Riza Lahi/shkrimtar
-Në vendin tonë po botohen përditë libra, shumë më tepër tituj se më parë; aq libra me poezi, saqë librashitëset nuk i pranojnë më, edhe sikur t’u thuash, shiti dhe paratë e fituara janë tuajat. Po, si atëherë, libra shumë dhe letërsia shqipe ne grahmat e fundit? Nuk do të flasim për konkurrencën e pashpirt mes botimeve të huaja dhe autorëve vendas e as për përkujdesjen shtetërore në masën zero për librin autokton shqiptar (më thanë se, ta zëmë, në Bibliotekën tonë Kombëtare nuk gjendet asnjë kopje e “Lumi i Vdekur”, kësaj kryevepre të rrallëparë në letërsinë shqipe). Këto gjëra edhe u trajtuan në atë emision. Duam të ndalemi në këtë esse për pozicionin e poetëve në shoqërinë njerëzore dhe në vendin tonë, si pjesë e kësaj shoqërie. Siç theksova më lart po shkruhen ngado poezi dashurie. Kështu duket ngjet, së paku edhe në Greqi. Siç pohoi me humor të lehtë edhe poeti i shquar grek i ditëve të sotme, Dinos Kubatis, “Ndryshimi mes poezisë së sotme greke dhe asaj antike? Oh, atëherë shkruanin vetëm poetët, kurse sot shkruajmë të gjithë!” dhe vazhdoi “Hallet e popullit, poetët i ndryjnë në shpirt, kurse shkruajnë për hallet e tyre të dashurisë”.
Në tregimin alegorik në formën e përrallës “Shfarosja e poetëve” kam paraqitur dy poetë të njohur të mbretërisë, të cilët, ndryshe nga të gjithë që i qeshnin si lulet e diellit sulltanit, ata të dy shihnin me përbuzje nga ai dhe porta e tij e pallatit. Mbreti atëherë organizoi rrahjen për vdekje të njërit, më të riut, dhe kompromentimin me ryshfete e privilegje të tjetrit. Mandej, te sulltani Sultan Bin Halim bin Salim bin Heqim al Mu Kabala, erdhi shefi i hafijeve dhe i tha: “Le të mbetet mes nesh, madhëri, por tanimë, në perandorinë tonë u shfarosën poetët”. Ndjenja dashurie kanë të gjithë, por kjo nuk mjafton që, duke i hedhur në letër ata, tjetri të marrë emrin hyjnor të poetit. Ja, në Butrint, në dhomën e zhveshjes së gladiatorëve, ka emra femrash. Para vdekjes së sigurt së paku të gjysmës prej tyre në atë ndeshje, ata kujtoheshin për të dashurat. Apo, ujkonja. Në vend që ta shqyejë një bebe që qanë i braktisur nga e ëma, i lindin ndjenja të dhembjes shtazore (kafshët, në mënyrë embrionale i kanë edhe fantazinë, edhe përfytyrimin, e dhe imagjinatën, por edhe dashurinë...). Mendojmë që misioni i poetit është shumë më i rëndësishëm, i koklavitur dhe që, për nga rreziku, i ngjashëm me një luftëtar të vijës së parë. Ndryshe… Brehti në një poezi tregon për një poet që qante se nuk po i digjeshin librat e tij si të tjerëve. Pse? Apo, një tjetër rast. Le ta marrim nga “kampi i armiqve tanë”. Pikërisht, një poet serb. Media shkruante se ai mposhti Karaxhiqin. Quhej Vladimir Srebroi , lindur në vitin 1956 në Pozarevac – Serbi dhe banues atje ku mori emër si poet dhe botues, në Sarajevën e rrethuar, duke parë egërsinë e rrethuesve të Mlladiçit, nuk duroi më. Mes përmes plumbave të snajperëve mundi të kalonte te serbët. U tregoi se kush ishte dhe se ishte gjak i pastër serb. U tha se kishte ardhur t’u bënte thirrje që të ndalohej kjo luftë e ndyrë, që kërkonte kush të zhvaste toka më shumë. U tha se po vriteshin fëmijë e gra, se njerëzit e mjerë dhe se po vdisnin njerëz nga uria e sëmundjet masive po bënin kërdinë.
