“ …ne vend te nje kujtese dhe respekti per profesorat dhe akademiket e trevave shqiptare, pa ato te Amerikes, per temat e tyre qe do te referojne ne sesionin shkencor te Detroit!”
ZEF PERGEGA
Arbereshet dhe shqiptaret e Amerikes u priten edhe nga Papa Pali VI-te. Ati iShenjte me nje respekt te vecante per shqitaret dhe Heoin e tyre iu drejtua me nje fjalim, i cili u botua ne organin zyrtar te Vatikanit “L’ Osservatore Roma” me 28 prill 1968 ne gjuhen shqipe dhe italiane. Nder te tjera Ati Shenjte tha: “…Po ju sjelim ju nje mireseardhje te vecante., mbasi jeni mbledhur per te perkujtuar Peseqindvjetorin e Gjergj Kastrotit Skenderbeu, fatosit te kombit tuaj e Krishterimit, prane kesaj Selie Apostolike, te cilen mund ta quani si shtepine tuaj. Ne po ju shohim me kenaqesi, sepse e dijme se shpirti me te cilin ju e kujtoni kete rast eshte shpirti i hershem te fisit tuaj, i cili gjithnje permbi cdo interes, ka vene vlerat e trasheguara te BESES, NDERIT e te BURERISE…!” (Keto tri fjale Ati i Shenjte i tha ne gjuhen e embel shqipe!”
Pesegjindvjetori i vdekjes se Skenderbeut u perkujtua me madheshti edhe ne Amerike, Belgjike.Argjentine e gjetke. Fedetata “Vatra” e kujtoi Skenderbeun me nje darke me 5 maj 1968 ne te cilen moren pjese me shume se 500 bashkombas nga te gjitha trevat. Kardinali Cushing u dergoi nje leter pergezimi ku e lartesoi shume figuren e kryetrimit shqiptar dhe autoritete e larta te Bostonit e Massachusets e shpallen ate dite: “Dita e Skenderbeut”Xhavat Kalajxhi mbajti fjalen e rastit si kryeredaktori i gazetes “Dielli” Me sherbesa te vecanta kete jubile te lavdishem e perkujtuan edhe qendrat fetare si kisha katolike, xhamia. Kisha ortodokse dhe bektashinjt.
Me nismen e Shoqates Shqiptare e themeluar me 31 maj 1952 ne krye te rruges “ALBANIA” ne kryeqytetin e Argjentines, Boenos Aires u vendos nje pllake e madhe prej bronxi ne kujtimi te Skenderbeut. Ne kete plake eshte skalitur portreti i Skenderbeut ne kembe ku eshte shkruar shqip: 1468 – 1968 Gjergj Kastrioti Skenderbeu ne peseqindvjetorin e vdekjes se tij. Bashkesia e shqiptareve te Argjentines, shoqata shqiptare “28 nendori”
Gjate vitit 1968 u botuan nje numer i konsiderueshem botimesh si libra, studime, dokumenta te rralle ne gjuhen shqipe dhe ne gjuhe te huaja, ku vendin kryesor nekete rol jashte shtetit ame e mori Instituti Nderkombetar i Studimeve Shqiptare prane Universitetit te Palermos. Nga Amerika Xhavat Kallajxhi dhe shkrimtari Nelo Drizari, te cileve shume shpejt shqiptaret e Amerikes te renduar pas dollarit dhe bythlepirjes ua harruan emrat ketyre dy figurave te ndritura te fjales dhe shkrimt shqip ne diaspora, ngase u duhet te paguajne te tjeret qe te vijne e te na tregojne se kush ishte Skenderbeu, per ti bere me paret e humanisteve ata mbiheronj, botuan nga nje liber te vogel mbi jeten dhe vepren e Gjergj Kastrotit, ne menyre qe femijet e shqiptareve te Amerikes te dinin se kush eshte heroi I tyre, per ti frymezuar ne vepra atdhetare qe te mos e harronin token prej nga vinin. Edhe federata “Vatra” botoi nje liber mbi Skenderbeun me permbajtje shkrimesh te ndryshme, shume prej te cileve ne gjuhen shqipe, mbi jeten dhe vepren e Kryezotit te Krujes, si dhe mbi levizjet e shqiptareve per liri e pavaresi.
