Nga Flori Bruqi : Cikël poetik nga HAVZI NELA (1934-1988)

Havzi Nela lindi më 20 shkurt 1934 në fshatin Kollovoz të rrethit të Kukësit. Ai mbaroi shkollën fillore dhe të mesme, ndërsa jetojnë në varfëri ekstreme. Qysh në shkollë të mesme u shfaqën kundërshtitë e tij të para ndaj padrejtësive të regjimit komunist.

Më pas ai filloi studimet në Institutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës (sot Universiteti Luigj Gurakuqi), por u përjashtua si element destruktiv për bindjet e tij. Pas shumë vështirësish, ai gjeti një punë si mësues në shkollën fillore të Planit të Bardhë, një fshat i vogël në rrethin e Matit.

 Ai u dëbua edhe nga ky fshat për shkak të aktivitetit të dyshimtë – u lexonte nxënësve poemat e tij. Më pas ai arriti të përfundojë Institutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës me korrespondencë.

Ai punoi si mësues në fshatra të ndryshme të tilla si Kruma, Lojma, dhe Shishtaveci deri në vitin 1967, kur ai u transferua në Topojan. Topojani ishte vendi ku filluan ngjarjet më dramatike të poetit dhe familjes së tij.

Havzi Nela kontrollohej vazhdimisht, u mor në paraburgim shumë herë, dhe kufizohej mbi llojin e punës që mund të bënte dhe se ku ai mund të jetonte. Pasi u lexoi nxënësve të tij poemën “Shko dallëndyshe” shkruar nga Filip Shiroka, Havzi Nela, me gruan e tij, Lavdie, rrezikuan jetët e tyre duke marrë rrugën për të kaluar kufirin në Kosovë më 26 prill, 1967.




 Ndërsa kalonte vijën kufitare, ai shkroi në një copë letre, “Lamtumirë, atdhe i dashtun, po të la, por zemërplasun …” dhe e vendosi në degën e një peme lajthie që ta gjenin rojet e kufirit.

Një fat më tragjik do ta ndjekë atë në Kosovë. Ushtarët jugosllav i vunë në prangat Havzi Nelës dhe së bashku me gruan e tij, i burgosën në burgun e Prizrenit.

Më 6 maj, 1967, jugosllavët i kthyen Havziun dhe Lavdien në pikën kufitare të Morinës, në këmbim të atdhetarëve shqiptarë nga Kosova që qeveria komuniste e Enver Hoxhës ia dorëzonte policisë sekrete jugosllave, UDB.

Më 22 maj, 1967, poeti u dënua me pesëmbëdhjetë vjet burg për kalimin në Kosovë. E gjithë pasuria e tij u konfiskua. Gruaja e tij u dënua me dhjetë vjet burg. Poeti kurrë nuk u pajtua me diktaturën dhe marionetat e tij në burgje.

Më 8 gusht, 1975, atij iu shtuan edhe tetë vjet në burg, sepse konsiderohej një armik i zjarrtë i Partisë dhe popullit. Më 19 dhjetor, 1986, ai u lejua tën dalë nga burgu, por vetëm për një kohë të shkurtër. Më pak se një vit më vonë, më 12 tetor, 1987, ai u arrestua dhe u dërgoi internua në fshatin Arrën. Më 24 qershor 1988, Gjykata e Lartë e Shqipërisë të përbërë nga gjyqtarët komunist Fehmi Abdiu, Vili Robo dhe Fatmira Laskaj e hodhi poshtë kërkesën Lavdie Nelës kundër dënimit burrit të saj me vdekje.

Gjykata vendosi që Havzi Nela të dënohej me varje. Miratimi përfundimtar i dënimit me vdekje nga Kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Ramiz Alia, çoi në ekzekutimin Havzi Nelës.

Më 10 gusht 1988, në orën 02:00 të mëngjesit, ai u ekzekutua me varje në mes të qytetit të Kukësit.

Pasi u ekspozua gjatë gjithë ditës më 10 gusht, 1988, në mesnatë terroristët komunistë e morën trupin e tij dhe e futën atë vertikalisht në një vrimë të krijuar nga heqja e një shtyllë druri. Ai ishte i privuar nga mundësia për tu shtrirë si të gjithë të vdekurit. Ai qëndroi në këmbët e tij për pesë vjet dhe dhjetë ditë, deri më 20 gusht 1993. Pas përpjekjeve të shumta nga qeveria demokratike e Shqipërisë, kjo ishte dita që u bë e mundur që të gjendej vendi, i mbuluar me gurë dhe shkurre pranë fshatit Kolsh, dy kilometra larg nga Kukësi. Me dekretin presidencial të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Sali Berisha, Havzi Nelës i është dhënë titulli “Dëshmor i Demokracisë.”

Në përkujtimin e 75 vjetorit të lindjes së Havzi Nelës shkrimtari i shquar Ismail Kadare shkruante: “Poeti Havzi Nela është një këmbanë që ende bije për shoqërinë shqiptare. Të mos e dëgjosh këtë këmbanë do të thotë të vazhdosh të shkelësh me këmbë lirinë e Shqipërisë“.

