…I trieshiani qё vinte nga Krajlnia e pavarur dhe e pamposhtur e Malёsisё, i denjё pёr katedrat mё shkencore tё Ballkanit dhe tё Europёs, pёrfundoi nё knetat e moçalet e komunizmit nё Shqipёri!
Nga fundi i vitit 1948, kur Enver Hoxha prishi dhe ndërpreu marrëdhëniet tejet miqësore me Jugosllavinë e Marshallit Josif Broz Tito, me të cilin ishte lidhur ngushtë që nga viti 1941, (kur ata e ndihmuan për krijimin e Partisë Komuniste dhe zgjedhjen e tij në krye të saj) dhe, gjithashtu, largimin e Beogradit nga Blloku i Lindjes që kontrollohej nga Moska, në drejtim të Shqipërisë filluan të vinin mjaft shtetas jugosllavë që e konsideronin veten besnikë të Stalinit dhe ishin kundër politikës së liderit të tyre të cilin e akuzonin si revizionist dhe “të shitur te borgjezia perëndimore”. Po në këtë kohë, krahas shtetasve jugosllavë, në drejtim të kufirit me Shqipërinë filluan të vinin ilegalisht edhe mjaft shtetas jugosllavë me kombësi shqiptare që banonin në viset e tyre të trevave shqiptare, si: Kosovë, Mali i Zi dhe Maqedoni, të cilët detyroheshin të largoheshin nga vatrat e tyre për shkak të klimës politike antishqiptare që po ndërmerrte regjimi titist pas prishjes së marrëdhënieve me Shqipërinë e vendet e Bllokut Lindor në përgjithësi. Ardhja e shqiptarëve të Jugosllavisë në Shqipëri filloj të bëhej me e dendur sidomos pas vitit 1955 kur Beogradi zyrtar dhe Ankaraja nënshkruan marrëveshjen tashmë të njohur, Tito-Bajar (Xhelal Bajar, presidenti i Turqisë në atë kohë), për shkëmbimin e ndërsjellët të shtesave të tyre. Kështu që në atë periudhë kohe e në vazhdim, deri nga fundi i viteve ’60-të, edhe për shkak të politikës antishqiptare dhe persekucionit e gjenocidit, që ndiqte ndaj tyre regjimi i Beogradit (i zbatuar nga Rankoviçi), nga Jugosllavia për në Shqipëri erdhën ilegalisht një numër i konsiderueshëm shqiptarësh, të cilët fillimisht u sistemuan nëpër disa kampe si ai i Llakatundit të Vlorës, etj. Në këto kampe, ata patën një jetë tejet të vështirë, duke punuar e jetuar njësoj si të internuarit e tjerë shqiptarë në fshatrat e Myzeqesë, si Savër, Shtyllas, Sheqëz, Bedat, Plug etj. Ndër ata shqiptarë të Kosovës, Malit të Zi e Maqedonisë që erdhën asokohe në Shqipëri, janë më të njohur disa prej tyre si: Gani Demiri Ratkoceri, Zef Gjeloshaj, Preloc Margilaj, Kapllan Resuli, Pashko Camaj, Esat Myftari, Sadri Ahmeti, Namik Luca, Ded Berisha, Hil Kamani, Selim Kelmendi, Shefqet Kelmendi, Estref Kelmendi, Agim Gjakova etj., shumica e të cilëve iu dha e drejta dhe ndoqën shkollat e larta në Tiranë, duke u diplomuar kryesisht në Fakultetin Filologjik. Por edhe pse ata fillimisht arritën që të integroheshin në atdheun e tyre amë, me ndonjë përjashtim të vogël, pjesa më e madhe e tyre u arrestuan dhe u dënuan me burgime të gjata, duke u akuzuar si agjentë të UDB-së etj.Preloc Margilaj autori I librit studimor “Iliret flasin shqip e shqiptaret flasin Ilirisht” disa vite i kaloi ne Fier.
