Musa Ramadani më 1941 nga Gjilani, qysh si foshnje, bashkë me familjen, nga pushteti i atëhershëm, u deportua në Prizren, ku e kreu një pjesë të shkollimit fillor, për ta vazhduar atë (me të kthyer sërish) në Gjilan e në Viti. Në Gjilan e kreu edhe shkollimin e mesëm (Shkolla e Nxënësve në Ekonomi), ndërsa në Prizren – Shkollën e Lartë Pedagogjike, Dega e Letërsisë dhe Gjuhës. Që nga bangat e shkollimit të mesëm zu të merret me gazetari e letërsi, në mënyrë që, që nga viti 1965 e deri në mbyllje të saj pas vitit 2000, të punojë gazetar, redaktor në të përditshmen “Rilindja”.
Krijimtaria letrare-skenike dhe publicistike
Musa Ramadani është prezentuar në disa nga vëllimet, panoramat letrare e antologjitë, të përkthyera edhe në gjuhë tjera. Është laureat i një sërë Çmimesh. Talentin e tij prej krijuesi pluridimensional, e ka sprovuar edhe në krijimtarinë e fushave të tjera artistike. Është autor i një sërë tekstesh për këngë të lehta e të muzikës së tendencave moderne. Eshtë autor edhe i disa këngëve në frymën e zhanrit të muzikës së lehtë. Ndonëse pa ndonjë përgatitje paraprake muzikore, ka kompozuar këngë të cilat, madje në Manifesatimin më të madh muzikor të kohës “Akodret e Kosovës”, janë vlerësuar edhe me Çmimin e parë të Jurisë profesionale. Herë pas herë, është marrë e merret edhe me pikture. Madje një “kaptinë” e tërë e romanit të tij të fundit “Inamor:55”, është e “ilustruar” nga vetë punimet e autorit. Ramadani ka shkruar edhe humoreska, skeqe humoristike e shkrime satirike, me pseudonimin “Babloku”. Merret edhe me shkrime eseistike e kritikë teatrore, sikundër edhe me Udhëshkrime (nga Vjena e Parisi). Drama “Moisiu në unazën e Inflandit”, në sezonin 2003, u inskenua nga Teatri Kombëtar i Prishtinës, ndërkaq, drama “Ligatina” e Nebi Islamit, shkruar sipas motiveve të romanit homonim të Musa Ramadanit, në sezonin 2006, u inskenua në Teatrin Kombëtar të Gjilanit. Musa Ramadani punon me një përkushtim të madh, gjithnjë duke i qëndruar besnik frazës e vargut të latuar deri në përpikmëri, të një sintakse të kulluar shqipe, të një leksiku të begatshëm shprehjesh është cilësuar nga kritika letrare, siç është vepra “Ligatina”, sikundër edhe “Zezona” e një sërë tregimesh të përmbledhjeve të tij.
Çmimi “Beqir Musliu”
Çmimi letrar “Beqir Musliu”2006, iu nda Musa Ramadanit,poetit, prozatorit, publicistit, teatrologut të njohur të letrave shqipe, shpërblimi për vitin 2006.
Vepra letrare
| “Mëkatet e Adamit” (poezi), “Rilindja, 1969;
|“Thirravaje” (poezi), “Rilindja”, 1971;
|“Neurosis” (poezi), botim autorial, 1973;
| Romani pa kornizë”, “Bota e Re”, 1975;
|“Muzat nuk flejnë” (poezi), “Rilindja, 1976;
|“Fluroma” (tregime), “Rilindja”, 1978;
|“Zezona” (roman), “Rilindja”, 1978, “Faik Konica”(ribotim), 2003;
|“Fjala në skenë” (recensione për shfaqje teatrore), “Rilindja”,1080;
|“Alfabeti i neurozave” (poezi), “Flaka e Vëllaznimit”, 1983;
|“Ligatina” (roman), “Rilindja”, 1983;
|“Moisiu në unazën e Inflandit” (dramë), “Rilindja”, 1984;
|“Eugjenika e tri deteve” (poezi), “Rilindja”, 1986;
|“Satana ma vodhi gurin e urtisë” (tregime), “Rilindja”, 1987;
|“Nostalgji antike” (përzgjedhje e poezive) , “Rilindja, 1995;
|“Vrapuesja e Prizrenit” (roman), “Dukagjini”, 1997;
|“Antiprocesioni” (roman), “Buzuku”, 1997;
|“Inamor: 55” (roman), “Buzuku”, 2000.
