KOLOSI I ILIROLOGJISË AKADEMIK PROF.DR. ALEKSANDËR STIPÇEVIQI, ME PLIS NË KOKË, NË MOMENTET MË TË VËSHTIRA TË JETËS SË TIJ

“Ne flasim gjuhen arbereshe mes nesh”, tha nje buzembremje te fresket korriku, akademiku i njohur kroat, Aleksander Stipcevic. Ishte nje takim i organizuar ne kuader te Panairit te Tete te Librit Shqip, qe po mbahet prej ditesh ne qytetin e lashte te Ulqinit, ku fteses per pjesemarrje nuk kish nguruar t’i pergjigjej edhe nje nga personalitetet me te njohura te botes akademike te te gjithe Mesdheut. Aleksander Stipcevic, i njohur ne Shqiperi nga viti 2002 me botimin e tij enciklopedik “Iliret, historia, jeta kultura, simbolet e kultit“, nga Zara e Kroacise, por me te pare nga Shestani, nje zone malore, rreth 60 kilometra larg Ulqinit, vendbanim ku kane qene vendosur shume arbereshe, tha se “ne kete vizite te pare te tij i kishte pelqyer shume Ulqini, por edhe fshati i prejardhjes se tij”. “E kisha deshire te kahershme te vizitoja token e te pareve te mi. Me pelqyen malet dhe relievi“, tha Stipcevic, i cili preferoi qe per disa minuta t’u drejtohej te pranishmeve te ketij takimi me gjuhen e paraardhesve te tij, ashtu sikunder ai ka preferuar qe ne cdo rrethane politike te pohoje pa droje prejardhjen e tij shqiptare.

 “Kam deshire te flas shqipen qe di nga te paret e mi“, tha akademiku i njohur kroat, i fokusuar ne kete takim nga media te ndryshme, por dhe i ndjekur me interes te plote nga pjesetare te jetes kulturore te qytetit te Ulqinit, nje qytet i dyzuar mes lartesise qe ofron relievi shkembor dhe butesia e bregut te detit.



Akademiku Kroat - Ilirologu Aleksander

 Stipcevic


Dhe ndoshta ky takim, mbi nje teme aq shume te diskutuar mbi iliret, nuk do te kishte pasur vend me te mire per t’u organizuar se sa ketu ne Ulqin, qyteti ilir i cili ne lashtesine e tij shtrihej nga Kepi i Mendres ne veri deri ku lumi Buna derdhet ne detin Adriatik. Nje nga emrat e njohur te iliriografise, bibliografise, i nderuar dhe nga Presidenca shqiptare disa vite me pare me Urdhrin e Larte “Naim Frasheri” u zgjodh te botohej edhe ne shqip nga perkujdesja e nje prej botuesve te njohur shqiptare, Fatmir Toci. ATSH
Arbereshet

“Jam duke punuar per nje liber te ri qe ju kushtohet arberesheve”, ka pohuar Aleksander Stipcevic, akademiku kroat nga Zara e Kroacise, qe ne kete vizite te tij te pare ne Ulqin ka pasur kenaqesi te vizitoje edhe Shestanin, fshatin e te pareve te tij.

Në mbarim të dekadës së këtij shekulli, shkencëtari kroat me origjinë arbëreshe, prof dr. Aleksandër Stipçeviq, i mbushi 80 vjet. Në kohët e fundit preokupimi kryesor i prof. dr. Stipqeviqit, ishte shkrimi i një vepre që ekskluzivisht i kushtohet jetës shpirtërore, të vendasve të tij. Dashuria ndaj arbneshëve dhe ndaj rrënjëve të tij shqiptare asnjëherë nuk u venit.

Edhe pse në kohët e fundit kishte probleme familjare të natyrës shëndetësore , mu kur ishte në vlugun e punës së grumbullimit e sistematizimit të materialeve të ndryshme, pastaj një kohë edhe shëndeti tij nuk ishte në gjendjen më të mirë , pra u ballafaqua me të pa pritura që ndikuan në vonimin e punëve, megjithatë nuk hoqi dorë nga projekti i për përgatitjen e librit kushtuar jetës shpirtërore të arbëneshëve të Zarës.


