Kush janë arumunët (Vllehët) në Shqipëri ,Kosovë ,Rumani,Greqi, Serbi etj.

           

                        Akademik Prof.dr.Flori Bruqi,PHD

Vllehët ose Vllahët janë një popull që banon kryesisht në Evropës Juglindore.

 Quhen ndryshe edhe arumunë. Janë pasardhës të popujve vendas të Ballkanit të romanizuar, mendohet se vijnë nga ilirët dhe thrakët e romanizuar, dhe nga kolonizatorët romakë.

 Emri vllah, ka prejardhje gjermane, nga fjala Walha, që do të thotë i huaj, i jashtëm, një fjalë e përdorur nga popujt gjermanë për popujt që flisnin gjuhë romane (latine) dhe për fqinjët keltë. 

Fjala mund të ketë prejardhjen dhe nga fisi kelt Volcae. Në trojet shqiptare vllehët janë quajtur me disa emra edhe vllahë, gogë, arumunë, çobenj, llacifacë, llahingë (femër vllehe, tashmë në Shkodër kjo fjalë nënkupton vetëm një femër llafazane), xinxarë etj

Si shkruajne autoret greke dhe romake, konsulli Paul Emili mbasi e mundi shtetin Maqedon dhe Epirin krijoi Provincen Romake te Maqedonise. 

Epirin e shkretoi fare duke vrare rreth një te treten e popullsisë, duke shkateruar 70 qytete e kështjella dhe duke marre 150 mije skllever ne Rome përveç floririt, argjendit etj.

 Rreth viteve 168-146 para eres se re, u sollen 150.000 banore nga Italia Veriore (nga Toskana) dhe u vendosen si ruajtes anes rruges Egnatia ne pika te ndryshme te saj, qe nga portat e kësaj rruge (Durresi, Vlora, e Arta) deri ne Selanik, ndoshta e pak me tej. 

Keta banore për te mbijetuar, përveç punës si roje filluan te merren dhe me blegtori. 

Kur erdhen fiset gjermanike ne shek V debuan nga territoret e Ballkanit gjithë nepunesit romake dhe ata qe e quanin veten romake, kurse vllehte i lane, sepse ata gjatë 6 shekujve ishin kthyer ne një popullsi dygjuheshe dhe nuk e quanin me veten për romake, ishin bere vendalinj, por qe ruanin gjuhen e zakonet e tyre duke marre dhe disa zakone e fjale nga gjuha e vendesve, pra ilireve. 

 Mbas shembjes se Perandorise Romake ata u kthyen ne një popullsi thjesht blegtorale qe shtegtonte gjate veres nga qendrat fushore ne pika malore.

 Kështu jetuan gjate shekujve.

 Ata nuk u bene bujq dhe as profesione nuk mesuan. 

Duke qene se jetuan ne pika te vogla te shperndare pa shume lidhje territoriale ndervedi, shume prej tyre janë asimiluar, prandaj popullsia prej 150.000 nuk u shtua shume gjate 20 shekujve.

 Gjate shek XIX kur ne Ballkan u perjetua rilindja e kombeve arumunet nuk munden te krijonin një levizje te vertete rilindese, sepse u mungonte bashkesia e territorit, dhe sidomos u mungonte ekzistenca e qyteteve, ku mund te krijohej një elite intelektuale e cila mund te perpunonte ideologjia e rilindjes kombëtare. 

Vllehte ishin një popull i shperndare dhe mik me te mire njihnin popullin shqiptar, pasardhesin e ilireve, me te cilin kishin jetuar pa u ngacmuar ne shekuj. 

 Italia nuk mund t'i quante vllehte diaspore italiane, sepse ata vete e kishin humbur idene e origjines se tyre nga Toskana. 

Kështu Italia nuk tregoi interes për t'i afruar si minoritet te sajin. 

Nderkohe shteti i ri rumun hodhi hipotezen se arumunet ishin rumune te shperndare.

 Kjo hipoteze filloi te mbinte dhe te ngjiste me mire. Por fakti qe ne termat e blegtorise dhe ne emrat e orendive te shtepise vllacja ka afersi me italishten dhe jo me rumanishten, tregon origjinen e tyre te hershme. 

 Disa intelektuale te paket arumune si Petro Vullkani menduan se krijimi i një shteti shqiptaro-arumun mund t'i mbronte nga asimilimi sllav ose grek, por as ky mendim nuk u perhap e nuk u pervetesua si duhej. Abdyl Frashëri propozoi krijimin e një shteti arumun ne malet e Pindit ku kishte mjaft arumune dhe ku mund te mblidheshin arumunet e shperndare ne Ballkanin Jugor.

 Me këtë propozim ai mendonte te krijonte një shtet te pavarur midis Greqise dhe Shqipërisë, për te ndaluar synimet grabitqare te Greqise ndaj territoreve shqiptare, por greket e sabotuan këtë ide. 

 Territoret ku banojnë Vllehët banojnë kryesisht në Shqipëri, Greqi, Maqedoni, Serbi dhe Rumani.

 Më parë vllehët banonin dhe në Kosovë e Shqipërinë e Veriut, por sot shumica janë asimiluar ose kanë emigruar. 

Edit Durham në librin e saj "High Albania", përshkruan se në Prizren kishte 180 shtëpi vllahe në 1909-ën. 

Në librin e saj ajo tregon se vllehët në Kosovë jetonin dhe në Prishtinë e Mitrovicë.

 Edit  Durham në veprën e saj, tregon se në atë vit, çereku i 2500 shtëpive në Prishtinë ishin ortodokse, dhe shumica e ortodoksëve ishin vllehë.

 Ajo shton se vllehët dhe shqiptaret takoheshin si vëllezër, dhe Marko, udhërrëfyesi i saj shqiptar, ishte i kënaqur të ishte në shtëpinë e një vllehu. 

Ajo dëgjon pohime si: "Vllehët, kanë gjak të ëmbël"-thoshte Marko; "Jo si sllavët". "Vllehët janë si ne"--;i thotë një shqiptar tjetër Edit Durhamit, "nje shqiptar e jep vajzën te një vllah, por jo te një sllav".

 Disa studiues thonë se vllehët në Kosovë nuk ekzistojnë më dhe sa ata u asimiluan nga komuniteti serb.

 Vllehët u asimiluan, duke u bërë pjesë e komunitetit serb në shumë raste, por mbiemrat e Kosovës tregojne se disa u bënë dhe shqiptarë, si mbiemri Vlasi, i cili është termi me të cilin sllavët i thërrisnin vllehët. 

 Shumica e vllehëve në Shqipëri sot jetojnë në zonat jugore të Shqipërisë, si në rrethet e Fierit, Vlorës, Korçës, Pogradecit, Elbasanit, Përmetit. 

Shumë nga vllehët e Maqedonisë dhe Greqisë kanë prejardhje nga zona e Korçës dhe Voskopojës në Shqipëri. Hipoteza për prejardhjen dhe gjenetikën .

Gjenetika

 Ka disa hipoteza për prejardhjen e vllehëve. Elena Bosch në studimin e saj, tregon se asnjë nga hiptozat gjenetike nuk mund të supozohet si e saktë 100%, pasi vllehët kanë ngjashmëri gjenetike me të gjithë popujt kryesorë në Ballkan. 

 Kultura Arumunët janë një grup etnik dhe komb autokton me vendbanim në të gjitha shtetet e Ballkanit. 

 Arumunët flasin gjuhen arumune, një gjuhë neolatine e përafërt me gjuhën rumune dhe atë italiane. 

Arumunët gjenden ne shtete si Shqipëria, Kosova, Greqia, Maqedonia, Bullgaria, Rumania dhe Serbia. 

 Shumica e Arumunëve kanë banuar ne qytetin e atëhershëm Voskopojë, e cila u dogj nga Ali Pasha dhe ku Arumunët u detyruan ta braktisin qytetin e tyre duke u shpërngulur nëpër zona të tjera, si dhe në shtete si Bullgaria, Maqedonia, Rumania dhe Serbia. 

 Vllehtë në territorin shqiptar ndodhen të përqëndruar në pjesën jug-lindore, në atë të mesme dhe jug-perëndimore të Shqipërisë. 

