Bardhyl Maliqi në Zagreb paraqiti librin " Perandoria e zogjve " Shkruar nga : Ivan Raos
Kohë më parë ,në Zagreb , prezantoi një përmbledhje të poemave “Perandoria e zogjve” poeti i njohur nga Shqipëria Bardhyl Maliqi, e cila është përkthyer në gjuhën kroate nga Shahin Hasani . Veprimtaria u mbajt në kuadër të "Ditëve të kulturës shqiptare ", në bibliotekën Bogdan Ogrizovica . Prezantuesit e njohur të Bardhylit ishin njohës të kulturës shqiptare në poezi , poet i njohur kroat Joja Rico , pastaj poetja prof. Ana Ivelja dhe më pas profesor Joseph Sllavic dhe i recitoi poezi të aktorja Kostadinka Velkovska . Në prezantim janë bërë komente mbresëlënëse nga poeti shqiptar dhe shkrimtari Bardhyl Maliqit, autor i përmbledhjes ”Perandoria e zogjve”, që i mrekulloi të gjithë pjesëmarrësit. Përmbledhja është është përkthyer me shkathtësi nga origjinali, që bën të këndohet edhe me shkrim; edhe përkthimi i titullit nuk është inferior, ajo është në të vërtetë përpjekje rikrijuese në gjuhën kroate, falë punës së aftë të Shahin Hasani – Shkozës , shkrimtar dhe përkthyes . Në lidhje me këtë përmbledhje poetike foli bindshëm poeti i shquar kroat Joja Rico, i pranishëm në takim, duke dhënë më shumë se një lavdërim kolegjial të kualifikuar. Në fakt Rico si poet monitoron nga afër punën e autorit dhe me vetëdije paraqet një artist të fuqishme vizual , si autor mirëpret dhe kupton punën e tij , ashtu si askush deri më tani dhe në këtë mënyrë mirëpret thirrjen e poetit: "Ta duan njëri-tjetrin, se në këtë planet të çmendur, ku ne jemi viktima të urrejtjes, si zogj shtegtarë, na detyron era dhe ngrica të mërgojmë nga jeta, dhe kur rrojmë të tymojmë si oxhakë vetmitarë…”
PERANDORIA E ZOGJVE
Vogëlushe, herën e fundit ti më pyete për zogjtë, për çuçurimat e tyre feminore, për gëzimin që çel në fytyrat tona, tek i shohim truma – truma të përshkojnë hapsirat qiellore.
Zemra ime, zogjtë kanë perandorinë e tyre, perandorinë e tyre prej ajri dhe drite, perandorinë e tyre pa kufij, pa fron dhe despotizëm hirarkish. Se zogjtë, ti hyjnesha ime, janë qenie të lira, janë engjëj me flatra, që fluturojnë në qiejt parajsorë, drejt horizontesh të reja, atje ku pagëzohet dielli çdo mëngjes, atje ku pagëzohen hënat e reja.
Drita e syve të mi, zogjtë kanë një ekzistencë më të lashtë se ne, ndaj bëhemi kaq xhelozë për lartësinë e tyre, për klithmat, vallëzimin dhe harenë e tyre qiellore, ndaj thurrim përralla me qilimë fluturues, me mite dedalësh dhe ikarësh dhe sigurisht legjenda metamorfozash të vajzave në qyqe. Ndaj nuk reshtim së ëndërruari fluturimin e tyre dhe ndërtojmë avjonë çarter dhe raketa kozmike.
Vashëza ime moj, ti i ke dëgjuar këngët e zogjve, kur në ethet e krijimit me cicërimat e tyre thurrin meloditë parake dhe kompozojnë recitale të pafundme. Ku mbeten moxartët e shopenët tanë? Ku mbeten poetët antikë, kur zogjtë shkruajnë me alfabetin e tyre paraarkadian epin e zogut perandorak të diellit dhe lirikat korale në pergamena resh puplore?!
E mira ime moj, zogjtë kanë miliona vjet që gdhendin me sqepat e verdhë kodikët e tyre paganë. Ti më pyete edhe për biblën e zogjve, për besimin dhe mekën e tyre kuranore, unë besoj se zogjtë pagëzohen haxhi çdo vit, kur pelegrinojnë në vendet e ngrohta, pasi zogjtë janë besnikë të natyrës, adhurues të lirisë, dhe bij të diellit, që më tepër se çdo gjë urrejnë kafazet.
