Rasim Bebo.
BILAL XHAFERRI - NJË SHQIPONJË ÇAMËRIE
Bilal Xhaferri ishte biri jetim i Çamërisë që nuk njohu fëmijëri dhe as rini në jetën e tij të shkurtër. “Ne ishim pesë fëmijë, deklaron e motra e Bilalit, Antika. Nëna na vdiq shumë e re në vitin 1943, Bilalin e la 8 vjeç, pas dy vjetësh na pushkatuan babanë! Na mori gjyshi në shtëpinë e tij të na rriste. Unë isha më e vogla. Babai më la 4 vjeç. Gjyshi ishte plak i sëmurë dhe i verbuar nga sytë. Jetonim në një varfëri të tmerrshme. Atëherë kishte filluar lufta e klasave, nga Partia Komuniste. Në fshat filluan të na përbuznin, qoftë edhe me sy kur na hasnin rrugëve. Bilali, si vëllai më i madh, në moshën 10 vjeç na u bë nënë dhe babë. Të gjitha hallet e familjes ranë në kurmin e njomë të tij. Pasi mbaroi shkollën fillore katërvjeçare, për dy vjet “gjezdiste” për të punuar, që të na ushqente. Rraskapitej fshatrave për një copë bukë, dhe një ditë mori rrugën për te halla në Sarandë. Ishte 12 vjeç, filloi punë si shpërndarës letrash dhe gazetash në postën e Sarandës. Ecte në këmbë nëpër moçalet e fshatrave të Vurgut të Sarandës, zbathur për 10 -11 orë në ditë. Në çdo dy javë dhe sidomos ditën e festave, vinte në Ninat për të na sjellë ndonjë lekë dhe ushqime, që i blinte me triskë në qytet, të na gëzonte neve dhe gjyshin. Për një natë që rrinte me ne, bënte shumë orë udhëtimi në këmbë. Pas 4 vitesh Bilali shkoi te halla në Shijak, ku punoi në fermën e Sukthit.”... Nga Edip Hoxha, kushëriri i tij, mësohet se, në vitin1957-1958, Bilali punonte si teknik ndërtimi në kantierin e Shkopetit, pasi kishte mbaruar kursin njëvjeçar për Gjeometër. Në vitin 1962 e marrin ushtar në Pronovik të Poliçanit, në atë kohë filloi të shkruante te revista “10 Korriku”, tregime, reportazhe, poezi.
Shkrimtari Naum Prifti shkruan: “Një herë më erdhi me postë një zarf mjaft i trashë, nga një repart ushtarak. Bilal Xhaferri, ishte emër i panjohur për mua. E shikoja me bezdi novelën me 32 faqe dërguar nga një ushtar i thjeshtë. Pas dy muajsh, mu desh ta lexoja. Kur arrita në një faqe, gjeta një pasazh fantastik dhe thashë me mend: “Ky është një talent!” I befasuar dhe i entuziazmuar nga zbulimi i një talenti, i shkrova një letër, ku e lusja, po t’i binte rasti të vinte në Tiranë, do të isha i kënaqur të na bënte një vizitë në redaksi. Pas dy a tre javësh hyri në dhomën ku punoja unë, një ushtar me trup mesatar dhe pyeti nëse mund të takonte Naum Priftin … M’u kujtua letra, prandaj e pyeta: -Mos jeni Bilal Xhaferri? – Po , -m’u përgjigj, - erdha sipas letrës që më dërguat.” Nga biseda më tha se tregimet e mija i pëlqenin. “Në asnjë tregim ti nuk përsërit veten, por sjell gjithmonë diçka të re”. Vëllimi I tij me tregime “Tokë e lashtë, njerëz të rinj”dhe “Purpuranti”, lanë mbresa të forta te lexuesit. Epokën e Skënderbeut ai e kishte në zëmër dhe u kthye më vonë me romanin “Krastakraus”.Këto ekskursione historike ishin mjeti i tij, për t’i ikur pasqyrimit të realitetit të zymtë, të cilin ai e njihte shumë mirë.”
Ballkize Halili, gazetare në “Zërin e Popullit” mundi të nxjerrë leje krijuese nga Lidhja e Shkrimtarëve për bashkëfshatarin e saj Bilal Xhaferrin. Ajo e ndihmonte dhe e përkrahte, se e shihte si përfaqësuesin më të talentuar të Çamërisë. A ka gjë më tronditëse për autorin, kur sheh që libri i tij bëhet qull për letër ambalazhi, se ngrinte problemet Çame. Më kujtohet tregimi, “Ti je partizane”, një tregim tepër i ndjerë që u fut në të gjitha tekstet shkollore, si tregim interesant. Por sa shpejtë u fut, aq rrufeshëm u hoq. Paqëndrueshmëria e politikës së Enver Hoxhës, bënte që sot të ishe hero, nesër të dilje tradhtar. Në vitin 1968, në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Bilal Xhaferri mori një goditje të fortë, pasi dëmtoi shtyllën vertebrale të letërsisë shqipe. Dhe ishte pikërisht diskutimi profesional i Bilal Xhaferrit, për romanin “Dasma” të Ismail Kadaresë. Nga emancipimi, femrat s’kishin fituar asgjë, përkundrazi ishin skllavëruar akoma më shumë, duke u ngarkuar me punë të dyfishtë, Brenda shtëpisë dhe jashtë saj. Duke ndier mbi kurriz luftën e klasave, ai i gjykonte dukuritë më sy realist...
