Visar Zhiti lindi në Durrës (02.12.1952 )është një poet i njohur shqiptar . Visar Zhiti ishte bir i aktorit dhe poetit Hekuran Zhiti (1911-1989). Visar Zhiti u rrit në Lushnjë, ku ai përfundoi shkollën e mesme në vitin 1970.
Pas përfundimit të studimeve në Institutin e Lartë Pedagogjik në Shkodër (sot Universiteti Luigj Gurakuqi), ai filloi karrierën e tij të mësimdhënies në qytetin malor verior të Kukësit, duke demonstruar një interes në fillim në vjersha, disa nga të cilat u botuan në revistat letrare.
Në 1973, ai përgatiti për botim një përmbledhje, "Rapsodia e jetës së trëdafilave". Ishte koha e Plenumit të 4-t të KQ të Partisë së Punës (Partia Komuniste)në të cilin diktatori komunist Enver Hoxha filloi një fushatë të egër kundër të rinjve që pëlqenin kulturën perëndimore.
Babai i Zhitit kishte patur më parë një konflikt me autoritetet, dhe poeti i ri papritmas u bë një nga viktimat politike të diktaturës për të frikësur intelektualët shqiptarë.
Dorëshkrimi i përmbledhjes së tij të përmendur më sipër, që kishte qenë dorëzuar për botim në shtëpinë botuese Naim Frashëri, u konsiderua si një krijim me gabime të rënda ideologjike dhe që nxinte realitetin socialist. Ai u arrestua më datë 8 nëntor, 1979 në Kukës.
Mbasi u dënua në një gjyq qesharak në prill të vitit 1980 me trembëdhjetë vjet burg, ai u dërgua në burgun e Tiranës dhe më vonë transferohet në burgun famëkeq të Spaçit. Shumë nga të burgosurit që ishin me të në burg vdiqën nga keqtrajtimet, torturat dhe kequshqyerja ose pësuan çrregullime mendore.
Ai u lirua nga burgu në fillim të vitit 1987 dhe u "lejua" nga pushteti komunist për të punuar në një fabrikë të prodhimit të tullave në Lushnjë. Mbas rënies së diktaturës komuniste në vitin 1991, ai arriti të shkojë në Itali ku punuoi në Milano deri në 1992. Përmes një burse studimi nga Fondacioni Heinrich Boll, Zhiti shkoi në Gjermani në vitin 1993 dhe vitin e ardhshëm shkoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Pas kthimit të tij në Shqipëri, ai punoi si gazetar dhe u emërua kreu i ndërmarrjes botuese e cila kishte planifikuar të botonte librin e tij të parë.
Ai ka qenë i punësuar më vonë nga shërbimet administrative të parlamentit të ri shqiptar dhe në 1996 u zgjodh vetë në parlament. Mbas Realiteteve të zymta të politikës shqiptare, ai u tërhoq nga politika. Në vitin 1997 ai u emërua atashe kulturor në ambasadën shqiptare në Romë, ku ai qëndroi deri në vitin 1999.
Libri i tij i parë me poezi, "Kujtesa e ajrit" u botua në Tiranë në vitin 1993, i cili përfshnte disa poezi nga burgu. "Hedh njė kafkë te këmbët tuaja" u botua vitin e ardhshëm.
Ky vëllim përmbante të gjitha 100 poezitë të krijuara në burg në mes 1979 dhe 1987, të cilat kishin mbijetuar vetëm në kujtesën e tij. Vëllime të shumta pasuan, dhe ai është i njohur tani si një prej poetëve të mëdhenj shqiptare të shekullit të 20-të.
Ai ka shkruar edhe shumë tregime të shkurtëra, të mbledhura në dy vëllime, dhe ka përkthyer në gjuhën shqipe vepra nga Garcia Lorka dhe poeti italian Mario Luzi.
Kujtimet e tij nga burgu, "Rrugët e ferrit: burgologji" u botuan në Tiranë në vitin 2001. Në vitin 1991 atij iu dha çmimi italian për poezi "Leopardi d'oro" (Leopardi i artë), dhe në 1997 ai mori çmimin prestigjioz "Ada Negri".