Po ashtu ata shtrihen edhe në shtetet e tjera të Ballkanit si, në Greqi, Maqedoni, Bullgari, Rumani, Serbi, deri dhe në SHBA, në Gjermani, Kanada, Australi, Argjentinë e tjera si emigrant ekonomik ndër vite.

 Në Fraiburg të Gjermanisë, është qendra e studimeve Vllaho-arrumune me në krye profesor V. Barben. 

Besimi fetar i vllehve është ai ortodoks. Bizanti bëri të gjitha përpjekjet të konvertonte popujt në Helenë, ata që Roma i kishte kthyer dikur në Romakë. 

Po ashtu dhe latinishten e gjuhët e tjera vendase, i zëvëndësuan me gjuhën Greke.

 Helenizimi mori autorsinë dhe të krishterimit, ku çdo i krishterë quhej grek. 

Profesionet e vllehëve kanë qenë kryesisht: blegtorë, zejtarë, tregtarë, mirëmbajtës kanalesh, ujësjellsave, ndërtues banesash urbane e kishtare, si dhe ndërtues urash. 

 Popullsia shqiptaro-vllahe ka bashkëjetuar në harmoni të plotë, si në përpjekjet për zhvillimin shoqërorë të tyre dhe në atë politikë. 

Mbretëria shqiptaro-vllahe e Prespës ka qenë një nga bashkëjetesat e suksesshme në luftrat e tyre të përbashkëta për egzistencë, nën drejtimin e Kontit Samuel në vitet 976-1017, duke patur si kryeqendra Ohrin dhe Durrësin. 

 Vllehet janë te njohur për një kulture te gjere duke i prekur te gjitha sferat e jetes dhe duke kontribuar ne bashkjetesen e tyre me shqiptaret. Vllahisht ose Gjuha Arumune - (Vllahisht: Limba Armãneascã ose Armãneshce, Armãneashti, Rrãmãneshti), apo Vllahisht është një gjuhë neolatine e folur në Evropën Juglindore.

 Folësit e saj janë quajtur Arumunë apo Vlleh. 

Shkrimtari  Mitrush Kuteli ka shkruar një përshkrim të ndjerë për praninë vllehe në Prizren. 

Provinca Skythia Minor

 Dobruxha rumune ishte provinca romake latinishtfolëse e njohur me emrin Skythia Minor për rreth 400 vjet. 

Vllehët e kanë origjinën nga populli i romanizuar i Evropës Juglindore; nga një përzierje e kolonistëve romakë (nga provinca të ndryshme romake) dhe popujve indigjenë që u latinizuan.

 Popujt vllahë nga Ballkani jugor janë identifikuar përgjithësisht si popullsi autoktone me origjinë ilire dhe trake (trako-ilire) dhe greko-romake (helene). 

Shumë vllehë u vendosën në zonat malore më pak të arritshme të Greqisë dhe zona të tjera në Ballkan për shkak të pushtimeve dhe imigrimeve barbare (gjermane, sllave, avare dhe bullgare) të shekujve V-VII. 

Vendi më i saktë i origjinës së tyre është vështirë të përcaktohet, pasi ata mund të gjenden në të gjithë Gadishullin Ballkanik .

 Arumunët mund të gjenden në Shqipëri,Greqi, Bullgari dhe Republikën e Maqedonisë së Veriut, ndërsa rumunët në Rumani, Moldavi, Ukrainë, Serbi dhe Hungari . 

Profesionet e tyre ishin kryesisht blegtori, tregti, bari dhe zejtari . 

Nuk dihet saktësisht se kur vllehët që ishin paraardhësit e arumunëve të sotëm u shkëputën nga trupi i përgjithshëm i popullit vllah; historianët tregojnë për një periudhë midis shekujve 5 dhe 9. 

 Historia Periudha bizantine 

Në këto kohë, mënyra e tyre e jetesës migratore u dha atyre një reputacion të keq. 

Në vitin 980, perandori Vasili II i dha sundimin mbi vllehët e Thesalisë një Nikoulitza . 

Popullsia vllahe në Thesali dhe pjesë të Maqedonisë së pari fitoi pavarësinë gjatë një revolte në vitin 1066 nën prijësin e tyre.

 Verivoi . 

Siç shënon Kekaumeno, një revoltë e parë kundër sundimit perandorak ndodhi në vitin 1066, por vetëm pas rënies së Perandorisë në Kryqëzatën e Katërt, vllehët do të krijonin principatën e tyre autonome - " Vllahinë e Madhe ". 

 Kronikat e Nicetas Choniates, Benjamin of Tudela, 

 Geoffroy de Villehardouin, Henri de Valenciennes, Robert de Clary dhe burime të tjera tregojnë ekzistencën e këtij shteti, që përfshin Thesalinë, në krahasim me dy "Vllahia" tjera, "Vllahia e Vogël” në Akarnani dhe Etoli dhe një “Vllahi e Epërme” në Epir.

 Kjo përkon me periudhën e entiteteve të para shtetërore vllahe në të gjithë Gadishullin Ballkanik: 

Vllahia e Madhe, Vllahia dhe Moldavia . Benjamini nga Tudela, një hebre spanjoll që vizitoi Thesalinë në 1173, i përshkruan vllehët se jetonin në male dhe zbrisnin prej tyre për të sulmuar grekët. Në lidhje me Perandorinë Bizantine, ai shton: "Asnjë Perandor nuk mund t'i pushtojë ata". 

 Pas pushtimit të Thesalisë nga shteti mesjetar i Epirit në vitet 1210, vllehët/arumunët u bënë trupa elitare të ushtrisë epirote kundër kryqtarëve latinë si dhe kundër ushtrive të Nikesë, një shtet rival i Bizantit. [4] Ivanko ishte një udhëheqës vllah i një toke të vogël autonome dhe është ai që vrau Gjon Asan I, sundimtarin e shtetit vllaho-bullgar. Ivanko krijoi një tokë autonome midis lumenjve Marica dhe Struma dhe drejt brigjeve të detit Egje, duke favorizuar vendosjen e arumunëve në këto zona. 

 Periudha osmane Gjatë periudhës osmane, kultura dhe fuqia ekonomike arumune u bënë më të dukshme, pasi vllehët u përqendruan në qendrat kryesore urbane.

 Për shembull, qyteti Voskopoje në atë kohë ishte një nga qytetet më të mëdha të Ballkanit, me një popullsi prej 60.000 banorësh (për krahasim, në atë kohë 

Athina ishte një fshat i banuar nga 8.000 banorë). Voskopoja kishte shtypshkronjat dhe akademitë e veta, rrjetin e ujësjellësit dhe kanalizimeve. 

Ata gëzonin njëfarë autonomie fetare dhe kulturore brenda Milletit Ortodoks Grek (një term turk për grupet e pakicave etnike dhe fetare të mbrojtura ligjërisht). 

Ata gëzonin një status të veçantë, duke u përjashtuar zyrtarisht nga ligji që ndalonte jomuslimanët nga mbajtja e armëve, vetëm që duhej të paguanin një haraç modest për osmanët.

 Megjithatë, në 1778, Voskopoja pothuajse u rrafshua me tokë nga trupat e Ali Pashës . 

Ky episod dhe feja ortodokse e vllehëve ishin faktorët që shkaktuan një luftë të dhunshme dhe energjike kundër osmanëve, duke i caktuar vllehëve një rol të madh në luftërat dhe revolucionet e ndryshme kundër sundimit osman që kulmuan me krijimin e shteteve që ata tani. banojnë: Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Bullgaria dhe Greqia. 

 Njerëz me origjinë arumune gjendeshin mes protagonistëve të jetës së hershme politike greke, pasi gjetën mundësi për t'u vendosur në këtë shtet të ri.

 Kjo shpjegohet me faktin se shumë arumunë, të cilët, siç u përmend, i përkisnin milletit ortodoks grek, e përvetësuan gjuhën greke nën ndikimin e shkollave dhe kishave greke, të vetmet që osmanët nuk kishin të drejtë të ndërhynin në funksiononin dhe të ruheshin nga Patriarkët Ekumenik të Kostandinopojës . 