Nё kopertinen e librit tё vet jepet njё biqgrafi e shkurtёr. Nuk eshte fort i njohur se ai rreshtohet nё anen e oxhaku tё tё mirёve, por vepra e tij i kalon kyfinjt e imagjinatёs sё injorances pushtetore te tё dy shteteve, shqiptare e malazeze, qё ia kanё venё cizmen e mohimit nё fyt fjalёs. U lind ne vitin 1954 nё fshatin triesh tё Malёsisё Madhe nё Mal te Zi. Katёr klaset e fillorёs i kreu nё qytezёn e Tuzit.Me pas pranohet pr studime tё metejshme nё Institutin e shkollёs tekniko-ushtarake nё Kragujevac. Nё tё njetёn kohe i del bursa pёr tё vazhduar studimet nё shkollёn e fёmijёve nё Danillovgrad ku kryen gjimnazin dhe njё vit nё Podgoricё. Pas shpёrthimit tё Luftёs sё Dytё Botёrore ka ndjekur gjimnazin nё Prishtinё.Aty e aktivizohet me Levizjen Nacional - Ҫlirimtare.Arrestohet dhe e dёrgojnё nё kampet e perqendrimit nё Prishtinё dhe mё pas interrnohet nё Gjermani, ku kalon nё disa kampe.Pas pёrfundimit tё luftёs dhe kthimit nё atdhe Preloci emёrohet zv komisar nё degёn e brёndёshme nё Prizren.Kthehet nё Malёsi dhe punon si mёsues.Mbraron studimet e larta pёr history-gjeografi nё vitin 1948. Nё vitin 1949 ёshtё drejtor i shkollёs fillore nё Tuz dhe anёtar i kёshillit arsimor pranё Ministrisё sё Arsimit nё Mal te Zi. Pёr shkak tё bindjeve tё tij, dashurisё pёr Shqipёrinё dhe pёr gjuhёn shqipe ai survehohet nga organet policore malazeze dhe duke e nuhatur situaten bashkё me gruan e tij kalon kufirin dhe kёrkojnё azil politik, i cili u miratohet nga qeveria shqiptare.
Ka qenё redactor i gazetёs “Za Slobodu” organ i emigracionit politik jugosllav nё Shqipёri.Bashkёshortja ka qenё gazetare nё “Radio Tirana” si spikere pёr emigracionin jugosllav qё nё ato vite kishin njё rubrikё tё veçantё. Internohen pёr 10 vite nё kampet e perqendrimit dhe sё fundi para se te ktheheshin nё Jugosllavi me 1971, ata jetuan nё qytetin e Fierit. Nё Shqipёri Preloci nuk iu nda shkollёs dhe dёshirёs pёr mё shumё dije. Kёshtu ai regjistrohet nё Universitetin e Tiranёs nё degёn filologji-histori, por nuk e perfundon pёr shkak tё internimit nё boten e baltёs dhe moçalёve komuniste..Ai e njihte mirё serbo-kroatishten, rusishten, itaishten, dhe pjesёrisht frengjishten, pёrveç shqipes qё e kishte gjuhёn e nёnёs dhe tё kombit. Pas largimit nga pushteti diktatorial i Enverit, zbulohet lista nё arshiven e policisё e likujdimeve fisike tё tё vellait dhe tre kushurinjёve tё Preloc Margiles, kёsaj figure nderi e lavdi tё gjuhesisё, shkences tё rrёnjёve tona ilire dhe patriotizmit shqiptar.
