Një ndër krijimtaritë më të lëvruara të letërsisë shqiptare, është edhe POEZIA. Gjini e letërsisë ku bota e brendshme, ndjenjat më sublime, frymëzimi hyjnor... shprehen përmes shkronjave të cilat krijojnë vargje... vargjet, pastaj, shpalosin mendime, mendimet krijojnë energji, energjia ndez dritat e dijës, rrezet e artë të së cilës i japin ngrohtësi zemrës, mendjes dhe shpirtit, e me këtë, edhe kuptim dhuratës më të shtrenjtë, vetë jetës.
Që nga Lekë Matrënga e Pjetër Budi, kjo energji nuk u ndalë asnjëherë së hedhuri farën e dijës, duke e kultivuar atë me dashurinë më të çiltër në shpirtin e pastër e fisnik të popullit shqiptarë. Duke i mposhtur të gjitha sfidat e kohës, kjo frymë e shpirtit të popullit, xixat e saja të arta, si një pishtar i shpresës, u bartën gojë më gojë, mendje më mendje, zemër më zemër... brez pas brezi... nga kokat më të ndritura të kombit si: Naimi, Çajupi, Mjeda, Asdreni, Shiroka... për të vazhduar tek Fishta, Konica, Noli, Migjeni... e deri në kohën tonë, duke u kthyer ai pishtarë në flakadan të përhershëm që tashmë nuk ka forcë në botë që mund ta shuaj fuqinë e zjarrit të tij...
Dua ta falënderoj nga zemra mikun tim dhe poetin e mirënjohur, ADEM ZAPLLUZHA, që me përkushtim të jashtëzakonshëm, vizitorëve të kësaj faqeje, por edhe më gjerë, do t’ua prezantoj disa nga poetët më të njohur të kohës sonë, e me këtë, do e plotësoj e pasuroj edhe mozaikun e mrekullueshëm të letërsisë shqiptare.
(www.sa-kra.ch)
Përgatiti: Adem ZAPLLUZHA
ANTOLOGJI E POEZISË MODERNE SHQIPE
FREDERIK RRESHPJA
(1940 - 2006)
Hyrje
Frederik Rreshpja u lindi në Shkodër më 1940 në një familje me origjinë nga Dukagjini.
Ne vendlindje kreu shkollimin fillor dhe të mesëm pranë gjimnazit "29 nëntori" ndërsa studimet universitare i ndoqi pranë Pedagogjikut ne Tiranë me korrespondence.
Mësohet se poezia e parë e shkruar prej tij i qe kushtuar s'ëmës, Files - siç e quante. Poezia "Topi fushor" hyn në antologjinë më të rëndësishme zyrtare të kohës pa botuar ende ndonjë përmbledhje. Më 1967 iu botua vepra e parë letrare, përmbledhja me poezi „Rapsodi shqiptare“. Kjo vepër dhe punimet e tij të botuara në gazetat e përditëshme dhe revistat e kohës u pritën mirë nga kritika e avancuar, por u morën edhe si shembull për ta ndëshkuar. Frederik Rreshpja u burgos dhe vuajti 17 vjet burg. Ai, herët ishte kualifikuar si armik i vendit, që kur ishte nxënës i fillores, kur një fqinj i tij, puntor i Shërbimit informativ, nuk e la vajzën e vet të shoqërohet me Rikun.
Opusi krjiues i Frederik Rreshpjes nuk dihet në saktësi, por, thuhet se ka thasë përplot me dorëshkrime. Pasi doli nga burgu, botoj vëllimet “Erdhi ora të vdes përseri“ - 1994, „Lirika të zgjedhura“ - 1996, përmbledhje kjo që u shpall më e mira për vitin përkatës, si dhe vëllimin me poezi “Në vetmi“ që u botua në vitin 2004, i cili ia solli titullin – poet i vitit 2004.
Më 25 nëntor 1992, Rreshpja jep një intervistë për gazetën�"Zëri i Rinisë" dhe pyetjes se çfarë e gëzon dhe trishton më shumë në jetë, i përgjigjet: �Nuk e di nëse më ka mbetur ndonjë gjë në këtë botë, që të më gëzojë. (...) Kur trishtohem, shkruaj. Prandaj shkruaj shumë. Vetmi e trishtim poetik ky që do thuktohej në vëllimin poetik që do të vinte. Megjithëkëtë, Riku, siç e quanin shokët, të cilët i kishte të paktë pasi doli nga burgu, jetonte në Tiranë, por shpesh ndodhej edhe në Shkodër në ndonjë promovim apo manifestim kulturor. Nuk ishte i interesuar që të përcaktohet politikisht, sepse thoshte, “… mua nuk më intereson politika. Arti është më i gjërë…“, andaj Frederiko Rreshpja iu përkushtua punës letrare. Ai ishte kryeredaktor i gazetës „Ora“, udhëheqës i një shtypshkronje dhe pronar i Shtëpisë Botuese „Evropa“, veprimtari këto që nuk i sollën përfitime të mëdha, por kishte pasuri të madhe bujarinë e tij, sepse, edhe pse e dinte se kush ishte denoncuesi që e rraskapiti nëpër burgje, ai nuk u hakmor.
Përfshihet në vëllimin "Leksikoni i shkrimtarëve shqiptarë 1501 – 2001" nga Hasan Hasani, mbasandej në vëllimin "Historia e Letërsisë Shqiptare" e Robert Elsie-t të 2003.