Libri i tij i parë me poezi, "Kujtesa e ajrit" u botua në Tiranë në vitin 1993, i cili përfshinte disa poezi nga burgu. "Hedh një kafkë te këmbët tuaja" u botua vitin e ardhshëm. Ky vëllim përmbante të gjitha 100 poezitë të krijuara në burg në mes 1979 dhe 1987, të cilat kishin mbijetuar vetëm në kujtesën e tij. Vëllime të shumta pasuan, dhe ai është i njohur tani si një prej poetëve të mëdhenj shqiptare të shekullit të 20-të. Ai ka shkruar edhe shumë tregime të shkurtra, të mbledhura në dy vëllime, dhe ka përkthyer në gjuhën shqipe vepra nga Garcia Lorka dhe poeti italian Mario Luzi. Kujtimet e tij nga burgu, "Rrugët e ferrit : burgologji" u botuan në Tiranë në vitin 2001. Në vitin 1991 atij iu dha çmimi italian për poezi "Leopardi d'oro" (Leopardi i artë), dhe në 1997 ai mori çmimin prestigjioz "Ada Negri".
Listë e librave me poezi :
Kujtesa e ajrit (Tiranë: Lidhja e shkrimtarëve, 1993)
"Koha e krisur”, Tiranë, 1993
Hedh një kafkë te këmbët tuaja (Tiranë: Shtëpia Botuese Naim Frashëri, 1994)
Mbjellja e vetëtimave (Shkup: Flaka e vëllazërimit, 1994)
Dyert e gjalla (Tiranë: Eurorilindja, 1995)
Kohë e vrarë në sy (Prishtinë: Rilindja, 1997)
Si shkohet në Kosovë (Tiranë: Toena, 2000)
Rrugët e ferrit: burgologji(2001)
Ka shkruar edhe Pazari i Këpucarit.
Përkthyer në Gjuhën Agleze :
Condemned Apple (Molla e dënuar): Poezi të zgjedhura, përkthyer nga Robert Elsie (Los Angeles: Green Integer, 2005).
****
****
Djali i shkrimtarit tonë të madh -z. Visar Zhiti, ka humbur jetën në një aksident në autostradën Tiranë-Durrës me date 20-12-2014.
Atjon Visar Zhiti, ishte vetëm 19-vjeç ndërsa kishte pak ditë që ishte kthyer nga Milano, Itali, ku ndiqte studimet prej vitit 2013.
Sipas policisë, Atjon Visar Zhiti, është përplasur në hyrje të autostradës Tiranë-Durrës, (në pjesën ku po kryhen punime), me bordurën e trafikndarëses dhe pak minuta me vone ka gjetur vdekjen.
Mësohet se djali i poetit Visar Zhitit kishte kaluar disa orë në një ditëlindje dhe rreth orës 7 të mëngjesit së bashku me shokun e tij me motor po kthehej për në shtëpi.
I vogli, i bukuri, i dashuri Atjon…
Bir, i vogli im, i bukuri,
degë e gjelbër krahu yt, që më futet në ëndrra,
rritu sa më parë dhe qofsh fëmijë përherë…
E di ç’do të bëhem kur të rritem?… Bëhu ç’të duash, biri im,
por i dashur patjetër siç je, i bukur, i bukur siç je!
Ç’të të them, unë do mundohem të të hap rrugën të gjesh vetveten,
pa të të ngacmuar, por dhe ti mos ngacmo kënd.
Apo është e pamundur,
duhen ditur të gjitha, por nuk duhen bërë të gjitha.
Bëj vetëm mirë, bir, kjo është e mundur.
Pa shkelur mbi të tjerët dhe mos lër të të shkelin.
Edhe përsosmëria jote është e mundur, si gdhëndja,
hiq të tepërtat dhe jeta është e vetmja pasuri,
shërben për ëndrrën dhe ëndrra për jetën,
ndoshta janë e njëjta gjë.