Ne qytetin e Filadelfias ne ate kohe jetonin mbi 100 familje italo-shqiptare, te cilit ishin ngulur ne kete vend ne fillim te vitit 1900. Keto familje ishin te gjitha nga fshati Montecilfone te krahines se Campobasso te Italise dhe qendronin bashke ne nje zone te qytetit te Filadelfias dhe te gjitha flisnin gjuhen shqipe, jo vetem grate e burrat e moshshuar, por edhe femijet e lindur ne Amerike. Pervec gjuhes shqipe dhe tradites se lashte ata mbanin gjalle edhe kujtimin per Skenderbeun dhe pa kete kujtim nuk mund ta quanin veten shqiptar. Ata kishin klubin e tyre kulturor te pagezuar “Gjergj Kastrioti” Pikerisht aty ku pjestare te familjes se Kastriotit ne fund te shekullit te 16-te celen nje kafe shqiptare, me flamur dhe nje portret te Heroit. Ata e nderonin Skenderbeun jo vetem si prijes por edhe si shenjtor, emrin e te cilit e celebrojne me aktivitete te shumta me 23 prill te cdo viti me nje darke solemne ku marrin pjese te gjitha familjet. Keshtu vepruan edhe me 500 e do te veprojne dhe me 550 vjetorin e vdekjes se Gjergj Kstriotit. Po kush i ka vizituar?! Ka ndonje patriot flamuri e kombi qe ta kete bere apo organizuar njegje te tille?! Tani kur po flitet se Amerika po mbushet me Konica, Fan Nola e Gjergj Fishta?! Titujt e nderi po blihen me dollare, po jeten nuk e kane te gjalle!
TE HUAJT NISEN TE SHKRUAJNE PER SKENDERBENE…
Pak pas vdekjes se Skenderbeut ne boten e jashte u fillua te shkruhej per heroin e shqiptareve qe zani i pat shkuar deri ne qiell. U duken ne horizontin e fjales biografet e pare dhe piktoret e pare qe e kishin pikturuar edhe kur ishte gjalle. Autori i pare sic e dime nga historia ka qene Marin Barleti, nje prift katolik nga Shkodra, i cili jetoi ne kohen e Skenderbeut, por iri qe i njihte bashkeluftetaret e tij. Ata i rrefyen gjithcka dinin per heroin, trimerite, luftrat e fituara ne fushat e betejes,te cilat Barleti kishte patur rastin ti shikonte me sy. Duke jetuar ne Vededik Barleti shfletoi shume dokumenta mbasi familja e Gjergj Kastriotit kishte kriporen me te madhe ne Ballkan ne Ishem te Krujes dhe kishte patur marredhenje tregtare e plotike me Rep. e Venedikut. Hitorine e Skenderbeut e botoi ne Rome ne gjuhen latine ne fillim te shek. 16-te.
Nje shekull me vone Giammaria Biemmi, nje prift Italian nga Breshia, zbuloi nje biografi tjeter te Skenderbeut te shkruar nga nje autor anonim nga Tivari, te cilin Fan Noli e ka pagezuar me emrin Tivarasi. Biemmi shkroi vete nje veper mbi Gjergj Kastriotin Skenderbeu me titullin “Istoria di Giorgo Castrioto Scanderbeg” te mbeshtetur plotesisht ne biografine e Tivarasit ne latinisht dhe i botuar ne Venedik me 1480. Sipas dates ne fleten e pare, liber qe ka humbur, ky botim eshte me i vjeter se i Barletit. At Dhimiter Frangu, nje prift katolik, icili sipas Fan Nolit eshte shqiptar, shkroi ne latinisht nje biografi te shkurter mbi Skenderbenun. Kjo veper eshte perkthyer latinisht me tituj te ndryshem. Edicioni i fundit botohet ne Venedik me 1539, i cili permendet nga historiani Fallmerayer.