Iu foli në emër të humanizmit, të fesë, të shpirti të poetit. Sfidanti i Karaxhiqit u burgos menjëherë dhe, kur erdhi në vete ditën e parë, pa një krah dhe një nofull të thyer. E burgosën në burgun “Kula” pranë Sarajevës dhe, që andej, atij iu dha rasti i tmerrshëm të dëgjonte luftëtarë t’i mburreshin njëri-tjetrit se sa kishin vrarë sot, të shtinin bast se kush vriste fëmijë më shumë me snajper e pastaj të pinin e të qeshnin me zë të lartë. Mesazhi i poetit serb, që vjen nga raca e poetëve, e cila, sigurisht ekziston edhe në atdheun tonë, e këtij poeti që u lirua prej një shkëmbimi robërish, ishte ky: “Serbë, myslimanë dhe kroatë duhet të jetojnë bashkë në paqe dhe harmoni, si kanë jetuar gjithmonë, ndryshe, është sikur të jetojnë në një rezervat” Ne pamë në disa varreza një varr që ngjante me një tyrbe për nga madhështia. Ishte në Mostar (“vend me urë”, turqisht) dhe i kushtohej një poeti, ai kishte vdekur në vitin 1912, vetëm 33 vjeçar dhe quhej Osman Xhikiç. Ai nuk ka qenë njeri që ka shkruar vetëm për fenë, ishte shumë i bukur dhe mjaft njerëz të gjeneratave, kishin lexuar shumë syresh nga krijimtaria e këtij tjetri poet. Edhe ndër ne, disa poetë të shquar janë nderuar me buste, si Naim Frashëri, Migjeni, Mjeda, Çajupi… Na vjen keq, por te ne poetët heshtën apo bënë “promovime” librash me dashuri, kur u vranë njerëz më 21 janar. Kur nisën t’i vinin flakën vetes njerëz të gjallë – ish- të burgosur. Në vend të mallkimeve kasandriane të poetëve të vendit, gjithçka vazhdoi në qetësinë e vet të frikshme, siç është te varrezat. U dëgjua ndonjë zë poeti për Gërdecin apo për tragjedinë e Otrantos, por, për fat, asnjëri nga emrat e evidentuar si “kombëtarë”. Sigurisht që duhej të ketë shkruar ndonjë zemër poeti, por, vallë, a ia ka botuar njeri? “Dritën” e hëngrën lugetërit e politikës, që nuk mundën ta hanin 106 vjet jetë. Edhe godina e Lidhjes u shfarros tok me shoqatën e tyre, fat që po kërcënon tani godinën plot kujtime të SHQUP. Le ta fiksojmë dhe një herë se “Unë…unë…mua” në poezi janë “unë” poetik dhe është abuzuar në mënyrë të neveritshme me këtë “unë”, a nuk e kemi vënë re? Misioni i poetit është të marrë dhimbjen e tjetrit në shpirtin e tij e ta trajtojë si të veten. Në elegjinë për Bajram Currin, Noli ynë sikur ka shkruar enkas për temën tonë. “Të qante, kur të qeshnin”. A ulëriti njeri me tone shqyese?
Poeti duhej të ulërinte kur duartrokisnin fjalime të tjerët dhe po digjej 50 metra më tej ish- i burgosuri Lirak Bejko. Mbase, por në TV-të tona e në shtypi ku botohen faqe letrare – si gjithmonë vazhduan notat e ëmbla të poezive të dashurisë që tanimë ngjanin më shumë me vajzat e reja italiane që “punonin” prostitute ushtrie, ndërsa ishte sulmuar për t’u masakruar një popull nga ata meshkuj, që bënin dashuri me pagesë me ato. Që të theksojmë akoma më bukur misionin dhe pozicionin e poetit, le të citojmë diçka nga presidentja e mirënjohur e shkrimtarëve dhe artistëve të botës, Teresinka Pereira. Ja se ç’na ka shkruar ajo duke komentuar një poezi shqiptare nga libri “Hanibal Ante Portas” (botuar në gjuhë të huaj, por ende jo në shqip)*: “Poets are much like that bird. When there is an oppressive political government and police authority, poets are the first citizens to be caged” (“Poetët ngjajnë shumë me fatin e këtij zogu. Kur ka qeveri që shtyp politikisht, kur ka shtet policor, poetët janë qytetarët e parë që arrestohen”). Populli shqiptar ka provuar të gjithë indekset e shtetit policor dhe të shtypjes politike – që nga flakja në rrugë për punë bindjesh e më tej deri te zgjedhjet në kushte shtetrrethimi a rrënimin e krejt ngrehinës shtetërore shqiptare. Çfarë qe zëri i poetëve?Ata i mundi forca e frikshme e heshtjes dhe injorimit. Ata heshtën. Heshtën dhe panë hallet e tyre a nuk ua prishën zemrën ndonjë politiku të djallëzuar që i propozoi karrierë shtetërore. Apo promovuan poezitë e dashurisë si këngë që këndohen me zërin e ëmbël e kumbonjës të hoxhës, ndërsa kufoma përcillet për në gropë.
