nga forma, nga lenda dhe nga baza dokumentare!”
Me 1947 Fan Noli botoj nje histori tjeter te Skenderbeut ne gjuhen angleze. Per kete veper Tahir Zavalani shkruan: “Kjo eshte nje veper shkencore e nje niveli shume te nalte, sidomos per shenimet kritike mbi veprat e autoreve te shumte qe kane shkruar mbi Skenderbeun, ashu si mbi personalitetet dhe ngjarjet historike qe kane patur lidhje me epopene tone kombetare. Dobia me e cmueshme e kesaj vepre qendron ne orvajtjen e autorit me dallue faktet nga legjendat dhe paragjykimet!”
Shqiperia dhe Skenderbeu jane bere per popullin shqiptar nje binom i pandare, dy emra te bashkuar ne menyre te pashqitur me njeri-tjetrin dhe kete e tregon edhe poezia e Kole Tamares:

Sa te rroje gjithesia
Sa te rroje gjithe dheu
Do te rroje Shqiperia
Edhe emri Skenderbeu!

EMRI I SKENDERBEUT NE AMERIKE E KANADA
Emri i Skenderbeut u be popullor edhe ne Amerike e Kanada. Nje anije me emrin”Scanderbeg” mbarriti ne brigjet e San - Franciskos dhe Kanadase nga fundi ishek.16-te e nisur nga portet e Italise se Jugut.Ata trasheguan mbiemrin Skanderbeg dhe Beg, u bene fermere, celen kisha dhe library, botuan libra artistik e fetar, nxoren poet dhe parlametare. Gjergj Kastrioti hyri ne letersine amerikane fale mendjes se mprehte te talentit krijues te poetit amerikan Clement Moore, i cili ne vitin 1950 botoi nje liber bieografik me titull “George castriot Scanderbeg king of Albania”
Ne vitin 2002 nje piktor zezak amerikan idhuroi kishes se Shen Palit nje protret te Skenderbeut. Me 24 shtator 2006 inagurohet monomenti i Gjergj Kastriotit ne grigjen e kishes se Shen Palit me kontributin e vecante te malesoreve te Malesise se Madhe ne Mal te Zi me banim ne Detroit. Ne inagurimin e te cilit merr pjese Presidenti iShqiperise Alfred Moisiu. Ne vitin 2007 Nik Gjonaj dhe Ndue Gjelaj malesore nga Detroiti, realizojne dokumentarin artistic dhe historic mbi Skenderbeun me 94 minuta.
Ne korrik te vitit 1601 u luajt ne teatrin e Londres drama “Historia e vertete e te madhit Skenderbeg!”Ne anglisht kemi edhe tri drama te tjera kushtuar Kastriotit. Njera eshte botuar nga William Hevard dhe vene ne skene me 1733 ne teatrin londinez “Goodman Filids!” Tjetra e titulluar “Heroi iKrishtere” ka per autor Xhorxh Lillos dhe u shfaq per here te pare me 1735. “Tragjedia e Skenderbeut” u shkrua nga Tomas Winkop dhe u botua me 1747, por pa mundur te vihet ne skenen e Londres. Komondani kanades qe mundi forcat francieze ne Quebek me 1759 ka shkruar: “Skenderbeu ua kalon te gjithe oficereve te vjeter dhe modern ne taktiken mbrojtese te nje ushtrie te vogel!” Pse te mos mendojme se ne kete fitore ai apikoi nje nga taktikat e Gjergj Kastriotit?!
Ne Akademine ushtarake te New-Yorkut i kushtohen 60 ore leksione mbi taktikat e Gjergj Kastriotit dhe sipas disate dhenave ne Akademine ushtarake shqiptare vetem 60 minuta.
Ne vitin 1861 Hannes Bjarnason ne librin per Skenderbeun me 1000 vargje e paraqet heroin shqiptar, te cilin nuk e kap as heshta dhe as shpata e turkut. Gjate viteve 1603 – 1725 jane realizuar 500 piktura per Gjergj Kastriotin. Faik Konica ka mesuar se me 1466 italiani Xhentile Benini e kishte pikturuar heroin tone kur ai ishte ne Rome per te marre nga Papa Piu II-te shpaten e shenjte dhe kapelen e bekuar.
Romani historic me i fundit, kushtuar kryetrimit tone eshte shkruar nga kanadezi Charl Ewert, botuar me 1981 me titull; “Skenderbeg Shqipja e Shqiperise”.Aurtori ne profesion avokat ishte frymezuar nga rrefimet e patrotit Duro Cini me banim ne Kanada.Kopertina e librit te tij ka Skenderbeun bust duke terhequr kalin e tij dhe ne te majte nje engjell te bardhe, I cili sap o ka mbarritur nga qielli ne toke duke e shoqruar ecjen e heroit me sy dhe bekim.

Përgjigje një patrioti!...

REXHEP SHAHU

PËRGJIGJE NJË PATRIOTI

Ka ndodhë shpesh në histori, që heroi nuk pranohet, xhelozohet, çheroizohet. Gjithmonë nga ata që janë e kundërta e heroit. Frikacaku urren trimin. Tradhetari urren atdhetarin, patriotin. Ai që ikë nga fusha e betejës fajëson jo veten e frikën e tij, por atë që bie në fushën e betejës e jep jetën e tij e nuk i mbetet më asgjë për të dhënë.

Ka ndodhë, siç edhe ndodhi në luftën e fundit të shqiptarëve, që ata që ikën me vrap prej atdheut, pa provue të bëjnë pak qëndresë, të luftojnë pak, të plagosen pak, të vdesin pak në luftë e në përpjekje për qëndresë, kanë fajësue ata që ia nisën luftës, ata që luftonin, sikur ata ishin fajtorë sepse ata shkuan dhe e “ngucën dreqin me krane, e ngucën Serbinë”.

Ka ndodhë shpesh, në mos gjithmonë, në historinë tonë që të mos i çmojmë, vlerësojmë e nderojmë viktimat, përkundrazi, t’i përbuzim, t’i nënvlerësojmë, t’i lëmë mënjanë e në harrim.

Sillemi me viktimat sikur i kemi vrarë vetë ne me duart tona, (ndoshta po, duke mos i mbrojtë), kur në fakt viktimat na i ka vrarë armiku dhe “armiku na i ka shpallë deshmorë”, siç thotë Izet Duraku.

Duke u sjellë si të dehur me liri, duke u treguar trima pas lufte e urtarë pas kuvendi, patriotë dimiash në ekzil apo patriotë refugjatë, në mënyrë mizore akuzojmë, nënçmojmë e i shohim si kobsjellës ata që i ka dëmtuar e shkatërruar, vrarë e dhunuar më shumë e më egër pushteuesi serb, duke harruar ligësisht se pushtuesi serb nuk ka dënuar, burgosur, vrarë, apo masakruar kurrë shërbyesit e vet, spiunët e vet, por gjithmonë kundërshtarët e vet, ata që nuk pranuan kurrë t’i shërbejnë e të vihen në shërbim të tij kundër shqiptarëve, ata që i ka parë rrezik për vete, ata që e kanë kundërshtuar dhe e kanë luftuar. 

Hijena e korba të ndryshëm korb të zij, krrokrrasin ndryshe e duan të na e mbushin mendjen se Serbia ka vrarë e masakruar shërbyesit e spiunët e saj, ka burgosë e ka mbajtë në burgje shërbyesit e vet.

Mungesën e patriotizmit, të atdhëtarizmit askush nuk e kompenson duke drejtuar gishtin e përbuzjes e dyshimit ndaj qëndrestarëve të vërtetë, ndaj atyre që u kalbën në burgjet serbe ku u kalit qëndresa shqiptare, ku u formua e forcua vetëdija kombëtare, duke drejtuar gishtin e përbuzjes, të dyshimit e të nënçmimit ndaj atyre që kanë dhënë jetën për Kosovën e lirinë e saj, sepse ata dhanë gjënë më të çmuar, jetën e tyre e s’kanë çfarë të japin më, nuk janë më mes nesh që të mbrohen prej akuzave e fjalëve të pista të monstrave që fatkeqësisht kanë mbetë gjallë e që ndotin rëndë mjedisn tonë, të sotmen e të nesërmen tonë.

SOTIR ATHANASI : JUSTITIA PEREAT MUNDU (Paramnezi*)

( Ky tregim është paraqitur në garën e shoqërisë letrare “Xingografia” ku, në qoftëse

vlerësohet, fiton çmimin simbolik: një buqetë me lule ).