Ai u shpreh këto ditë: “ Libri im “ Tradita Kulturore e arbneshëve të Zarës” është i përfunduar, dorëshkrimin ia kam dorëzuar botuesit “.një libër i veçantë i këtij lloji që plotëson një zbrazëtirë shkencore të jetës kulturore e kompletuar dhe e sistematizuar .Mendoj, se do të kishte qenë mirë që s’pakut të i kushtohej një manifestim sado kudo simbolik datëlindjes të këtij personaliteti të shquar, nga institucionet përkatëse, të shënohet datëlindja e këtij kolosi të Ilirologjisë. Megjithëse, gjithherë prof. Aleksander Stipqeviq ka qenë i respektuar e nderuar nga qarqet shkencore, intelektuale e politike të Kosovës dhe Shqipërisë. Më 1983 bëhet anëtar me korrespondencë i Akademisë Arteve dhe Shkencës së Kosovës.

Ndërsa më 2001 Kryetari i Shqipërisë, Rexhep Mejdani, e kishte dekoruar me kurorën e artë “ Naim Frashëri “ për kontribut në lëmin e ilirologjisë. Akademik  Prof .Dr.Stipçeviçi ishte në vizitë në Kosovë, i ftuar në tubimin shkencor i organizuar nga Universiteti “ Iliria “. Ai me këtë rast shfrytëzoi mundësinë të takohet me shumë personalitete , e institucione politike e shkencore ,si edhe me krye parlamentarin Jakup Krasniqin. Në emër të Institutit Albanologjikë, drejtori Dr. Hysen Matoshi e nderoi shkencëtarin e madh me mirënjohjen që ishte e para që filloi ta jap ky institucion . Ky vit, i tetëdhjeti i jetesë së shkencëtarit të pensionuar , nuk e gjeti duke pushuar e larg shkencës, por duke e përfunduar librin më të ri.


Rezultat e punës shkencore i krijuan autoritet të merituar në përmasa universale. Botoi vepra , shkrime shkencore për ilirët arbneshët e shqiptarët .

Prof. Stipe ka shkruar mbi 230 punime shkencore e profesionale, në kroatisht, shqip, italisht, anglisht. Veprat : ”Ilirët “,”Arti i ilirëve”, ”Ilirët historia –jeta –kultura”, ”Simbolet e kultit te ilirët”, Bibliografia e ilirëve”, “Interpretime albanologjike“, Censori i përsosur “. Bibliografia e Abreshëve të Zarës,”Përmendoret kulturo-historike në Arbanas “. etj. “, “Historia e librit”, ”Censura në biblioteka” , “Bibliografija antike e arkeologjisë në Jugoslavivi. B.1-2”, më 1556 faqe,”Censori përsosur” Ka shkruar shumë artikuj për enciklopeditë e Jugos. Enciklopedinë e arteve, atë detare, asaj të përgjithshme, në leksikonin biografik, Enciklop... Jug. bot 2,, Encklop. e artit kroat etj., ka shkruar sintezën e parë mbi artin e ilirëve e cila ka përjetuar 9 botime edhe në disa gjuhë.

Duke e kaluar jetën mes librave motivohet për të njohur më thellë fenomenin libër, nga punimet e publikuara doli edhe sinteza e dytë “Historia e librit”, e cila është e botuar edhe në gjuhën shqipe, pastaj edhe sinteza e tretë’ Historia Sociale e librit te kroatët: “është e ditur që shumë shkencëtarë tanë të njohur, frikësohen nga shkrimi i sintezave, e cila është, megjithatë, kurora e diturisë së mbledhur” (Aleksander Stipçeviç me nderime, Zagreb , 2008 faqe, 282 ”)

Për angazhimin dhe zhvillimin e veprimtarisë së pasur shkencore, edukative, shoqëria, institucionet e kanë çmuar lart kontributin e prof. Stipçeviçit, andaj edhe e kanë nderuar me mirënjohje të ndryshme: 1993 Konventën e Kukuleviqit për punën profesionale në bibliotekari nga shoqata kroate e bibliotekarisë. Më 1998 nderohet me gradën Ylli Kroat me portretin Marko Maruliq, nga kryetari i republikës së Kroacisë. Më 2004 merr mirënjohjen e qytetit të Zarës për vepër jetësore edhe mirënjohjen e qytetit të Zagrebit, më 2006, konventën e fakultetit filozofik si mirënjohje më e lartë për rezultatet arritura. Në vitin 2009 mirënjohje edhe nga HAZU.