Fadil Paçrami, anëtari i K.Q. dhe sekretari i dytë i K. P. të Tiranës, pjesëmarrës në atë takim, po turfullonte duke dëgjuar kritika që nuk priteshin, e që mund t’I jepnin drejtim të gabuar mbledhjes. Ai u ngrit në këmbë, dhe duke drejtuar gishtin nga Bilal Xhaferri, u tha Inline image 1r
pjesëmarresve me ulërimë: “-E dini kush është ky që foli keq për romanin? Ky është Bilal Xfaferri, të cilit ne i kemi vrarë të atin se ishte armik, ballist. Mendoj se ai nuk ka vend në këtë sallë, dhe që tani kërkoj të dalë jashtë!”
Pas diskutimit të “Dasmës”, Bilalin e internuan në fshatin Kullë të Sukthit. Lajmi mori dhenë. Gazetat shkruanin: “Shkrimtari reaksionar nxjerr kokën”.
Hysni Cyrbja, që ka qenë drejtori i parkut të mallrave në Durrës, kujton: “Shkoja shpesh në bibliotekën e qytetit, drejtori Pertef Kruja më prezantoi me Bilal Xhaferin. Pasi u njohëm mirë, e mora në punë si dispeçer. Kishte ca kohe qe kishte dale në qarkullim “Dasma”. Një ditë biseduam për Kadarenë. Bilali mendonte për dobësitë artistike të romanit, ai çalonte rëndë në trajtimin historik të femrës shqiptare, se femra dilte pa traditën e bashkëluftëtares me burrat. Ky është falsifikim, thoshte ai. Historia shqiptare tregon se femrat, te Skënderbeu dhe gjatë luftës Nacional Çlirimtare, vërtetuan se ishin patriote dhe të emancipuara. Bilali më kërkoi leje për të shkuar në Tiranë, i ftuar për në mbledhjen e lidhjes së shkrimtarëve. Të pasnesërmen, u takuam. E pyeta se si shkoi. Ai uli zërin dhe më tha: -Më sakatuan! Fadil Paçrami më tha: je bir armiku! Në atë çast bie zilja e telefonit, fliste Rita Marko. – More Hysni, a ke marrë në punë ndonjë njeri me emrin Bilal Xhaferri?... -Po shoku Rita ka ca kohë. – Po ku e gjete? (pyetja ishte me zë të trashë). -Më gjeti ai mua, kishte nevojë për pune. -Në orën 12 mblidh kolektivin!... Në mbledhje erdhën të tre sekretarët, siç quheshin: i pari, i dyti, i treti. Rita Marko, nuk pranoi të debatonte me Bilal Xhaferrin veçse i tha: Ti ke penetruar në radhët e klasës puntore dhe fshehe biografinë tënde, se babai yt është dënuar më vdekje. E morën dy policë dhe e internuan në Kullë të Sukthit. Të nesërmen u mblodh byroja, ishte parashikuar të më përjashtonin nga partia, e të më shkarkonin si drejtor i parkut. Unë bëra autokritikë për mungesë vigjilence. Nxora nga çanta librin e Bilal Xhaferrit dhe disa revista “Shqiptaria e re” dhe pyeta: –Këtë libër e ka botuar Shtëpia botuese, që varet nga K. Q. s’e dini ju? Këto revista që drejtohen nga K. Q. e dini ju?. Që Bilali ftohet në lidhjen e shkrimtarëve, që është nomenklatura e K. Q. e dini ju?... Dhe si përfundim më njoftuan masën “vërejtje në kartën e regjistrimit”.
Bilal Xhaferri ishte njeri, dhe kishte intimitetet e tij. Edhe në Kullë ku ishte internuar, nuk i shpëtoi tundimit të intimitetit. Aty pati një lidhje dashurie me mësuesen, vajzën e ish kryetarit të këshillit të fshatit.