Cikël poetik nga HAVZI NELA (1934-1988)

KUR TË VDES

Kur të mësoni se kam vdekë,

Kur të thoni: “Ndjesë pastë!”

A e dini se çfarë kam hjekë

Unë, poeti zemërzjarrtë?

Kur të pyesni: “Ku e ka vorrin?”

Kur t’kërkoni me ma gjetë.

Thoni: ” Ai urreu mizorin”.

Thoni: “Dheu s’ka me e tretë”.

Thoni: “Ai e deshi jetën,

Jeta n’vuetje e dërmoi”.

Thoni se ka mbrojtë të drejtën,

Grusht tiranësh nuk duroi.

Thoni: “Desh, kërkoi lirinë,

Si skifter në fluturim,

Provoi prangat, t’errtë qelinë,

Për të mjerët lëshoi kushtrim”.

Thoni: “Dritë ai kërkoi,

E vetë drië nuk pa me sy”

Thoni: “Për njerzinë këndoi,

E peër vete mbajti zi”.

Thoni se e qërroi terri

Thoni: “Dielli nuk u ngrohu”.

Thoni se e trishtoi tmerri

E të shtypunit i tha: “Çohu!”

Kur te vije, te çelë pranvera,

Kur bilbili nis me kendue.

Mbi vorr tim me gur’e ferra,

Nji tufe lule me ma leshue.

Prekni vorrin, mos ngurroni,

Kush ka lindë, ai ka me vdekë,

Veten ju kur ta ngushëlloni,

Thoni: “Gjallë kurkush s’ka mbetë!”

—

MA MIRË LE T’I MBYLLI SYTË!

Ma mirë le t’i mbylli sytë

Ma mirë zemra le t’pushojë

Ma mirë mos me pa ma dritë

Kur harbuti t’më sundojë!

Ma mirë nga kjo botë të ndahem

Ma mirë krimbat le t’më hanë

Ma mirë gur e dhé të bahem

Kur i ligu nis më shanë!

Ma mirë plis, lëndin’ a fush’

Ma mirë bar, kullotë bagëtie,

Ma mirë mos me m’njohë kërkush

Kur zuzarin kam mbi krye!

Ma mirë bota le të thonë:

“Vdiq i mjeri, shkoi me nder!”

Se i rrëzuem përgjithmonë

Me më shkelë nji derr beter!

Burrel, 1977

—

Dit’ e netë i mbyllun, si zogu n’kuvli,

Për shtroje e mbloje me tri batani!

Batani të vjetra, as njena as tjetra,

Gjith pluhun e llum, janë ma trash se letra.

Kur vjen orë e gjumit, kur shtrihem me fjetë,

Mendja m’arratiset, shpërndahet si retë,

Po merr fushat, malet, ikën, më le mu t’zinë

Fluturon e s’ndalet, s’e duron robëninë.

Sa n’nji krah, në tjetrin, ikë nata, kalon,

Mpi e fort ligështue, polici më zgjon!

Lind nji ditë e re, krejt si ditët e tjera,

Unë shpend i ngujuem, pres të hapet dera.

Ah, kjo derë e randë, kjo qeli kobare!

Ma cfilitin trupin, zemra s’ndihet fare;

Me durim përgjoj kur do t’ma hapin derën,

Po e pres lirinë si zogu pranverën!

PO, O NANË, PO

Po, o nanë, po,

N’emën të ligjit jam arrestue,

E duert m’i kthyen prapa policët e zi,

N’hekur me tutjus m’i kanë ngujue!

Me gazin 69 u pamë sy ndër sy,

Si me keqardhje m’u ba se më vështroi,

E kur lëshova kambën mbrenda me hy,

M’u ba se psherëtiu, m’u ba se rënkoi!

Ndoshta e ndjeu veten fajtor,

Pse erdhi e më mori përsëri!

Ndoshta i gjori ishte lodhë,

Gjithkah n’udhtim nëpër Shqipni.

Gjithkund tue shkue nëpër atdhe,

Sa djem nanash kështu po i merr!

Si nji kuçedër në “Shqipnin’ e re”

Emni i tij ka futun tmerr!

Ti mos u druej, o Nana ime,

Sido të bahet jam pa faj,

Qëndro malsore, mbahu trime,

Mos e mbyll jetën me vaj!

Djali yt s’ka me t’turpnue,

Gjinin tand s’do ta tradhtojë,

Shqiptar i ndershëm ka me qëndrue,

Po prehnin tand do ta kërkojë.

Ka me dasht me t’pasun pranë,

Ta vështrosh, ta ledhatosh,

E nji fjalë t’ambël me ia thanë,

Plagët zemrës t’ia shërosh!

Pusho, mos qaj, o nanë e mjerë,

Ti me mue s’je kënaqun kurrë.

N’merak e mall ke qenë përherë,

Qysh i vogël dhe sot burrë!

Qysh nand’ vjeç m’ke nxjerrë prej shpie,

Jetim, pa babë, bukën me nxjerrë ;

M’shkule nga prehni prej vorfnie,

Vetë jam rritun derë më derë!

Tri ditë bashkë s’i bamë në votër,

Shtëpia jonë nuk qeshi kurrë ;

Kurrë s’u ulëm në nji sofër,

Kurrë, o Nana ime, kurrë!