Moikom Zeqo shkruan impresionet e veta rredh librit tё autorit malёsor Preloc Margilaj."….Para disa muajsh, kur autori Preloc Margilaj ishte ende i gjallë, m'a dërgoi librin e tij, që nga qyteti i Podgoricës në Malin e Zi, ku jetonte ende.Ky libër i formatit të madh subjektonte motive shkencore me interes të veçantë. Vdekja e tij e papritur më la dhe mua një peng të dyfishtë: pengun që nuk e njoha dot drejtpërsëdrejti dhe pengun që nuk i dhashë vlerësimet e mia për këtë libër. Pjesërisht po i rikthej këtë peng duke i dhënë disa mendime për atë që mund t'a quaj veprën e tij testamentale, pikërisht për librin "Ilirët flasin shqip-shqiptarët flasin ilirisht" me 470 faqe të formatit të madh ka një karakter të rrafshit enciklopedik. Libri është rezultat i hulumtimeve të gjata në kohë dhe hapësirë, i këkimeve pasionante në histori.Margilaj me informim të mirëfilltë filologjik jep në këtë libër panorama të gjëra dhe të shumfishta.Libri i dedikohet lexuesve anonimë të Ballkanit me qëllim që të njohin pamjen e vërtetë të së kaluarës dhe në mënyrë të veçantë historinë e pashlyeshme të ilirëve. Siç është shprehur Herodoti "Pas hinduesve, thrakasit dhe ilirët janë populli më i madh dhe sikur të dinin të organizoheshin do të zotëronin mbarë botën". Ilirët padyshim që janë një popull parak ndër më kryesorët e botës së lashtë të Evropës. Samerst Frej është shprehur se "Popujt, të cilët kanë kaluar të parët nga epika parahistorike në atë historike në Perëndim, kanë qenë ilirët dhe në Lindje thrakët. - të organizuar në fise, si dhe me aristokracinë organizuar fisnore". Një dëshmi e pazakontë e Plinit thotë : "Ilirët e kanë krijuar të parët alfabetin dhe e kanë kaluar në Itali". Kështu ndeshim një paradoks kolosal të historisë së lashtë.Padyshim që Plini e ka ditur këtë të vërtetë dhe nuk e ka mohuar.Por sot në studimet historiografike dhe lingusitike është gati një postulat, gati një tabu, teza se ilirët nuk kanë lënë shkrimet e tyre. Çabej ka thënë dikur jo pa trishtim të sinqertë dhe pa dhimbje se "Ilirët nuk e patën një Homer të tyre"
...E verteta shkencore ёshtё nё mes. Kjo ekziston dhe nuk mund të mohohet.Këto që thashë më lart përbëjnë shtratin konceptual të librit të Margilajt. "Libri në fjalë nis me një hyrje të autorit si dhe me një vështrim recensional nga Prof. Nikollë Gj. Margilaj. Shpjegohet qartë në këto dy tekste se zhbirimi i së vërtetës së gjuhës ilire është një punë e palodhur dhe që i takon sidomos së ardhmes. Elementët onomastike, toponimet, horonimet, hidronimet, antroponimet, teonimet, kanë të bëjnë me etnogjenezën dhe janë tashmë një nomenklaturë gjuëhsore e pamohueshme. Nuk mund të ketë një histori të lashtësisë së Evropës pa nomeklaturën gjuhësore ilire, e cila mbijeton edhe në oazat paleodialektore, në format arkaike të morfologjisë por dhe në shumë elemente në kuptimin e sotëm semantologjik. Qytetërimi ilir është një qytetërim sui generis, i mbijetuar tek shqiptarët.I është nënshtruar asimilimit, deformimit, metamorfizmit, por pa e humbur origjinalitetin.Historia tragjike e popullit ilir është dhe histori e pushtimeve shekullore e homogjemizimeve kulturore dhe ndërfutjeve të pafundme të gjuhëve të tjera të kontinentit. Por nuk është arritur dot tek zbardhja e plotë as te shenja xero e gjithçkaje. Në këtë kuptim libri i Margilajt është kundër tezave nihiliste, që kanë marrë gati statusin e paragjykimeve të përjetshme kundër ilirëve.Libri është strukturuar më 9 kapituj.Kapitulli i I ka të bëjë me onomastikën, toponimet, horonimet, hidronimet dhe kuptimin