|“ Mëkatet e Ha(E)vës, poezi, Pen/club, 2007, Prishtinë
|“Premiera shqiptare” (Recensione për dramën, shfaqjet), “Spektri”, Shkup 1996;
Përkthimet
|“Mariamna” – PärLagerkvist
|“Fillokteti” – Heiner Müler
|“Askushi” – Jezi Andzejevski
|“Shkretëtira e tatarëve” – Dino Buzzati
|“Legjenda per Araratin” – Yasar Kemal
|“Bufi i verbër” – Sadec Hedayat
|“Dhe nuk gjej vëlla më të mirë” – Maksud Ibrahimbekov
|“Humbella” – Mirko Kovac
|“Ditë pranvere” – Ciril Kosmac
|“Aromat, ari e temjani” – Slobodan Novak
|“Piramida e Emës” – Dubravka Ugrešić
|“Ogursëzi” – Nedzad Ibrisimovic
************
Musa Ramadani eshte nje krijues specifik, qe jeton ne boten e tij te veçante, i rrethuar me dashurine per Kafken, Aleksander Moisiun dhe Veroniken. Ndoshta ka edhe ndonje dashuri tjeter enigmatike, por ende nuk e ka zbuluar
Musa Ramadani i takon rangut te krijuesve te medhenj te letersise sone, i cili me shkrimet e tij ka arritur ta ndertoje individualitetin e vet. I takon brezit te shkrimtareve, te cilet kane lene gjurme ne letersine tone bashkekohore. I lindur ne vitet e erreta te Luftes se Dyte Boterore, i shkolluar ne kohet konfuze te mbreterise se sistemit tjeter ku beheshin diferencime, burgosje, vrasje e shperngulje masive, Musa Ramadani ne heshtje futej ne boten magjike te librit ku gjente ngushellim per vuajtjet qe perjetonte populli i tij. Ne boten magjike te librave, Musa Ramadani lundronte ne aventurat e personazheve te romaneve duke shetitur vende perrallore, duke kaluar neper beteja e luftera nga me te ndryshmet per t’u ndalur ne dashurine qe perjetonte heroi me te dashuren.
Ndryshe nga te tjeret ne shkrime
Bukuria ishte ajo qe Musa Ramadanin e kishte futur ne kthetrat e dashurise. Po ç’ishin kthetrat dhe pse thuhej kthetrat te dashurise, mendonte ne vete i riu per ç’gje kishte krijuar opinionin e tij qe ato i konsideronte si nje lloji pelhure e mendafshte e dashurise. Kjo pelhure e mendafshte dashurie ngadale te perkedhelte e te mbeshtillte jo trupin, por shpirtin ku individi ndjente kenaqesine dhe lumturine e jetes. Kthetrat i quante si diçka roberuese, shkaterruese e pelhura e mendafshte ishte me perkedhelese, me afer shpirtit. Per kete ndoshta mendimi i tij ishte krejt gabim, por Musa Ramadani kishte filluar te futej ne nje bote ku tjeret nuk mund te hynin. Ishte bota e tij qe e kishte fituar nga leximet e autoreve te njohur boterore dhe kete bote imagjinative nuk donte ta nderronte me askend. E pse ta nderronte? Me çka ta nderronte? Ne boten reale dukej varferia e vuajtjet e perhershme te bashkefshatareve te cileve nuk mund t’u ndihmonte veçse t’i ftonte t’i bashkengjiteshin botes magjike te librit. Si mund t’u ndihmonte te tjereve kur per vete kishte gjetur strehimin shpirteror qe nuk mund t’ia ndalonte e as merrte askush. Ne libra zbulonte autore ne ze qe ua percillte zhvillimet e jetes se personazheve dhe natyrisht te vete autorit. Impresionuese iu kishte dukur jeta e Kafkes, stili i shkrimeve te tij. “Ky eshte ai...”, kishte belbezuar ne vete nje dite. “Çka eshte ky fare Kafka?!”, do ta kishte pyetur ndonje injorant po te ishte afer tij. Askush nuk ishte prane e askush nuk e degjoi e ndoshta as vete nuk e kishte degjuar veten. As tash nuk e di, kishte folur me vete apo nuk kishte thene asnje fjale, por nje gje e di se ate dite kishte medituar shume gjate,aq gjate sa Kafka ishte shnderruar ne Musen e Musa ne Kafken. Ate dite vetes ia kishte dhene obligim qe ne shkrime te jete ndryshe nga tjeret, ne shkrime te krijoje stilin dhe figuren e vet. Po te tjeret, a nuk shkruanin ndryshe? Secili duhet te shkruaje ne menyren e vet, ne heshtje i kishte thene vetes. Mbase edhe ne paraqitjet publike, Musa Ramadanit nuk i interesonte se çka thone e çka bejne te tjeret.