Por, kur të ecësh, bir,
lër gjurmë që t’u ngjajnë atyre vizatimeve të zemrave që bën ti,
ec dhe ec dhe shto zemrat…
Dhe vizatoje ëndrrën tënde.
Bir, rritmë dhe mua, gëzimin tim sidomos, mendjen dhe shpirtin,
se ti je dhe ati im njëkohësisht,
dhe unë lutem fshehurazi për ty, pa më parë, në shqipen e vjetër “At’jon…”, ashtu siç ke dhe emrin.
Deti, bir. Më josh, është siç ka qenë, që kur u krijua bota,
i natyrshëm, po ato dallgë, po ajo mërmërimë e përjetëshme,
seç të thonë, dëgjoje, është një kumt ujrash i pambarim,
ashtu qofsh dhe ti në shpirt, i madh, pafund.
Nja dy peshkatarë zbritën nga varka afër dhe sollën peshkun e porsazënë. E shisnin.
U grumbulluan njerëz.
Një peshk lëvrinte ende mbi rërë,
ishte gjallë dhe ti, bir, i kërkove mamit që që të ta blinte.
Shpejt lekët ma, s’kishe durim, hape çantën. Dhe me ta marrë peshkun e gjallë,
me gojën të çare e të përgjakur nga grepi, vrapove drejt dallgëve dhe e hodhe
në det.
E pe tek ikte i lirë, pastaj u ktheve nga ne i qetësuar.
Unë pashë time shoqe në sy. Ajo më puthi lotët, që nuk i fsheha dot.
Fati i atij peshku… i ngjashëm me…
mbase … e jo vetëm…
Futja e Fjalorit te Gjuhes Shqipe ne burgun e Spaçit
Nga porta e pare
E kaluan ne te dyten
Neper nje udhe mbuluar me tela gjembash
………………..si kujtesa e krimit.
Ne porten e trete kishte vetem kthetra. Dhe e shfletuan
Se mos qe fshehur Brenda ndonje cope shprese a ngushellim,
…………………………………………qe ta mbytnin.
Kontrolluan ne kishte fjale te vizuara, per t’u gjetur qellimin
Dhe t’ia hiqnin. Se vizimet jane nerva, damare te gjakut.
Ne porten e katert e kontrolluan serish Fjalorin
E madh te Gjuhes Shqipe
……………sa nje arkivol foshnje. Dhe
nuk e di ne cilen porte u vendos qe t’ia jepnin te burgosurit
vepren. Ia kishin blere prinderit duke sjelle ushqime
………………………………………….me pak. Buka
te zevendesohet me fjale? Ca mish me foljet,
………………………mbiemrat me embelsirat?
Pasthirrma do apo cigare, apo kuptimet e dyta, prejardhjen,
Perdorimet, humbja, gjyqi, pse dhe keshtu,
C’deshe te thoshe, agjitacion
……………….dhe propagande kunder shtetit, neni 55, para-
grafi I, denohet, fjala, dhe erdhi Fjalori i Gjuhes Shqipe
ne burg,
……i bardhe, balleperballe me Kodin Penal,
………………….Abeli kunder Kainit.
U tronditem. Na kishte marre malli.
Iu mblodhem rretherrotull si Gurit Filozofal.
(Ne kishim mesuar te lexonim ne Ah-betare
…………………………………psheretimash!)
Gjuha eshte burre, kurse neve se pari na flet nena, se kush tha.
Feshferinin fletet e librit si fustanelle. Kerkonim fjalet e dashurise.
Ato, ato… A e di ti
………..qe shtojzovalle vjen nga urimi: shtona Zot valet ? Dhe
kushtrimi ka kuptimin: kush asht’ trim ! Ne guxojme
te themi: kemi frike ne ferr,
……………………….vdesim ne duart e nje tjetri
qe jemi po vete. Na rrahin te vdekur, thyhen
brinjet e verbit te fatit, nxihen si vendet e plageve,
fjale te zeza te gjuhes shqipe, te huazuara
…diktature… spiun… parti…
shtohen britmat, i bertasin te burgosurit qe
s’ben dot normen nen dhe, tek te vdekurit,
atij qe perkedhel kalin
……………si perendimin ateror te diellit,
……………qe lexon ne rresht horoskopin e syve.