-Në vendin tonë po botohen përditë libra, shumë më tepër tituj se më parë; aq libra me poezi, saqë librashitëset nuk i pranojnë më, edhe sikur t’u thuash, shiti dhe paratë e fituara janë tuajat. Po, si atëherë, libra shumë dhe letërsia shqipe ne grahmat e fundit? Nuk do të flasim për konkurrencën e pashpirt mes botimeve të huaja dhe autorëve vendas e as për përkujdesjen shtetërore në masën zero për librin autokton shqiptar (më thanë se, ta zëmë, në Bibliotekën tonë Kombëtare nuk gjendet asnjë kopje e “Lumi i Vdekur”, kësaj kryevepre të rrallëparë në letërsinë shqipe). Këto gjëra edhe u trajtuan në atë emision. Duam të ndalemi në këtë esse për pozicionin e poetëve në shoqërinë njerëzore dhe në vendin tonë, si pjesë e kësaj shoqërie. Siç theksova më lart po shkruhen ngado poezi dashurie. Kështu duket ngjet, së paku edhe në Greqi. Siç pohoi me humor të lehtë edhe poeti i shquar grek i ditëve të sotme, Dinos Kubatis, “Ndryshimi mes poezisë së sotme greke dhe asaj antike? Oh, atëherë shkruanin vetëm poetët, kurse sot shkruajmë të gjithë!” dhe vazhdoi “Hallet e popullit, poetët i ndryjnë në shpirt, kurse shkruajnë për hallet e tyre të dashurisë”.
Në tregimin alegorik në formën e përrallës “Shfarosja e poetëve” kam paraqitur dy poetë të njohur të mbretërisë, të cilët, ndryshe nga të gjithë që i qeshnin si lulet e diellit sulltanit, ata të dy shihnin me përbuzje nga ai dhe porta e tij e pallatit. Mbreti atëherë organizoi rrahjen për vdekje të njërit, më të riut, dhe kompromentimin me ryshfete e privilegje të tjetrit. Mandej, te sulltani Sultan Bin Halim bin Salim bin Heqim al Mu Kabala, erdhi shefi i hafijeve dhe i tha: “Le të mbetet mes nesh, madhëri, por tanimë, në perandorinë tonë u shfarosën poetët”. Ndjenja dashurie kanë të gjithë, por kjo nuk mjafton që, duke i hedhur në letër ata, tjetri të marrë emrin hyjnor të poetit. Ja, në Butrint, në dhomën e zhveshjes së gladiatorëve, ka emra femrash. Para vdekjes së sigurt së paku të gjysmës prej tyre në atë ndeshje, ata kujtoheshin për të dashurat. Apo, ujkonja. Në vend që ta shqyejë një bebe që qanë i braktisur nga e ëma, i lindin ndjenja të dhembjes shtazore (kafshët, në mënyrë embrionale i kanë edhe fantazinë, edhe përfytyrimin, e dhe imagjinatën, por edhe dashurinë...). Mendojmë që misioni i poetit është shumë më i rëndësishëm, i koklavitur dhe që, për nga rreziku, i ngjashëm me një luftëtar të vijës së parë. Ndryshe… Brehti në një poezi tregon për një poet që qante se nuk po i digjeshin librat e tij si të tjerëve. Pse? Apo, një tjetër rast. Le ta marrim nga “kampi i armiqve tanë”. Pikërisht, një poet serb. Media shkruante se ai mposhti Karaxhiqin. Quhej Vladimir Srebroi , lindur në vitin 1956 në Pozarevac – Serbi dhe banues atje ku mori emër si poet dhe botues, në Sarajevën e rrethuar, duke parë egërsinë e rrethuesve të Mlladiçit, nuk duroi më. Mes përmes plumbave të snajperëve mundi të kalonte te serbët. U tregoi se kush ishte dhe se ishte gjak i pastër serb. U tha se kishte ardhur t’u bënte thirrje që të ndalohej kjo luftë e ndyrë, që kërkonte kush të zhvaste toka më shumë. U tha se po vriteshin fëmijë e gra, se njerëzit e mjerë dhe se po vdisnin njerëz nga uria e sëmundjet masive po bënin kërdinë.