Kështu, në sytë e osmanëve, ata praktikisht barazoheshin me grekët. Për shembull, Patriarku i ardhshëm Athenagora, i lindur në Epirin Osman, konsiderohej grek me prejardhje. Por disa vllehë donin të ruanin gjuhën, zakonet dhe kulturën e tyre dhe siç mund të pritej pati një reagim të fortë kundër kësaj politike të helenizimit. Sir Charles Eliot shprehet qartë në veprën e tij "Turqia në Evropë" se ". . . Bullgarët, serbët dhe vllehët kanë miletet e tyre dhe nuk bashkëpunojnë për çështjen helene" dhe se "ne dëgjojmë për banda vllahe që thuhet se luftojnë (luftojnë kundër) grekëve në rajonin e Karaferisë (Veria)"".

 Kishte gjithashtu presion mbi arumunët për t'u asimiluar gjuhësisht, gjë që mund të gjurmohet në shekullin e 18-të, kur përpjekjet për asimilim u inkurajuan nga misionari grek Kozma nga Etolia (1714–1779) i cili mësoi se arumunët duhet të flisnin greqisht sepse siç tha ai " është gjuha e kishës sonë” dhe themeloi mbi 100 shkolla greke në Greqinë veriore dhe perëndimore. 

Ofensiva e klerit kundër përdorimit të arumunishtes nuk ishte aspak e kufizuar në çështjet fetare, por ishte një mjet i ideuar për të bindur folësit jogrekë që të braktisnin atë që ata e konsideronin si një idiomë "të pavlerë" dhe të përvetësonin fjalimin superior grek: “Atje jemi vëllezër mecevianë, bashkë me ata që po mashtrojnë veten me këtë gjuhë të ndyrë e të poshtër arumune... më falni që e quaj gjuhë”, “fjalë e neveritshme me një diksion të neveritshëm” . 

 Guri varri bosnjan i një arumuni me fustanela dhe dorën e djathtë lart, simbol i besimit të tij Pas shkatërrimit të qendrave të tyre kryesore urbane, historiografia flet për një “ribaritizim” të vllehëve, duke iu rikthyer profesionit bazë tradicional, blegtorisë. 

 Disa mijëra vllehë, shumë prej tyre që i përkisnin inteligjencës arumune, emigruan drejt veriut në Vllahi, Moldavi, Serbi ose Perandorinë Habsburge (veçanërisht në Vjenë dhe Budapest). 

 Një pjesë e madhe e arumunëve jetonin në Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë. Fillimisht ata ishin të krishterë, por rreth vitit 1000 shumica e tyre kaluan në sektin e të krishterëve Bogomil/Patarene. 

Si anëtarë të kësaj kishe ata u serbizuan dhe u bënë dygjuhësh. Si rezultat i shtypjes së kishës së krishterë, një pjesë e tyre u kthyen në ortodoksi. Arumunët që jetonin në Bosnje e mbajtën besimin patarenë deri në pushtimin turk, kur kaluan në Islam për motive ekonomike dhe fetare. Arumunët patarenë lanë shumë objekte në të gjithë Bosnjën, veçanërisht në nekropolet e tyre, të përbërë nga gurë varresh me petroglife. 

 Zgjimi i identitetit arumun dhe sponsorizimi rumun Ardhja e tyre atje përkoi me përhapjen në Evropë të idealeve të Revolucionit Francez : kombësia, barazia, gjuha amtare dhe të drejtat e njeriut. Në Transilvaninë e pushtuar nga Habsburgët, ata do të lidheshin me inteligjencën latinofile rumune, si pjesë e asaj që njihej si Shkolla e Transilvanisë . Këta intelektualë promovuan idetë që do të ndezin periudhën e njohur si zgjimi kombëtar i Rumanisë, e cila pas një shekulli pushoi së qeni nën sundimin de jure osman. Pikërisht në këto kohë u shquan personalitetet arumune, si George Roja, autori i "Untersuchungen uber die Romanier oder sogenannten Wlachen, welche jenseits der Donau wohnen" ("Kërkime mbi rumunët ose të ashtuquajturit vlleh, që jetojnë përtej Danubi"; Pesth, 1808). Përpjekja e parë për të krijuar një gjuhë letrare për ata që përshkruheshin si "maqedo-rumunë" ishte "Maiestria ghiovasirii romanesti cu litere latinesti, care sant literele Romanilor ceale vechi" e Roja-s (Buda, 1809). Një tjetër emigrant arumun ishte Mihail G. Boiagi . Më 1813, ai do të botojë në Vjenë librin Γραμματική Ρωμαϊκή ήτοι Μακεδονοβλαχική/ Romanische oder Macedonowlachische Sprachlehre ("Gramatikë romantike ose maqedono-vllahe"). Në parathënien e veprës së tij, Boiagi shkroi: "Edhe nëse vllehët do të pretendonin, të themi, origjinën Hottentot, edhe në atë rast ata duhet të kenë të drejtën dhe detyrën të kultivojnë veten në gjuhën e tyre amtare, si mënyra më e përshtatshme për të përmbushur. besimin e tyre" . Dimitrie Cozacovici, i lindur në Metsovo, do të botonte në vitin 1865 në Bukuresht "Gramatica Romaneasca tra Romanilii dit drepta Dunarelei lucrata de D. Athanasescu, si typarita cu spesele DD Cosacovici, Roman din Metsova, spre an inaugura dina" Romanian Gramatika për t'u shërbyer rumunëve në jug të Danubit e punuar nga D. Athanasescu dhe e shtypur nga donacionet e DD Cozacovici, rumun i Metsovo-s, me qëllim përurimin e shkollës së parë rumune të Maqedonisë"). Një shekull më vonë, gati 100 shkolla rumune u hapën në territoret osmane të Maqedonisë dhe Shqipërisë, duke filluar që nga viti 1860. Vihet re se kjo nismë është propozuar nga diaspora arumune me banim në Bukuresht. Bërthama e parë e shkollimit vllah në Maqedoni dhe në Pind do të krijohej në vitin 1860 dhe nismëtarët e saj ishin një grup arumunësh që atëherë jetonin në Bukuresht : D.D. Cozacovici (me origjinë nga Metsova), Zisu Sideri, Iordache Goga (vendas nga Klissoura) dhe të tjerë. . Së bashku ata filluan "Shoqërinë për kulturën maqedo-rumune", nën miratimin e klasës së atëhershme sunduese rumune. "Societatea Culturala Macedo-Romana" ("Shoqëria Kulturore Maqedo-Rumane") kishte si anëtarë (së bashku me bërthamën e saj themeluese arumune të përfaqësuar nga D.D. Cozacovici, Sideri, Goga, Grandea etj.) edhe kryeministrat në detyrë dhe ministrat e jashtëm, si si dhe Kreu i Kishës Ortodokse Rumune, dhe elita e klasës politike rumune: Mihail Kogălniceanu, Gjon Gjika, Constantin Rosetti, etj. Vllahët maqedonas, rreth vitit 1914. 

Një nga figurat më të mëdha gjatë zgjimit arumun ishte Apostol Margariti, një vendas nga Avdela në Maqedoninë jugore, në shpatet e maleve të Pindit. 

Që në vitin 1862, Apostol Margariti futi gjuhën popullore në shkollën e qytetit të madh të begatë të Klisura ( Vlaho-Klisura ), në rajonin e Kastorisë të Maqedonisë. Nikeferos, peshkopi grek i Kastorisë u përpoq për shumë vite të mbyllte shkollën, por pa sukses. 

Në dhjetor 1879, ndodhi përpjekja e parë e pasuksesshme për të vrarë Apostol Margaritin. Margariti u plagos gjatë një tentative të dytë për jetën e tij gjatë dhjetorit 1890. 