- Vazhdojnë çudirat shqiptare, - tha Eduardo sapo futi këmbët në lokalin e Gabrielës. Kjo me tabaka në dorë, kish gjallërinë e njohur karakteristike të saj: lojcakërinë. Por jo vetëm. Se shkelte me kujdes, në shtegun e dashurisë së re. Dritat që binin mbi qelqet ia reflektonin fytyrën në tavanin e drunjtë si aoreorë ikone. Me diskun në duar, qe drejtuar në tavolinën ku rrezja e portës, nuk e lejonte të dukej i dashuri. Ndonëse e dinte e gjithë qyteza se cili ishte. Natyrisht, nga ky privileg, si përherë, ishte I përjashtuar vetëm Eduardo. Klienti i fshehur disi, u ngrijt dhe në sekondë, si të ishte i zoti i këtij bari, rrëshqiti përjashta nga porta e pasme.
Gabriela, që I kryente të dy detyrat si të banakut, ashtu edhe të kamarjeres, në atë çikë kafene i hodhi një buzëqeshje fallco mirëseardhjeje italianit. Noima e saj ngrijtur në lartësinë e artit koreo-grafik, sa e hijshme, aq edhe tepër e njohur nga të gjithë, me lëvizjen e dy gishtave të dorës së majtë dhe tundjen e kokës, ia ktheu përshëndetjen. Po kështu, ndërroi drejtimin për te tavolina që, për fat të mirë, me ndonjë ndryshim të vogël, porosia ishte e njëjtë.
- Vazhdojnë çudirat shqiptare, - përsëriti Eduardo, plotësisht I pavëmendshëm. Thellimi në gjetjet e veçanta dhe që përbënin lajm të freskët, tek ky tip, kishte mënjanuar çdo gjë. Përfshi këtu edhe dashurinë për Gabrielën e cila, pse e kishte kuptuar e braktisi atë.
- Ndonjë rast tjetër si ai I javës së shkuar?
- Pse, isha unë këtu javën që lamë pas? - pyeti ai me hutim. Kjo I ndodhte sa herë qëllonte të peshkonte në lajme të reja.
- Si jo, apo harrove që tregove se si në lagjen pranë kishës Santa Luçia, një makinë adoleshentësh, përmbyset në autostradë dhe të dy djemtë, dolën pa asnjë gërvishtje. Ata ishin fëmijë emigrantësh shqiptarë.
- Dhe ç'është më e bukura, automjeti u bë sallatë e me rrota përpjetë nga përplasja në parmakët mbajtës anësor, - plotësoi tjetri për të shtuar. - Vërtetë, paskam qënë?
- Po.
- Çudi?!? Por kjo e sotmja ama, nuk ka të bëjë me rastësinë.
- As me politikën?
- Jo.
- Po me çfarë ? Mbase me domosdoshmërinë?
- E di që je e zgjuar ti Gabriela? Emigracioni thua t'u ketë bërë më intelegjent ju shqiptarët?
Gabriela buzëqeshi kësaj here jo gjithaq me kënaqësinë që të sjell miklimi, se sa me një lloj krenarie për përkatësinë e saj shqiptare. Se e merrte me mënd që informacioni në vazhdim nga Eduardo, patjetër duhet të kishte të bënte: o me Shqipërinë, o me shqiptarët. Ajo dinte gjithashtu që ky italian I çuditshëm me të cilin kishte kaluar një iluzion dashurie në fillim, kishte (në mënyrë patologjike ) pasion antenat dhe kompjuterin. Lajmet përpara se t'I dëgjonte në radio e cila rrinte gjithë ditën e ndezur mbi banak, Gabrielës, së pari i vinin nga Eduardo. Ai, veç së tjerash, merrte honorare të majme nga stacionet lokale për informacionet që u servirte. Kjo në fillim e gëzonte Gabrielën. Por kur morri vesh se i dashuri i saj, Eduardo, kishte ndërhyrë deri në të rejat e papublikuara nga NASA, por që kishin të bënin me 'të, u zëmërua keq. Ata u grindën dhe meqënëse pasioni i Eduartit, qëndronte mbi dashurinë me Gabrielën si deti midis dy brigjeve, punët shkuan deri në ndarjen e pariparueshme. Në tërsinë e marrëdhënies së tyre, qëndronin lajmet e vjedhura nga agjensitë e epërme. Madje, të marra nga kompjuterët e redaksive. Ky qe shkaku pse vajza, pasi u bind që italiani nuk mund të hiqte dorë nga ky ves i kthyer tashmë në mjet jetese, u largua muaj të tëra prej tij për t’u hedhur në krahët e njeriut të porsa larguar. NASA I pati propozuar një vënd pune në institucionin e saj shkencor dhe i kishte lënë kohë tre muaj të mendohej. Eduardo s'kishte pranuar. Për ‘të, mbase mund të qe edhe Gabriela shkaku që nuk dëshëronte të riemigronte. Se ishin vitet e para pas '90-tës. Fjala hakerr atëhere, qe e barazvlerëshme me . . . rrufjanërinë dhe aspak me hajdutërinë. Por, kjo qe dukja. E sipërfaqshmja. Gjetiu rrinte ende zgjuar shkaku i vërtetë. E ky s’kishte të bënte aspak me mungesën e dëshirës për riemgrim nga Gabriela. Jo. Ajo kishte vuajtur luftën e klasave në atdheun e saj dhe e trëmbte çdo përplasje me shtetin. Çdo kondravajtje me 'të, të cilën e mendonte të pashmangshme për rrugën që ndiqte i dashuri i saj. Paralajmërimi I bërë nga zotrinjtë e institucionit NASA në latinisht qe: “JUSTICIA PEREAT MUNDU”. Gabriela kishte qënë e pranishme në bisedën e bërë me t'a dhe njerëzit nga NASA kishin përdorur latinishten ( të cilën Roberto e zotronte shkëlqyeshëm ) për të pështjellur ëmbël kërcënimin nga veshët e saj. Por... Banakjerja, ishte aq e zgjuar sa të shkonte te prifti dhe Ai, ia kishte përkthyer fjalë për fjalë që do të thoshte: “DREJTËSIA TË BËHET. Veç kësaj, ai I kishte nënvizuar se ky ishte: KUSHTI PA TË CILIN, ose në latinisht: “CONDITO SINE QUA.
Kaq mjaftoi që ajo të dridhej. Gabriela pas kësaj, i rralloi takimet derisa iu ftoh fare me Eduardon dhe ky të bindej se ishte e kotë vazhdimsia. Vajza, sipas parimit se gozhda del me gozhdë, pas dy a tre muajsh kishte hedhur dashurinë me Filipin. Ky, një njeri i qetë, mekanik I cili, jo rrallë vinte edhe me duart gjithë graso që t’a pinin së bashku kafenë e orës dhjetë paradreke. Gabriela me atë gjestin e lëvizjes së dy gishtave të dorës së majtë dhe tundjen e kokës në mënyrën kur duam t’i themi tjetrit një fjalë mikluese, gëzohej kur dëgjonte nga ai se në garazhin e tij qe i mbytur në punë. Por, le të mos I largohemi tregimit tonë.
- The që vazhdojnë çudirat shqiptare. Kështu?
Tjetri tundi kryet:
- Çudira të rekordit Gines, - nënvizoi.
- Pa të shohim?
- Në Kili, - dhe Eduardo nxorri nga gjoksi një hartë të printuar me rru-gët në qytetin Halpën. Qe si të thuash përpjekja e fundit për pajtim. Ishte karshi me banakjeren dhe ia rrotulloi fletën që ajo të lexonte, tejet e befasuar në gërmat latine: RRUGA E DURRËSIT, RRUGA E DIBRËS, RRUGA E ELBASANIT dhe. . . ,RRUGA E SHKODRËS.
Këtu Gabriela nuk duroi më dhe iu mbushën sytë me lot. Qe gati t'a puthte, por çuditërisht, ndjehej sikur do të poshtëronte Filipin po t'a bënte atë. I ngjante sikur ato duart e tij me graso do t'a përkëdhelnin jo për t'a lajkatuar, por për t’a turpëruar. Edhe Eduardon nga ana tjetër e preku ftohtësia e saj dhe nuk tentoi as t'ia kërkonte si shpërblim. Ai u mjaftua me fjalët:
- Kaq shumë të ka marrë malli për Shkodrën?
- Më ka marrë the? Pse s'thua më ka djegur e zhuritur? U bënë pesë vjet që jam larguar. Pesë vjet sa një gjysëm shekulli. Aty kam lënë nën dhe të parët e mi, kam lënë fëmijërinë dhe rininë time të hershme, kam lënë. . . , dhe Gabrielën e mbytën lotët. Atë çast ishte zhndërruar me imagjinatë në një dallandyshe që kthehej në vëndlindje. E mbase iu kujtua edhe poezia e VASO PASHËS “Shko dallandysh”!
Eduardo nuk foli. Ky nuk e dinte se çfarë është emigrimi. Jetonte I vetëm me nënën dhe një vëlla me tjetër baba. Nuk dinte në ka kjo Botë gjyshër e gjyshe dashuria e të cilëve, në mos barabitej me atë të prindërve, joshja e kënaqësia në prehërin e tyre, qiejt kapte. Eh! Midis Eduartit dhe vëllait të tij, zotronte një ftohtësi e skajshme. Shpërfillja ndaj njëri-tjetrit, qe kostante në marrëdhëniet e tyre.
Gabriela, kjo katolike e thekur lexonte me etje e kënaqësi: RRUGA VLORA, apo, RRUGA TIRANA dhe shëtiste me sy gjithë atë fletë të printuar për t’u ndalur në RRUGËN SHKODRA. Në kalldrëmet e saj. Aty sikur kërkonte të gjente mbase KISHËN E MADHE ku kishte vajtur me prindërit në kremtimet e KËRSHNELLAVE, apo lagjen PARRUCË. Sikur. . . . kërkonte të shihte TEATRIN “MIGJENI”. Sikur. . . ., Mendimin ia preu Eduardo kur tha: - Sapo lexova RRUGA SHKODRA, u kujtova se kam të bëj me një nga Çuditë shqiptare.- Por KRYEÇU-DINË, do t’a shikoja kur lexova në një faqe interneti (ndofta të Bashki-së së Hualpenit ) se emigrantët nga ish Jugosllavia, konkretisht Kroa-cia, ua kishin vënë emrin këtyre rrugëve. Këtu qëndron pakuptimshmë-ria. Pse kroatët t’u vënë emrat shqiptare rrugëve? Kur ju nuk jeni shquar për marrëdhënie të mira me 'ta?!? Por, këtu, mendoj unë se qëndron çudia si të gjitha çudirat shqiptare. Për mua spjegimin mund të jetë kështu:
- Shqiptarët janë paraqitur si kroatë. Dhe kjo nuk çudit kërkënd, kur di se edhe në Angli ka rrugë me emrin Scutari ( Shkodër ). Por më tepër, qindra shqiptarë të Shqipërisë, me dokumente të falcifikuara, janë regjistruar sikur vijnë nga KOSOVA. Pra, sikur janë kosovarë. Kjo okelio I legalizoi ata. Rrugë me emra shqip, kam parë edhe në SH.B.A.Si: Albania Stret, ose Albania Avenu. Por këtu origjina e tyre mund të ketë karakter jashtë çudirave shqiptare.

Mbas dy javevësh, afati për t'u menduar lidhur me vajtjen në institucionin NASA, u mbush. Përfaqësuesit e saj, kishin mbërrijtur. E gjithë qyteza VIJA STREXHO e kishte marrë vesh. Madje, ata krenoheshin tashmë me Eduardon e tyre. Dhe kishin të drejtë. Për t'a ky njeri nderonte gjithë zonën e cila përveç peshkimit, nuk shquhej për asgjë. Dhe, siç është e natyrshme, thashethemet urbane flisnin për një emigrante, si të bëhej fjalë për një balenë të padëgjuar në ujërat e tyre, që e pengonte të shkonte në SH.B.A. Pra, në NASA. Kjo bëri që prifti I cili përktheu kërcënimin me shprehjen latine: JUSTITIA PEREAT MUNDU, pasi dëgjoi edhe rrëfimin e shkodranes sonë emigrante, tha në meshën e së djelës:
- Bijt e mi, dëgjoni:
GABRIELA në BIBËL, është: GABRIELDhe ne e dimë që ky KRYEËNGJËLL paratha lindjen e JEZUIT të virgjëreshës MARI. Për analogji, pse të mos jetë bijt e mi, EDUARDO ynë shkencëtari që e kërkon si me qiri, Institucioni famëmadh NASA. Dhe GABRIELA jonë, emigrantia shqiptare nga. . . , SCUTARI, të parathatë lindjen e tij dhe t’i japë liri rrugës së tij në shkencë?
Të pranishëm në këtë shërbesë ishte e gjithë paria e qytezës, ashtu si edhe njerëzit e NASA-s me Eduardon në mesin e tyre. Ky u dha fjalën nën bekimin e priftit se do të shkonte me t'a.

Sapo u fut në kadillakun luksoz, Eduardo uli xhamin e dritares dhe pa shkodranen emigrante, Gabrielën. Ajo e përshëndeti. Por, përbri ishte I dashuri I saj, Filipi. Eduardo u tërbua:
- Si është e mundur, - u tha shoqëruesve, - Ky është vëllai im me baba tjetër?!? Më ka vjedhur të dashurën.
Personat që e shoqëronin ishin shkencëtarë të nivelit. Ata, (sigurisht që kishin dijeni për ‘të, si e gjithë qyteza e vogël ), buzëqeshën të dy thuajse njëherësh.
- Edhe ti na ke vjedhur të dhënat dhe ne po tregohemi miqësor me ty. Ndonëse për 'to ti ke marrë honorare.
- Kur një femër hidhet në krahët e një tjetri, kolegu im, - foli personi tjetër, - kërkon të zbatohet ligji i thjeshtë se dashuria duhet të ushqehet.
Eduardo e uli xhamin e dritares. Kolegu nga NASA tha me humor shprehjen latine:
JUSTITIA PEREAT MUNDU!
( DREJTËSIA TË BËHET ).

