“Dehje nga metamorfoza“ (Roman) – STEFAN CVAJG
“…Mbështetur në qoshe të kabinës prej druri, e vdekur nga lodhja, ajo përkundet nga kolovitjet e trenit gjatë një pasditeje të tërë, nën qiellin e vrenjtur, ndërsa matanë dritareve të lagura nga currilat e shiut shpaloset një peizazh i zymtë. Në fillim, fshatra të vogla, të padallueshme në atë gjysmerrësirë, nisin të parakalojnë si kafshë të trembura që marrin arratinë, pastaj gjithçka kridhet e verbër dhe e zbrazët midis mjegullës. Askush nuk ulet në kabinën e saj të klasës së tretë, kështu që mund të shtrihet mbi ndenjësen prej druri dhe tani e ndien vërtet sa e rraskapitur është. Rreket të mendojë, por zhurma monotone e rrotave nuk e lë kurrsesi t’i lidhë mendimet. Ballin që i dhemb po ia shtrëngon përherë e më fort kaska narkotizuese e gjumit, një gjumë treni, i rëndë, topitës, ku njeriu rri i kredhur si ndonjë thes qymyri grykëlidhur që troshitet mes një zhurme metalike.
Nën atë trup të fjetur që mbartin me vete, rrotat vërtiten zhurmëmëdha, të shpejta si qenie të përndjekura. Mbi kokën e saj të mbështetur prapa, koha rrjedh memece, e pakapshme, e pafund. Ashtu e kapitur, ajo kridhet aq thellë në këtë shkulm të zi, saqë zgjohet duke brofur përpjetë e tmerruar kur në mëngjes hapet dera me rrëmbim, dhe para saj qëndron i rreptë një burrë shpatullgjerë e mustaqemadh. I duhet një çast sa të marrë veten nga topitja e të kuptojë se ky njeri me uniformë s’kërkon t’i bëjë keq, s’do as ta arrestojë e as ta marrë me vete, por vetëm të kontrollojë pasaportën që ajo po nxjerr nga çanta me gishtat e mpirë prej të ftohtit. Nëpunësi vështron me kujdes për një sekondë fotografinë dhe e krahason me fytyrën e saj të shqetësuar. Asaj i fërgëllon tërë trupi, është ajo frika që i ka rrënjët te koha e luftës, një frikë absurde, e megjithatë një frikë që s’mund të çrrënjoset, frikë që vjen nga shkelja e ndonjërës prej atyre qindra mijë urdhëresave dhe që t’i mban nervat gjithmonë të tendosura: në ato kohëra njeriu qe përherë fajtor përballë ndonjë ligji. Xhandari ia kthen pasaportën, përshëndet me përzemërsi, duke shpënë si me përtesë dorën te kapa, dhe largohet duke e mbyllur derën më ngadalë nga ç’e kishte hapur.
Kristina mund të shtrihet sërish, por frika kallkanosëse ia ka përzënë gjumin nga qepallat. Afrohet tërë kërshëri te dritarja për të vështruar jashtë. Ashtu befas i zgjohen të gjitha shqisat: matanë xhamit akull të ftohtë, atje ku më parë (gjumi s’e llogarit kohën) horizonti i ultësirës tretej i hirtë si një valë argjile mes mjegullës, tani kanë pluskuar nga dheu male, masa të mëdha shkëmbore (pse, si, këtë s’e kuptonte dot), forma vigane, të papara ndonjëherë, që të lënë pa frymë; ajo mbetet shtang nga kjo befasi, vështrimi i saj i tromaksur zbulon për të parën herë madhështinë e papërfytyrueshme të Alpeve. Për një çast detyrohet të mbyllë qepallat. Por pikërisht kjo dhimbje i kthen gjallërinë. Ta shohësh nga një afërsi e tillë këtë mrekulli! Një trandje, një krakëllimë, dhe dritarja ulet, ajri çan rrugën përmes buzëve të saj të befasuara, një ajër i panjohur, i akullt, ajër i mprehtë, me shijen e athët të dëborës; ajo s’ka thithur kurrë me tërë mushkëritë një ajër kaq të pastër. Në hare e sipër, hap vetvetiu krahët për ta shijuar sa më thellë këtë frymëmarrje të parë, të papritur, dehëse, ajo ndien tashmë kraharorin t’i mbufatet dhe – ç’lumturi! – puhiza e akullt bën që përmes damarëve t’i ngjitet nëpër tërë trupin një ngrohtësi e këndshme.
Vetëm në këtë çast, e ngacmuar nga freskia, arrin të shohë mirëfilli në të djathtë e në të majtë, i shikon gjërat me radhë njërën pas tjetrës, i sodit me një sy ndryshe, e mrekulluar gjithnjë e më shumë, sodit çdo shpat graniti që nga këmba e malit e gjer në kreshtën më të lartë mbuluar me akull, duke zbuluar kudo mrekulli të papara ndonjëherë: këtu një ujëvarë bie teposhtë perçebardhë, duke u vërsulur pastaj me furi si për të arritur e para në luginë, ndërsa atje matanë, të tulatura si çerdhe zogjsh nëpër zgavërzat e shkëmbinjve, pluskojnë tërë hijeshi ca shtëpiza zvicerane çatigurta, më tej një shqiponjë fluturon krenare sipër një kreshte, dhe, duke u ngritur mbi gjithçka, ai dallgëzim i kaltër, i pastër, hyjnor, një gjë e papërfytyrueshme, me një intensitet aq të maadh përtëritës, ekzaltues.
E çliruar nga një mjedis mbytës, ajo nuk ia shqit sytë kësaj mrekullie të pabesueshme, këtyre kullave të gurta, sajesa të gjumit të saj brenda një nate. Këto kështjella vigane graniti, këto vepra hyjnore, duhet të kenë qenë aty qysh prej miliona vjetësh. Do të rrinë aty ndoshte edhe miliona, miliarda vjet të tjerë, të patundura, secila në të njëjtin vend, ndërsa ajo, po të mos kishte patur rastin e këtij udhëtimi, do të kishte vdekur, do të ishte tretur, do të ishte bërë hi pa i shkuar kurrë ndër mend se ekzistojnë mrekulli të tilla. Ka jetuar pranë gjithë këtyre mrekullive, por s’ka parë asgjë, gati s’ka dëshiruar të shohë, ka gjëllirë si puna e budallait në më të ngushtën hapësirë që mund të bëhet, të gjerë jo më shumë sesa të shtrish krahun, të gjatë jo më shumë sesa të hedhësh këmbën; brenda një nate, brenda një dite largësi, nis ajo pafundësia më e larmishme.
Befas, për të parën herë, vetëdija për gjithçka që nuk ka parë depërton thellë në atë shpirtin e saj gjer atëherë mospërfillës. Për të parën herë qenia e saj, e zhveshur gjer para pak çastesh nga çdolloj dëshire, zbulon, në kontaktin me të madhërishmen, forcën fërgëlluese të udhëtimit, e cila ta shkul aty për aty nga trupi atë lëvozhgën e fortë të jetës së rëndomtë dhe e vërvit bërthamën lakuriqe e pjellore mes valëve të metamorfozës.”
(Stefan Zweig: “Dehje nga metamorfoza”, titulli i origjinalit:
“Rausch der Verwandlung“, Roman, 274 faqe.)
Përktheu në shqip : Aristidh Ristani