Shkolla vllahe kishte në Klisura, Krushevë, Nizepole, Tërnovë, Gopesh, Ohër, Avdela e vjetër në malet e Pindit dhe Avdela e re afër Verisë. Më vonë u themeluan shkolla të tjera në Maqedoni dhe më pas u krijua një shkollë e mesme vllahe në Manastir në vitet 1880. Grekët u alarmuan natyrshëm nga rizgjimi kombëtar i vllehëve. Në kulmin e tyre, pak para Luftërave Ballkanike, kishte 6 gjimnaze të mesme dhe 113 shkolla fillore, me mësim në vllahisht. Për shkak të presioneve të vazhdueshme nga kisha greke në krahinat osmane të Rumelisë, vllehët dhe shkollat e tyre shiheshin me dyshim. Në vitin 1880 guerilët grekë sulmuan disa fshatra afër Resnjës, sepse priftërinjtë e fshatit kishin bërë mëkatin e pafalshëm të përdorimit të vllahishtes në shërbesat e kishës. Në të njëjtin vit peshkopi grek i Kastorisë arrestoi drejtorin e shkollës në Klisura, sepse ai jepte mësim në gjuhën amtare të vllehëve. Në vitin 1903, në Shtetet e Bashkuara u themelua organizata arumune Society Farsharotu . Një datë e rëndësishme në historinë e vllehëve ishte 23 maji 1905, kur Sulltani nxori një dekret që njihte zyrtarisht vllehët dhe afirmonte të drejtat e tyre për të mbajtur shkollat dhe kishat e tyre. Pas shpalljes së dekretit, peshkopët grekë dhe bandat e armatosura që ata mbështetën, nisën një fushatë terrori mbi arumunët për t'i dekurajuar ata të përfitonin nga të drejtat e tyre. Në vitin 1905, abati vllah i manastirit të Kryeengjëllit të Shenjtë në rajonin e Meglenit u vra nga një bandë greke. Në verën e vitit 1905 u sulmuan disa fshatra afër Manastirit. Më 27 tetor 1905, guerilët grekë sulmuan fshatin Avdela të Pindit, vendlindja e Apostol Margaritit dhe e rrafshuan me tokë. Më pas, në vitin 1906, në qytetin e Véria ( Berea ), prifti Papanace u vra teksa po shkonte për në kishë për të shërbyer Liturgjinë Hyjnore në vllahisht. Shkolla rumune vllahe në fshatin Avdhela të Pindit, e cila ishte një nga shkollat e para vllahe të sponsorizuara nga Rumania, aktive që në vitin 1867, u dogj dhe u rrafshua me tokë më 27 tetor 1905 nga guerilët grekë. Kjo ngjarje shkaktoi demonstrata në rrugë anti-greke në Bukuresht në vjeshtën e vitit 1905 të arumunëve që jetonin atje dhe një prishje të marrëdhënieve diplomatike midis Rumanisë dhe Greqisë.  Rumania, me mbështetjen e Austro-Hungarisë, arriti të pranojë arumunët ("vllehët") si një milet më vete (bashkësi etno-fetare) me dekretin ( irade, "vullnet i folur") i 22 majit 1905 nga Sulltan Abdulhamidi II, kështu që Ullah Millet ("Mileti Vllah") mund të kishte kishat dhe shkollat e veta.  Ky ishte një sukses i politikës kombëtare të agjitacionit rumun në Turqinë Evropiane në pjesën e fundit të shekullit të 19-të. 

 Dita kur u shpall kjo ngjarje, 23 maj 1905 (të nesërmen), tani përkujtohet si Dita Kombëtare Arumune . 

 Rumania vazhdoi të subvencionojë shkollat deri në vitin 1948, kur regjimi komunist i dha fund të gjitha lidhjeve. George Padioti, një autor arumun (i lindur dhe rritur në Greqi) përshkruan një nga shërbesat e fundit të liturgjisë në vllahisht:February   1952, the Aromanian Church 'Biserica ramana Santu Dumitru', burned by German troops in spring 1944. The priest Costa Bacou officiated the last allowed liturgy in Aromanian language. Afterwards, he was not permitted anymore because he refused to forcibly officiate the divine service in Greek language.

 Sipas Sevold Braga në traktatin e tij Die Aromunische Minderheit in Griechenland (Albumul Macedo-Roman II, Freiburg 1964), ndihma rumune u ndal papritur me ardhjen e komunizmit . Shpjegimi i Bragës ishte se në fakt Rumania kishte treguar fytyrën e saj të vërtetë, pasi i kishte përdorur arumunët për qëllimet e veta gjatë sundimit osman, por më pas i hodhi dhe i mohoi. Historianët grekë, kur përmendin vllehët që ndiqnin kishat dhe shkollat e sponsorizuara nga Rumania në Maqedoni, Epir dhe pjesë të Shqipërisë, i përshkruajnë ata si viktima të propagandës rumune, duke sugjeruar që ata t'i dërgonin fëmijët e tyre në shkolla ku u mësohej se ishin rumunë. . Për shkak të sponsorizimit të shkollave, Mbretëria e Rumanisë u akuzua nga Greqia për aleancë me osmanët. Vllehët, të njohur si një komb më vete nga Traktati i Berlinit i vitit 1878, u inkorporuan për herë të parë në Greqi vetëm në 1881, kur Thesalia dhe një pjesë e Epirit iu ofruan Greqisë nga Fuqitë e Mëdha. Të ndarë në dysh nga kufijtë e rinj, pjesa më e madhe e vllehëve të këtyre krahinave u bënë kërkesë 

Fuqive të Mëdha të kohës që të liheshin të qëndronin brenda kufijve të Perandorisë Osmane, por më kot. 

Greqia ndoqi një politikë të krijimit të Greqisë së Madhe, sipas “ Megali Idea ”. Shumica e arumunëve u bënë pjesë e shtetit grek në vitin 1913 pasi pjesa tjetër e Epirit dhe pjesë e Maqedonisë u bënë pjesë e Greqisë pas Luftës së Parë Ballkanike . 

 Përafërsisht në të njëjtën kohë, studimet e para në lidhje me arumunët u botuan nga vëzhguesit perëndimorë. Midis tyre, emra si Rebecca West, Osbert Lancaster apo Sir Charles Eliot vlen të përmenden. 

Lufta e Parë dhe Lufta e Dytë Botërore Periudha e ndërluftës është me interes të madh për historinë arumune. Ngjarja kryesore ishte imigrimi i arumunëve në dekadat e para të shekullit të 20-të. Një nga arsyet e largimit të papritur të vllehëve, kishte të bënte me politikat e shtetit grek, i cili duhej të strehonte një milion e gjysmë grekë të Azisë së Vogël pas shkëmbimit të popullsisë në vitin 1923 midis Greqisë dhe Turqisë . 

Përveç kësaj, shteti rumun u kishte ofruar atyre toka dhe privilegje, për të populluar provincën e re të Dobruxhës, menjëherë pas aneksimit të saj nga Bullgaria. 25% e popullsisë së rajonit e ka ende origjinën e saj në Greqi. Episodi i fundit i rëndësishëm ka të bëjë me episodin e Principatës së Pindit . 

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, pushtimi italian i Greqisë u dha një mundësi disa arumune të krijonin atë që ata e quanin "atdheu vllah" . Ky shtet kukull fashist nuk do të mbijetonte as nominalisht pas daljes së Italisë nga lufta në shtator 1943. Situata e pasluftës në Greqi Arumunët vijnë sot pas më shumë se 50 vitesh pas mbylljes së shkollës dhe kishës së fundit në gjuhën vllahe. Termi i vjetër "Vlachos" përdoret ende si "pezhorativ" nga grekët. 

 Pas rënies së regjimit të kolonelëve në vitin 1974, megjithatë, u krijuan organizatat e para kulturore lokale për të parandaluar zhdukjen e gjuhës dhe kulturës.

 Këto organizata nuk kanë pasur kurrë ndonjë mbështetje nga qeveria. Gjuha arumune nuk ishte përfshirë kurrë në kurrikulën arsimore të Greqisë, pasi ishte konsideruar gjithmonë një gjuhë vulgare. Përkundrazi, përdorimi i tyre është dekurajuar fuqishëm. Qëndrime të tilla kanë bërë që shumë prindër vlleh t'i dekurajojnë fëmijët e tyre që të mësojnë gjuhën e tyre amtare për të shmangur diskriminimin dhe keqtrajtimin.