Nje burim original mbi jeten e Skenderbeut edhe Gjin Muzaka, sundimtar i Beratit dhe luftetar krah per krah me Skenderbeun. Kjo veper mban daten e botimit 1510, por mbeti e fshehur ne Biblioteken Brancacciana te Napolit deri me 1863 kur e zbuloi Carl Hopf, i cili e botoi me 1873. Gjin Muzaka shkroi nje gjeonologji te familjes se tij, i cili shkruan edhe per historine e Skenderbeut dhe e lidhjeve me te. Duhet permendur edhe fisniku francez Jacques da Lavardin, i cili ne vitin 1597 botoi nje biografi te plote mbi Skenderbeun. Ne parathenjen e tij Lavardin i drejtohet aristrokracise franceze me keto fjale:
“…Kjo eshte vepra e Gjergj Kastrotit i quajtur Skenderbe nga turqit, Mbreti i Shqiptareve. Emri i pavdekshem ite cilit meriton pa asnje dyshim te shenohet ne tempulln e kujtimit!”
I frymezuar nga kjo veper poeti francesi Ronsard shkroinje vjershe mbi ngadhnjimet e lashta te Gjergj Kastriotit, Mbret i Epirit
“…dhe Skenderbeu, mundes i skitheve
Qe prej gjithe Azise, Ungjillin kane debue
O ti Nder i ketij shekulli
O shqiptar i shenuem prej Fatit
Dora jote mundi Turqine njezet e dy here
Shtine tmerrin ne radhet e tyne
I bane me lane eshtrat ne muret e Keshtjelles
Po ti do te kishe vdek i harruem prej njerezimit
Sikur perpjekja e devotshme e te diturit Lavedin
Te mos kishte perjetue betejat tuaja…!”
Dhe poeti i degjuar amerikan Herry Longfeillow, shkroi nje vjershe i frymezuar nga Dora D’Istria mbi kthimin e Gjergj Kastrotit ne Kruje, te cilen e pertheu ne gjuhen shqipe Fan Noli.
“…dhe pastaj me sulltanet
Veshur armet si nje mbret
Nga keshtjella shpejt ka rene
Flamuri gjysemhene
Flamur shdrit ne ere
Shkabe e zeze me dykrene!
FJALE LAVDI NE TEMPULLIN E KUJTIMIT…
Aqsa te shumta kane qene veprat e shkruara per Skenderbeun po aq kane qene vlersimet nga personalitete te larta kishtare, politikike, ushtarake dhe letrare te kohes. Titullin e larte “Kampion i Krishterimit” qe ia dha Skenderbeut Papa Nikolla I V-te ia konfirmuan edhe pasardhesit e tij Papa Pius I II-te, i cili ne komentaren e Tij shkruan: “E kaloi pothuajse gjithe jeten e tij duke luftuar per kauzen kristiane. Eshte e veshtire te gjesh nje tjeter prijes kryqezatash qe mund te krahasohet me te!”
Edhe Papa Kalisti III-te ne nje leter qe I dergon Skenderbeut me daten 11 shtator 1457,i shkruan: “…Nuk ka njeri ne bote qe te mos i dije trimerite qe keni bere dhe te mos ju lavderoje si nje kryembrojtes i vertete dhe nje kryeluftetar bujar i krishterimit!”
Ne librin e Lutjes se mbretereshes se Anglise Elizabete botuar ne vitin 1559, len kete shenim diten e vdekjes se Skenderbeut: “17 janar. Si sot vdiq princi i mire Skenderbeu, Mbreti i Epirit dhe shfarosesi I turqeve!”
William Temple, burreshteti dhe shkrimtar i shquar anglez i shekullit 17-te e ve Gjergj Kastriotin ne radhen e prijesve dhe perandoreve luftetare me te medhenj te historise. Ne vepren e tij mbi Virtytet Heroike, ai shkruan: “Gjergj Kastrioti, Princi i Epirit, i njohur ne pergjithesi me emrin Skenderbe, si edhe Hunjadi nenmbreti i Hungarise, jane dy gjenerale ngadhnjimtare dhe burra me karakter te larte, te cilet luftuan sa qene gjalle si kampione te Krishterimit. Ata ishin bere tmerri i turqeve dhe duke patur vetem nje fuqi ushtarake te vogel, u bene balle me sukses, per shume vjet sulmeve te perseritura te krejt ushtrise turke!”