Përfaqësohet me disa poezi në "Anthologie de la poésie albanaise" të Aleksandr Zotos (Chambéry, 1998) dhe në "Antologjinë e poezisë shqipe - Gjysmëshekulli i artë" të Ali Aliut (Tetovë, 2000) si dhe e rrumbullakson punimin e G. Krasniqit "Poezi. Sprovë antologjike" (Tiranë, 2003). I vendosur ndër shkallaret e arketipit të poetit shqiptar sipas kritikës, kishte komunikim direkt me etnit e poezisë - gjë e cila e bënte t'i kalonte kornizat e kohës, burgut, etj.
Frederiko Rreshpja jetonte në Tiranë, i vetmuar, sepse nuk ishte i martuar. Vdiq më 17 shkurt 2006 në Shkodër, nga një sëmundje e zemrës, i rrethuar nga vëllëzërit dhe familja e gjërë, dhe u varros më 18 shkurt, në varrezat „Rrëmaj“ të kishës katolike në Shkodër.
Tituj të veprave:
Rapsodi shqiptare - 1967
"Zëri i largët i kasolles" - 1972
"Ëndrra e tokës" -1973
"Trofta hutaqe" - 1973
Në këtë qytet" - 1973
Erdhi koha të vdes pësëri - 1994
Lirika të zgjedhura - 1996
Në vetmi - 2004
Shpërblimet:
Vëllimi më i mirë me poezi (Lirika të zgjedhura)-1996
Poeti i vitit 2004-për vëllimin me poezi "Në vetmi"
FENIKASIT
Fenikasit arritën në një port të panjohur
dhe mësuan se perënditë qenë ndërruar.
Ky vend quhej Evropë për nder të motrës së Kadmit
mbret i Enkelejve, ilirëve hyjnorë,
bir i Agenorit.
Pastaj ikën tutje dhe u bënë shpirtra në qiell.
Vetëm anijet u kthyen në mirazh si dhe më përpara,
zotat nuk i pranonin shpirtrat e anijeve.
METAMORFOZË
Një pemë në horizont si një njeri i braktisur.
Bien shirat mbi vetminë e saj.
Tringëllijnë telat e shiut
kur i bie violinës era.
Kjo pemë ka qenë poet apo vetë Pitagora?
NË DRITAREN E AVIONIT
Shoh një palmë në gjunjë rrëzë dunave,
mbështjellë me pëlhurën e hijes së vet.
Në qiell retë sajonin perënditë e Egjiptit,
këmbehen retë, këmbehen zotat,
kurse ajo rri aty nën enigmën e avionëve.
TESTAMENT
Që fëmijë e kam kuptuar se kisha lindur
i mallkuar me art.
Gjërat i shihja ndryshe:
Nëpër shirat e vdekur peshqit fluturonin drejt
Çerdheve, te yjet. Në vend të borës binin zogj
në çdo dru.
Era si ketër brente degët.
Qante mbi mua nëna, Shën mëria ime. Ave nëna ime!
Mos e pastë njeri këtë fat!
KAM DASHURUAR NJË AFËRDITË NË OLIMPIN E TRËNDAFILAVE.
Pastaj erdhe ti tërë ikje.
Më vonë vije vetëm nëpër ëndrra, si perënditë ilire.
Kështu iku edhe rinia, filigrani i djalërisë,
i mallkuar me art.
Mos e pastë njeri këtë fat!
Tani që po vdes ëndërroj vetëm një kryq te koka
dhe të harrohem se nuk dua që edhe pas vdekjes
të më ndjekë mallkimi i artit.
Mos e pastë njeri këtë fat!
Po kur të vdes portreti im ka për t‘u shfaqur nëpër gjethe,
se unë kam patur miqësi me çdo dru.
Në stinën kur bien gjethet
do të bien edhe sytë e mi.
Tani e tutje shirat do jenë lotët e mi.
Mos e pastë njeri këtë fat!
PËRSHËNDETJE
Eci anës detit e përshëndes anijet
në mesditën e ndriçuar si kishë.
Është keq kur nuk ta kthejnë përshëndetjen
apo kur nuk ka asnjë anije,
por është më keq ende
kur ti kalon bri detit e nuk përshëndet.
ELEGJI
Çelën trëndafilat në mëngjes
me petale në ngjyrë të vetëtimës,
dhe mua mu kujtuan këngët e shkuara
që moti kanë vdekur në një ajër të vdekur gjithashtu.
Dal më kot të të pres tek porta që është mbështjellur
me hijen time të prerë nga nata që shkoi.
Trëndafilat vetëtijnë në heshtje për gjëmën time
dhe unë e di që ti nuk ke për të ardhur kurrë më.
Por mua kështu më zë nata, si statuja e pritjes
në një ajër që vdes dalëngadalë dhe dimëron
me durimin e mermerit që pret me shekuj nën shkëmbinj.
ANIJA E BARDHË
Çdo natë shoh në ëndërr një anije të bardhë
dhe anijethyerit e vdekur.
Tani e tutje ata janë të vdekurit e mi.
Çdo natë lutem për ta, pasi nuk e di ku fillon ëndrra,
përderisa të gjithë ne jetojmë në një anije të bardhë.
Anija e vdekur ikën tutje,
kurse anijethyerit rrinë më këmbë në funddet.
Ne të gjithë jemi anijethyer,
unë vetë rri më këmbë në funddetin tim.