Dashuria si shpetim dhe frymezim
Musa Ramadani me shume se tridhjete vjet ne te njejten kohe zgjohet, ne te njejten kohe e pine kafene e mengjesit, ne te njejten kafe çdo dite e lexon shtypin dhe ne te njejtin vend e shohim ne te njejten tavoline me shtypin ditor ne dore. Here eshte i shoqeruar me ndonje krijues tjeter e here vete, por me shume vete, sepse edhe kur eshte ne shoqeri me te, ai nuk flet. Bashkebiseduesi apo shoqeruesi mund te flase e Musa te degjoje me ore pa thene as “po” e as “jo”, sepse ai jeton ne boten e tij. Ai jeton me personazhet e tij ose qe i ka vene ne veprat e tij, ose me ato qe do t’i vere me vone. Mendimet e tij ia leshon lirshem i magjinates ku nuk ka ndalesa kufijsh, nuk ka tortura, por vetem kreativitet artistik, bukuri dhe dashuri. Veronika eshte plage e vjeter apo ndoshta plage e pasherueshme. Veronika eshte jeta dhe dashuria shpirterore e perjetshme. Maratonja e Prizrenit Veronika eshte plaga dhe dashuria e tere shqiptareve, por Musa eshte ai qe e perjetesoi dhe nje dite per dashurine do te shkruan: “ Dashuria ofrohet si buka, si uji, si liria... Dashuria kerkohet si ajri, si zjarri, si shpetimi..." E cili njeri ne bote dashurine nuk e kerkon si ajrin? Dashuria eshte shpetim dhe frymezim per shkrimtarin tone Musa Ramadanin, siç ishte dhe eshte per çdo njeri ne bote, por krijuesit jane ata qe dashurise ia kushtuan vargjet me te mira, pikturat e skulpturat me te bukura. Dashuria eshte vete jeta, por qe Musa Ramadani e ka skalitur ne vepren e tij per ta bere te perjetshme.
Musa Ramadani e ka edhe nje dashuri tjeter, por kesaj radhe nje figure qe mahniti boten me lojen e tij ne teatrot me prestigjioze te botes – Aleksander Moisiun. Per jeten e ketij aktori shqiptar me renome boterore, Musa Ramadani do ta shkruaje nje drame. Shihet se shkrimtari eshte inspiruar nga jeta e Aleksander Moisiut, andaj ia fillon ta shkruaje vepren, sepse ky e perjeton shpirterisht suksesin dhe vuajtjet e aktorit tone.