Aktualisht nuk ka fare arsim dhe asnjë shkollë për fëmijët arumunë në gjuhën e tyre amtare dhe nuk ka as stacione televizive apo radio publike që transmetojnë plotësisht ose pjesërisht në gjuhën arumune. Pas presionit nga Unioni për gjuhën dhe kulturën arumune në Gjermani,

Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës (PACE) shqyrtoi një raport mbi arumunët në vitin 1997, i cili raportonte situatën kritike të gjuhës dhe kulturës arumune,  dhe miratoi një rekomandim që qeveria greke duhet të bëjë gjithçka që është e nevojshme për të respektuar kulturën e tyre dhe për të lehtësuar arsimimin në gjuhën arumune dhe për të zbatuar përdorimin e saj në shkolla, kisha dhe media. [24] Vllehët grekë kundërshtojnë futjen e gjuhës në sistemin arsimor siç kanë sugjeruar Bashkimi Evropian dhe figurat kryesore politike greke, duke e parë atë si një dallim artificial midis tyre dhe grekëve të tjerë. Për shembull, ish-ministri i arsimit, George Papandreu, mori një përgjigje negative nga kryebashkiakët dhe shoqatat arumune ndaj propozimit të tij për një program të provës arsimore në gjuhën arumune. Federata Panhelene e Shoqatave Kulturore të Vllahëve shprehu kundërshtim të fortë ndaj rekomandimit të PACE në 1997 që të mbështetej shkollimi i arumunishtes për të shmangur zhdukjen e saj. 

 Nga ana tjetër, ekziston një pakicë e vogël brenda komunitetit e cila mbështet fuqishëm përpjekje të tilla. në Metsovo, Epir në 1998, presidenti grek Kostis Stefanopulos u bëri thirrje arumunëve që të flasin dhe të mësojnë gjuhën e tyre, që të mos humbasin. Aktualisht nuk ka shkolla e as kisha që mësojnë dhe mbajnë shërbime në gjuhën arumune. Ndërsa shumë arumunë e identifikojnë veten si vllehë dhe si grekë, një segment i vogël i banorëve vendas vllahë të Greqisë e identifikojnë veten si plotësisht të ndarë nga grekët . 

Ky duket të jetë rasti i disa prej fshatrave më të largëta të Pindit, ku, të mbrojtur disi nga kontakti me kulturën dominuese greke, brezi i vjetër i vllehëve bisedon në një gjuhë dhe zakone të veçanta. Akademiku gjerman Thede Kahl, këndvështrimi më i gjerë i të cilit për komunitetin arumun në Greqi është vënë në pikëpyetje nga disa nacionalistë, argumenton në studimin e tij "Ethnologica Balkanica ("Etnia e arumunëve pas 1990: Identiteti i një pakice që sillet si shumicë")". 

 Debati dhe diskutimi vazhdon, me këndvështrime të ndryshme. Vllehët në Greqi këmbëngulin se janë të lumtur në praktikimin e identitetit të tyre të dyfishtë. 

Disa vllehë jashtë Greqisë sugjerojnë se vështirësitë mund të ilustrohen ende nga rasti Sotiris Bletas . 

 Bleta u arrestua në Greqi ndërsa shpërndante kopje të materialit të Byrosë Evropiane për Gjuhët më pak të Përdorura që mbulonte pakicat gjuhësore në Greqi në një festival arumun në 1995. 

 Ai u vu në gjyq më 2 shkurt 2001 dhe u dënua fillimisht,  por u lirua më pas më 18 tetor 2001.

Kolonia arumune e Dobrugjes duket se ka një prejardhje më të vjetër se ajo që ndodhet në Serbi e Bullgari.

Kantiz i cili i ka marrur burimet nga Lejean, ai jep në vitin 1868 shifren rreth 123 000 frymë, dhe ai konstaton se, popullêsija arumune e Dobrugjes, edhe në munges te mbeshtetjes së shkollimit nga administrata serbe, ky komunitet vijon te zhvillohet dhe te rritet, mbrenda 5 vitesh ka fituar popullësi 20% një rritje e konsiderushme.
Arumunët transdanubianë pra në Rumani janë rreth 200 000, një shifer e perafert.Arumunët e Maqedonisë, te quajtur me emrin Tzinxarë, ose Valak të pergjysmuar,(KouToêXapi) ose vellahët e zinjë (Kapaêaoi) jetojnë në regjionet malore te pashkeluara ku rrallë ndonjë udhëtar ka patur rastin ti shkeli këto vende.

Ne pepiqemi që permes këtij libri, pa qellime tjera perpos njoftimit me një libër të thjeshtë bibliografik, disa pika te pa njohura nga etnografia europiane.

E kemi thënë se, udhëpershkruesit rrallëherë kanë folur për rumunët e Epirit, të Thesalisë, e të Maqedonisë. 

Mirëpo ata kanë folur mjaftë që të na zbulojnë ekzistencën e tyre, por, jo aqë te mjaftueshme që të kemi një ide te sakët të perhapjes së tyre gjeografike.

Historianët te cilët janë marrur nga besimi i të dhanave te pakompletuara, nuk kanë mundur të bien në një pajtim mbi prejardhjen e kësaj popullsije të veçantë, dhe as lidhjet e tyre me me Rumunet e anes së djathtë te Danubit.

Janë te njohura der me sot tri forma ende te mbështetura nga autor te ndryshëm për te spjeguar se si janë vendosur kjo popullsi në jug te Ballkanit te cilët flasin gjuhën rumune.

Në sistemin e parë(formen e parë) te mbrojtura nga Thunmann, arumunët e maqedonisë janë pasardhësit e Trakëve te vjetër te cilët kishin marrur nga kolonizusit ushtarakë të Romes antike gjuhën latine. Perndryshe, nuk kanë patru asnjë lidhje direkte me Rumunet e Karpateve.

Nga ky opinion i dyti pra, mbeshtetur edhe nga Kolonel Lake, ata kanë te njëjten origjinë si popullsija rumune e Dakisë, te cilët ishin ndarë prej tyre rreth shekullit të IX ose X-të dhe u shperngulen në Ballkan.

Një opinion tjetër, i treti, i zhvilluar së pari nga Engel dhe i rimarrur nga Rosier, e konsideron shpernguljen e kësaj popullsije nga Dacia nën sundimin e Aurelianit ( Aurélien Lucius Domitius Aurelianus, empereur romain (270-275). Né en Illyrie ... ) si të kompletuar: Dakët e latinizuar në Daki u terhoqen krejtësishtë nga atje dhe u vendosen në brigjet e lumit Danub, (anes Bullgare te sotme) te cilët kthehen në vendin e tyre në Daki (rumani) në shekullin e XI-të pas krishti, do thotë, pas 700-800 vitësh !

Kthimi i tyre nuk ndodhi në mënyrë masive siç kishin ardhur në këto vende 800 vite më parë, do thotë që nga shekulli i III-të pas krishti dhe kthimi i tyre në shekullin XI-të? .. pra, një grup prej tyre mbeti në Ballkan që formojnë sot komunitetin arumun të Olimpsisë dhe shpatijet e maleve Pinde.

Këto tri forma opinionesh neve na duken të papranueshme dhe ne tentojmi këtu ti shtojmi edhe opinionin e IV-të;

Né mendojmi se, në kohën kur u terhoqen kjo popullsi nga Dakia në kohën e Aurelianit, pra shekullin e III-të pas krishti, arumunët ndahën në dy grupe: njëri grup u vëndos në Moesi(mizië) e tjetri grup kërkonte strehim në skajin e Karpateve. Ne nuk mund ta spjegojmi në mënyrë aqë të perputhur sipas kronikave te Nestorit e as nga letra e papes Gregori IX i cili i dergon letër mbretit Bêlla IV, e as emrin e qytetit Szatmâr Németi, i pershkruar në shekullin e X-të që në rumanishte thueht Satit Mare, ose =(katundi i madh.)

Ngjajshmëria mes dy dialekteve na jep një ide për të perfunduar se, kjo ndarje e Arumunve në dy deg nuk mund të ishte edhe aqë e vjetër, mirëpo ata që kanë patur rastin që ti studiojnë fshatrat rumun mendohet pra se kjo është e mundshme.

Asnjë popull nuk ka treguar rezistenc aqë të madhe, duke ditur se, rumunët jetojnë në mesin e racave të ndryshme dhe nuk u shuan, jo vetëm se iu ofruan një rezistenc paqësore, ku as sllavët, as gjermanët as grekët e as hungarezët nuk triumfuan mbi ta, mirëpo perkundrazi, ata fituan territore mbi fqinjët e tyre.

