Valerie Plesch
Mijëra gra u përdhunuan në Kosovë, ndërsa forcat serbe dhe etnike shqiptare luftuan për kontrollin e territorit dy dekada më parë.
Forcat e udhëheqësit serb Slobodan Milosheviq e përdornin përdhunimin si një mjet lufte – qëllimi i tyre ishte të shkatërronin nderin dhe identitetin e shqiptarëve, sipas studiuesve dhe aktivistëve. Është një strategji që ka funksionuar.
Edhe pse Kosova përfundimisht shpalli pavarësinë nga Serbia, lufta nuk mbaron për këto të mbijetuara që ende vuajnë në heshtje.
Turpi dhe stigma në shoqërinë konservatore të Kosovës parandalojnë të mbijetuarit e dhunës seksuale të flasin për sulmet. Shpesh ata mbështeten në mjekë dhe këshilltarë nga pak OJQ të Kosovës që punojnë në këtë fushë për të treguar historitë e tyre, në një përpjekje për të shëruar dhe për të ecur përpara me jetën e tyre. Disa, pasi kanë besuar në bashkëshortët e tyre, kanë rënë dakord të qëndrojnë të qetë; të tjerët mendojnë se nuk mund t’i ndajnë historitë e tyre edhe me të dashurit e tyre.
E diela e 24 marsit shënoi 20 vjetorin e fillimit të fushatës bombarduese 78-ditore të NATO-s për të hequr forcat e Millosheviqit nga Kosova. Shumica e krimeve të luftës – përfshirë përdhunimet – ndodhën midis marsit dhe qershorit të vitit 1999, pasi forcat serbe u hakmorën kundër popullatës shqiptare etnike në Kosovë. Burrat ishin gjithashtu subjekt i dhunës seksuale. Deri më sot, asnjë individ nuk është burgosur për përdhunim të kryer gjatë luftës.
Një 36 vjeçare u përdhunua gjatë kohës së luftës në pyll afër shtëpisë ku ajo u rrit në rajonin e Drenicës në Kosovën qendrore. Kjo e mbijetuar ishte 16 vjeçe kur u përdhunua nga tetë policë serbë në bodrumin e shtëpisë së një të afërmi në prill të vitit 1999. Pas përfundimit të luftës, kur ishte 17 vjeçe, ajo u martua me një burrë shumë më të vjetër se ajo. Burrin ia gjetën prindërit e saj, me shpresë se martesa do të lehtësonte vuajtjen e saj. Por kjo nuk e bëri.
Ajo ishte me padurim duke pritur lajme për statusin e aplikimit të saj për një pension të ri qeveritar të ofruar për të mbijetuarit e dhunës seksuale nga lufta. Pensioni i ri qeveritar prej 230 euro në muaj për pjesën tjetër të jetës së tyre (që është mesatarisht për pagën e një gruaje në vend), është pranuar mirë nga të mbijetuarit që jetojnë në varfëri të thellë dhe izolim.
Për t’u kualifikuar, ata duhet të japin detaje të sulmeve ndaj të tyre në një proces të gjatë aplikimi që kërkon prova për përdhunim, duke përfshirë shënimet mjekësore, shënimet e terapisë dhe dëshmitë e dëshmitarëve.
Është një proces i lodhshëm dhe i tmerrshëm për të mbijetuarit që ata duhet të përballen nëse dëshirojnë të njihen ligjërisht si një viktimë civile e luftës. Dhe madje edhe atëherë, jo të gjitha aplikacionet miratohen nga komisioni i verifikimit të Qeverisë. Që nga janari, 119 nga 911 kërkesa janë refuzuar dhe 190 janë aprovuar. Vetëm ata që u përdhunuan ndërmjet 27 shkurtit 1998 dhe 20 qershorit 1999, kanë të drejtë të aplikojnë për pension.
Në shkurt, kjo e mbijetuar mori lajmin se ajo do ta bënte atë përmes procesit të aplikimit, pothuajse një vit pas paraqitjes së kërkesës së saj.
“Është pothuajse si një ëndërr për mua. Nëse është, nuk dua të zgjohem. Unë kurrë nuk jam ndjerë më mirë. Edhe pse kurrë nuk mund ta harroj atë që unë [kalova] në atë kohë. Ky është një lajm i mirë dhe kjo do të na ndihmojë, sidomos fëmijët e mi”.
Sanije Salihu mban një foto të vajzës së saj, Vjollcës, e cila u përdhunua dhe u torturua gjatë luftës. Vjollca u zhduk një natë në vitin 1998 në qytetin e saj të Gjakovës në Kosovën perëndimore dhe u desh javë që nëna e saj të kuptonte se vajza e saj ishte dërguar në një spital në kryeqytetin serb, Beograd. Sanija e solli vajzën e saj të paralizuar në Kosovë dhe kujdesej për të derisa Vjollca vdiq nga plagët e saj, duke përfshirë një kordë kurrizore të dëmtuar, më 2006. Më poshtë, Sanija mban një fotografi të vajzës së saj para luftës.