Të kam thënë, zemra ime, zogjtë kanë privilegjin e qenieve të bukura, të krahasueshme vetëm me hiret e tua femijërore. Sa për format e larmishme, lakoret fluturuese, zërat dhe ngjyrat, ato janë karta e tyre e indetitetit dhe pasaportat biometrike, megjithëse ata s’kanë nevojë për viza dhe dogana, pasi zogjtë janë zotër të paprajshëm të qiellit, të perandorisë së tyre mitike... Eh, erdhi dita, bija ime, të hyjmë dhe ne në perandorinë qiellore të zogjve! Erdhi dita…
Fjala e JOJA RICOV, shkrimtar: Bardhyl Maliqi – poet neosimbolist dhe ekzistencialist Mirë se vini në Kroaci! I dashur BARDHYL, unë mbaj librin tuaj në dorë dhe flas ashtu si të kanë prezantuar njerëzit e tu nga gjaku, të pranishëm në Kroaci. Amarda, ti je hyjnesha ime ilire apo vajza gjimnaziste që kohët ka zënë rob në kurthet e hireve?/Të katër stinët lodrojnë në kurmin tënd të bukur. Rreth teje rrotullohen dhe rrokullisen planetët. Oh, im atë, ishte tjetër hapësirë, babai im, qiellori, që unë s’mëdyshem ta quaj kështu. Ajo që iu përket tokës dhe ujit të përket edhe ty. Ti më përket, se ishe i kërcënuar nga bukuria që vret. Ngritu, o njeri, ashtu siç ke qenë, si lis, çohu dhe hapësirat blu veshi me dritë sërish! Oh, nënë, ku është buzëqeshja jote si një zambak, si një puthje mëngjesore , si një aromë ftoi. Vallë, a ja vlen gjithë kohën të mprehësh thikat. Po të ngrihen të vdekurit e të zhveshin të gjallët, t’u kërkojnë këpucët, këmishët, kollaret, t’u kërkojnë livadhet, pronat, çatitë…Jam i vetmi që s’do çuditem ndoshta atë ditë! Pse vetëm histori pushtuesish na servirin arkeologët dhe ciceronët e mërzitshëm prrallin të njëjtat gënjeshtra? Faleminderit ty, Kont Ugolin dhe ty Lord bamirës, dhe ju zotërinj që vini nga UNESKO-ja...Po ku janë varrosur gurëshkrimet e vjetra? Apo mos doni të na thoni se këtu banorë vendas s’ka pasur kurrë, por vetëm grekë, romakë, venecianë, madje edhe hunë?! Shikoj skenat e tragjedive të vjetra dhe më duket se kohërat përsëriten, poshtë gërmadhave të rroposura s’qëndrojnë kohërat e vjetra, po makthet e reja: dhe në tubacionin e verës, së ujit dhe tamblit, në qyngjet e vjetra gërhasin plagët e kohëve të reja, përpëliten, dregëzohen, përgjaken! (A quhet vërtet Butrint ky amfiteatër të marrësh, që aeromon ajrin me spraj kundër mushkonjave?!) Kanë kaluar 60 vjet nga vizita e Hrushovit kanë kaluar 60 vjet nga helmimi i gjarpërinjve, por këto kulpra në pemë janë si imazhet e gjalla të tyre. Pse më kujtohen vallë gjarpërinjtë, gjarpërinjtë, Hrushovi dhe Laokonti? Dhe mësueset e matematikës ne na braktisën në punë të tjetra kërkojnë tjetër fat tri botë krejt të ndryshme ato përfaqësonin, kërkojnë ritme të tjera dhe tjetër hap. Me këmbë e makina na përshëndesin së largu, në historinë e zhbërjes ato kanë pjesë, se matematika s’bëhet me minifunde, as e pazëshme… dhe as si biznes… Njerëzit flasin gjuhë të ndryshme, të ndryshëm i kanë emrat, besimet, partitë. Qytet qeveritarësh inpotentë, qytet prostitutash nacionaliste dhe dylberësh politikë; ky qytet djajsh të kuq, të kaltër, të përhimët… Ky qytet somnambul, flamë, xhind! Ky qytet udhëkryq, ku njerëzit shtyhen me bërryla dhe erërat rrihen me kamxhik, më mban të mbërthyer dhe s’më lë të ik... Neosimbolist dhe ekzistencialist, Bardhyl Maliqi, një psikolog të shkollës së mesme, një doktor i shkencave arsimore dhe lektor në universitet të Sarandës, autor i 15 vëllime të kopertuara që respektojnë realitetin