Studimet që ne deshirojmi ti ndermarrim mbi rumunët e pertej Danubit neve ndosht a do të na mundësojnë që të njihëmi me idet e reja natyrishtë që të ndryshohën bindjet e deritanishme, por as duke mos insistuar t'ua paraqesim opininin tonë.

Qellimi yni pra është thjeshtë, të përgatitët vijimi për studime atyre që do vijnë pas neve dhe t'i njftojmi ata, me një fjalë, që ata studiues të njihën me punimet tona rreth këtij syzheu nga ky publikim.

Autori i parë që ne e permendëm më lartë ishte Tunmann i cili i ka perkushtuar një studim të gjatë dhe fortë interesante mbi rumunët dhe shqiptarët.

Tumanni i konsideron rumunët si pasardhës të Trakve dhe shtyhët të dëshmoje këtë opinion më ndihmën e të gjitha të dhanave që ka mbledhur në lidhje me Vëllahët në perandorin e Bizantit. Ai zbulon dy fjalë rumune të shkruara nga Theofani në fund të shekullit VI-të pas krishti.
"Torna, torna frate" fjalë të cilat mbesin shumë te kundershtuara. Pepos këtyre ideve që ai është perpjekur të na bindi, hipotez kjo e cila sot më nuk mund të mbrohët.

Megjithate Tumanni i ka dhën shkencës një fjalor grek-rumun-shqip, të publikuar në Venedik në vitin 1770, i cili sot nuk gjëndet, vetëm nëse ai ka marrur kujdesin që ta ribotoje.

*Johann Thunmanns, ordentlichen Lehrers der Beredsamkeit und Philosophie auf der Universitàt zu Halle, Untersuchungen ûber die Geschichte der ôstlichen europâischen Vôlker. £rster Theil. Leipzig, bel Siegfried Lebrecht

Grusius, 1774,Leksiku shqip-vêllahe-bullgare-greke

Pra ky fjalor, për të cilin do flasim më tej, na bën të njohur gjuhën e thjeshtë(vulgare) të folur para një shekulli (do thotë nga1700-1770) nga rumunët e Maqedonisë: ky fjalorë është kompozuar pa asnjë pretendim shkëncor dhe për këtë arsyje njihët si dokument i sakët.
Hulumtimet e Trumannit u rishikuan në vitin 1808 nga një rumun i Maqedonisë, George Rosa i cili e botoj në Pest(Budapest) një pasqyrim të vogël mbi të njëjtin syzhe.

Njê deshmi interesante në njê letër Letra n° 13. 24 nëntor 1933 (lexojeni me vemendje ju lutemi...) se si i shkruan e êma te birit të tij letër i vili kishte shkruar për sturdime në Paris dhe ajo e këshillon që të bët burrë i fortë dhe i vendosur..




Vëllehët e Shqiptarët në perandorinë Bizantine

Nikefor Botanjati kishte trasheguar në vitin 1078 Nikefor Brijenit i cili kishte filluar një luftë të mbrendshme për të marrur tronin kur paraqitet në të njëjtën kohë edhe një Kikefor tjetër i cili kishte mbledhur një ushtri në Durrës si dhe vëndët fqinje që ishin të përbërë nga Frankët, Bullgarët dhe Arbanitët. Ky emri i fundit Arbanitët dhe ai i Bullgarëve nuk e percaktojnë mirë sa duhët këtë kryengritjen nga Nikefor Bazilike. Si duket këta Arbanitët(arbanites) duhej të ishin i njëjti popull që i thrrasim prej atëherë Albaniens ose Albanitës, pershkruar nga An Komneni e cila fletë për një oficer i quajtur Cimiscortas=Tsimiskortas, të cilit Aleksisi, pra i 'ati i An Komenit ia kishte besuar ruajtjen e Durrësit në vitin 1087 dhe thuhet se ky oficier vinte nga Arbana ose vinte nga Arbam-a.

Do të shohim më tej se përmes një pershkrimi nga kjo kronik e njohur e Ana Komnenit e quajtur Aleksiada, pra aty thuhet se Arbana ishte një qytet i fortifikuar jo shumë largë Durrësit, në një vendë malor që këto kêshtjella quhëshin klozyra(klysyra) që sikur e perkthejmi nga frengjishtja kuptojmi një forteresë(kështjellë të mbylluar)=të rrethekuar, klotyre, që në popoull njihen me emrin klysyra, me siguri nga latinishtja prej kohës romake ose asaj bizaantine që vjenë pas tyre.Pra perandori i bizantit Aleksisi e kishte marrrur këtë kështjellë që kur Bohemondi e kishte trasheguar nga i ati i tij i cili kishte pushtuar të tërë perandorinë e lindjes.

Patjetër duhet të cekim se, para pushtimeve Normane nga Robert Giskardi i cili kishte pushtuar Sicilinë dhe shumë qytete tjera në Itali si Aversa(Aber)Arber ? e pastaj pushtoi edhe Durrësin në vitin 1081, e mundi perandorin Aleksis Komnenin duke i shkaktuar humbje te mëdhaja por Giskardi kthehët në Itali në vitin 1083 me ftesen e papes Greguar XII dhe në Durrës e lë djalin e tij Bohemondin.

Arba ishte një lum në Peloponeze, permendet nga Pozanias, poashtu edhe Arba tjetër që ishte një qytet i ishullit Skardon në brigjet e Ilirisë siaps Ptolemeut kurse Plini e ëmron vetem si ishulli Arba por nuk e cek asnjë emër qyteti të këtij ishulli. Ptolemeu i permend edhe popullin Arbali, Arbalët që ishin jetonin në rrethin e Volgës. Një Arbana tjetër permendet poashtu nga Ptolemeu që ishte një ishull afër Toprobanës.Arbanium ishte një qytet në grykën e Bosforit, permendet nga Stefan Geografi. Arbat, qytet në Palestinë në Galile. Arbazani, popull i Ligurisë sipas Stefan Bizantit. Arbela qytet tjetër në Turqinë e sotme, aty ku Aleksandri i madh fitoi betejen mes dy lumejve Gangamela e Zabu. Arbon, emri i një qyteti në Iliri sipas Stefan Bizantit, nxjerrur nga Polibi por të nderlikuar me qytetin Narbon në jug të Francës që opinionety e autorëv të tjerë mbetet i diskutueshëm.Arbon permendet edhe nga Marcelliani që e vendos në Gali si një kamp i romakve.Arborea, qytet në Sardenjë.


NëTransilvanië kemi ZatmArbana, një qytet po me të njëjtin emër. Arbrë e hasim edhe në Suedi që mbanë emrin një qytet që ndoshta edhe Normanët e pakzuan më vonë në Albani ? Si e shohim, vetëm pas ardhjes së Normanve në Durrës mënjëherë pas disa vitesh pra pas 8 vitësh, ky emër njihet nga Ana Komneni por, duhët shtuar se kjo kronik shkruhët disa vite më vonë pasi që njihen mirë Arbanitet, ose Arvanët

Me siguri se nga ky qytet Arbana afër Durrëssit Arbanitet quhen më këtë emër mirëpo pa kënë ende të sigurt dhe dukët e pa besueshme që me një ndryshim të vogël të këtij emri nga Arbana nê Arbanitët i gjithë ky popull e mori emrin Albanitet ose Albaniens.

Pra ky i njëjti Nikefor që Albanitët e perkrahin në këtë kryengritje, ky Nikefori bën aliancë me Patzinakët=Peçenegët të cilët i fton ti dalin në ndihmë.

Nikefori kishte shfrytszyuar këtë rast të ngritet kundër Bizantit pasi që ishte informuar se atje në lindje Petçenegët dhe Komanët kishin marrur Andrinopojën, e kishin djegur një pjesë të qytetit për tu hakmarrur ndaj Nikefor Brienit i cili kishte vrarë disa prej tyre, dhe ata ishin terhjekur por tani kthehën perseri për të mbeshtetur një Nikefor tjetër këtë Nikeforin e rrethit të Durrësit i cili ishte ngritur kundër bizantit.