Ja e ç’tregon zonjusha Kadife, me një sinqeritet femëror: “Kur mora vesh se në fshatin tonë, ka ardhur i internuar një shkrimtar, kurioziteti nuk më la të qetë, pasi letërsia më ka pëlqyer shumë. Pyeta Janin, operativin e zonës, që shfaqte ndjenja simpatie për mua. Operativi më tregoi se shkrimtari quhej Bilal Xhaferri dhe ishte njeri i rrezikshëm. Ai guxoi të kundërshtonte romanin e Kadaresë që është idhulli I jonë, por më keq, se është djali i armikut të popullit. Kur mësova se ai kishte guxuar të përballej me Kadarenë, kureshtja dhe dëshira grindeshin brenda meje, për të njohur nga afër shkrimtarin, që paraqiste shumë “rrezikshmëri”. E ruajta në mbrëmje, qe ta shihja kur merrte bukën tek furra e fshatit, dhe si hije i shkova nga pas, që të mësoja ku jetonte dhe me kë, pasi zona ku ishin të internuarit ishte e veçuar nga banorët e fshatit. E shihja kur ecte vetëm, i heshtur, me gjysmë buke nën sqetull. Nga paraqitja e jashtme s’ta mbushte syrin, megjithëse u gëzova që shkrimtari sfidoi kureshtjen time. Por reflekset e gëzimit, rrezikonin që ta njihja nga afër. Më kujtohet, kur u fsheha pas një kaçubje në rrugë, kur ai zbriste nga furra e bukës, dhe po e prisja që të kthehej si gjithmonë me bukën nën sqetull. Ishte shumë ftohët dhe sekondat bëheshin orë. Ai po afrohej, por s’ishte vetëm. Po ecte me mullixhiun, u nda nga ai dhe hyri brenda në banesën e tij. Kontrollova me sy rreth e qark, mos më shihte njeri, dhe i rashë derës me gjithë forcën e padurimit. Kush është? - U dëgjua zëri I tij. –Jam unë mësuesja e fshatit, - i thashë. Ai e hapi derën i habitur dhe tha: Mos keni ardhur gabim, unë s’kam fëmijë në shkollë, më tutje është një familje që i ka fëmijët në shkollë. –S’kam ardhur për fëmijët e shkolles, kam ardhur për ty!... Ai shtangu nenë këmbë i frikësuar, kurse mua m’u duk se të gjithë botën e kisha ulur në gjunjë para meje. E ndjeva se ftohtësia e frikës së tij dhe rreziku im, ishin ngërthyer në forcën e magjisë së dashurisë, që në takimin e parë. Takimet pasuan njeri pas tjetrit! Miqësia e jonë ndërtoi mure ëndrrash. Shpesh herë më thoshte: -të lutem, mos m’i shto andrallat. E lëmë me kaq lidhjen tonë. Ishte dhuratë e Zotit! Ai, na dhuroi çaste të bukura dhe ai na i mori! Unë s’jam njeriu i duhur për ty. Kuptoje, Kadife, ne jemi dy kulme të ndryshme. Është shumë e rrezikshme ardhja e jote tek unë... Por unë e dija rrezikun që më kanosej, megjithatë, Bilalin e doja, se ishte njeri i zgjuar, me një shpirt të madh. Në pak kohë fillova të bija në sy me lëvizjet e mia. Një natë i gënjeva në shtëpi, se do të flija tek Lumja (kolegia ime që kishte ditëlindjen) edhe Lumja thuri të njëjtën gënjeshtër tek babai im, i cili na besoi. Banesa ku jetonte Bilali, ishte një barakë e improvizuar, ngrehinë vetëm prej dheu, ku as për bagëtitë nuk ishte e përshtashme, megjithatë unë ndihesha mirë në prani të tij. Atë natë ndodhi historia e tmerrshme e jetës time. Kishte kaluar ora 12 e natës! Isha strukur brenda tij, dhe gjumi s’po më zinte, ca nga të ftohtit, ca nga frika. Kur befas ra dera, nga forca e shkallmimit me shkelma. Nuk shihja asgjë nga errësira se kandili kishte filluar të shuhej. Dëgjova fyerje nga më banalet e më çnjerëzoret. Ishte operative i policisë, sekretari i partisë dhe babai, që bërtisnin:. –Hë, more këlysh bushtre, kë kurvë ke futur sonte në shtrat? Ke filluar të na e degjenerosh rininë e fshatit me shkrimet e tua. S’durova dot dhe i përgjigjem me të njëjtin ton: -Mjaft Baba! Ky s’ka faj, unë kam ardhur këtu vete, me dëshirën time. Ja ku më ke, më vrit po deshe!... Jo tha operativi (puntori i sigurimit), ky të ka mashtruar, dhe e tërhoqi zvarrë për ta nxjerrë përjashta, -Ky maskara do të përfitojë nga ti, të nxjerrë sekretet e partisë. Ky është bir armiku dhe si i tillë do të shkojë atje ku e ka vendin. Bilalin atë natë e mbajtën të lidhur me pranga në zyrën e operativit në qendër të fshatit, kurse mua, në zyrën e sekretarit të partisë. Nuk i harroj kurrë presionet që ushtronin për të më mbushur mendjen të firmosja deklaratën e hartuar prej tyre, me anë të së cilës,mund t’i kishin duart të lira për të dënuar Bilalin. Por unë nuk pranova kurrë të fundosja me të pa drejtë, njeriun që desha me gjithë shpirt. Edhe pasojat për mua dhe familjen time ishin të rënda: babanë e përjashtuan nga partia, e hoqën nga kryetar i këshillit, dhe si ndëshkim, e dërguan të punonte në një brigadë me Bilalin. Mua më hoqën nga arsimi dhe me çuan punëtore në fermë. S’e duroja dot baltën që më hidhnin syve injorantët e fshatit, dhe mbylla sytë, u martova me një burrë të ve në Rumanat, që ishte babai i tre fëmijëve. Pas një muaji, kur u ktheva në derën e babës (si e do zakoni), nëna më tha fshehurazi në vesh: -Kadife, shkrimtari yt është arratisur nga Shqipëria, kështu thonë të gjithë në fshat.”