dhe frymon duke shërbyer vargun lexuesit ia shtrij përvojën sensuale të botës. E këndon transformim psikologjik civilizues në imazhin e jetës së përditshme rreth e përqark. Dëgjuam në kalim një çikë vaj nga përbledhja " Carstvo ptica,” kënduar nga Shahin – Hasani - Shkoza, poeti i shquar shqiptaro - kroat nga Kosova. Ju faliminderit Hasani! Vemë re bukurinë e rrallë të vargut, të shpërthyer e të ngjeshur, të ngarkuar me Filozofinë dhe arsyetimin etik. Rapsod lirik, ekzistencial , i strukturuar që këndon ankthin e vetmisë dhe skllavërisë, historinë e kthetrve të etura për gjak, të pandryshuara në rrjedhën e kohrave, apostull, engjëlli i vëllazërisë njerëzore, kundër grupit të gjakut të Kainit, nostalgjik dhe kritik. Në fqinjësinë mesdhetare të këngëve të Orfeut, në afërsi të kënduara nga Montale dhe Pasolini. Atdheu i Bardit është ai i parabanimeve ilire në plazhet e Jonit të Sarandës, Bardhyl Maliqi përshëndet e thërret edhe sot me zë të shteruar të Ianosit dhe Jeremiut dhe sa e sa të tjerë që nuk profetuan egërsirat e kohës sonë. Ai na thërret : Ta duan njëri-tjetrin, se në këtë planet të çmendur, ku ne jemi viktima të urrejtjes, si zogj shtegtarë, na detyron era dhe ngrica të mërgojmë nga jeta, dhe kur rrojmë të tymojmë si oxhakë vetmitarë… Prof. ANA IVELJA Z. Maliqi, poeti që unë zbulova Mirëmbrëma të dashur miq, dashamirës të poezisë, mbrëmje të mirë dhe të mirëpritur për z. Maliqi, poeti që unë zbulova. Më duhet të pranoj se nuk më ishte i njohur siç nuk më ishte i njohur dhe vet atdheu i tij,Shqipëria. Ai nuk është larg, dhe ndoshta më vjen turp të them se asnjëherë nuk kam pasur rastin t’a shoh, ndonëse një pjesë të madhe të Evropës e kam vizituar. Ishte ky një vend i mbyllur. Në shkollë na kishnin mësuar që ky është një vend shqiponjash, e unë e di se ajo është një vend fisnik, popull i madh, një vend që është i afërt me poezinë e tij, për popullin e tij, për peizazhet e tij. Ajo nuk është e panjohur. Sikur të mundja, kisha për të korrigjuar këtë mangësi, me tren ose autobus të parë, do të shkoja në Tiranë dhe në Sarandë, në Butrint, të cilin më kishte afruar z. Maliqi me poezinë e tij të bukur, sepse ai është një erudit poezie, erudit kulture i një populli të madh dhe të lashtë siç është populli Ilir për shkak se shqiptarët janë pasardhës të popujve të lashtë të Ballkanit ndoshta dhe më të vjetërit në Balkan. Dhe i kanë dhënë shumë kulturës, arsimit, dijes, e ne dinim aq pak për këtë popull dhe them; ky ishte një lëshim nga ana ime që nuk shkova vjet kur u mbajt Festivali poezisë në Sarandë. Atëherë organizuesi z. Shahin Hasani - Shkoza më ftoi për të ardhur me një grup të vogël nga Shoqata e artistëve “Augusta Šenoe” të poetëve dhe artistëve tanë, por për arsye shëndetësore nuk ishte e mundur për të arritur, dhe tani vërtet më vjen keq. Zotëria është jonianin, dhe unë jam fëmijë i Detit Adriatik dhe na lidh deti që prek kufijt blu. Z. Maliqi është i dashuri në Jonin e ti, e quan det të dashur dhe të adhuruar. Unë plotësisht e kuptoj atë, ne ndajmë të njëjtat preferenca, të njëjtat afinitete. Deti është dashuri, deti është burimi i jetës. Ca toponime në vendlindjen time në ishullin Lastovë kanë marrë emra nga ilirët që kanë jetuar shumë kohë më parë. Kam lexuar diku se ata aty kanë jetuar para 27.000 viteve . Porti ynë kryesor në ishull, porti Ubline, port i tragetëve, ku anijet ndalen, ne bankën e të akuzuarve mban emrin sipas