Eduardo po udhëtonte drejt Romës ku do të fluturonte për në Amerikë. Dhe konkretisht, në institucionin NASA. Në mëndje kishte shkodranen GABRIELA dhe çudirat shqiptare. Megjithatë nuk është se ndjente ndonjë zëmërim që t'i ushqente urrejtjen. Por. . .
Sapo kadillaku la pas provincën e tij të dashur VIJA STREXHO, një ndjesi e pazakontë e rëqethi. Ishte mbase CONDITION SINE QUA. Domethënë KUSHTI PA TË CILIN nuk mund të quhesh emigrant. Prandaj, sytë iu njomën.
---------------------------------------
*)Paramnezinë ( Portogal ) = Përzierje e realitetit ma trillin artistik

SOTIR ATHANASI,
Gjenevë,
29, Qershor, 2016!
Rired: Tetor, 2017!


Dërguar nga Samsung tablet.

Flori Bruqi: Vetëm në Kosovë dhe Shqipëri mund të ketë gjeni pa tekste letrare

Nga Prof.Dr.Rrustem Shala,Ph.D

"Kritika kërkon shumë më tepër kulturë sesa krijimtaria”.

(Oscar Wilde – 1854-1900)

Flori Bruqi

Kritika letrare që deri dje ishte në shërbim të sistemit, sot është në shërbim të klaneve dhe grupeve të caktuara. Kështu u shpreh shkrimtari dhe studiuesi Flori Bruqi,nga Prishtina për atë që po ndodh sot në letërsinë shqiptare.

Në intervistën dhënë për Floripress, studiuesi Flori Bruqi pohon se kemi 30 vjet që letërsia shqipe duket sikur ka ndryshuar, por ndryshimi është i papërfillshëm sa është vështirë të gjesh një tekst, që të na njoftojë për një modelim të ri të letërsisë.



Duke folur jo pak për problemet që po has sot letërsia, shkrimtari dhe studiuesi Bruqi tregon se problemi qëndron se në këto 30 vjet janë ndarë aq shumë çmime letrare në letërsi sa të zë llahtaria.

Sipas tij, pikërisht ata libra që kanë marrë çmime nuk mbahen mend, sepse nuk është ende raporti i qartë çfarë do të quajmë letërsi.

Në vijim të intervistës së tij studiues Flori Bruqi flet dhe për prezantimin që kanë sot ata që janë cilësuar si të mëdhenj në letërsi, por dhe cilët janë ata emra që kanë ardhur befasishëm në krijimtarinë letrare.

-Për lexuesit vijnë botime të ndryshme, autorë të njohur dhe të panjohur nuk mungojnë me librat e tyre. Por a kemi sot kritikë letrare, që të bëjë një përcaktim të drejtë të vlerave?

Vazhdimisht mbetet në media një debat, nëse ka apo jo kritikë, por unë do ta shikoja ndryshe, a kemi nevojë apo nuk kemi për kritikën letrare sot.

Shpesh shumë njerëz mundohen që të fshihen prapa kritikës, mundohen që atë që mungon në letërsi ta justifikojnë me mungesën e kritikës letrare .

Po të vesh re me kujdes çdo ditë ka shkrime kritike për librat, çdo janë në televizione vitrinat e librit, janë edhe disa revista që dalin, të cilat e bëjnë të pranishme kritikën.

Por nëse pyesim se si është kritika, kjo ndoshta është më me interes.

Në këtë kuptim kritika letrare nga dje që ishte në shërbim të sistemit sot është në shërbim të një klani apo të një grupimi të caktuar.

Po marrim një revistë letrare , “Jeta e re ” që është e revistë letrare . Botojnë ,shkrimtarë,gazetarë, pedagogë dhe shkruajnë për njëri-tjetrin, ndërkohë që në gjithë botën çdo revistë letrare është tryezë e mendimit të lirë dhe jo vetëm institucional.

Në këtë kuptim do të thosha që atë çfarë botohet tek gazetat “Milosao”, “Rilindasi”, “Poeteka” ,”Sot”
”Bota sot”,”Koha ditore”,”Kosova sot”,”Epoka e re”,”Metafora”; “Floripress” etj., do të duhet që ta këndvështrojmë në nivelin e përfaqësimit të alternativave dhe jo ta zyrtarizojmë.

Çdo kritikë letrare që zyrtarizohet, dhe merr përsipër të mbyllë shtigje dhe jo të hapë mendimin dhe debatin është e vështirë të jetë afatgjatë.

Ka ardhur momentin që ndaj kritikës që nuk është shkencë, le të qetësohemi.

Është një mendim paraprak se është botuar një libër, se ka një prirje letërsia në këtë moment, dhe jemi në situatën që ata që ulërasin se nuk ka kritikë, janë jo të qartë, sepse unë mendoj se ka një rregull të pashkruar. Në momentin që nuk ka letërsi nuk ka se si të ketë kritikë.

-Sipas jush çfarë ka ndodhur me letërsinë shqiptare gjatë dy dekadave?

Kemi 30 vjet që letërsia shqipe duket sikur ka ndryshuar, por ndryshimi është i papërfillshëm sa është vështirë të gjesh një tekst, që të na njoftojë për një modelim të ri të letërsisë.

E them këtë se në 30 vjet u desh të rikthehej në panteonin e letrave,Gjergj Fishta, Faik Konica dhe Ernest Koliqi. Po ashtu u desh të rikthehej në panteonin e letrave dhe Kasem Trebeshina, Martin Camaj,Mitrush Kuteli, etj, dhe në këtë periudhë është një vazhdim i vazhdimit të para viteve ’90 me një ndryshim konceptual.

Letërsia ka ndryshuar në tematikë, ka ndryshuar në problematikë, por niveli është i matshëm në një kuptim, nuk di cili autor është përkthyer matanë letërsisë shqipe.

Ne vazhdojmë të matemi me hijen e mëngjesit, vijojmë të matemi me gardhin letrave shqipe, jemi në një situatë pak absurde.

-Kur thoni jemi në një situatë absurde në letërsi, çfarë keni parasysh?

Në këto 30 vjet janë ndarë aq shumë çmime letrare në letërsi sa të zë llahtaria.

Pikërisht ata libra që kanë marrë çmime nuk mbahen mend, sepse nuk është ende raporti i qartë çfarë do të quajmë letërsi. Për mendimin tim është kaluar nga letërsi e realizmit socialist në një letërsi e realizmit demokratik.

Nga letërsi artistike në literaturë dokumentare. Në këtë moment, thuhet se më i madhi është opinionisti –gazetari Blendi Fevziu, por unë nuk di se ç’lidhje ka me letërsinë. Duke qenë lexues i letërsisë dhe jo lexues i famës, jo lexues i opinionistëve, jo lexues i fotografive, ndodhemi në një situatë që tani mund të dalësh dhe të japësh mendim se ç’është libri pa pasur lidhje me librin,thotë studiuesi i njohur shqiptar Behar Gjoka.

Mund të kesh libra sa të duash dhe meqë ka një megafon apo një opinion ai tjetri del në vend të parë, etj, pra ka shumë probleme. Çfarë ka ndodhur me politikën dhe shoqërinë, faturën po e paguan kultura dhe letërsia,shkroi para disa ditësh shkrimtari nga Kosova Naim S.Kelmendi.

-Si po ndodh kjo?

Mjafton të kesh një emër në politikë, një emër në media, një emër në OJQ, etj, dhe merr penën dhe shkruan broçkulla dhe e quan libër.

Ngaqë kanë mundësi reklamimi dalin dhe në vend të parë, por unë nuk di se ku jemi me letërsinë. Jemi në një moment tragjikomik.

Thuhet se kemi shumë gjeni në këtë moment, por nuk ka tekste letrare.

Vetëm në Shqipëri mund të ketë gjeni pa tekste letrare, sepse në botë ka tekste letrare të mirëfillta dhe më pas fillojnë dhe gjejnë gjenitë, ndërsa ne kemi pafundësi gjeni dhe tekste letrare mjerisht nuk kemi.

Edhe kjo ka lidhje me kritikën letrare, është kritikë shoqërore, unë bëj kritikë për fjala bije për filan fistekun (A) dh (B) ai tjetri bën kritikë për mua, pra ne nuk jemi në lexim real.

E dyta është kritikë e autorëve. Shumë mirë që shkruan Skendër Zogaj , por në momentin që merret përsipër për të shkruar për çdo libër problemi ngatërrohet, sepse nëse do shkruash për poezinë është e vështirë të shkruash për prozën, nëse do shkruash për përkthimin është e vështirë të shkruash për poezinë.
Pra si kritika dhe letërsia është një mish-mash, është një lesh përshesh , që nuk di ku ta zësh problemin.

Nuk ka letërsi nuk ka se si të ketë kritikë, sepse ajo kërkohet të jetë klanore, shoqërore, miqësore, zyrtare, por kritika duhet të vërtetojë që është shkëputur nga klani, nga autori, thotë publicist i njohur nga Tirana Rexhep Shahu.

-A do të ketë një prirje që të ndodhë më kritikën kështu si thoni ju?

Shpresoj që po. Por kur do të ndodhë? Mjaft e vështirë për ta parashikuar, sepse shkollat në Kosovë dhe Shqipëri e atrofizuar me akademikë të realizmit socialist me profesora të realizmit demokratik, me tituj mbajtës të cilët nuk po na vërtetojnë se do të shkruajnë libra, ndonjëherë është e vështirë të formulosh një ide se çfarë do të quajmë letërsi.

-Çfarë ka ndodhur gjatë këtyre viteve me autorë që në Shqipëri janë cilësuar të mëdhenj?

Po përmend këtu shkrimtarin Ismail Kadare , dhe po ndodh një fenomen çudiberës . Ka një gatishmëri, që sapo nxjerr librin Ismail Kadareja pa e lexuar akoma thuhet që Kadareja është shkrimtar i madh, “Nobelist “ etj.

Nuk kemi vlerësim real të veprës së tij. Mendoj që emri që krijoi shkrimtari Ismail Kadare në kohën e diktaturës është i vetëmjaftueshëm që edhe po të mos shkruajë gjëra serioze prap të jetë në rregull.

Po marrë një rast. Mendoj që kryevepra e tij është “Kronikë në gur”, kryevepër në kuptimin estetik, në kuptimin e frymës, etj, thotë studiuesi Behar Gjoka.

Pati një tentativë për të thënë që “Darka e gabuar” është po e atij niveli dhe këtu jemi në një situatë që njerëzit janë të çuditshëm. Mendoj se “Kronika..” nuk është shkruar asnjëherë tjetër, por vetëm njëherë. Përpunimi, ndryshimi, varianti, versioni është tjetër problem thotë Gjoka.