Kur Bilali e pa se laku po i ngushtohej, nuk i mbeti tjetër alternativë, veç të arratisej me rrezik koke. Rastin e gjeti në festën përkujtimore të luftës partizane të Konispolit, që festohej në Bogaz, më 25 gusht. U arratis për në Greqi, bashkë me burrin e motrës Selfo Hoxhën dhe Bajram Shuaipin. Për aratisjen e tij u bë shkak Fadil Paçrami me presionin e tij. Në SHBA ai botoi revistën “Krahu i Shqiponjës” në Çikago 1969-1986, për rreth 17 vjet, me 39 numra, dhe me një tirazh 300 deri në 500 kopje, të cilën e shpërndante vetë me postë dhe pa i vënë çmim. Prirja patriotike dhe antikomuniste e revistës,tërhoqi përkrahje nga Skënder Shuaipi, Zeqo Kola, Saber Hyso, Xhemil Bebo, Sotir Ajazi etj. Dhe ai iu përkushtua kryesisht kësaj reviste.
Gazetaria Anneli Kraus, që publikoi lajmin e parë, plagosjen e Bilal Xhaferit, si dhe tetativën e eleminimit fizik, ndaj gazetarit shqiptar, që jeton dhe punonte në Amerikë, shkruan: “Bilal Xhaferin e kam njohur nëpërmjet shtypit të lirë amerikan në vitin 1979, Incidenti ndodhi kur festohej 100 vjetori i Lidhjes së Prizrenit. Më vonë u njoha në Çikago ku ai punonte gazetar në një radio private në Çikago.Modelin e tij ne e quajmë hero. Pas vitit 1983 i dogjën banesën e tij, që e kishte edhe redaksi të revistës, “Krahu I Shqiponjës”.
Skënder Shuaipi tregon: “Bie telefoni dhe më flet Bilali, jam shtruar në spital, nga një dhembje koke”. doktorët dyshojnë për një tumor në kokë. Mbas konsultës vendosën për operacion. Të nesërmen Bilali u operua. Narkoza i doli me vonesë. Komunikimi i tij bëhej me gishta dhe mimikë. Ishte rëndë, nuk vonoi gjatë dhe Bilali ndërroi jetë, në pasditen e 17 tetorit të vitit 1986. Në kohën kur ishte ministër i kulturës, Teodor Laço, eshtrat e tij u kthyen në atdhe.
N. Prifti citon: “Në faqet e revistës ”Krahu i Shqiponjës”, (Nr 17), janar 1979 Çikago gjeta një poezi, të cilën Bilali ia kushtonte, “kundërshtarit të tij”, Ismail Kadare. Kjo poezi është një dëshmi e gjallë, ku “viktima” pasojë, fajëson shkakun”.
Poetit Ismail Kadare
Ti lulëzove me stinë me rubla.
Kur ne të tjerët hanim baltën e kënetave.
Ti u këndon serenata rrugëve të Moskës,
Natashave, Tatjanave, Katjenkave.
Kur ne të tjerët hanim plumbin e mashinkave.
Me kadifen e poemave të tua të kopjuara,
Ti i jep xhela çizmeve të xhelatëve,
Çizme të rënda me gozhda të përgjakura,
Që shkelët mbi fytyrat tona të maskuara.
Ne të dy u ndeshëm në trotuare të kundërta.
Ti vije nga sallonet e aristokracisë së kuqe,
Unë vija drejt nga zëmra e popullit.
Vija nga varri I babai të pushkatuar.
Ne u ndeshëm në errësirë,
Si dy re në një natë me shi.
Por të gjithë e dinë mirë.
Që shenja e furisë sime s’ishe ti.
Unë u ndesha atje me tiraninë,
Hodha jetën time në kthetrat e ujqërve.
Dhe u shikova me vdekjen në sy.
Kështu, dy shkrimtare Ismail Kadare dhe Bilal Xhaferri, të së njëjtës datëlindje, i pari feston 79 vjetorin, se ka qenë idhulli i komunizmit, kurse i dyti, kundërshtari i komunizmit, ka 29 vjet vdekur. Por Bilali jetoi dhe vdiq si një shqiponjë Çamërie, me dashurinë e madhe për lirinë demokratike të Shqipërisë.