Gjenerali kanadez Wolfe, brojtesi i Rajonit te madh te Quebech-ut dhe nje ekspert mbi historine e lufterave shkroi me 1756: “…Skenderbeu ua kapercen te gjithe prijesve ushtarake, te kohrave te vjetra e te reja si nje udheheqes i nje ushtrie te vogel mbojtese!”
Historiani gjerman, Johan Philip Fallmerayer e lavderon Skenderbeun me keto fjale: “Gjergj kastrioti eshte nje nga kryeluftetaret me te perkryer, me fatbardhe dhe me te medhenj te kohes. Sa ishte gjalle ruajti lirine e kombit.kte nuk mund tua linte sternipave ashtu si nuk munden ted y bashkeluftetaret e tij te degjuar Pirrua dhe Ali Pasha. Por keta i kapercyen jo vetem ne madheshtine morale, por edhe ne fatmiresine qe u hoq nga fusha e veprimeve midis fames dhe shkelqimit i kurorezuar me dafina, i cili u kthye pas vdekjes!”
Dhe balozi i nje shtei europian qe mori pjese ne varrimin e Skenderbeut ne katedralen e Shen Kollit ne Lezhe deklaroi: “Ne qoftese gjer tani, kur ka qene rasti per te lavderuar trimerite e dikujt eshte thene se fillani luftoi si hero, ketej e tytje do te thuhet se heronjte luftojne si Skenderbeu!”
Per fat te keq, ndersa jashte pas vdekjes se Skenderbeut per nje kohe te gjate u botuan nje numer i madh veprash rreth jetes dhe trimerive te kryezotit te Krujes, brenda ne Shqiperi nuk u shkruan asgje as mbi Gjergj Kastriotin dhe as mbi ngjarjet qe ndodhen me vone.
“Shqiptaret, thote Fan Noli, nuk pushuan se luftuari, por pushuan se shkruari!”
Me gjithe kete, kujtimi i Skenderbeut mbati gjalle brez pas brezi ne gojedhenat e popullit shqiptar, te cilati mblodhi At Marin Sirdani nga fundi i shek 19-te. De Rada me 1872 botoi poemen “Skenderbeu i pa fame!” dhe fletoren “Flamuri i Arberit” ne dy gjuhe shqip dhe italist, me ane te se ciles e beri te njohur kombin dhe heroin e tij te madh Gjergj Kastriotin.
Fan Noli botoi ne Amerike te paren histori te Skenderbeut ne proze me 1921 ne gjuhen shqipe, te cilen e ribotoi te permiresuar ne vitin 1950. Kjo veper u perdor si tekst historie ne shkollat e Shqiperise. Ne vitin 1937, Prof Athanas Gegaj i parashtroi Universitetit te Louvain-it, ne Belgjike nje teze dokterature, te cilen e mbrojti ne gjuhen fringe me titullin “L’Albanie et l’Invasion au XV-eme slecle” e cila u botue ne forme libri me shpenzimet e Universitetit. Fan Noli shkruan se vepra e Z. Gegaj, e cila merret kryesisht me kryqezaten e Skenderbeut eshte ndoshta me e perkryera qe e ka pare driten gjer me sot si nga forma, nga lenda dhe nga baza dokumentare!”
Me 1947 Fan Noli botoj nje histori tjeter te Skenderbeut ne gjuhen angleze. Per kete veper Tahir Zavalani shkruan: “Kjo eshte nje veper shkencore e nje niveli shume te nalte, sidomos per shenimet kritike mbi veprat e autoreve te shumte qe kane shkruar mbi Skenderbeun, ashu si mbi personalitetet dhe ngjarjet historike qe kane patur lidhje me epopene tone kombetare. Dobia me e cmueshme e kesaj vepre qendron ne orvajtjen e autorit me dallue faktet nga legjendat dhe paragjykimet!”