Mjeshtëria e Kadaresë në këtë periudhë është tek përpunimi dhe ripunimi i varianteve. Libra të rinj cilësorë, unë do të thosha që “Pallati i ëndrrave” pavarësisht përpunimit dhe ndryshimit edhe në përmbajtje, me të cilat unë nuk jam fort dakord, është një proces që i takon shkrimtarit,thotë shkrimtari Naim Kelmendi.

Shkrimtari Reshat Sahitaj për Ismail Kadarenë thotë :…”po ta duash ta trajtosh vetëm si shkrimtar i diktaturës duket në rregull, po të duash vetëm si shkrimtar i demokracisë duket në rregull, sepse është në faqe të parë. Është lajm i parë. Por me letërsinë problemi është pak më i ngatërruar. “.

Ndërsa Flori Bruqi thotë :…”Tekstet e Kadaresë janë të tilla për shkak të emrit që ka. Për mua Kadare ka fituar betejën e çmimeve, betejën e përkthimit, por beteja me letërsinë është shumë e gjatë se sa kaq. Kjo do të thotë që letërsia është një gjë, që secili raportohet në marrëdhënie personale të shijeve. Në këtë kuptim, Kadare padyshim që është figura më e njohur, por figura më e njohur, në një letërsi që për mua përbëhet dhe nga yje dhe meteorë të tjerë nuk është në nivelin e përfaqësimit real, sepse unë duke qenë një njohës i Mitrush Kutelit, Kasem Trebeshinës,Martin Camajt, Millosh Gjergj Nikolla-Migjeni, Anton Pashkut,Azem Shkrelit,Ali Podrimës,etj.,   mendoj se nuk është vetëm Kadare një figurë që do të duhet të përbëjë interes për lexuesin.

Sepse dalin opinionistë dhe bëhen shkrimtarë, dalin politikanët dhe bëhen shkrimtarë, dhe shkrimi letrar real dhe ai serioz mbetet në hije.

Ismail Kadare ka emrin që nuk ia rrëzon kush sa të jetë gjallë, por problemi është se beteja më letërsinë është më e gjatë.

-Sipas jush, cilët janë autorët që kanë spikatur gjatë këtyre viteve?


Për Behar Gjokën fjala vije pavarësisht shijes së leximit në letërsi ka ardhur befasishëm Ben Blushi, por ka ardhur nga stacioni i politikës dhe i medias.

Kjo ndoshta i shërbeu në një moment si trampolinë, por në fakt tekstet e tij letrare kanë zgjuar debat. Dhe këtu jemi në një situatë, që do të duhet të trajtojmë më seriozisht këtë rast apo dhe ndonjë rast tjetër.”…



Pikërisht për këtë shkrimtari Naim Kelmendi thotë “ Kam parasysh një roman të Bashkim Shehut “Moxarti vjen me vonesë”, që e ka vendosur të gjithë ngjarjen në kohën e diktaturës, por nuk ka lidhje fare, është estetik. Kemi ardhur tek momenti që po çlirohemi nga dekombtariteti, mediokriteti”,shton ai .



Por çfarë po ndodh? Tani në Shqipëri dhe Kosovë gjithkush mund të shkruajë, por po humbasim lexuesit dhe humbja e lexuesit ka sjellë në humbjen e kritikës letrare sot.

Kështu duket sot kritika letrare në pasqyrën e saj të grimcuar. E bërë pikepesë dhe në atë shkallë saqë mund t’i thurrim lemente deri në pakufi. Megjithkëtë, mund të jetë edhe ndryshe. Shpresat nuk janë djegur të tërra.

Dhe atë për dy arsye: E para, se edhe mëtutje mund të shpresojmë në aktivizimin dhe angazhimin e atyre kritikëve letrarë që për një apo shumë arsye kanë kërkuar hije nën pyllin e profesioneve tjera dhe ia kanë kthyer shpinën pikërisht asaj që më së shumti ka nevojë për ta.

 Dhe e dyta arsye, ajo që më së shumti ushqen shpresat, është se në letrat shqipe kanë hyrë dinjitetshëm (përveç brigadave të hobiinterpretëve) edhe specialistë të shkëlqyeshëm të teorive letrare si Agron Tufa, i cili njëkohësisht është edhe eksperti më i spikatur i formalizmit dhe strukturalizmit.

Pastaj dy Kujtimët (Kujtim Shala dhe Kujtim Rrahmani) nga Prishtina, Ndue Ukaj, Vehbi Miftari,Isa Vatovci  e ndonjë tjetër. Ndërsa në fushën e kritikës letrare praktike mund pa hamendje të përmendim Ragip Sylajn, Sali Bytyçin, Gilmana Bushatin e ca të tjerë.

Natyrisht se edhe këta studies e autorë kanë pengesat e tyre gjatë ushtrimit të profesionit të tyre.

Edhe kur ata konsiderohen të atillë siç i përshkruam në fillim të kësaj eseje ata përpiqen që të mos i nënshtrohen diktatit social, ekonomik dhe mos bien nën kurthin e ndonjë klase të caktuar politike ose ndonjë sekti fetar që botën di ta shohë vetëm nga perspektiva e ngushtë e religjionit ( interepretuesit e autorëve ekskluzivisht katolikë ose ata që me çdo kusht priviligjojnë shkrimtarët turkofilë islamikë).

Janë këta emra që jo vetëm se dëshmojnë se kritika letrare shqiptare megjithatë ekziston, porse edhe do të mbijetojë duke u ristabilizuar (si para viteve të nëntëdhjeta) dhe duke kthyer imazhin dhe formën e saj institucionale.

 Nihilstët, (veçanarisht) gjenitë e hutuar të letrave shqipe le të mos brengosen se pas shkuarjes në atë botën tjetër askush nuk do të merret me artin e tyre, përkundrazi kritika do të merret edhe me ata që sa kanë qenë gjallë nuk kanë lënë gurrë pa ia hedhur asaj në kokë. Ky është vetëm njëri nga ato mallkimet me të cilin duhet të jetojë kritiku objektiv thotë shkrimtar dhe studiuesi Flori Bruqi.

Akademik Prof.Dr.Eshref Ymeri ,kohë më parë shkroi një shkrim kritik në VOA- me titull" “Potpuria” letrare e Flori Bruqit ",ku në mes tjerash thekson: "Para pak ditësh, Shtëpia Botuese “Klubi i poezisë”, Tiranë, nxori nga shtypi dhe hodhi në qarkullim librin me titull “Moderniteti në letrat shqipe”, të autorit Flori Bruqi, poet, shkrimtar, historian, hulumtues dhe kritik i talentuar, një libër ky, i tridhjetenënti në serinë e veprave të tij, të botuara deri tani. Recenzent i librit është Rexhep Shahu, kurse redaktor – Izet Duraku.
Libri përshkohet tejendanë nga interesimet, emocionet, joshat, dyshimet e autorit që e lidhin artin e fjalës me realitetet shumëngjyrëshe të jetës së përditshme. Analizat kritiko-letrare i adresohen një spektri të gjerë çështjesh etikomorale dhe lidhen drejtpërsëdrejti me kërkesat e përditshme të organizmit shoqëror. Si një kritik letrar i kompletuar, Flori Bruqi ka shpërfaqur aftësitë e tij për të zbuluar para lexuesit tablonë e të kuptuarit të plazmimeve artistike në indin e veprave të analizuara. Kësisoj ai ka marrë përsipër rolin e ndërmjetësit në shtegtimin e veprës letrare nga autori te lexuesi. Brenda penës së tij vjen e ravijëzohet edhe “reparti i punës” së shkrimtarit, edhe bota e larmishme e lexuesit. Shkrimtari, poeti, kritiku dhe gjuhëtari gjerman Frederik Shlegel (Friedrich Schlegel – 1772-1829) thotë:
“Kritiku është një lexues, i cili merret me “tretjen” e gjërave që ka lexuar. Prandaj ai duhet të ketë disa stomakë”.
Funksionin e kritikës letrare Flori e shikon të lidhur ngushtë me ndikimin që ajo duhet të ushtrojë mbi opinionin shoqëror, mbi vetë autorët e veprave artistike dhe mbi zhvillimin e përgjithshëm të letërsisë dhe të artit. Në mundin e tij kritikoletrar, ndihet prania e heshtur e frymës polemike, dialogu i heshtur me autorin, me lexuesit e hamendësuar, me kolegët-oponentë.
Në këtë vepër të re, Flori Bruqi i drejtohet analizës së krijimeve letrare, të kahershme për nga prejardhja e tyre, por që vazhdojnë të ndikojnë me autoritet mbi botën shpirtërore të lexuesve edhe në ditët tona. Të tilla janë krijimet letrare të Homerit shqiptar Gjegj Fishta. Vepra e Fishtës, e këtij korifeu të kulturës shqiptare, përherë do të jetë objekt studimi dhe analizash nga ana e kritikëve dhe e studiuesve të letërsisë shqipe. Ajo ka qenë, është dhe do të mbetet përjetësisht burim frymëzimi për brezat e sotëm dhe pasardhës për farkëtimin e vetëdijes kombëtare, në kundërshtim me vlerësimin armiqësor që i pati bërë Enver Hoxha Fishtës dhe vepërs së tij, simbol i nacionalizmit shqiptar. Lexuesi me vetëdije të lartë kombëtare, vë duart në kokë për mjerimin e palakmueshëm të figurës së Enver Hoxhës, kur sulmin e këtij të fundit kundër Fishtës, e krahason me vlerësimet që kanë bërë për të mjaft personalitete të shquara kombëtare dhe të huaja, të cilat Flori i ka cituar në faqet e këtij libri. Ёshtë e turpshme për Enver Hoxhën, i cili, si argat i regjur i Beogradit, nacionalizmin e pastër të Fishtës, e vë në një peshore me shovinizmin tribal të Vlladan Gjeorgjeviçit, kur deklaron:
“Fishta dhe Vlladan Gjeorgjeviçi janë njerëz të po një shkolle dhe shërbëtorë të një ideje skllavëruese” (Citohet sipas: Enver Hoxha për miqësinë me sllavët, sulmon Fishtën”. Marrë nga faqja e internetit “Peshku pa ujë”. 06 dhjetor 2012).
Këtu po ndalem vetëm në vlerësimin e Prof. dr. Norbert Joklit, të cilin Flori e citon në veprën në fjalë:
“…me At Gjergj Fishtën gjuha shqipe u rrit, u madhnue, u ba zojë. Me At Gjergjin, kryetar në Kongresin e Manastirit, u caktue njëherë e përgjithmonë një alfabet i vetëm për mbarë Shqipninë, vendim ky me dobi që nuk numrohen. Me At Gjergjin zuni fill shkolla me shqipen gjuhë mësimi…”
Këtë shkrim e titullova “Potpuria” letrare e Flori Bruqit”, sepse Flori, nga vargjet gjëmimtare të Fishtës, kalon te vargjet dhe përgjithësisht te vepra bubulluese e Arshi Pipës. Mandej “e mban vrapin” te josha magjiplote e krijimtarisë së Mira Meksit, në endjen e saj lirike mes Tiranës dhe Parisit, vazhdon me shtresëzimet e letërsisë shqiptare, duke analizuar zhvillimet e saj jo vetëm brenda trojeve etnike, por edhe në diasporë, si në Bullgari, Rumani, Greqi, Turqi e deri në Evropën Perëndimore dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Për mendimin tim, Flori Bruqi, si një kritik erudit, është i pari në historinë e letërsisë shqipe, i cili ka nxjerrë si në një “parakalim festiv” të gjithë shkrimtarët dhe poetët e trojeve etnike shqiptare. Nga radhët e tyre në Perëndimin evropian dhe amerikan, ai përmend 54 syresh. Mes krijuesve të diasporës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, dëshiroj të shtoj edhe emrin e eseistes dhe të shkrimtares sa të talentuar, aq edhe fjalëpakë, Nimfa Hakani, e cila, në nëntor të vitit 2015, botoi në Shqipëri tre libra: përmbledhjen me tregime me titull “Pacientja 101”, një përmbledhje fabulash dhe rrëfenjash për të rritur, të titulluar “Luani i fjetur”, dhe një përrallë për fëmijë, me protagonist Gjeto Basho Mujin.
Flori vijon me Rexhep Hoxhën, me këtë krijues të heshtur hijerëndë, që të mahnit me ca vargje plot aromë ëndërrimtare:

As vetë s’e dij pse kot rrugëvet po sillem
Pa kurrfarë qëllimi – pa drejtim askund!
Nër rrugë t’ qytetit m’ duket se po hidhem
Sikurse Kolombi n’ oqean t’ pafund.

Paskëtaj Flori ndalet te Kadrush Radogoshi dhe analizon veprën e tij “Semantika e bregut tjetër”, ku del në pah talenti i tij si eseist, studiues dhe shkrimtar. Prej këtej, hidhet te Prenk Jakova, themeluesi i artit operistik shqiptar, autor i sa e sa këngëve dhe romancave plot lirizëm marramendës, i cili e mbylli jetën në një mënyrë tragjike, me vetëvrasje, për shkak se diktatura komuniste enveriane jetën ia pati lënduar rëndë me pushkatimin mizor të të vëllait, për shkak të bindjeve të tij nacionaliste, çka ai e mbajti peng në zemër sa qe gjallë.
Prekëse janë faqet që Flori i kushton krijimtarisë së Ali Podrimjes që të rrëmben me vargjet e tij plot afsh lirik, aq të pasur me një figuracion emocionues. Me vdekjen e tij enigmatike dhe të parakohshme në Francë, Kosova dhe mbarë trojet etnike shqiptare sikur humbën njërën nga arteriet e tyre me gjak gurgullues.
Martim Camaj zë një vend nderi në historinë e kulturës sonë kombëtare, i njohur si studiues i gjuhës shqipe dhe i dialekteve të saj, si njohës i shquar i botës arbëreshe, të cilin autori ia prezanton lexuesit si një poet dhe prozator të talentuar, të respektuar për thjeshtësinë e madhështisë së tij, për pasurinë e pamatë të leksikut të tij.
“Potpuria” floriane vjen e bëhet edhe më emocionuaes kur ai e ndal “fluturimin” e shënimeve kritike te njëra nga krenaritë e kulturës shqiptare me prejardhje shkodrane, te Ndre Mjeda, te autori i poezive aq të dhembshura që ta ngrenë zemrën peshë me notat e tyre elegjiake.
“Potpuria” në fjalë vjen e pasurohet edhe më shumë me elementet e folklorit dhe të etnografisë. Flori, me përshkrimin e qeleshes së bardhë që sfidon popujt në shekuj, ka folur për historinë e saj. Kjo qeleshe, e quajtur ndryshe plisi shqiptar, si një simbol karakteristik i etnisë shqiptare, është përcjellë nga thellësitë e shekujve, plis ky, i papërsëritshëm në asnjë etni tjetër, jo vetëm në kontinentin tonë, por edhe në mbarë botën. Prandaj kjo është edhe arsyeja që, siç thotë Flori, plisi shqiptar (qeleshja) ndodhet i ekspozuar në muzeun e Luvrit (Louvre) në Paris.
Në kreun e librit me titull “Moderniteti në letrat shqipe”, që shërben edhe si titull i kësaj vepre, kritiku Flori Bruqi është ndalur në tre momente kryesore:
Së pari, në zhvillimin e letërsisë në Kosovë, e cila zë fill që në vitet ’30 të shekullit të kaluar, kur dalin në skenë penat emblematike të Esat Mekulit dhe të Hivzi Sulejmanit. Më tej autori vazhdon me krijimtarinë e poetëve dhe të shkrimtarëve të tjerë, të cilët, edhe në kushtet e terrorit serb, asnjëherë nuk hoqën dorë nga krijimtaria letrare, duke e vlerësuar atë si një armë të fuqishme të identitetit kombëtar.
Së dyti, në zhvillimin e letërsisë arbëreshe, e cila përbën një faqe të ndritur në historinë e kulturës së kombit shqiptar. Domosdo që nuk mund të mos shpërthenin “sythet” e letërsisë artistike arbëreshe, qoftë në prozë, qoftë në poezi, përderisa atje jeton një popullsi prej 90 mijë frymësh që vazhdojnë të flasin gjuhën shqipe.
Së treti, në lindjen në diasporë të një letërsie në gjuhë të huaj, por me tema shqiptare.
Në faqen e internetit “Agjencioni Floripress” të datës 03 shkurt 2014, Flori kishte botur një shkrim me titull “Shkrimtaret e ekzilit” dhe përmendte konkretisht shkrimtaret Anilda Ibrahimi, Elvira Dones dhe Ornela Vorpsi, të cilat, siç thekson në këtë libër, përbëjnë treshen shqiptare të mërgimit në Itali, që i boton librat e veta në italisht, në shtëpitë botuese “Feltrinelli” dhe “Einaudi”. Ai përmend edhe zonjën Besa Myftiu që jeton në Zvicër dhe librat e veta i boton në Francë, në shtëpinë botuese “Fayard”. Asokohe, po më 03 shkurt 2014, unë pata botuar në internet një shënim me titull “Katër burbuqet e magjisë shqiptare”. Me këtë rast, dëshiroj të shtoj edhe një tjetër “burbuqe” të talentuar. Kjo është zonja Nimfa Hakani, e cila, siç e përmenda më lart, jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Karolinën e Veriut. Këtë vit, dhe konkretisht më 25 prill, ajo botoi një përmbledhje me tri novela, me titull “Under The Orange Tree” (Nën hijen e portokallit), me një vëllim prej 362 faqesh. Tematika e tri novelave ka për objekt fshatin shqiptar në jug të vendit, në periudhën midis dy luftërave botërore
Flori i rikthehet kritikës letrare me analizën e krijimtarisë së Gani Xhafollit, një krijues ky me një individualitet mjaft të spikatur në lëmin e poezisë për fëmijë, i cili u nda nga jeta më 15 qershor 2015, në moshën 73-vjeçare
Studimi kritik i Flori Bruqit pasurohet me një analizë të dialekteve të gjuhës shqipe, ku theksohet se dallimet mes tyre nuk janë të mëdha, me përjashtim të disa ndryshimeve në sistemin fonetik, në strukturën granmatikore dhe në leksik. Mandej ai e vazhdon analizën për shqipen e njësuar, duke u ndalur në parahistorinë e saj që prej shek. XVI-XVIII, në hartimin e fjalorëve të parë, në kontributin që dhanë shumë figura të shquara të Rilindjes Kombëtare para dhe pas shpalljes së pavarësisë, derisa u arrit në Konsultën Gjuhësore të Prishtinës të vitit 1968, e cila u mbështet në parimin “Një komb, një gjuhë, një flamur”, çka krijoi parakushtet për thirrjen e Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972, që hodhi themelet e shqipes së njësuar në mbarë trojet tona etnike.
Në këtë pjesë të librit u është lënë hapësirë edhe studimeve shkencore për gjuhën shqipe që janë kryer nga shkencëtarë të huaj dhe shqiptarë, edhe në kuadrin e lindjes së gjuhësisë historike-krahasuese.
Disa faqe të librit të vet, Flori ia ka kushtuar Nënë Terezës, e cila përfaqëson simbolin e ngrohtësisë shpirtërore dhe të humanizmit botëror. Prandaj figura e saj ka shërbyer si objekt frymëzimi për shumë personalitete të njohura të kulturës sonë kombëtare dhe të kulturës botërore.
Pas një paraqitjeje panoramike të krijimtarisë së poeteshës, dramaturges dhe prozatores Shqipe Hasani, Flori zbret përsëri në truallin e folklorit dhe konkretisht në atë të artit rapsodik të Dervish Shaqa Kosovës, të cilin, me shumë të drejtë, ai e quan “gjeneral të folklorit shqiptar”. Aq përcëllues ishte mesazhi i këngëve rapsodike të Dervish Shaqas për kolonizatorët serbë, saqë ata filluan përndjekjen e tij. Prandaj ai, në vitin 1956, u detyrua të zhvendosej në Shqipëri, në Rashbull, ku pati themeluar grupin e famshëm rapsodik që ka lënë gjurmë të thella në traditën e folklorit shqiptar.
Emocionuese janë faqet e librit, kushtuar njërit nga personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, Mitrush Kutelit, ekonomistit mendjendritur dhe shkrimtarit erudit, poetit dhe përkthyesit me shije të hollë, të cilin diktatura komuniste e trajtoi si njerka fëmijën e gjetur. Dhe s’mund ta trajtonte ndryshe, sepse intelektualët me dije enciklopedike përbënin rrezik për përmbysjen e saj. Prekëse, deri në lëndim të shpirtit, është letra e fundit e Mitrush Kutelit. Përmbajtja e saj është tronditëse. Me atë letër, Kuteli, tërthorazi, zbulon një realitet tragjik të kohës së diktaturës, kur ai intelektual i madh ishte katandisur në një gjendje aq të rënduar shpirtërore.
Në “potpurinë letrare” Flori nuk mund të linte mënjanë artet e bukura. Prandaj ai i kushton disa faqe jetës dhe krijimtarisë së skulptorit mjaft të talentuar Agim Çavdarbasha, i cili është i njohur për hapjen e shumë ekspozitave jo vetëm në trojet amtare, por edhe në disa vende evropiane.
Me analizën e veprës së Odise Grillos, të simbolit të letërsisë shqipe për fëmijë, me vlerësimin e krijimtarisë së Esat Mekulit, si shkencëtar në fushën e veterinarisë, si poet me një talent origjinal, si përkthyes me një prodhimtari të jashtëzakonshme, si publicist dhe si një aktivist politiko-shoqëror, i cili zë një vend të veçantë në historinë e kulturës sonë mbarëkombëtare, me pasqyrimin e veprimtarisë së Enver Gjerqekut, poet, studiues, përkthyes dhe historian i letërisë, profesor i letërsisë shqipe në fakultetin filologjik të Universitetit të Prishtinës prej vitit 1962 deri në vitin 1995, mbyllet vepra në fjalë e Flori Bruqit.
Në parathënien e librit, autori ka bërë një analizë kritike të botës letrare shqiptare, me të mirat dhe me dobësitë e saj. Ai ka cituar shkëndijëza të fjalës së çmuar të figurave të tilla, si Ismail Kadare, Ridvan Dibra, Arian Leka, Fatos Kongoli, Visar Zhiti dhe Zija Çela, si edhe të personaliteteve të huaja të lëmit të kritikës letrare. Në këtë parathënie shpërfaqet krtitika letrare profesionale brenda këndvështrimit edhe të krijuesit, edhe të lexuesit. Si një kritik-profesionist, Flori Bruqi bie në sy për thellësinë e kujtesës letrare dhe për trajtimin estetik të artit të fjalës së shkruar, çka buron nga përgatitja e tij si një intelektual erudit, i papërsëritshëm në lëmin e shkencës së kritikës letrare. Prandaj sa herë që lexoj shënime kritike të Flori Bruqit, menjëherë më vjen ndër mend një thënie e bukur e Oskar Uajldit (Oscar Wilde – 1854-1900)“Kritika kërkon shumë më tepër kulturë sesa krijimtaria”.