Veprat e medha teatrale gjithnje kane qene vepra subverzive qe i sulmojne pergjithesisht problemet e ndryshme shoqerore si besimin, idete, modelet, imazhin e njeriut te nje civilizimi apo te nje shoqerie te veçante. Me kalimin e kohes, historia e letersise i shlyen keto konflikte, apo se pakut mundohet t’i injoroje ne menyre qe lexuesin/shikuesin ta qetesojne duke i prezantuar vepra me pak te ngarkuara me histori dhe levizjet historike. Por shikuar ne origjine te gjitha kryeveprat boterore, edhe nese nuk afirmohen ne kete aspekt, ato sulmojne, rrahin, revoltojne, pengojne, shkaktojne dhembje dhe natyrisht dashuri. («Le théatre contemporain»)
Ne gjurme, nje dashuri tjeter enigmatike
Shkrimtari yne, Musa Ramadani, i inspiruar nga jeta dhe veprimtaria e figures se njohur evropiane Aleksander Moisiut, ben kerkime duke rremihur ne te kaluaren artistike qe te na ndriçoje pjeset e jetes se pandriçuara te aktorit tone qe asokohe tundi boten teatrale. Aleksander Moisiu ishte apo nuk ishte shqiptar ?! Nuk do mend se rreth origjines se aktorit, autori Musa Ramadani as qe do te humbe kohe, sepse ai ishte shqiptar. Boshti i drames pikerisht qendron ne ate se si Aleksander Moisiu trajtohet nga gjermanet per origjinen e tij shqiptare dhe si aktori i perjeton periudhat e ndryshme te jetes se tij. Pavaresisht se teksti i Musa Ramadanit here pas here bie ndesh me ate qe thuhet, duket qartazi se drama eshte thurur me nje admirim dhe perkushtim te madh. Vete futja e shkrimtarit ne labirintet me te fshehta te jetes se aktorit Aleksander Moisiut qe publikut t’ia zbuloje sekretet me intime te aktorit na jep te kuptojme se autori Musa Ramadani, ka ngritur nje ngrehine me nje arkitekture tejet origjinale te ketij zhanri. Duke u thelluar ne jeten emotive dhe ate te suksesit profesional te Aleksander Moisiut, autori menjanon, qellimisht apo pa te, befasite, intrigat, dashurine, dinamizmin… Duke njohur shkrimet e meparshme e te mevonshme te shkrimtarit Ramadani, duket se qellimisht ka dashur te ndertoje nje ngrehine qe do te shkelqente vete jeta dhe suksesi i Aleksander Moisiut.
Musa Ramadani eshte nje krijues specifik qe jeton ne boten e tij te veçante i rrethuar me dashurine per Kafken, Aleksander Moisiun dhe Veroniken. Ndoshta ka edhe ndonje dashuri tjeter enigmatike, por ende nuk i ka bere te njohura per publikun e gjere. Ne pritje te ndonje zbulimi te ndonje fshehtesie tjeter me padurim lexuesit presin botimin i librit tani me te perfunduar per Kafken.
Eshte fitues i shume çmimeve dhe shperblimeve letrare, por Musa as qe deshiron te flete per to, sepse ato i takojne se kaluares. Musa jeton per te ardhmen.
Musa Ramadani eshte nje krijues specifik, qe jeton ne boten e tij te veçante, i rrethuar me dashurine per Kafken, Aleksander Moisiun dhe Veroniken. Ndoshta ka edhe ndonje dashuri tjeter enigmatike, por ende nuk e ka zbuluar
Musa Ramadani i takon rangut te krijuesve te medhenj te letersise sone, i cili me shkrimet e tij ka arritur ta ndertoje individualitetin e vet. I takon brezit te shkrimtareve, te cilet kane lene gjurme ne letersine tone bashkekohore. I lindur ne vitet e erreta te Luftes se Dyte Boterore, i shkolluar ne kohet konfuze te mbreterise se sistemit tjeter ku beheshin diferencime, burgosje, vrasje e shperngulje masive, Musa Ramadani ne heshtje futej ne boten magjike te librit ku gjente ngushellim per vuajtjet qe perjetonte populli i tij. Ne boten magjike te librave, Musa Ramadani lundronte ne aventurat e personazheve te romaneve duke shetitur vende perrallore, duke kaluar neper beteja e luftera nga me te ndryshmet per t’u ndalur ne dashurine qe perjetonte heroi me te dashuren.