Rasim Bebo Addison Çikago Shkurt 2015
BILAL XHAFERRI - NJË SHQIPONJË ÇAMËRIE
Bilal Xhaferri ishte biri jetim i Çamërisë që nuk njohu fëmijëri dhe as rini në jetën e tij të shkurtër. “Ne ishim pesë fëmijë, deklaron e motra e Bilalit, Antika. Nëna na vdiq shumë e re në vitin 1943, Bilalin e la 8 vjeç, pas dy vjetësh na pushkatuan babanë! Na mori gjyshi në shtëpinë e tij të na rriste. Unë isha më e vogla. Babai më la 4 vjeç. Gjyshi ishte plak i sëmurë dhe i verbuar nga sytë. Jetonim në një varfëri të tmerrshme. Atëherë kishte filluar lufta e klasave, nga Partia Komuniste. Në fshat filluan të na përbuznin, qoftë edhe me sy kur na hasnin rrugëve. Bilali, si vëllai më i madh, në moshën 10 vjeç na u bë nënë dhe babë. Të gjitha hallet e familjes ranë në kurmin e njomë të tij. Pasi mbaroi shkollën fillore katërvjeçare, për dy vjet “gjezdiste” për të punuar, që të na ushqente. Rraskapitej fshatrave për një copë bukë, dhe një ditë mori rrugën për te halla në Sarandë. Ishte 12 vjeç, filloi punë si shpërndarës letrash dhe gazetash në postën e Sarandës. Ecte në këmbë nëpër moçalet e fshatrave të Vurgut të Sarandës, zbathur për 10 -11 orë në ditë. Në çdo dy javë dhe sidomos ditën e festave, vinte në Ninat për të na sjellë ndonjë lekë dhe ushqime, që i blinte me triskë në qytet, të na gëzonte neve dhe gjyshin. Për një natë që rrinte me ne, bënte shumë orë udhëtimi në këmbë. Pas 4 vitesh Bilali shkoi te halla në Shijak, ku punoi në fermën e Sukthit.”... Nga Edip Hoxha, kushëriri i tij, mësohet se, në vitin1957-1958, Bilali punonte si teknik ndërtimi në kantierin e Shkopetit, pasi kishte mbaruar kursin njëvjeçar për Gjeometër. Në vitin 1962 e marrin ushtar në Pronovik të Poliçanit, në atë kohë filloi të shkruante te revista “10 Korriku”, tregime, reportazhe, poezi.
Shkrimtari Naum Prifti shkruan: “Një herë më erdhi me postë një zarf mjaft i trashë, nga një repart ushtarak. Bilal Xhaferri, ishte emër i panjohur për mua. E shikoja me bezdi novelën me 32 faqe dërguar nga një ushtar i thjeshtë. Pas dy muajsh, mu desh ta lexoja. Kur arrita në një faqe, gjeta një pasazh fantastik dhe thashë me mend: “Ky është një talent!” I befasuar dhe i entuziazmuar nga zbulimi i një talenti, i shkrova një letër, ku e lusja, po t’i binte rasti të vinte në Tiranë, do të isha i kënaqur të na bënte një vizitë në redaksi. Pas dy a tre javësh hyri në dhomën ku punoja unë, një ushtar me trup mesatar dhe pyeti nëse mund të takonte Naum Priftin … M’u kujtua letra, prandaj e pyeta: -Mos jeni Bilal Xhaferri? – Po , -m’u përgjigj, - erdha sipas letrës që më dërguat.” Nga biseda më tha se tregimet e mija i pëlqenin. “Në asnjë tregim ti nuk përsërit veten, por sjell gjithmonë diçka të re”. Vëllimi I tij me tregime “Tokë e lashtë, njerëz të rinj”dhe “Purpuranti”, lanë mbresa të forta te lexuesit. Epokën e Skënderbeut ai e kishte në zëmër dhe u kthye më vonë me romanin “Krastakraus”.Këto ekskursione historike ishin mjeti i tij, për t’i ikur pasqyrimit të realitetit të zymtë, të cilin ai e njihte shumë mirë.”
Ballkize Halili, gazetare në “Zërin e Popullit” mundi të nxjerrë leje krijuese nga Lidhja e Shkrimtarëve për bashkëfshatarin e saj Bilal Xhaferrin. Ajo e ndihmonte dhe e përkrahte, se e shihte si përfaqësuesin më të talentuar të Çamërisë. A ka gjë më tronditëse për autorin, kur sheh që libri i tij bëhet qull për letër ambalazhi, se ngrinte problemet Çame. Më kujtohet tregimi, “Ti je partizane”, një tregim tepër i ndjerë që u fut në të gjitha tekstet shkollore, si tregim interesant. Por sa shpejtë u fut, aq rrufeshëm u hoq. Paqëndrueshmëria e politikës së Enver Hoxhës, bënte që sot të ishe hero, nesër të dilje tradhtar. Në vitin 1968, në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Bilal Xhaferri mori një goditje të fortë, pasi dëmtoi shtyllën vertebrale të letërsisë shqipe. Dhe ishte pikërisht diskutimi profesional i Bilal Xhaferrit, për romanin “Dasma” të Ismail Kadaresë. Nga emancipimi, femrat s’kishin fituar asgjë, përkundrazi ishin skllavëruar akoma më shumë, duke u ngarkuar me punë të dyfishtë, Brenda shtëpisë dhe jashtë saj. Duke ndier mbi kurriz luftën e klasave, ai i gjykonte dukuritë më sy realist...