Shqiperia dhe Skenderbeu jane bere per popullin shqiptar nje binom i pandare, dy emra te bashkuar ne menyre te pashqitur me njeri-tjetrin dhe kete e tregon edhe poezia e Kole Tamares:
Sa te rroje gjithesia
Sa te rroje gjithe dheu
Do te rroje Shqiperia
Edhe emri Skenderbeu!
EMRI I SKENDERBEUT NE AMERIKE E KANADA
Emri i Skenderbeut u be popullor edhe ne Amerike e Kanada. Nje anije me emrin”Scanderbeg” mbarriti ne brigjet e San - Franciskos dhe Kanadase nga fundi ishek.16-te e nisur nga portet e Italise se Jugut.Ata trasheguan mbiemrin Skanderbeg dhe Beg, u bene fermere, celen kisha dhe library, botuan libra artistik e fetar, nxoren poet dhe parlametare. Gjergj Kastrioti hyri ne letersine amerikane fale mendjes se mprehte te talentit krijues te poetit amerikan Clement Moore, i cili ne vitin 1950 botoi nje liber bieografik me titull “George castriot Scanderbeg king of Albania”
Ne vitin 2002 nje piktor zezak amerikan idhuroi kishes se Shen Palit nje protret te Skenderbeut. Me 24 shtator 2006 inagurohet monomenti i Gjergj Kastriotit ne grigjen e kishes se Shen Palit me kontributin e vecante te malesoreve te Malesise se Madhe ne Mal te Zi me banim ne Detroit. Ne inagurimin e te cilit merr pjese Presidenti iShqiperise Alfred Moisiu. Ne vitin 2007 Nik Gjonaj dhe Ndue Gjelaj malesore nga Detroiti, realizojne dokumentarin artistic dhe historic mbi Skenderbeun me 94 minuta.
Ne korrik te vitit 1601 u luajt ne teatrin e Londres drama “Historia e vertete e te madhit Skenderbeg!”Ne anglisht kemi edhe tri drama te tjera kushtuar Kastriotit. Njera eshte botuar nga William Hevard dhe vene ne skene me 1733 ne teatrin londinez “Goodman Filids!” Tjetra e titulluar “Heroi iKrishtere” ka per autor Xhorxh Lillos dhe u shfaq per here te pare me 1735. “Tragjedia e Skenderbeut” u shkrua nga Tomas Winkop dhe u botua me 1747, por pa mundur te vihet ne skenen e Londres. Komondani kanades qe mundi forcat francieze ne Quebek me 1759 ka shkruar: “Skenderbeu ua kalon te gjithe oficereve te vjeter dhe modern ne taktiken mbrojtese te nje ushtrie te vogel!” Pse te mos mendojme se ne kete fitore ai apikoi nje nga taktikat e Gjergj Kastriotit?!
Ne Akademine ushtarake te New-Yorkut i kushtohen 60 ore leksione mbi taktikat e Gjergj Kastriotit dhe sipas disate dhenave ne Akademine ushtarake shqiptare vetem 60 minuta.
Ne vitin 1861 Hannes Bjarnason ne librin per Skenderbeun me 1000 vargje e paraqet heroin shqiptar, te cilin nuk e kap as heshta dhe as shpata e turkut. Gjate viteve 1603 – 1725 jane realizuar 500 piktura per Gjergj Kastriotin. Faik Konica ka mesuar se me 1466 italiani Xhentile Benini e kishte pikturuar heroin tone kur ai ishte ne Rome per te marre nga Papa Piu II-te shpaten e shenjte dhe kapelen e bekuar.
Romani historic me i fundit, kushtuar kryetrimit tone eshte shkruar nga kanadezi Charl Ewert, botuar me 1981 me titull; “Skenderbeg Shqipja e Shqiperise”.Aurtori ne profesion avokat ishte frymezuar nga rrefimet e patrotit Duro Cini me banim ne Kanada.Kopertina e librit te tij ka Skenderbeun bust duke terhequr kalin e tij dhe ne te majte nje engjell te bardhe, I cili sap o ka mbarritur nga qielli ne toke duke e shoqruar ecjen e heroit me sy dhe bekim.