Dhe e cojme dore me dore, c’kerkojme
Te gjejme aty, ngrohtesine e rrenjeve, limfen fjaleformuese,
Kuptimet e shumta si gjethnaje habie?
Fjalorin dikush e mbeshtjell me arnojce batanijeje
……………………………..si me kohen
ose mjegullat e pushtimeve barbare,
……………………………..dalin fjalet,
bashke me barin cajne dyshemene e ftohte,
i perkedhelim me duart plot plage, dhembja
Ngjyen fjalet, rimbushen fletet…
Ti e ke kete liber, pyet ofiCeri i sherbimit, pa ta shohim
Ç’ke fshehur?
C-ja si u be Ç? Cili ne cfare? Me c’prange? Njollat e gishtave
Bejne pis semantiken si te ishte sharje. Shperthejne ato si
Plumbat
………..mbi te burgosurin
…………………………….qe donte te arratisej,
perpelitet kumti i pergjakur dhe e perpin toka.
Dhembe te thyer, parashtesa, prapashtesa te flakura. Na i
Dogjen prape fjalet ne Çameri bashke me vatrat,
Mbush grushtet me hi amanetesh
………………………dhe i shperndaj neper varre.
I masakruan fjalet, na i keputen me dysh, gjysma tjeter
Eshte matane telave me gjemba, ne Kosove dhe une flas
Jerm, me lidheza te vdekura, s’kuptohem, nyje te helmuara.
Krim i madh mbi fjalet…
……………..si nje tren lufte
………………….qe can nje kope te bardhe delesh
dhe iken trembja e tyre, iken…
Nen ullinjte arbereshe
Pushojne tufat me kangjele te trishta.
………………….E mbajme Fjalorin me duart e zemres
si shpresen,
aq sa duam ta hame per ta bere palce te eshtrave tona
………………………………………te lodhura
per te mos mbetur te paqene.
Ti, Gjuha Jone,
Qe shpjegon dhe emra Perendish, lutju atyre te zbutet
Ndeshkimi,
Te bashkohen fjalet
………………….si buzet kur puthen. Fjalet jane njerez
………………dhe gjuha me shume se popull: gjithcka e gjalle
dhe qytetet e vdekura, netet e keshtjellave, zjarret,
udhet neper trupin e jetes nen yllesite e deshirave, portat,
kerkellima e tyre, varret, heshtja e eshtert,
klithmat – edhe te pemeve,
berthama e frutit, urite, porosite, shenjtet, urtite, zogjte dhe
shiu, ndergjegjja ne gur, deshmite e tokes, carjet
dhe dramat, te pthenat, rrenjet, magjite, torturat, liria
deri dhe veturat e dashurise, trenat, renkimet, djepat e rinj,
agullimat qe s’kane lindur ende,
……………………I presim te vijne bashke me femijet –
se belbezon foshnjerisht dhe agu fjalet e dites se pare
te krijimit te botes. Dhe ashtu behet…
Dhuratë Hyjnore
Ne fillim ishte puthja e dorës ne ëndërr-
hënë ndjellëse qe afrohet.
E pranuam fatin të vuajmë
magjishëm si hyjnoret.
Ti kërkon të më futesh brenda vetes
mua, tufanin e dëshiruar, që shkallmon
shkallë dhe ankthe,
pritje dhe dritare,
anët e trupit tënd
për t'i ribërë sërish prej drite të dritës.
Qysh të mbërrij nga fundi i barkut
te gjinjtë e tu, të diejt
që i shtrëngoj si fëmija dy zogj të artë,
të mos i ikin më të përralla drithëronjëse.
Zambakë të mëdhenj afshesh na mbështollën.
Pastaj mes mjegullave dehëse
të rënkimeve dhe psherëtimave
shoh si bie fytyra jote
nëpër humnera parajse,
bie dhe unë, s'te ndahem,i mbërthyer
pas teje me buzë, me të gjitha buzët e mia
nëpër lëkuren e shpirtit tënd,
qe u mbush me muzgje te vogla, blu.