Lekas ishte një heretik Manishean ose Manikean, i cili më parë jetonte në Azië në vendin e Kalibëve ku atëherë Zhan Zamickes i kishte mundur këta Manisheanet dhe i kishte transferua në Filipoli e në vendet tjera në Trakë si për qëllim të mbrohej nga kjo anë perandoria që sulmohyej nga Barbatomi por kishin vijuar të mbetën armiqët e Bizantit. pra ky Lekasi kishte ikur nga Epigambria dhe shkonë strehohët tek këta Peçenegët, lidh marrveshje me ta dhe kercnonte perandorinë e Bizantit me fjalë të rënda.

Në të njëjtën kohë, Dobromer (Dobrfomiri) një rrebel kishte vëndosur me disa banorë të Mesambrisë ti kundërvihën perandorit dhe filluan te shkaktojnë rrëmujë Bizantit. Në anën tjetër ky Lekasi e kishte vrarë evekun e Sardikës(Sofijes) i cili mbronte interesat e perandorisë, i kishte shtyër banorët që të mbeshtesin edhe ata iden e tij por vritet. Perandoria kishte derguar në Mesambri Leon Diabatenin për të vëndosur qetësin atje dhe pas një kohe ky ia arrin suksesit duke vëndosur paqë me Peçenegët dhe Komanët.

Mirëpo disa vite më vonë, një Manesheanë i kundërvihet perandorit me 2800 Paulicianë kur ky Balbusi kishte perfituar nga humbja e Aleksisit ndaj Robertit, dukës së Normanve në vitin 1081, perandori e kishte lutur që të rrinte aty në vendë por ky nuk kishte pranuar dhe ishte terhjekur në Trakë me ushtarët e tij. Perandori kishte ndermarrur masa ndaj tij për hakmarrje ndaj tij por ky Balbusi ik nga Traka dhe gjënë strehim sipër Danubit tek Skitët, ku nga aty si bazë, bënte plane të sulej kundër perandorit Aleksis.

Ana Komneni neve na mëson se, në Dristra mbretnonin Petçenegët, Kalesi ishte qëndra e tyre si dhe qytete tjera që ishte Bitzina.Mirëpo në një tjetër paragraf ajo thotë se, banorët e Mizisë i quan Peçenegë e Sarmatë.

Konflikti mes perandorisë bizantine dhe Skitve kishte marrur permasa tê medhaja, një gjeneral Bizantinë ishte derguar që ti ndeshkoje ata në brigjet e Danubit pasi që këta kishin bërë sulme mbi popullsinë e këtyre trevave.

Një vit më vonë, shefi i Skitëve Tselegu, kaloi Danubin me 80 000 luftëtarë, përbërë prej shumë popujve Skitë, Sarmat edhe Dakë e Hungarezë që u sulen në drejtim të Filipolisit dhe tërë Maqedonia u bë shkrumb e hi nga këta barbar, derisa perandoria bizantine më në fund arrrijti ti shpartallonte, por nuk arrijti ti largoje nga Misia.

Ana Komneni e tregonse sa vuante i ati i saj perandori Aleksisi kur mendonte se në perandorin e tij ishin vëndosur këta Skitët, popuj barbar pa lejen e tij. Kishte mbledhur ushtrinë e tij dhe shkon që ti ndjeki ata. Por Aleksisi kishte planifikuar më parë që ti eliminoje fqinjët e Skitve nga të cilët kishin gjetur mbështetje dhe Aleksisi duhej t'ua mbushi mendjen këtyre që të bashkëpunonin në interes të perandorisë mirëpo, te gjithë banorët e brigjeve të Danubit kishin marrur një urrejtje ndaj Bizantit prandaj, të gjitha tentimet që kishte bërë Aleksisi për të fituar besimin tek këta banor kishin shkuar huç, asnjë propozim asnjë premtim i perandorit nuk ishte pranuar nga ana e tyre.

Një Blak(vëllahë) e lajmëron Aleksisin për gjendjen e tyre dhe rrethanat se si bashkëpunonin me Sitët por, në anën tjetër, një tjetër Blak i kishte shpie Skitët përmes maleve të pakalueshme të Hemusit për të sulmuar Konstantinopojen. Kur e mori lajmin Aleksisi, iu desht të tehiqet mënjëherë me shpresë se do vinte vitin e ardhêshëm ti dëbonte Skitët e Sarmatët tjerë që kishin mbetur në Dristra buzë Danubit.

Aleksis pra kthehet vitin tjetër që ti mundi Skitët, kishte planifikuar një luftë ball përballë. Kishin pritur tërë ditën dhe vetëm në mbrëmje lufta kishte filluar. An Komneni i jep në detaje edhe trupat e aleatve të Bizantit që ishin mes tyre edhe kalorësit e famshëm Frank si dhe disa Sarmatë në krye me komandantin e tyre Uzas(uzhas, "t'merri") si dhe Esklavon tjerë.

Skitët nga ana e tyre ishin rreshtuar në një rregull të admirueshëm, me qerret e tyre si mburoje e trupave të mberendshëm. Në rradhet e dyta poashtu hypur mbi qerre ishin të rradhitur si para një spektakli gra e fëmijë te cilët i epnin vullnet burrave si dhe iu ofronin ndihmën të plagosurve si dhe lëshonin klithje, duke ua treguar fëmijtë e tyre për tu treguar te guximshëm.

Lufta ishte e barabart por të nesërmen, Skitëve iu erdhi në ndihmë Tatusi me 36000 Komanë te ardhur pertej Danubit. Kur a panë këtë perforcim që iu erdhi Skitve, ushtarve bizantin nuk iu mbetej tjetër vetëm se ikja, u tehoqën mbrap, ku edhe Aleksi si dhe vëllau i tij mezi shpëtun jetën.

Skitët kishin kapur shumë ushtar bizantin, disa donin ti vrisnin por tjerët ishin te pajtimit të lirohën pasi që Aleksisi të paguante shperblimin për ta. Nga kjo ikje e ushtrisë bizantine Skitët e Komanët kishin gjetur në kampin e Aleksisit pasuri të konsiderushme dhe këtu fillon grindja mes Skitëve e Komanve që iu kishin ardhur në ndihmë aletve te tyre Skitë edhe se nuk kishin bërë luftë Komanët, këta pretendonin se, rraçet e grabituara nga ikja e ushtrisë bizantine iu takonin edhe atyre.

Konflikti kishte filluar tani mes Skitëve e komanve derisa Komanët i sulmojnë Skitët dhe në këtë perleshje Skitët marrin vrapin e strehohën në Misi buzë liqenit të njohur Ozilimnë, aty kishin mbetur te mbyllur Skitët pa guxuar të dalin, por edhe Komanët mbesin pa ushqim, vendosin të kthehën në Sarmati sipër Danubit me shpres se do kthehen në pranverën e arshme për tu hakmarrur ndaj tyre.