Çfarë gjeti monitorimi i QKSS-së në Polici e FSK

Veturat e Policisë në servis që nga viti 2014

Veturat e Policisë së Kosovës duket se kanë tepër punë për tu servisuar. Rregullimi i defekteteve te tyre po zgjatë edhe me vite të tera.

Madje ka raste që ato po e presin dorën e mjeshtrit tash e tri vite.

“Që nga viti 2014 në servisim presin 12 automjete, në vitin 2015 presin 30 automjete, si dhe në vitin 2016 presin 119 automjete, thuhet në Raportin e Auditorit të Përgjithshëm.

Sipas të gjeturave të auditorit gjithsej 161 vetura të Policisë së Kosovës presim për servisim dhe riparim për defekte të ndryshme. Auditori ka treguar se vonesat e tilla kanë ndodhur si rezultat i mungesës së pjesëve, stafit jo të mjaftueshëm dhe vjetërsia e automjeteve.

Në anën tjetër Ministri i MPB-se Skënder Hyseni nuk kurse duke shpenzuar 1 milion 894 mijë e 170 euro për të blerë vetura të reja.

Auditori ka theksuarë se kompani “Vrella” e PK-së, kishte në proces të shitjes 126 vetura, dhe 325 të tjera ishin propozuar për t’u shitur.

“Dobësitë në vazhdimësi të automjeteve që presin për servisim, tregon se kontrollet ende nuk kanë arritur nivelin e duhur” thuhet në raportin e auditorit.

Zyra e auditimit ka rekomanduar Ministrin në bashkëpunim më Drejtorin e PK-së që “të rishikojnë arsyet për mos zbatimin rekomandimeve të AP-së (në tri vitet e fundit) dhe të përcaktojnë masa shtesë për të forcuar kontrollet në këtë njësi”

Policia e Kosovës ka në dispozicion 1 mjë e 432 automjete për të cilat ka edhe flotën operative me pothuajse të gjitha pajisjet që duhet ti posedoj. Por, shumica e këtyre pajisjeve si, aparati i saldimit, pajisja e autolarjes, regllazha dhe shumë pajisje tjera janë jo funksionale.

Dhe për të kryer këto shërbime policia duhet të kontraktoj kompani nga jashtë dhe t’i paguaj këto shërbime. Këto të gjetura kanë dal nga raportit i Auditimit të Performancës për mirëmbajtjen dhe riparimin e automjeteve zyrtare në Policinë e Kosovës.

Drejtoresha e Auditimit, Fatlinda Ramosaj, tha se në raport janë dal shumë parregullsi. Njëra ndër to e që është ndër më kryesoret, sipas saj, është mosfunksionalizimi i Flotës Operative.

“Dobësi tjetër është flota operative ku shumë pajisje janë jo funksionale, aparati i saldimit, pajisja e autolarjes, regllazha ka shumë pajisje që s’janë funksionale dhe këto shërbime policia duhet të kontaktoj jashtë dhe t’i paguaj këto. Pra, janë shpenzime të panevojshme, vlerësojmë kur ato gjenden brenda Policisë së Kosovës”, tha Ramosaj.



Kurse, zëvendëskryetar i parë i këtij komisioni, Ali Sadriu, tha se sipas raportit të auditimit, del se Policia e Kosovës është institucioni që më së shumti ka bërë freskim të flotës prej buxhetit.

“Jeni një prej institucioneve që më së shumti keni bërë freskim të flotës prej buxhetit. Ta zëmë në vitin 2011 i keni pasur 1 mijë e 358 automobila, në vitin 2012 1 mijë e 400, pra ka një avancim këtu dhe në vitin 2013 i keni 1 mijë e 432 automjete. Ne e kuptojmë që është flotë e madhe dhe mu për atë i është dhënë prioritet ngritjes së një qendre brenda për brenda policisë që të ndodh servisimi i tyre”, tha Sadriu.

Drejtori i Policisë së Kosovës, Shpend Maxhuni, tha se Polica e Kosovës e shfrytëzon në maksimum flotën që gjendet brenda Policisë së Kosovës, përveç në raste specifike, kur vetura nuk mund të rregullohen aty.

“Në disa nga prishjet specifike që kanë ndodhur në makinat e Policisë së Kosovës është dashur që ato të kontraktohen jashtë përgjegjësisë që ka Flota Operative e Policisë së Kosovës për vetë faktin që kanë munguar ekspertizat e nevojshme nga njerëzit që punojnë në atë flotë për ta rikthyer në shërbim të nevojave të Policisë së Kosovës një automjet të caktuar. Pra po flasim për një pajisje që është Alfa-Omega e punës së Policisë së Kosovës”, tha Maxhuni.


Gjithashtu, sipas raportit vetëm për tri vite, në disa lloje të automjeteve në Policinë e Kosovës vlera e riparimeve e kalon vlerën e blerjes. Këto të gjetura u prezantuan të enjten para Komisioni për Mbikëqyrjen e Financave Publike ku edhe u shqyrtuar raporti i Auditimit për pasqyrat vjetore financiare të Ministrisë së Integrimeve Evropiane, për vitin 2014 dhe raportin e Auditimit të Performancës për mirëmbajtjen dhe riparimin e automjeteve zyrtare në Policinë e Kosovës.

Mbi 245 pjesëtarë të Policisë së Kosovës, ushtrojnë grada tjera nga ato që i kanë arritur.
Shumë prej tyre madje ushtrojnë deri në tri grada. Kjo është një prej të gjeturave të Zyrës Kombëtare të Auditimit, të paraqitur në raportin për vitin 2016 të Ministrisë së Punëve të Brendshme. Përveç kësaj, auditori ka tërhequr vërejtjen në lidhje me keqmenaxhimin në servisim të automjeteve të policisë, pasi që ka qindra në pritje për t’u rregulluar e njëkohësisht shpenzohen miliona në blerjen e të rejave.




POLICIA NUK RIPARON AUTOMJETET, BLEN TË REJA ME RRETH 2 MILIONË EURO4

Autmojetet e Policisë së Kosovës të cilat kanë nevojë të riparohen janë në pritje që nga viti 2014 për t’u rregulluar.

Në flotën e PK-së që nga viti 2014 në pritje për servisim janë 161 vetura, ndërkaq afër 2 milionë euro janë shfrytëzuar në vitin 2016 për të blerë automjete të reja.

Zyra Kombëtare e Auditimit në raportin e fundit për Ministrinë e Punëve të Brendshme (MPB), thekson se në PK në tri vitet e fundit kanë rekomanduar lidhur me pritjet e gjata të automjeteve për riparime.

“Mirëpo edhe përkundër zotimit të menaxhmentit për ta zbatuar këtë rekomandim edhe në vitin 2016, numri i automjeteve që presin për servisime është shumë i lartë. Në flotën e PK-së automjete ishin 161 automjete që presin për servisim dhe riparim për defekte të ndryshme. Pritjet ishin si në vijim: 2 automjete nga viti 2014; 30 automjete nga viti 2015; dhe 119 tjera gjatë vitit 2016”, thuhet në të gjeturën e auditorit.

Sipas raportit, vonesat në riparime janë si rezultat i mungesës së pjesëve, stafit jo të mjaftueshëm dhe vjetërsisë së automjeteve.

“Në anën tjetër PK vetëm gjatë vitit 2016 ka blerë automjete të reja në vlerë 1,894,170€. Vlen të theksohet që në kampin Vrella të PK-së, ishin në proces të shitjes 126 automjete, ndërsa edhe 325 automjete tjera ishin propozuar për t’u shitur”, thuhet ndër të tjerash në raport.

Sipas auditorit, dobësitë në vazhdimësi të automjeteve që presin për servisim, tregon se kontrollet ende nuk kanë arritur nivelin e duhur.

“Kjo rrit rrezikun e menaxhimit jo të mirë, zhvlerësimit në pritje të automjeteve dhe humbjes së pjesëve të tyre”, thekson ZKA.

Sipas rekomandimit të auditorit, ministri në bashkëpunim më drejtorin e PK-së duhet të rishikojnë arsyet për mos zbatimin rekomandimeve të AP-së (në tri vitet e fundit) dhe të përcaktojnë masa shtesë për të forcuar kontrollet në këtë njësi.

“Njëherit të forcojnë kontrollet prej identifikimit të defekteve e deri te riparimi i tyre, duke siguruar shfrytëzim më efikas të automjeteve”, thekson Zyra Kombëtare e Auditimit.

 Qendra Kosovare për Studime të Sigurisë (QKSS) ka publikuar dy raporte monitoruese për integritetin dhe qeverisjen e brendshme në sektorin e sigurisë në Kosovë, për Policinë e Kosovës (PK) dhe Forcën e Sigurisë së Kosovës (FSK).Në vijim do të pasqyrohen gjetjet kryesore të grumbulluara gjatë periudhës monitoruese për këto dy institucione.

Besueshmëria, qeverisja e brendshme, dhe integriteti janë parimet kryesore që garantojnë funksionalizim të qëndrueshëm dhe kredibil të institucioneve të sigurisë në Kosovë. Ky raport monitorues dhe vlerësues i integritetit në institucionet e sigurisë në Kosovë publikohet për herë të tretë nga QKSS e që mbulon periudhën prej një vjeçare prej tetor 2016 – tetor 2017.

Gjetjet kryesore të raportit monitorues për Policinë e Kosovës

Edhe pse PK-ja gëzon besueshmëri të lartë tek qytetarët e Kosovës, megjithatë gjetjet e hulumtimit kanë vë në pah nevojën e adresimit të sfidave dhe problemeve që hasen në pothuajse secilin prej sektorëve të PK-së.