Ndryshe nga te tjeret ne shkrime
Bukuria ishte ajo qe Musa Ramadanin e kishte futur ne kthetrat e dashurise. Po ç’ishin kthetrat dhe pse thuhej kthetrat te dashurise, mendonte ne vete i riu per ç’gje kishte krijuar opinionin e tij qe ato i konsideronte si nje lloji pelhure e mendafshte e dashurise. Kjo pelhure e mendafshte dashurie ngadale te perkedhelte e te mbeshtillte jo trupin, por shpirtin ku individi ndjente kenaqesine dhe lumturine e jetes. Kthetrat i quante si diçka roberuese, shkaterruese e pelhura e mendafshte ishte me perkedhelese, me afer shpirtit. Per kete ndoshta mendimi i tij ishte krejt gabim, por Musa Ramadani kishte filluar te futej ne nje bote ku tjeret nuk mund te hynin. Ishte bota e tij qe e kishte fituar nga leximet e autoreve te njohur boterore dhe kete bote imagjinative nuk donte ta nderronte me askend. E pse ta nderronte? Me çka ta nderronte? Ne boten reale dukej varferia e vuajtjet e perhershme te bashkefshatareve te cileve nuk mund t’u ndihmonte veçse t’i ftonte t’i bashkengjiteshin botes magjike te librit. Si mund t’u ndihmonte te tjereve kur per vete kishte gjetur strehimin shpirteror qe nuk mund t’ia ndalonte e as merrte askush. Ne libra zbulonte autore ne ze qe ua percillte zhvillimet e jetes se personazheve dhe natyrisht te vete autorit. Impresionuese iu kishte dukur jeta e Kafkes, stili i shkrimeve te tij. “Ky eshte ai...”, kishte belbezuar ne vete nje dite. “Çka eshte ky fare Kafka?!”, do ta kishte pyetur ndonje injorant po te ishte afer tij. Askush nuk ishte prane e askush nuk e degjoi e ndoshta as vete nuk e kishte degjuar veten. As tash nuk e di, kishte folur me vete apo nuk kishte thene asnje fjale, por nje gje e di se ate dite kishte medituar shume gjate,aq gjate sa Kafka ishte shnderruar ne Musen e Musa ne Kafken. Ate dite vetes ia kishte dhene obligim qe ne shkrime te jete ndryshe nga tjeret, ne shkrime te krijoje stilin dhe figuren e vet. Po te tjeret, a nuk shkruanin ndryshe? Secili duhet te shkruaje ne menyren e vet, ne heshtje i kishte thene vetes. Mbase edhe ne paraqitjet publike, Musa Ramadanit nuk i interesonte se çka thone e çka bejne te tjeret.
Dashuria si shpetim dhe frymezim
Musa Ramadani me shume se tridhjete vjet ne te njejten kohe zgjohet, ne te njejten kohe e pine kafene e mengjesit, ne te njejten kafe çdo dite e lexon shtypin dhe ne te njejtin vend e shohim ne te njejten tavoline me shtypin ditor ne dore. Here eshte i shoqeruar me ndonje krijues tjeter e here vete, por me shume vete, sepse edhe kur eshte ne shoqeri me te, ai nuk flet. Bashkebiseduesi apo shoqeruesi mund te flase e Musa te degjoje me ore pa thene as “po” e as “jo”, sepse ai jeton ne boten e tij. Ai jeton me personazhet e tij ose qe i ka vene ne veprat e tij, ose me ato qe do t’i vere me vone. Mendimet e tij ia leshon lirshem i magjinates ku nuk ka ndalesa kufijsh, nuk ka tortura, por vetem kreativitet artistik, bukuri dhe dashuri. Veronika eshte plage e vjeter apo ndoshta plage e pasherueshme. Veronika eshte jeta dhe dashuria shpirterore e perjetshme. Maratonja e Prizrenit Veronika eshte plaga dhe dashuria e tere shqiptareve, por Musa eshte ai qe e perjetesoi dhe nje dite per dashurine do te shkruan: “ Dashuria ofrohet si buka, si uji, si liria... Dashuria kerkohet si ajri, si zjarri, si shpetimi..." E cili njeri ne bote dashurine nuk e kerkon si ajrin? Dashuria eshte shpetim dhe frymezim per shkrimtarin tone Musa Ramadanin, siç ishte dhe eshte per çdo njeri ne bote, por krijuesit jane ata qe dashurise ia kushtuan vargjet me te mira, pikturat e skulpturat me te bukura. Dashuria eshte vete jeta, por qe Musa Ramadani e ka skalitur ne vepren e tij per ta bere te perjetshme.