Fadil Paçrami, anëtari i K.Q. dhe sekretari i dytë i K. P. të Tiranës, pjesëmarrës në atë takim, po turfullonte duke dëgjuar kritika që nuk priteshin, e që mund t’I jepnin drejtim të gabuar mbledhjes. Ai u ngrit në këmbë, dhe duke drejtuar gishtin nga Bilal Xhaferri, u tha Inline image 1r
pjesëmarresve me ulërimë: “-E dini kush është ky që foli keq për romanin? Ky është Bilal Xfaferri, të cilit ne i kemi vrarë të atin se ishte armik, ballist. Mendoj se ai nuk ka vend në këtë sallë, dhe që tani kërkoj të dalë jashtë!”
Pas diskutimit të “Dasmës”, Bilalin e internuan në fshatin Kullë të Sukthit. Lajmi mori dhenë. Gazetat shkruanin: “Shkrimtari reaksionar nxjerr kokën”.
Hysni Cyrbja, që ka qenë drejtori i parkut të mallrave në Durrës, kujton: “Shkoja shpesh në bibliotekën e qytetit, drejtori Pertef Kruja më prezantoi me Bilal Xhaferin. Pasi u njohëm mirë, e mora në punë si dispeçer. Kishte ca kohe qe kishte dale në qarkullim “Dasma”. Një ditë biseduam për Kadarenë. Bilali mendonte për dobësitë artistike të romanit, ai çalonte rëndë në trajtimin historik të femrës shqiptare, se femra dilte pa traditën e bashkëluftëtares me burrat. Ky është falsifikim, thoshte ai. Historia shqiptare tregon se femrat, te Skënderbeu dhe gjatë luftës Nacional Çlirimtare, vërtetuan se ishin patriote dhe të emancipuara. Bilali më kërkoi leje për të shkuar në Tiranë, i ftuar për në mbledhjen e lidhjes së shkrimtarëve. Të pasnesërmen, u takuam. E pyeta se si shkoi. Ai uli zërin dhe më tha: -Më sakatuan! Fadil Paçrami më tha: je bir armiku! Në atë çast bie zilja e telefonit, fliste Rita Marko. – More Hysni, a ke marrë në punë ndonjë njeri me emrin Bilal Xhaferri?... -Po shoku Rita ka ca kohë. – Po ku e gjete? (pyetja ishte me zë të trashë). -Më gjeti ai mua, kishte nevojë për pune. -Në orën 12 mblidh kolektivin!... Në mbledhje erdhën të tre sekretarët, siç quheshin: i pari, i dyti, i treti. Rita Marko, nuk pranoi të debatonte me Bilal Xhaferrin veçse i tha: Ti ke penetruar në radhët e klasës puntore dhe fshehe biografinë tënde, se babai yt është dënuar më vdekje. E morën dy policë dhe e internuan në Kullë të Sukthit. Të nesërmen u mblodh byroja, ishte parashikuar të më përjashtonin nga partia, e të më shkarkonin si drejtor i parkut. Unë bëra autokritikë për mungesë vigjilence. Nxora nga çanta librin e Bilal Xhaferrit dhe disa revista “Shqiptaria e re” dhe pyeta: –Këtë libër e ka botuar Shtëpia botuese, që varet nga K. Q. s’e dini ju? Këto revista që drejtohen nga K. Q. e dini ju?. Që Bilali ftohet në lidhjen e shkrimtarëve, që është nomenklatura e K. Q. e dini ju?... Dhe si përfundim më njoftuan masën “vërejtje në kartën e regjistrimit”.
Bilal Xhaferri ishte njeri, dhe kishte intimitetet e tij. Edhe në Kullë ku ishte internuar, nuk i shpëtoi tundimit të intimitetit. Aty pati një lidhje dashurie me mësuesen, vajzën e ish kryetarit të këshillit të fshatit.