Lidhur me burimet njerëzore sfida kryesore qëndron në mospublikimin e dokumenteve të policisë që rregullojnë aspektet e ndryshme të burimeve njerëzore, siç është personeli, rekrutimi, gradimi, emërimi i zyrtarëve policorë në pozita të caktuara dhe çështje të tjera. Ndërkohë, pensionimi i parakohshëm i zyrtarëve policorë as këtë vit nuk është rregulluar. Ligji që do të duhej të rregullonte çështjen nuk është miratuar nga institucionet kosovare. Sa i përket gradimit dhe shpërndarjes së personelit policor nëpër pozita të caktuara brenda policisë, Inspektorati Policor i Kosovës në vitin 2016 kishte konstatuar se policia përballet me mungesë të personelit të graduar në pozitat menaxheriale, ku një pjesë e pozitave në polici udhëhiqen nga zyrtarë që nuk kanë grada adekuate. Nga ana tjetër, as në vitin 2017 nuk është arritur të gjendet një zgjidhje për sigurimet shëndetësore për personelin policor.

Sa i përket integritetit, Policia e Kosovës ka hartuar tashmë planin e integritetit dhe është i përqendruar kryesisht në fushën e transparencës, kontrollit të brendshëm, inspektimeve, prokurimit publik, parandalimit dhe luftimit të korrupsionit. Sidoqoftë, ky plan është duke pritur miratimin final nga krerët e policisë dhe pritet të nis zbatimin në fillim të vitit 2018.

Policia e Kosovës i ka mekanizmat e kontrollit të brendshëm megjithëse nuk dihet se si është e rregulluar fushë-veprimtaria e tyre për shkak se dokumentet që e rregullojnë këtë çështje nuk janë të publikuar në ueb-sajtin e PK-së. Publikimi i këtyre dokumenteve dhe vendimeve të këtyre mekanizmave do të bënte të mundur të analizohen në hollësi aktivitetet e kontrollit të brendshëm policor, me theks të veçantë në parandalimin dhe luftimin e korrupsionit policor.

Edhe pse policia gëzon besueshmëri relativisht të lartë nga qytetarët e Kosovës, kjo në vetvete nuk tregon domosdo gjendjen reale në institucion. Aksioni i ndërmarrë nga Inspektorati Policor i Kosovës në dhjetor të vitit 2016 që rezultoi me 59 zyrtarë policorë të arrestuar si të dyshuar për korrupsion do të mund të zbeh besimin e qytetarëve në polici. Ky rast sikurse edhe ai i drejtorit të Drejtorisë për Hetimin e Krimeve Ekonomike dhe Korrupsionit në polici janë duke u trajtuar nga organet e drejtësisë nën dyshimin e bazuar të veprës së korrupsionit. Krahas këtyre rasteve, gjatë vitit 2017 ka pas edhe raste të tjera kur zyrtarët policorë janë zënë në flagrancë duke transportuar narkotikë. Të gjitha këto raste që po hetohen nga drejtësia mund të ndikojnë në uljen e besimit të qytetarëve polici pavarësisë se ajo ka qenë e gatshme të luftojë dukuritë negative brenda institucionit, përfshirë korrupsionin.

Edhe roli i Inspektoratit Policor të Kosovës është i rëndësishëm për integritetin e policisë. Gjatë periudhës janar-shtator 2017 IPK-ja ka pranuar gjithsejtë 954 ankesa të qytetarëve ndaj policisë. Vërehet se në vitin 2017 kishte më pak ankesa në IPK meqë në vitin në periudhën e njëjtë të vitit 2016 janë paraqitur 1,021 ankesa ndaj policisë. Por vështirësi të mëdha mund t’i paraqiten IPK-së kur bëhet fjalë në mbikëqyrjen e aktiviteteve të policisë. Kjo për shkak se Kryeshefi Ekzekutiv i IPK-së nuk ka dhënë dorëheqje nga pozita e punës që kishte pasur në polici para se të emërohej në krye të IPK-së. Për më tepër, ai vetëm ka pezulluar pozitën në polici, gjë që mund të ketë ndikim të drejtpërdrejtë në pavarësinë e punës së IPK-së.

Çështja e parandalimit e konfliktit të interesit është vështirë të monitorohet dhe vlerësohet si pasojë e mungesës së të dhënave për këtë temë. Përderisa nuk dihet për përmbajtjen e dokumenteve të brendshme të policisë në lidhje me parandalimin e konfliktit të interesit, edhe më sfiduese është analizimi i rasteve të mundshme të konfliktit të interesit si shkak i informatave të kufizuara. Sipas Agjencisë Kundër Korrupsionit gjatë vitit 2016 dhe 2017 nuk pasur ndonjë rast të konfliktit të interesit në polici. Ndërsa, sa i përket deklarimit të pasurisë nga ana e zyrtarëve të lartë të policisë, gjithsejtë 58 sosh kanë deklaruar pasurinë në Agjencinë Kundër Korrupsionit në vitin 2017. Sidoqoftë, kjo agjenci nuk ka mekanizma për të kërkuar llogaridhënie lidhur me pasurinë e fituar të zyrtarëve që obligohen me ligj të deklarojnë pasurinë.

Monitorimi i bërë në vitin 2017 ka treguar se Qeveria e Kosovës ende nuk e ka miratuar Rregulloren mbi prokurimin publik për qëllime të mbrojtjes dhe sigurisë duke mbajtur peng institucionet e sigurisë për aktivitetet e prokurimit publik në këtë fushë. Gjatë këtij viti vërejtjet më të mëdha të Organit Shqyrtues të Prokurimit ndaj policisë kanë të bëjnë me anulimet e aktiviteteve të prokurimit publik nga policia dhe kjo ka ndikuar që operatorë ekonomikë të paraqesin ankesa ndaj policisë në Organin Shqyrtues të Prokurimit. Mangësi në prokurimin e policisë kishte vërejtur edhe Zyra Kombëtare e Auditimit sa i përket zbatimit të kontratave brenda afateve të parapara për realizimin e projekteve të ndryshme si dhe në çështje të tjera.

Gjetjet kryesore të raportit monitorues për Ministrinë e FSK-së

Për dallim prej viteve të kaluara, hartimi i planit të integritetit nga ana e Ministrisë së Forcës së Sigurisë së Kosovës ka bërë një hap përpara drejt qëllimit që zbatimi i këtij plani të kontribuojë në forcimin e fushës së integritetit.

Forca e Sigurisë së Kosovës vazhdon të jetë një ndër institucionet më të besueshme në vend, megjithatë ende ka hapësirë për përmirësimin dhe adresimin e nevojave që dalin nga gjetjet e këtij hulumtimi:

Sa i përket Prokurimit Publik në FSK ende nuk është miratuar një Rregullore për qëllime të mbrojtjes dhe të sigurisë që përcakton rregullat, përjashtimet, kushtet dhe procedurat e prokurimit. pavarësisht kërkesave nga ana e institucioneve të sigurisë dhe detyrimeve ligjore. Në këtë fushë në vitin 2017 u hartua Strategjia Kombëtare e Prokurimit Publik (2017-2021) e cila aplikohet në të gjitha institucionet publike përfshirë dhe Ministria e FSK-së, me ç’rast MFSK ka filluar aplikimin e-prokurimin dhe ka publikuar të gjitha aktivitetet e prokurimit në këtë platformë. Në periudhën nëntor 2016 – shtator 2017, OSHP ka pranuar 4 ankesa kundër Autoritetit Kontraktues të Ministrisë së FSK-së të cilat kanë pasur të bëjnë me shkeljet e procedurave të Ligjit për Prokurimin Publik. Vendimi i OSHP-së ka rezultuar në 3 ankesa në favor të Ministrisë së FSK-së, kurse 1 është dërguar për rivlersim.

Lidhur me Menaxhimin e burimeve njerëzore është bërë amandamentimi i Kodit të Mirësjelljes për Forcën e Sigurisë së Kosovës i miratuar në maj të vitit 2017. Ky dokument ka për qëllim përcaktimin e rregullave të mirësjelljes së pjestarëve të FSK-së, si dhe fuqizimin e procedurave të kontrollimit dhe menaxhimit të burimeve njerëzore brenda këtij institucioni. Edhe pse është bërë përshkrimi i vendeve të punës për të gjitha pozitat në Ministrinë e FSK-së, kjo çështje ka mbetur peng si pasojë e vonesave politike për miratimin e mandatit të ri që konsistojnë në mungesën e përshkrimit të detyrave të punës,si dhe e performancës. Në kuadër të këtij departamenti ka filluar aplikimi i procedurave të verifikimit të pozitave të ndjeshme të të gjithë personelit të FSK-së dhe MFSK-së.

Fusha e Auditimit të brendshëm në MFSK vit pas viti është karakterizuar me rekomandime të cilat kanë të bëjnë me përshkrimin e sakt të vendeve dhe detyrave të punës. Kjo njësi deri në fund të dhjetorit 2016 ka realizuar 8 inspektime të cilat kanë mbuluar fushat kryesore. Në këtë drejtim MFSK kishte përgaditur një plan për zbatimin e rekomandimeve të NjaAB-it Deri në fund të vitit 2016, ZKA ka dhënë 2 rekomandime të cilat kanë çuar në zbatimin e pjesshëm të rekomandimeve për vitin 2015, si dhe përmirësimin në fushën e shpenzimeve/planifikimit dhe në fushën e personelit përkatësisht mungesës së përshkrimit të vendeve të punës. kryesisht mungonin disa prej dokumenteve siç janë: kualifikimet, pushimet, vlerësimet e performancës si dhe përshkrimi i detyrave të punës.

Në krahasim me fushat tjera, parandalimi i konfliktit të interesit po del të jetë një çështje mirë e menaxhueshme. Deklarimi i pasurisë dhe i dhuratave monitorohet rregullisht nga Agjencioni Kundër Korrupsionit i cili edhe këtë herë e ka vlerësuar pozitivisht bashkëpunimin me MFSK-në. Në përputhje me ligjin për deklarimin e pasurisë, edhe këtë vit 34 zyrtarë në MFSK-së kanë bërë deklarimin e pasurisë tek AKK, ndërsa është identifikuar vetëm një zyrtar i lartë nga MFSK që nuk e ka deklaruar pasurinë brenda afatit të rregullt ligjor. AKK ka trajtuar dy raste në të cilat kanë qenë të përfshirë 2 zyrtarë të lartë në Ministrinë e FSK-së. Këto dy raste janë hetuar për konflikt të mundshëm interesi sepse krahas ushtrimit të funksionit publik kanë qenë persona të autorizuar në biznesin privat. Rastet tashmë konsiderohen si të mbyllura pasi që këta zyrtarë kanë shmangur gjendjen e konfliktit të interesit në të cilën ndodhej.

Në përputhje me rekomandimet që rrjedhin nga Plani e Integritetit, në prill-maj 2017 është bërë amandamentimi dhe miratimi i Rregullores për Punësimin Dytësor që përcakton rregullat dhe procedurat për pjesëtarët e FSK-së në rastet e angazhimit dhe punësimit dytësor.