Iu foli në emër të humanizmit, të fesë, të shpirti të poetit. Sfidanti i Karaxhiqit u burgos menjëherë dhe, kur erdhi në vete ditën e parë, pa një krah dhe një nofull të thyer. E burgosën në burgun “Kula” pranë Sarajevës dhe, që andej, atij iu dha rasti i tmerrshëm të dëgjonte luftëtarë t’i mburreshin njëri-tjetrit se sa kishin vrarë sot, të shtinin bast se kush vriste fëmijë më shumë me snajper e pastaj të pinin e të qeshnin me zë të lartë. Mesazhi i poetit serb, që vjen nga raca e poetëve, e cila, sigurisht ekziston edhe në atdheun tonë, e këtij poeti që u lirua prej një shkëmbimi robërish, ishte ky: “Serbë, myslimanë dhe kroatë duhet të jetojnë bashkë në paqe dhe harmoni, si kanë jetuar gjithmonë, ndryshe, është sikur të jetojnë në një rezervat” Ne pamë në disa varreza një varr që ngjante me një tyrbe për nga madhështia. Ishte në Mostar (“vend me urë”, turqisht) dhe i kushtohej një poeti, ai kishte vdekur në vitin 1912, vetëm 33 vjeçar dhe quhej Osman Xhikiç. Ai nuk ka qenë njeri që ka shkruar vetëm për fenë, ishte shumë i bukur dhe mjaft njerëz të gjeneratave, kishin lexuar shumë syresh nga krijimtaria e këtij tjetri poet. Edhe ndër ne, disa poetë të shquar janë nderuar me buste, si Naim Frashëri, Migjeni, Mjeda, Çajupi… Na vjen keq, por te ne poetët heshtën apo bënë “promovime” librash me dashuri, kur u vranë njerëz më 21 janar. Kur nisën t’i vinin flakën vetes njerëz të gjallë – ish- të burgosur. Në vend të mallkimeve kasandriane të poetëve të vendit, gjithçka vazhdoi në qetësinë e vet të frikshme, siç është te varrezat. U dëgjua ndonjë zë poeti për Gërdecin apo për tragjedinë e Otrantos, por, për fat, asnjëri nga emrat e evidentuar si “kombëtarë”. Sigurisht që duhej të ketë shkruar ndonjë zemër poeti, por, vallë, a ia ka botuar njeri? “Dritën” e hëngrën lugetërit e politikës, që nuk mundën ta hanin 106 vjet jetë. Edhe godina e Lidhjes u shfarros tok me shoqatën e tyre, fat që po kërcënon tani godinën plot kujtime të SHQUP. Le ta fiksojmë dhe një herë se “Unë…unë…mua” në poezi janë “unë” poetik dhe është abuzuar në mënyrë të neveritshme me këtë “unë”, a nuk e kemi vënë re? Misioni i poetit është të marrë dhimbjen e tjetrit në shpirtin e tij e ta trajtojë si të veten. Në elegjinë për Bajram Currin, Noli ynë sikur ka shkruar enkas për temën tonë. “Të qante, kur të qeshnin”. A ulëriti njeri me tone shqyese?
Poeti duhej të ulërinte kur duartrokisnin fjalime të tjerët dhe po digjej 50 metra më tej ish- i burgosuri Lirak Bejko. Mbase, por në TV-të tona e në shtypi ku botohen faqe letrare – si gjithmonë vazhduan notat e ëmbla të poezive të dashurisë që tanimë ngjanin më shumë me vajzat e reja italiane që “punonin” prostitute ushtrie, ndërsa ishte sulmuar për t’u masakruar një popull nga ata meshkuj, që bënin dashuri me pagesë me ato. Që të theksojmë akoma më bukur misionin dhe pozicionin e poetit, le të citojmë diçka nga presidentja e mirënjohur e shkrimtarëve dhe artistëve të botës, Teresinka Pereira. Ja se ç’na ka shkruar ajo duke komentuar një poezi shqiptare nga libri “Hanibal Ante Portas” (botuar në gjuhë të huaj, por ende jo në shqip)*: “Poets are much like that bird. When there is an oppressive political government and police authority, poets are the first citizens to be caged” (“Poetët ngjajnë shumë me fatin e këtij zogu. Kur ka qeveri që shtyp politikisht, kur ka shtet policor, poetët janë qytetarët e parë që arrestohen”). Populli shqiptar ka provuar të gjithë indekset e shtetit policor dhe të shtypjes politike – që nga flakja në rrugë për punë bindjesh e më tej deri te zgjedhjet në kushte shtetrrethimi a rrënimin e krejt ngrehinës shtetërore shqiptare. Çfarë qe zëri i poetëve?Ata i mundi forca e frikshme e heshtjes dhe injorimit. Ata heshtën. Heshtën dhe panë hallet e tyre a nuk ua prishën zemrën ndonjë politiku të djallëzuar që i propozoi karrierë shtetërore. Apo promovuan poezitë e dashurisë si këngë që këndohen me zërin e ëmbël e kumbonjës të hoxhës, ndërsa kufoma përcillet për në gropë.