Musa Ramadani e ka edhe nje dashuri tjeter, por kesaj radhe nje figure qe mahniti boten me lojen e tij ne teatrot me prestigjioze te botes – Aleksander Moisiun. Per jeten e ketij aktori shqiptar me renome boterore, Musa Ramadani do ta shkruaje nje drame. Shihet se shkrimtari eshte inspiruar nga jeta e Aleksander Moisiut, andaj ia fillon ta shkruaje vepren, sepse ky e perjeton shpirterisht suksesin dhe vuajtjet e aktorit tone.
Veprat e medha teatrale gjithnje kane qene vepra subverzive qe i sulmojne pergjithesisht problemet e ndryshme shoqerore si besimin, idete, modelet, imazhin e njeriut te nje civilizimi apo te nje shoqerie te veçante. Me kalimin e kohes, historia e letersise i shlyen keto konflikte, apo se pakut mundohet t’i injoroje ne menyre qe lexuesin/shikuesin ta qetesojne duke i prezantuar vepra me pak te ngarkuara me histori dhe levizjet historike. Por shikuar ne origjine te gjitha kryeveprat boterore, edhe nese nuk afirmohen ne kete aspekt, ato sulmojne, rrahin, revoltojne, pengojne, shkaktojne dhembje dhe natyrisht dashuri. («Le théatre contemporain»)
Ne gjurme, nje dashuri tjeter enigmatike
Shkrimtari yne, Musa Ramadani, i inspiruar nga jeta dhe veprimtaria e figures se njohur evropiane Aleksander Moisiut, ben kerkime duke rremihur ne te kaluaren artistike qe te na ndriçoje pjeset e jetes se pandriçuara te aktorit tone qe asokohe tundi boten teatrale. Aleksander Moisiu ishte apo nuk ishte shqiptar ?! Nuk do mend se rreth origjines se aktorit, autori Musa Ramadani as qe do te humbe kohe, sepse ai ishte shqiptar. Boshti i drames pikerisht qendron ne ate se si Aleksander Moisiu trajtohet nga gjermanet per origjinen e tij shqiptare dhe si aktori i perjeton periudhat e ndryshme te jetes se tij. Pavaresisht se teksti i Musa Ramadanit here pas here bie ndesh me ate qe thuhet, duket qartazi se drama eshte thurur me nje admirim dhe perkushtim te madh. Vete futja e shkrimtarit ne labirintet me te fshehta te jetes se aktorit Aleksander Moisiut qe publikut t’ia zbuloje sekretet me intime te aktorit na jep te kuptojme se autori Musa Ramadani, ka ngritur nje ngrehine me nje arkitekture tejet origjinale te ketij zhanri. Duke u thelluar ne jeten emotive dhe ate te suksesit profesional te Aleksander Moisiut, autori menjanon, qellimisht apo pa te, befasite, intrigat, dashurine, dinamizmin… Duke njohur shkrimet e meparshme e te mevonshme te shkrimtarit Ramadani, duket se qellimisht ka dashur te ndertoje nje ngrehine qe do te shkelqente vete jeta dhe suksesi i Aleksander Moisiut.
Musa Ramadani eshte nje krijues specifik qe jeton ne boten e tij te veçante i rrethuar me dashurine per Kafken, Aleksander Moisiun dhe Veroniken. Ndoshta ka edhe ndonje dashuri tjeter enigmatike, por ende nuk i ka bere te njohura per publikun e gjere. Ne pritje te ndonje zbulimi te ndonje fshehtesie tjeter me padurim lexuesit presin botimin i librit tani me te perfunduar per Kafken.
Eshte fitues i shume çmimeve dhe shperblimeve letrare, por Musa as qe deshiron te flete per to, sepse ato i takojne se kaluares. Musa jeton per te ardhmen.