ilirëve. Është toponim Ilir. Pra, sot kemi gjurma dhe prova të pakundërshtueshme për ekzistencën të këtij populli të lashtë – shumë të vjetër dhe shumë prej nesh bartin kodet e prejardhjes duke së e tyre gjenetike dhe nxorrën sot nga këto banorëve e lashtë të Lastovës gëzojnë rrënjët. Ndoshta edhe unë në gjenet e mia kam këto gjene. Paramendoni, çfarë pasurie! Kombet janë të lidhura, i lidh diç aq e bukur si deti, si dhe poezia. Poezia është shpirti i një kombi. Në këngët e z. Maliqi pasqyrohet ai shpirt i botës shqiptare, e kaluara e saj, të pranishëm dhe të ardhmen. Poezia është mbretëresha e letërsisë dhe askush, absolutisht askush për mendimin tim njerëzit në këtë mënyrë nuk mund aq fort t’i lidh dhe t’i bashkojë si një e mirë shpirtërore, si letërsia e mirë e të tillë siç është poezia. Poeti i madh amerikan i epokës moderne, Withman tha: " Mos kërko bukurinë larg, shikoni në afërsi të tij." Z. Maliqi është erudit, thash, se ai është një artist, provë e gjallë madhësie dhe dëshmi poezisë së një populli. Unë shpresoj se z. Hasani, një admirues i poezisë dhe një mik i z. Maliqi, të shqipëroi edhe ndonjë libër ashtu që edhe më shumë t’i afrohemi këtij artisti dhe poeti të madh. Unë jam e lumtur që marrë pjesë në këtë mbrëmje, këtu me ju dhe se mund të falenderoj z. Maliqi që ka zbuluar një botë të pasur të vendit të tij, sepse poezia është mbretëreshë e letërsisë. Këtu kam ndarë e përfshirë ca urtësi filozofike, aforizma, sepse kjo është poezia e plotë e aforizmave dhe urtësive të z. Maliqi, të cilat për gjithë ne mund të jenë mesazhe dhe mbështetje si një poet që ka për detyrë të ndihmuar për të mbështetur, të ndriçojë rrugën për të tashmen dhe të ardhmen. Për fat të keq, Shqipëria është një vend që ka pësuar she ka përjetuar shumë goditje. Ajo ishte, unë do të thoja, e gjymtë në shumë mënyra, ajo nuk ishte e lirë, por u mbajt në mënyrë heroike. Duke ardhur këtu, unë mendoja se si ky komb i vogël njëheri ka rezistuar Bashkimin Sovjetik. Ata i thanë Stalinit dhe Hrushovit: " Jo, ne nuk duam çizmen tuaj, nuk lejojmë të imponojnë kulturën dhe gjuhën e tyre, jo sepse ne nuk duam popullin e madh rus, kulturën tuaj dhe të arriturat tuaja, por ne duam të jemi të lirë.” Unë duhet të them se unë një herë si nxënëse tani si profesor kam admiruar këtë komb. I admiruar guximin e tij që një popull kaq të fuqishëm siç janë rusët, me 160 milionë, sa ka pasur, atëherë duke ju thënë " Jo" duke ju kunërvu që të vendosin, e të mund të jetojnë jetën e tyre lirisht. Është e bukur ! Ata meritojnë admirim, guximi meriton çdo admirim, sepse guximi është i paturbulluar, guximi është i madh, guximi i paprekur, trimëria na mbart, ne kemi krahë kur ne jemi të guximshëm dhe të jemi të lirë. Kam shkruar këtu disa urtësi, disa vlera: Bilbili është arbitër, rrojmë për poezinë etj. Prof. Josip Slavić " Më mirë është të jetosh apo të vdesish i harruar " Këto mendime të mëdha i takojnë edhe autorit tonë të madh Bardhyl Maliqi , i cili me veprën e vet tashmë ka vërtetuar se është pjesë e rëndësishme e letërsisë shqiptare. Veprat e tij të cilat pasqyrojnë ndjenja në kontekstin evropian. Poeti i “ Perandorisë së zogjve " i takon brezit të mesëm të shkrimtarëve shqiptarë , të cilët në masë i kanë kontribuar kulturës dhe letërsisë shqiptare . Ai shkroi mbi pesëmbë- dhjetë vepra , por ne po përmendim vetëm disa : Shije të rrezikuara, Qortimi i hartimeve, (mbi tidhjetë