Ah,të paskam kafshuar si mollën biblike.
(Dhembja është tejet e ëmbël.)
Ti je molla prej kohe
që s'mbaron.
Po klithmat e tua më vërsulen
si thika të paqena vezullimesh
me ornamente dhembjeje të argjendtë.
Në shpellën e mistereve
futa një si këmbë
(...)
dhe endem nëpër relievin e gjallë-
mish i shenjtë jetë.
Herë-herë galopojë me ty
si një kalores nëpër re,
ndërsa kapërcenim ylberin
u ça gjoksi i pelës dhe dolën trumba
pëllumbash
si pasione të papërmbajtura.
Rashë, u bëra varkë,
në detin tënd sërish e fut lopatën,
për të tjera drejtime e rreziqe të lumtura
nëpër
dallgët e tua të kurmit që përhapet,
he e mbart me qilima të befte fluturues,
e shtrij reve, pastaj
s'po duroje ti, fërgëllojë
nën
rr
ë
k
e
t
ë
e yjeve të
bardha,
të nxehta e të ftohta
që i derdha brenda teje
dhe u bëra ujëvarë e egër përjetësie.
Je gati të përmbytesh e tera
për të ridalë,
ishull i begatë pasurish frikë.
Avitesh për t'u
bashkuar me burrërinë time,
të madhe sa toka.
Unë jam gati të vdes
në kryqin prej mishi
që e dua për t'u ringjallur tek ti,
që edhe herë të tjera të bashkohemi të përflakur
si shigjeta që çan zemrën e një embleme
dashurie
në një mur të gjallë.
Jeton në syrin tënd
Siç duket
Unë jetoj brenda në syrin tënd.
Bashkohen qerpikët,
Vjen nata për mua,
E ngrohtë.
Gjumi im rrëzon rrobet si gjethet e mëdha.
Kur të treten, të mos të di gjë
Që jam ajo pemë në largësi.
Zogjtë ndërtuan një fole. Është zemra Ime.
Pastaj dhe një zemër tjetër
Me fijedritë
Dhe me kokrriza dheu si dhimbjen
Te krahët e mi e ndërtuan zogjtë.
E dija
Është zemra jote.
E pashë
Kur hape sytë dhe solle agimin tim.
Kam kaq kohë që jetoj në syrin tënd,
Dhe që të shplodh,
Dal herë pas herë shëtitje
Në formën e kulluar të lotëve.
Mbi një fotografi shkruaj një lutje Zotit
Mbi portretin tënd shkruaj një lutje zotit,
Balli i shndërroi fjalë në dritë mëngjesi.
Dy epitetet e vetullave
Dhe sytë e mëdhenj, sugjestionues,
Që unë të besoj se gjithnjë penat e botës
Mërmëritin lutjen blu
Të syve të tu.
Te buzët
Ngjalën fjalët e mia (si puthjet?)
Dhe thonë të vërtetën.
Ja lutja-liqen i vogël, dallgëzon
Dhe fytyra jote-mozaik
I gjallë nën ujë.
Vazhdimisht tradhtohet njeriu
Vazhdimisht tradhtohet njeriu,
nuk e kam fjalën për ditën e tij që befas
bëhet mbrëmje,
as për mbrëmjen e flokëve të tij
që zbardhet e bëhet ditë e heshtur pleqërie.
Tradhtohet njeriu
Se kam fjalën që dhe varri i tij vdes dhe emri
Shndërrohet në barë të kalbur harrese.
Por njeriu tradhtohet vazhdimisht nga njeriu.
Dhe kur gjysma ha gjysmën
S’bëhet më e tëra,
Më tha një plak që u plak burgjeve.
Zbathur shëtitët nëpër buzët tua
Zbathur,
Vetëm zbathur
Shëtitet nëpër buzët tua.
Këmbët mu mbushën
Me petale të kuqe puthjesh
Që më bien gjatë ecjes.
Dhe kështu u krijuan yjet
Në qiellin tonë prej toke.