Ja e ç’tregon zonjusha Kadife, me një sinqeritet femëror: “Kur mora vesh se në fshatin tonë, ka ardhur i internuar një shkrimtar, kurioziteti nuk më la të qetë, pasi letërsia më ka pëlqyer shumë. Pyeta Janin, operativin e zonës, që shfaqte ndjenja simpatie për mua. Operativi më tregoi se shkrimtari quhej Bilal Xhaferri dhe ishte njeri i rrezikshëm. Ai guxoi të kundërshtonte romanin e Kadaresë që është idhulli I jonë, por më keq, se është djali i armikut të popullit. Kur mësova se ai kishte guxuar të përballej me Kadarenë, kureshtja dhe dëshira grindeshin brenda meje, për të njohur nga afër shkrimtarin, që paraqiste shumë “rrezikshmëri”. E ruajta në mbrëmje, qe ta shihja kur merrte bukën tek furra e fshatit, dhe si hije i shkova nga pas, që të mësoja ku jetonte dhe me kë, pasi zona ku ishin të internuarit ishte e veçuar nga banorët e fshatit. E shihja kur ecte vetëm, i heshtur, me gjysmë buke nën sqetull. Nga paraqitja e jashtme s’ta mbushte syrin, megjithëse u gëzova që shkrimtari sfidoi kureshtjen time. Por reflekset e gëzimit, rrezikonin që ta njihja nga afër. Më kujtohet, kur u fsheha pas një kaçubje në rrugë, kur ai zbriste nga furra e bukës, dhe po e prisja që të kthehej si gjithmonë me bukën nën sqetull. Ishte shumë ftohët dhe sekondat bëheshin orë. Ai po afrohej, por s’ishte vetëm. Po ecte me mullixhiun, u nda nga ai dhe hyri brenda në banesën e tij. Kontrollova me sy rreth e qark, mos më shihte njeri, dhe i rashë derës me gjithë forcën e padurimit. Kush është? - U dëgjua zëri I tij. –Jam unë mësuesja e fshatit, - i thashë. Ai e hapi derën i habitur dhe tha: Mos keni ardhur gabim, unë s’kam fëmijë në shkollë, më tutje është një familje që i ka fëmijët në shkollë. –S’kam ardhur për fëmijët e shkolles, kam ardhur për ty!... Ai shtangu nenë këmbë i frikësuar, kurse mua m’u duk se të gjithë botën e kisha ulur në gjunjë para meje. E ndjeva se ftohtësia e frikës së tij dhe rreziku im, ishin ngërthyer në forcën e magjisë së dashurisë, që në takimin e parë. Takimet pasuan njeri pas tjetrit! Miqësia e jonë ndërtoi mure ëndrrash. Shpesh herë më thoshte: -të lutem, mos m’i shto andrallat. E lëmë me kaq lidhjen tonë. Ishte dhuratë e Zotit! Ai, na dhuroi çaste të bukura dhe ai na i mori! Unë s’jam njeriu i duhur për ty. Kuptoje, Kadife, ne jemi dy kulme të ndryshme. Është shumë e rrezikshme ardhja e jote tek unë... Por unë e dija rrezikun që më kanosej, megjithatë, Bilalin e doja, se ishte njeri i zgjuar, me një shpirt të madh. Në pak kohë fillova të bija në sy me lëvizjet e mia. Një natë i gënjeva në shtëpi, se do të flija tek Lumja (kolegia ime që kishte ditëlindjen) edhe Lumja thuri të njëjtën gënjeshtër tek babai im, i cili na besoi. Banesa ku jetonte Bilali, ishte një barakë e improvizuar, ngrehinë vetëm prej dheu, ku as për bagëtitë nuk ishte e përshtashme, megjithatë unë ndihesha mirë në prani të tij. Atë natë ndodhi historia e tmerrshme e jetës time. Kishte kaluar ora 12 e natës! Isha strukur brenda tij, dhe gjumi s’po më zinte, ca nga të ftohtit, ca nga frika. Kur befas ra dera, nga forca e shkallmimit me shkelma. Nuk shihja asgjë nga errësira se kandili kishte filluar të shuhej. Dëgjova fyerje nga më banalet e më çnjerëzoret. Ishte operative i policisë, sekretari i partisë dhe babai, që bërtisnin:. –Hë, more këlysh bushtre, kë kurvë ke futur sonte në shtrat? Ke filluar të na e degjenerosh rininë e fshatit me shkrimet e tua. S’durova dot dhe i përgjigjem me të njëjtin ton: -Mjaft Baba! Ky s’ka faj, unë kam ardhur këtu vete, me dëshirën time. Ja ku më ke, më vrit po deshe!... Jo tha operativi (puntori i sigurimit), ky të ka mashtruar, dhe e tërhoqi zvarrë për ta nxjerrë përjashta, -Ky maskara do të përfitojë nga ti, të nxjerrë sekretet e partisë. Ky është bir armiku dhe si i tillë do të shkojë atje ku e ka vendin. Bilalin atë natë e mbajtën të lidhur me pranga në zyrën e operativit në qendër të fshatit, kurse mua, në zyrën e sekretarit të partisë. Nuk i harroj kurrë presionet që ushtronin për të më mbushur mendjen të firmosja deklaratën e hartuar prej tyre, me anë të së cilës,mund t’i kishin duart të lira për të dënuar Bilalin. Por unë nuk pranova kurrë të fundosja me të pa drejtë, njeriun që desha me gjithë shpirt. Edhe pasojat për mua dhe familjen time ishin të rënda: babanë e përjashtuan nga partia, e hoqën nga kryetar i këshillit, dhe si ndëshkim, e dërguan të punonte në një brigadë me Bilalin. Mua më hoqën nga arsimi dhe me çuan punëtore në fermë. S’e duroja dot baltën që më hidhnin syve injorantët e fshatit, dhe mbylla sytë, u martova me një burrë të ve në Rumanat, që ishte babai i tre fëmijëve. Pas një muaji, kur u ktheva në derën e babës (si e do zakoni), nëna më tha fshehurazi në vesh: -Kadife, shkrimtari yt është arratisur nga Shqipëria, kështu thonë të gjithë në fshat.”