e terminologjive të botës ilire në Ilirinë e Jugut, Dalmaci, të Ilirikumit bizantin etj. Kapitulli i II lidhet me andronimet ilire, emrat vetiakë, metamorfoën dhe disa çelsa etimologjikë të emrave karakteristikë të ilirëve.Kapitulli i III bazohet mbi rrënjët indevropiane të gjuhës ilire, pra ka të bëjë me raportet krahasimtare .Kapitulli i IV, merret me emrat e miteve dhe kulteve ilire, teonimet, me mitin pelazgjik mbi krijimin e botës dhe disa shpjegime të figurave mitologjike.Kapitulli i V, merret me toponimet ilire jashtë metropolit ilir.Kapitulli i VI i kushtohet lidhjeve iliro trake, që përbëjnë thelbin edhe të sekretit edhe të ngjizjes së shqiptarëve si një popull i gjallë dhe i veçantë i familjes indoevropiane. Kapitulli i VII merret me etimologjinë e emrave të fiseve të mëdha ilire dhe disa institucioneve etnografikë.Kapitulli i VIII studjon gjurmët e ilirëve në Itali, raportet e ndërsjellta të etruskëve me ilirët.Kapitulli i IX studjon qytetërimet e tjera të lashta dhe lashtësinë e pamohueshme të gjuhës shqipe.Në fund të librit është dhe një epilog, i cili ka karakter konkluziv".
Siç thote autori, teksti i kёtij libri ёshtё njё materie mё e permbledhur e njё jete tё etnoqenies sё popullit ilir, sintezё e historisё shpirtёrore, tё zhvillimit e tё sukseseve tё sё kaluares nё pёrgjithёsi. Libri mbёshtetet nё tё dhёna materiale, nё perfundimet e analizave semantike e etimologjike tё elementeve onomastike, toponimeve, oronimeve, fitogjeografike, zoogjeografike, hidronimeve, antroponimeve, etnonimeve, antropogjeografike,atmosferike e hidroferike etj. Gati i gjithё kompleksi i kulturёs ilire ka qenё i nёnshtruar asimilimit, deformimit e metamorfonizmit, duke humbur origjinalitetin e vet. Ndaj themi se drita qё hedh dija shkencore e Preloc Margilajt ёshtё me rreze tё forta qё e ngjallin kulturёn illire nga shtresat e trasha tё ёrrёta tё hedhura qёllimisht mbi te, politikisht, ushtarakisht dhe me studime fallso, sepse fitoret qytёrimi ilir nuk janё statike nё suazen e vet ombetare, ato bёhen jo vetёm pronё etnike, por shdёrrohen nё pronёsi tё popujve e nё pёrpjestime kohe e hapёsire. Alfabeti e shkrimi ilir bёhen matricё e alfabeteve e popujve mesdhёtarё e kontinentale…
Nё studimin e tij mirёfilli shkencor Margilaj sjell tё dhёna mbi toponimine e fjalёve nё disa shtete europinane dhe aziatike qё kanё rrёnjёn nga fjala ilire. Nё Greqi janё 107 tё tila e mё shumё si: “Atika”, krahinё nё veri te Athines (At-i, i atit). “Epirus” -(i epёrm)! “Aliveri” qytet ne Peleponez (Aliveri-ylberi). Nё Itali kemi 25 toponime ilire si: “Bari”, qytet nё (Bari-bariu). “Leqe” qytet vjen nga fjala “Leqe” – kthesё.“Lombadi” (lom-lum + i bardhё). Nё Bullgari 24 fjalё si: “Meadra” qytet (Medra-bimё medicionale). “Kom” lum (Kom – veshje nga leshi dhise ose i kalit). Vargmalet “Karparte” (karpё-shkёmb). Emr “Bukuresht” kryeqytet i Rumanisё, (i bukur ёshtё). Nё Hungari kemi kater fjalё ilire si: “Balton” liqen (baltё-balta) “Segedin” qytet nё lumin Tisa, vjen prej fisit “segetet” qё jetonin nё ato vise. Nё Bashkimin Sovjetik katёr me rrёnjё ilire.“Ural” vargmale (urё-a) “Sura” fluente e djathtё e lumit “Vollga” (sure-a, zalle). Franca 14-tё si: “Parisi” kryeqytet (i parё-i), “Gurdoni” qytet, (gure –i). Nё Britani 9-tё.“Britani” (bri – tane, nga fjala, brij-a).Kemi fjalen “Skandinavi” (ska + andej + navi) (“Ska mё rrugё, s’ka me navigim)”. Nё Afganistan “Guraidi” vendbanim vjen nga fjala ilire dhe shqipe “gur-i”. “Male” qytet nё Kaukaz nga fjala “male”. Fjala Afrikё nga ( a+frikё +a)et.