Dy motra që u përdhunuan në të njëjtën kohë gjatë luftës i mbajnë dorën njëra-tjetrës. Ato nuk kërkuan këshilla nga ndonjë OJQ dhe nuk i kanë thënë askujt për përdhunimin përveç burrave të tyre. Ndjenjat e turpit dhe stigmës parandalojnë shumë të mbijetuara që të mos flasin për sulmet e tyre, me frikën se reputacioni do t’iu shkatërrohej. Në disa raste, gratë dhe vajzat janë përjashtuar nga shtëpitë e tyre pasi familjet e kanë zbuluar se ato janë të përdhunuara.
Një e mbijetuar mban dorën e vajzës së saj adoleshente. Kjo e mbijetuar vendosi të tregojë historinë me vajzën e saj disa vjet më parë, pasi ajo nuk mund të mbajë më dhimbjen e mbajtjes sekret të përdhunimit.
Luli (emri i tij jo i vërtetë) është një burrë i mbijetuar i përdhunimit. Ai ka marrë trajtim dhe këshillim nga Qendra Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës në Prishtinë, ku edhe është fotografuar. Kjo OJQ është një nga katër në Kosovë që ndihmon të mbijetuarit e dhunës seksuale. Ai u përdhunua nga policët serbë kur ishte 21 vjeç. Pas përdhunimit, kur u kthye i gjakosur dhe i plagosur, ai i tha babait të tij se çfarë kishte ndodhur.
Përgjigja e babait të tij ishte: Nuk mund t’i them askujt, sepse nderi i familjes do të humbasë dhe ne do të duhet të largohemi nga ky vend. Luli u martua dhe pas disa vjetësh me gruan e tij, ai vendosi të tregonte historinë e tij me të. Ajo e la atë të nesërmen. Ai është rimartuar dhe ende nuk ia ka zbuluar të kaluarën e tij gruas së tij të dytë. Luli aplikoi gjithashtu për pensionin e ri qeveritar për të mbijetuarit, edhe pse e bëri këtë në fshehtësi.
Vasfije Krasniqi Goodman është e mbijetuara e parë e dhunës seksuale nga lufta e Kosovës, e cila ndau historinë e saj në televizion pa fshehur identitetin e saj. Tetorin e kaluar, ajo i tregoi një audience në Prishtinë se çfarë ndodhi me të gati 20 vjet më parë kur ajo u rrëmbye dhe u përdhunua nga një oficer i policisë serbe kur ishte vetëm 16 vjeç.
Biseda e saj u transmetua në nivel kombëtar në transmetuesin publik të Kosovës. Goodman tani jeton në Teksas me familjen dhe u kthye në atdheun e saj për të ndarë historinë e saj. Ajo vazhdon të tregojë historinë e saj rreth botës si pjesë e “Be My Voice”, një fushatë e nisur qershorin e kaluar në Ditën Ndërkombëtare për Eliminimin e Dhunës ndaj Grave nga Qendra Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës. Qëllimi i fushatës është ngritja e vetëdijes për luftimin e paragjykimeve dhe reduktimin e stigmës për të mbijetuarit e dhunës seksuale nga lufta. Goodman shpesh ndan një platformë me të mbijetuarit e tjerë të dhunës seksuale nga konflikte të ndryshme në mbarë botën.
Një e mbijetuar qëndron pranë dritares në shtëpinë e saj në një fshat në Kosovën perëndimore, pranë kufirit me Shqipërinë.
Presidentja e parë grua e Kosovës, Atifete Jahjaga, mban duart me një të mbijetuar të përdhunimit gjatë kohës së luftës gjatë një vizite në zyrën e OJQ-së Medica Gjakova në Prishtinë.
Mandati i Jahjagës, i cili përfundoi në 2016, ishte kyç në avancimin e njohjes së të mbijetuarave të dhunës seksuale si viktima civile të luftës, duke kërkuar më shumë mbështetje nga Qeveria dhe shoqëria. Sot, ajo vazhdon të mbështesë të mbijetuarit duke ndarë historitë e tyre në mbarë botën.
Të mbijetuarit marrin pjesë në një sesion të terapisë grupore me këshilltarët nga Medica Gjakova. Në shumë raste, të mbijetuarit duhet të udhëtojnë nga fshatrat e tyre të largëta në fshehtësi për të marrë terapi dhe për t’u takuar me të mbijetuarit e tjerë.
Autorja e këtij shkrimi, Valerie Plesch është gazetare e pavarur amerikane dhe fotografe e dokumentarëve e cila është e fokusuar në çështjet ndërkombëtare në vendet pas konfliktit dhe ato në tranzicion.