Besueshmëria, qeverisja e brendshme dhe integriteti janë parimet kryesore që garantojnë funksionalizim të qëndrueshëm dhe kredibil të institucioneve të sigurisë në Kosovë.

Ky raport monitorues dhe vlerësues i integritetit në institucionet e sigurisë në Kosovë publikohet për herë të parë në Kosovë.

Qendra Kosovare për Studime të Sigurisë (QKSS) ka publikuar dy raporte monitoruese për integritetin dhe qeverisjen e brendshme në sektorin e sigurisë në Kosovë, për Policinë e Kosovës (PK) dhe Forcën e Sigurisë së Kosovës (FSK).

Në vijim do të pasqyrohen gjetjet kryesore të grumbulluara gjatë periudhës monitoruese tetor 2015 – mars 2016 për këto dy institucione.

Gjetjet kryesore të raportit monitorues për Policinë e Kosovës

Edhe pse PK-ja gëzon besueshmëri relativisht të lartë tek qytetarët e Kosovës, megjithatë gjetjet nga ky hulumtim kanë vë në pah nevojën e adresimit të sfidave dhe problemeve që hasen në secilin prej këtyre sektorëve të PK-së.

Lidhur me burimet njerëzore në PK reformat në këtë sektor janë sfiduar si pasojë e zvogëlimit të buxhetit të Policisë prej afro 4 për qind në vitin 2016 krahasuar me vitin 2015. Ndërsa, mungesa e ligjit që rregullon pensionimin e policëve, si dhe mungesa e sigurimit shëndetësor e jetësor përbëjnë ndër sfidat më të mëdha në reformimin e Policisë së Kosovës.

Rreth gradimit ka pasur parregullsi në ngritjen në karrierë të zyrtarëve policorë si rezultat i themelimit të komisioneve për gradime pa u respektuar procedurat ligjore nga PK-ja.
Sa i përket kontrollit të brendshëm, PK-ja duhet të forcojë mekanizmat disiplinorë dhe ato brendshëm për parandalimin dhe luftimin e korrupsionit në Polici. Ky institucion ende nuk ka Plan të Integritetit për zhvillimin e integritetit institucional që do të shërbente si udhërrëfyes për parandalimin e korrupsionit policor. Drejtoria e Standardeve Profesionale e PK-së ka mungesë të transparencës për arsye se nuk i bën të ditura rastet për të cilat bën hetime të brendshme për shkeljet disiplinore të personelit policor.

Gjatë vitit 2015, Inspektorati Policor i Kosovës (IPK) ka pranuar 1,237 ankesa nga qytetarët kundër Policisë, ndërsa ka zhvilluar hetime kundër 220 punonjësve të PK-së. Drejtori rajonal i PK-së në Prizren, i suspenduar pas rekomandimit të IPK-së, është kthyer në vendin e tij të punës. Deri më tash nuk ka informata për rezultatin e hetimeve që IPK-ja kishte zhvilluar ndaj tij. Inspektorati ka bërë teste të integritetit ndaj disa zyrtarëve policor. Sidoqoftë, duket se ekziston tendenca që IPK mos t’i bëjë të njohura e t’i mbajë “sekrete” për publikun rastet e testit të integritetit.

Të gjeturat nga monitorimi i Policisë tregojnë se ka ndikim politik në punët e brendshme të PK-së. Suspendimi i dy policëve në Prizren më 2015 ka dëshmuar se në Polici bëhen ndërhyrje politike nga zyrtarë të lartë politikë, përfshirë ministra të Qeverisë së Kosovës. Ndërsa, lidhur me operacionin e Policisë gjatë protestës së 28 nëntorit 2015, mekanizma vendorë dhe ndërkombëtarë kanë ngritur shqetësime se Policia ka tejkaluar autorizimet e veta policore duke përdorur forcë të tepruar.

Sa i përket transparencës, pavarësisht se Policia konsiderohet të jetë institucion deri diku i hapur në raport me publikun, vërehet një tendencë nga ana e PK-së për të burokratizuar qasjen e publikut në informacionet paklasifikuara. PK-ja është kritikuar shpesh se ofron informata shumë të përgjithësuara dhe nuk ofron statistika të hollësishme. Në këtë drejtim, Policia është mjaft e rezervuar në dhënien e informatave që kanë të bëjnë me prokurimin publik në PK.

Kur kemi të bëjmë me prokurimin, është e rëndësishme të ceket ndryshimi i Ligjit për Prokurimin Publik, ku është riformuluar Neni 3 lidhur me tenderimin për blerje specifike në fushën e sigurisë. Megjithatë, ky nen ende nuk rregullon në detaje mënyrat e tenderimit për raste të tilla, andaj shihet si nevojë përpilimi i Rregullores nga Qeveria si derivat i këtij neni. Nga viti 2015, tre tenderë të Policisë janë duke u hetuar nga IPK-ja. Ndërsa, së fundmi janë aktualizuar sërish akuzat ndaj zyrtarëve të lartë të PK-së lidhur me tenderin për armë.

Gjetjet kryesore të raportit monitorues për Ministrinë e Forcës së Sigurisë së Kosovës

Lidhur me burimet njerëzore në FSK gjetjet në këtë raport tregojnë se në FSK nuk ka profilizim dhe ndarje të vendeve të punës, nuk ka përshkrim të qartë të përgjegjësive dhe kompetencave të punës, për zyrtarët dhe pjesëtarët e FSK-së, si dhe vlerësimi i performancës bëhet në mënyrë shumë të përgjithësuar si pasoj e përshkrimit jo të saktë të vendeve të punës. Po ashtu në nivel të ulët dhe të mesëm të menaxhimit FSK qëndron mirë me kuadro ushtarake dhe oficer, mirëpo në nivel strategjik Forca e Sigurisë së Kosovës çalon sa i përket oficerëve të lartë që mund të udhëheqin këtë forcë drejtë zhvillimit tutje të saj, dhe proceseve integruese në NATO.

Menaxhimi financiar mbetet sfidë për Forcën e Sigurisë së Kosovës. Gjetjet e raportit tregojnë së MFSK shpenzon shumicën e buxhetit në pjesën e fundit të vitit, apo mbi gjysma e pagesave vjetore për mallra dhe shërbime, si dhe investime kapitale kryhen në muajin Dhjetor, çka e bënë shumë sfiduese mbikëqyrjen e shpenzimit dhe kontrollit të fondeve publike.

Po ashtu edhe në fushën e prokurimit publik MFSK gjatë vitit 2015 departamenti përkatës i kësaj ministrie, ka zhvilluar gjithsej 154 aktivitete të prokurimit publik më vlera të kontratave: të vogla, të mesme, dhe të mëdha. Prej tyre, kjo Ministri ka lidhur 119 kontrata me operatorët ekonomik për investime kapitale, mallra dhe shërbime. Një numër shumë i vogël i menaxherëve janë të ngarkuar me mbikëqyrjen dhe zbatimin e 119 kontratave të lidhura ndërmjet MFSK-së dhe operatorëve të ndryshëm ekonomik për vitin 2015. Në shumicën e rasteve, një menaxher është i ngarkuar në mbikëqyrjen e zbatimit të më shumë se 2 kontratave.

Gjatë vitit 2015, operatorët e ndryshëm ekonomik kishin bërë 6 ankesa në Organin Shqyrtues të Prokurimit. Dy nga këto 6 ankesa ishin vendosur në favor të operatorëve ekonomikë nga Organi Shqyrtues i Prokurimit, dhe që të dy ankesat ishin aktivitete të prokurimit publik me vlerë të madhe.

Sa i përket kontrollit të brendshëm, në MFSK nuk ka ndonjë dokument të detajuar në bazë të të cilit do të punohej në promovimin dhe forcimin e integritetit brenda saj.

Nuk ekziston ndonjë vlerësim kualitativ në lidhje me atë se cilat mund të jenë kërcënimet dhe rreziqet që mund ta dëmtojnë integritetin dhe besueshmërinë e FSK-së, si dhe marrjen e masave për luftimin dhe parandalimin e tyre. Është duke u punuar në përgatitjen e Planit të Integritetit për Forcën e Sigurisë së Kosovës, në të cilin do të prezantohen objektivat e saj, në drejtim të forcimit të integritetit dhe besueshmërisë së saj.

Auditimi i brendshëm gjatë vitit 2015 kishte funksionuar vetëm me dy zyrtar, çka e bënë të vështirë që ky institucion të ushtroj mandatin dhe funksionin e tij në këshillim dhe mbikëqyrje të shpenzimit të fondeve publike në MFSK. Njësia e Auditimit të Brendshëm ka kryer 8 auditime të rregullta dhe 1 auditim ad-hoc në vitin 2015. Kjo njësi në vitin 2015 ka hartuar 8 raporte të inspektimit, për të cilat ka dhënë gjithsej 33 rekomandime, gjegjësisht 11 rekomandime janë zbatuar plotësisht, 17 rekomandime janë në proces të zbatimit, kurse 6 rekomandime nuk janë zbatuar fare. Niveli i ulët i adresimit të rekomandimeve nga ana e MFSK-së po ndikon në ngadalësimin e reformimit të këtij institucionit si dhe përmirësimin e qeverisjes së brendshme të saj.

Ky projekt është financuar nga projekti Promovimi i Shoqërisë Demokratike (DSP) – i financuar nga Zyra Zvicerane për Bashkëpunim në Kosovë (SCO‐K) dhe menaxhuar nga Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF).

****

MINISTRI FLAMUR ARIF SEFAJ PEZULLON NËNSHKRIMIN E KONTRATAVE PËR KONKURSIN E IPK-SË “INSPEKTOR/HETUES”



Ministri i Punëve të Brendshme, z. Flamur Sefaj ka marrë vendim që të mos nënshkruhen kontratat për kandidatët që janë përzgjedhur në konkursin e shpallur më 24 korrik 2017 "Inspektor/Hetues", me numër të referencës IPK/DO/01, dhe që është publikuar në faqen zyrtare të Inspektoratit Policor të Kosovës.

Ky vendim është marrë pas ankesave të shumta që kanë bërë kandidatët të cilët kanë marrë pjesë në këtë konkurs. Ministri Sefaj ka kërkuar nga auditorët e brendshëm të MPB-së dhe i Inspektoratit Policor të Kosovës për të vlerësuar të gjithë procesin.

Me qëllim që të sqarohet e gjithë situata dhe ankesat e kandidateve të trajtohen në mënyrë të drejtë dhe që të mos iu bëhet e padrejtë ndonjërit prej kandidatëve, ministri Sefaj ka pezulluar këtë proces, deri në daljen e rezultateve nga auditorët. Ky vendim është bërë me qëllim që të ketë transparencë të plotë të këtij konkursi.

Me këtë rast ju kërkojmë falje dhe kërkojmë mirëkuptimin e kandidatëve që janë përzgjedhur në këtë konkurs. Pas përfundimit të auditimit, ministri Sefaj do të dalë me një qëndrim rreth këtij konkursi.



Me marrjen e këtij vendimi ministri Sefaj ka njoftuar Kryeministrin e Kosovës, z. Ramush Haradinaj dhe zëvendëskryeministrin e parë.