Mё shumё interes ёshtё kapitulli “Emrat e miteve dhe kulteve ilire-teonimet”, ku atori jep shpjegime tё argumetura. Nё kёte rast nuk e kemi qellim tё temes tonё tё ndalemi mё gjatё, mbasi kam objekt tё jap njё pasqyrё tё persekutimit tё mendjeve tё dijёs nё turrёn e druve tё regjimit komunist, pjesё e sё cilёs fatkёqёsisht ёshtё dhe Preloc Margilaj.
Nё recensionin e librit tё Prelocit, Prof. Nikollё Gj. Margilaj shkruan: “… Gurrё qё nuk ka tё sosur ёshtё historia jonё” Kjo me kujtohet kur lexova librin e Prelocit, i cili ёshtё njё enciklopedi e vogёl e vёrtetё e botёs sё madhe Iliro-shqiptare, sintezё e historisё shpirtёrore e Ilirisё….Autorit i intereson rrёnja semantike, qё sipas tё cilit gjuha shqipe e ka tё ruajtur bazёn, thelbin e pacenuar.Ajo ёshtё gjuhё aktive e pazhdukshme nga kohet e lashta deri nё ditёt e sotme.“Urdhёroni e me kundёrshtoni!”-thotё autori. Unё do tё pёrdor vetёm njё çelёs, gjuhёn e sotme shqipe. Ajo ёshtё vazhduese e drejtpёrdrejtё e ilirishtёs, pra iliret flasin shqip.Kultura ilire u shdёrrua nё pronё tё popujve dhe alfabeti ilir bёhet “mema” e alfabetёve tё popujve tё Mesdheut.Lindi dhe u zhvillua etika iliro-shqiptare Besa, betimi ashpёr, i pёrhershёm dhe granci e paprekshme tek ilirёt. Besa ёshtё nocion moral dhe jo religjioz. Kur krijuan mitologjinё ilirёt u quajtёn “hyjnorё” dhe mё vonё, ne, pasardhёsit e tyre na quajten “barbarё”. Njё vend tё rёndёsishёm nё veprёr zёnё fiset ilire qё kanё banuar nё Itali…Nё poemen e lashtё “Iliada” tё Homerit pёrmendёn dy fise ilire aleate tё trojanёve, kundёr invazioneve, siç janё: paionet dhe dardanёt. Nё vepren e Virgjilit paraqitet madhёrisht tablloja e mbёrritjes sё dardanёve nё afёrsi tё murёve tё Trojёs….E Enea thotё:
“O dritё e Dardanisё, ti shpresa
Mё e madhe se e trojanёve, pse u vonove?!”
Njё drite qё ndriçon 30 shekuj e nuk shuhet kurrё. E sot nё Kosovёn e lirё nёpёrmjet fjaleve tё legjёndarit Enea: “O dritё e Dardanise, ti je shpresa mё e ёmbёl e Trojanёve!”
No comments:
Post a Comment