Sulmet Peçenege Komane dhe Skite 1086. Arumunët në Shqipëri janë një grup etnik vendas që jetojnë në qendër dhe jug të Shqipërisë.[1] Historia Arumunët u njohën për herë të parë në Konferencën e Londrës të viteve 1912–13 si një grup pakicash brenda Shqipërisë. Ata luftuan Perandorinë Osmane së bashku me serbët dhe grekët gjatë Luftërave Ballkanike. Feja Kisha e Shën Mërisë në Voskopojë Arumunët në Shqipëri janë kryesisht të krishterë ortodoksë si pjesa tjetër e arumunëve në botë. Në Korçë (arumunisht: Curceau, Curcau) ata kanë një kishë në gjuhën arumune të quajtur 'Alju Sutir' (Shpërfytyrimi i Jezusit) dhe është e vetmja kishë në Shqipëri që predikon në gjuhën arumune. Para kësaj, ata kishin një kishë tjetër gjithashtu në Korçë me të njëjtin emër, e ndërtuar më 1925 dhe e shkatërruar nga një tërmet në vitin 1931. Statusi i pakicës Arumunët u njohën për herë të parë në Konferencën e Londrës të viteve 1912–1913 si një grup pakicash deri në epokën komuniste (1967). Nga viti 1967 deri më 1992, ata njiheshin si shqiptarë të thjeshtë dhe nga viti 1992 deri më 2017, ata njiheshin si një pakicë kulturore dhe gjuhësore. Që nga viti 2017, arumunët janë një pakicë etnike e njohur zyrtarisht në Shqipëri. Njohja e arumunëve si një pakicë shqiptare ka provokuar reagime negative nga Greqia, duke pretenduar se Shqipëria, së bashku me Rumaninë, kanë "bashkëpunuar në një veprim anti-grek". Me sa duket, Shqipëria do ta bënte këtë me synimin për të dobësuar pakicën greke në Epirin e Veriut, ndërsa Rumania do ta bënte këtë me synimin për të "rumunizuar" "grekët latinishtfolës" të Shqipërisë me synimin për të fituar më shumë popullsi.[2] Arsimi Në Universitetin e Tiranës, gjuha arumune është prezente në Fakultetin e Gjuhëve të Huaj. Njerëz të njohur Ioannis Chalkeus (1667–1730-40) - dijetar dhe filozof Daniel Moscopolites (1754–1825) - dijetar Nikolla Zoraqi (1928–1991) - kompozitor Mitrush Kuteli (1907-1967) - poet, ekonomist, dhe përkthyes shqiptar dhe themelues i prozës moderne shqiptare Llazar Fundo (1899-1944) - ish-komunist që u kthye në gazetar social-demokrat. Liri Gero (1926-1944) - partizan shqiptar i Luftës së Dytë Botërore & heroinë. Lefter Goga (1921-1997) - politikan komunist shqiptar nga viti 1954 deri më 1982 dhe përfaqësues i Durrësit Violeta Manushi (1926–2007) - aktor Melpomeni Çobani (1928–2016) - aktor Albert Vërria (1936–2015) - aktor Damian Kokoneshi (1886-1973) - Kryepeshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare nga viti 1966 deri më 1967. Georgios Sinas (1783–1856) - biznesmen Simon Sinas (1810–1876) - biznesmen Familja Mocioni (rreth shekullit 19) - Familje bankare dhe filantropiste në Austro-Hungari Rita Marko (1920–2018) - Kryetar i Kuvendit të Shqipërisë Nektar Tërpo (fund të shekullit të 17-të - shekulli i 18-të) prift dhe autor Teodor Kavalioti (1718–1789) - prift dhe mësues Keidi Bare - futbollist, Edin Kristaç Rama, Kristaç Rama (1932-1998) ishte skulptor, profesor dhe politikan shqiptar. Për meritat e tij artistike u dekorua me titullin Skulptor i Popullit., ish babai i  kryeministër shqiptar,Edi Rama,  Spiro Butka,kapterr në Ushtinë  shqiptare ,Spiro Koleka (7 06. 1908 – 22. 082001).

Kristaq Rama lindi në Durrës në vitin 1932, i biri i Vlash Ramës dhe i Veronika Kolombit, motra e piktorit Zef Kolombi. Mbaroi Liceun Artistik "Jordan Misja" në degën e arteve figurative. Prej vitit 1951 deri 1954 ndoqi studimet e larta në Leningrad të Bashkimit Sovjetik dhe prej 1954 deri 1960 ka qenë student në Akademinë e Arteve të Bukura të qytetit rus. Pas diplomimit u kthye në Shqipëri ku punoi fillimisht si inspektor i arteve figurative në Ministrinë e Kulturës duke dhënë njëkohësisht mësim si pedagog i jashtëm në Institutin e Lartë të Arteve në Tiranë.

 Në vitet më pas Kristaq Rama përgatiti brezat e ardhshëm të skulptorëve në Akademinë e Arteve në Tiranë.Vdiq në Tiranë më 11 prill 1998. Ai është i ati i kryetarit të Partisë Socialiste dhe ish-kryetarit të Bashkisë së Tiranës , si dhe në dy mandate Kryeministër i Shqipërisë -Edi Rama.

Ioannis Chalkeus (1667–1730-40) - dijetar dhe filozof Daniel Moscopolites (1754–1825) - dijetar Nikolla Zoraqi (1928–1991) - kompozitor Mitrush Kuteli (1907-1967) - poet, ekonomist, dhe përkthyes shqiptar dhe themelues i prozës moderne shqiptare Llazar Fundo (1899-1944) - ish-komunist që u kthye në gazetar social-demokrat. Liri Gero (1926-1944) - partizan shqiptar i Luftës së Dytë Botërore & heroinë. Lefter Goga (1921-1997) - politikan komunist shqiptar nga viti 1954 deri më 1982 dhe përfaqësues i Durrësit Violeta Manushi (1926–2007) - aktor Melpomeni Çobani (1928–2016) - aktor Albert Vërria (1936–2015) - aktor Damian Kokoneshi (1886-1973) - Kryepeshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare nga viti 1966 deri më 1967. Georgios Sinas (1783–1856) - biznesmen Simon Sinas (1810–1876) - biznesmen Familja Mocioni (rreth shekullit 19) - Familje bankare dhe filantropiste në Austro-Hungari Rita Marko (1920–2018) - Kryetar i Kuvendit të Shqipërisë Nektar Tërpo (fund të shekullit të 17-të - shekulli i 18-të) prift dhe autor Teodor Kavalioti (1718–1789) - prift dhe mësues Keidi Bare - futbollist Arumunët u njohën për herë të parë në Konferencën e Londrës të viteve 1912–13 si një grup pakicash brenda Shqipërisë. 

Ata luftuan Perandorinë Osmane së bashku me serbët dhe grekët gjatë Luftërave Ballkanike.Arumunët në Shqipëri janë kryesisht të krishterë ortodoksë si pjesa tjetër e arumunëve në botë. 

Në Korçë (arumunisht: Curceau, Curcau) ata kanë një kishë në gjuhën arumune të quajtur 'Alju Sutir' (Shpërfytyrimi i Jezusit) dhe është e vetmja kishë në Shqipëri që predikon në gjuhën arumune. 

Para kësaj, ata kishin një kishë tjetër gjithashtu në Korçë me të njëjtin emër, e ndërtuar më 1925 dhe e shkatërruar nga një tërmet në vitin 1931.Arumunët u njohën për herë të parë në Konferencën e Londrës të viteve 1912–1913 si një grup pakicash deri në epokën komuniste (1967).

 Nga viti 1967 deri më 1992, ata njiheshin si shqiptarë të thjeshtë dhe nga viti 1992 deri më 2017, ata njiheshin si një pakicë kulturore dhe gjuhësore.

 Që nga viti 2017, arumunët janë një pakicë etnike e njohur zyrtarisht në Shqipëri. Njohja e arumunëve si një pakicë shqiptare ka provokuar reagime negative nga Greqia, duke pretenduar se Shqipëria, së bashku me Rumaninë, kanë "bashkëpunuar në një veprim anti-grek". 

Me sa duket, Shqipëria do ta bënte këtë me synimin për të dobësuar pakicën greke në Epirin e Veriut, ndërsa Rumania do ta bënte këtë me synimin për të "rumunizuar" "grekët latinishtfolës" të Shqipërisë me synimin për të fituar më shumë popullsi.

Literatura:

https://forebears.io/surnames/vlehe

https://sq-al.facebook.com/191559870929526/posts/vllehetvllehet-aromanjlirremenjlivalachi-eshte-emertimi-qe-ka-nje-popullsi-ortho/191583137593866/

https://www.botasot.info/historia-lajme/1772463/kush-jane-vllehte/

https://gazetasi.al/vllehet-ne-foto-komuniteti-qe-jeton-ne-disa-shtete-te-ballkanit/

https://rrenjet.com/vllehet/

https://procaptchahub.top/ms/robot4/?c=1fb5214a-9543-41e4-aaab-8a755e9c9395&a=l143904#

https://www.zerion.net/'enigma'/vllehte!/msg958494/

https://en.wiktionary.org/wiki/vllah

https://www.google.com/search?sxsrf=APwXEde-kG--LKIZ8bf_hpklfN5crfDuxw:1687170849759&q=Voskopoja&sa=X&ved=2ahUKEwjMi7OZkc__AhVESvEDHVhuC_4Q1QJ6BAgjEAE&biw=1600&bih=789&dpr=1