ese), Etika rrjedhave të komunikimit, Pasqyrat, Morfologjia , Prapa dyerve të jetës, Ankthi i statujave, Perandoria e zogjve etj. Ai ka fituar dhjetë çmime ( rajonale, kombëtare dhe ndërkombëtare). Tani edhe disa fjalë mbi librin me poezi "Perandoria e zogjve ". Libri është paramenduar në formë bisedash, diskutimesh dhe debatesh, dilemash me tema të ndryshme. Këto këngë janë shkruar në vargje të lira; poemat janë të gjata por kanë poligonet dhe stacionet e tyre , ku autori polemizon me vetveten dhe mjedisin. Këngët janë patriotike , peizazhiste dhe gjithçka nga pak. Me përshkrimin e thellë hyn në vet jetën dhe realitetin që e rrethon atë. Sfida është që të shkruash në lidhje me dilemat dhe problemet që shkaktojnë konflikte dhe debat të gjallë. Shkrimtari kalon nga një kolorit lokal deri në universin e përjetshëm . Asgjë nuk është e huaj për te. Meditimi nuk mungon , për më tepër është i bollshme në vargjet e tij, që tingëllojnë shumë mirë. Vargu është modern dhe paraqet gjendjen e arsyeshme shpirtërore të mendjes. Struktura e shtrëzimit përcakton platformën duke analizuar domethënien e çdo vargu dhe fjale. Është e lidhur thellësisht me fatin historik të popullit të tij, gjë që gjithë këtë e shpreh në vargjet vetanake. Bardhyli është erudit i përmasave të gjëra në rrëfimet e tij, që me shumë shkathtësi ndërton vargun dhe e drejton atë nga e thjeshta tek simbolizmi. Çdo varg është gjithashtu temë për veten e vet dhe hapë hapësira të reja për debat të gjithëanshëm të një poezie të mirëfilltë dhe të larmishme . Nga " Perandoria e zogjve " , unë do të veçoja disa këngë në të cilin autori, në mënyrë analitike paraqet gjithçka që kemi thënë deri më tani : Perandoria e zogjve , Mimoza , Një lis me degë na u rrëzua ( poemë për babanë) , Farëza gruri (poemë për nënën) , Do të vij , Këmishët e të vdekurve, Ah këta pëllumba, Kur ndriçojnë pikëllimet etj. Le të marrim disa shembuj të këngëve që do të justifikonin çka është thënë deri më tani: " Eh ,erdhi dita , vajza ime,të hyjmë dhe ne në perandorinë qiellore të zogjve !Erdhi dita ." Fragment nga " Perandoria e zogjve" , a është i nevojshëm komenti? Një varg nga kënga "Një lis me degë na u rrëzua " “Të vdekurit dhe të fjeturit nuk janë veç piktura”, por më tepër se kaq, shumë më tepër se kaq.” Çdo gjë është thënë . Te " Farëzat e grurit ", apostrofon: „Ti moj nënë, që ishe krenaria e këtij visi, trupimët si floriri, i vërteti thesar.“ Kaq thote autori i poemës në lidhje me nënën. Çfarë pasqyre!Tema sociale është kënga "Unë do të vij " : „Vallë, a ja vlen gjithë kohën të mprehësh thikat, për të rrjepur lëkurën e të tjerëve?!“ Në poemen " Këmishët e të vdekurve” është një tjetër temë që e preokupon autorin: "Në mokrat e makthit realiteti të bluan dhe jeta me vdekjen aty qesh e luan," Sa i ashper dhe i ngrysur tek Kënga " Kur ndriçojnë pikëllimet ", me një dilemë: " Është më mirë të jetosh apo vdesish i harruar?! Çfarë pyetje, çfarë mesazhi! Ja pra, këto janë vetëm disa shembuj që sjellin para nesh jetën dhe veprën e këtij shkrimtari të madh humanist shqiptar. Çfarë duhet të them në fund . Një VARG tjetër që karakterizon poetin : " Të menaxhosh lirinë është një detyrë e vështirë ." Kjo le të jetë motoja dhe mesazhi për lexuesit se ky libër duhet lexuar dhe përjetuar. E pra, ky është Bardhyl Maliqi, kjo është vepra e tij, që ka lënë gjurmë të të thellë në kulturën dhe letërsinë shqiptare e me gjerë.