Kur Bilali e pa se laku po i ngushtohej, nuk i mbeti tjetër alternativë, veç të arratisej me rrezik koke. Rastin e gjeti në festën përkujtimore të luftës partizane të Konispolit, që festohej në Bogaz, më 25 gusht. U arratis për në Greqi, bashkë me burrin e motrës Selfo Hoxhën dhe Bajram Shuaipin. Për aratisjen e tij u bë shkak Fadil Paçrami me presionin e tij. Në SHBA ai botoi revistën “Krahu i Shqiponjës” në Çikago 1969-1986, për rreth 17 vjet, me 39 numra, dhe me një tirazh 300 deri në 500 kopje, të cilën e shpërndante vetë me postë dhe pa i vënë çmim. Prirja patriotike dhe antikomuniste e revistës,tërhoqi përkrahje nga Skënder Shuaipi, Zeqo Kola, Saber Hyso, Xhemil Bebo, Sotir Ajazi etj. Dhe ai iu përkushtua kryesisht kësaj reviste.
Gazetaria Anneli Kraus, që publikoi lajmin e parë, plagosjen e Bilal Xhaferit, si dhe tetativën e eleminimit fizik, ndaj gazetarit shqiptar, që jeton dhe punonte në Amerikë, shkruan: “Bilal Xhaferin e kam njohur nëpërmjet shtypit të lirë amerikan në vitin 1979, Incidenti ndodhi kur festohej 100 vjetori i Lidhjes së Prizrenit. Më vonë u njoha në Çikago ku ai punonte gazetar në një radio private në Çikago.Modelin e tij ne e quajmë hero. Pas vitit 1983 i dogjën banesën e tij, që e kishte edhe redaksi të revistës, “Krahu I Shqiponjës”.
Skënder Shuaipi tregon: “Bie telefoni dhe më flet Bilali, jam shtruar në spital, nga një dhembje koke”. doktorët dyshojnë për një tumor në kokë. Mbas konsultës vendosën për operacion. Të nesërmen Bilali u operua. Narkoza i doli me vonesë. Komunikimi i tij bëhej me gishta dhe mimikë. Ishte rëndë, nuk vonoi gjatë dhe Bilali ndërroi jetë, në pasditen e 17 tetorit të vitit 1986. Në kohën kur ishte ministër i kulturës, Teodor Laço, eshtrat e tij u kthyen në atdhe.
N. Prifti citon: “Në faqet e revistës ”Krahu i Shqiponjës”, (Nr 17), janar 1979 Çikago gjeta një poezi, të cilën Bilali ia kushtonte, “kundërshtarit të tij”, Ismail Kadare. Kjo poezi është një dëshmi e gjallë, ku “viktima” pasojë, fajëson shkakun”.
Poetit Ismail Kadare
Ti lulëzove me stinë me rubla.
Kur ne të tjerët hanim baltën e kënetave.
Ti u këndon serenata rrugëve të Moskës,
Natashave, Tatjanave, Katjenkave.
Kur ne të tjerët hanim plumbin e mashinkave.
Me kadifen e poemave të tua të kopjuara,
Ti i jep xhela çizmeve të xhelatëve,
Çizme të rënda me gozhda të përgjakura,
Që shkelët mbi fytyrat tona të maskuara.
Ne të dy u ndeshëm në trotuare të kundërta.
Ti vije nga sallonet e aristokracisë së kuqe,
Unë vija drejt nga zëmra e popullit.
Vija nga varri I babai të pushkatuar.
Ne u ndeshëm në errësirë,
Si dy re në një natë me shi.
Por të gjithë e dinë mirë.
Që shenja e furisë sime s’ishe ti.
Unë u ndesha atje me tiraninë,
Hodha jetën time në kthetrat e ujqërve.
Dhe u shikova me vdekjen në sy.
Kështu, dy shkrimtare Ismail Kadare dhe Bilal Xhaferri, të së njëjtës datëlindje, i pari feston 79 vjetorin, se ka qenë idhulli i komunizmit, kurse i dyti, kundërshtari i komunizmit, ka 29 vjet vdekur. Por Bilali jetoi dhe vdiq si një shqiponjë Çamërie, me dashurinë e madhe për lirinë demokratike të Shqipërisë.
Rasim Bebo Addison Çikago Shkurt 2015