Për ne, vlera e veprave të tij u dëshmua pas viteve 81, atëherë, kur historiografia politike e qarqeve akademike të Serbisë u vërsul me ashpërsinë e egërsinë më të madhe ,ndaj çdo gjëje shqiptare e sidomos , origjinës së tyre. Ajo u mundua dhunshëm ,e me konstruksione imagjinatave të këpusë lidhjen e natyrshme të Ilirëve dhe shqiptarëve ,duke dashur të i paraqes shqiptarët si banorët më të vonshëm në këto troje . Teoritë ahistorike të mbështetura nga politika ditore nacionaliste serbe , kishte krijuar një klimë të vështirë për shkencëtarët e vërtetë

Akademik Aleksandër Stipçeviqi – pasardhës i Mbretëreshës Teutë, siç deklaron edhe vetë – një yll i pashuar dhe gur ciklop i ilirologjisë, po jeton momentet më të vështira të jetës së tij, i shtrirë në spitalin e Toplices. Ai u vizitua nga miku dhe bashkëpunëtori i tij i vjetër, gazetari shqiptar nga Struga, Mehmet Latifi, i cili ekskluzivisht për Express, përveç reportazhit nga vizita e tij e fundit, na sjell edhe një përmbledhje të gjerë të veprimtarisë së tij.

Akademik prof.Dr. Aleksandër Stipçeviqi, kolosi dhe ylli i pashuar, shtylla-boshti kurrizor i ilirologjisë, ka disa muaj që nuk gëzon shëndet, pas një sulmi hemorragjik dhe hospitalizimit të detyrueshëm në spitalin e specializuar në Toplice. Për fat të keq, gjendja shëndetësore jo vetëm që nuk përmirësohej, por ajo edhe më tej përkeqësohej, duke humbur dalëngadalë funksionet e organeve dhe ekstremiteteve.

Kohëve të fundit, gjendja shëndetësore i është përkeqësuar tej mase, sa që Akademik prof. Dr.Aleksandër Stipçeviqi – ose siç e quajmë miqtë dhe të afërmit “Shandri”, është në gjendje të rëndë, me humbje të shpeshtë të vetëdijes, si pasojë e sëmundjes së rëndë që e ka shtrirë në shtrat dhe e ka bërë të palëvizshëm.

Konsiderata, respekti dhe nderimi që meriton ky kolos, ky yll i ilirologjisë, ballkanologjisë, albanologjisë e fushave tjera shkencore, ishte shkak i vizitës së gazetarit që i ka qëndruar pranë me vite, z.Mehmet Latifit, në Qendrën për persona të moshuar në rrugën “Vjekosllav Klajiq” No.10, në dhomën 520, i shoqëruar nga bashkëshortja e profesorit, Angjelka Stipçeviq, e cila ia bëri të ditur se Ai tashmë askënd nuk e njeh.

Pasi ajo u përshëndet me të shoqin e saj, ia vuri syzet në të cilat ka të montuar aparatet për dëgjim dhe iu drejtua me fjalët: “A e shoh kush ka ardhur për vizitë”- duke aluduar në gazetarin! Për fat të mirë, me një reagim zëri të shterur sinjalizoi se e kuptoi pyetjen dhe se e njohu gazetarin Mehmet Lafiti. Ai iu afrua, e përqafoi, ia shtrëngoi dorën e djathtë (atë të shëndoshë) dhe me lot në sy shikuan njëri-tjetrin pa bëza!

“I kisha përgatitur një album me 100 fotografi nga takimet e ndryshme në Strugë, Ulqin, Zagreb e gjetiu dhe ia tregova. E mori dhe e shfletoi një për një albumin me foto. Në ndërkohë ia tregova emblemën me stemën e Komunës së Strugës që ma dha kryetari i Komunës së Strugës Ziadin Sela, së bashku me një plis të bardhë, dhe pasi ia hapa emblemën e shikonte dhe e mbante në dorë”, – tregon Mehmet Latifi .

 

“Moment shumë prekës ishte kur ia tregova plisin”, thotë gazetari, “atëherë e la emblemën, e mori plisin me dorën e vet dhe ashtu i shtrirë, pa fjalë, pa komunikim e vuri në kokë”!!!

Vënien e plisit në kokë, bashkëshortja e tij Angjelka e përcolli me fjalët: “Ashtu, vëre në kokë, ta dinë të gjithë prejardhjen tënde”, tregon Latifi.

Mehmet Latifi, i cili vite më parë kishte botuar fjalorin “arbërisht-shqip-kroatisht”, është gazetar shumëvjeçar i disa mediumeve kryesore në Maqedoni dhe studiues e dokumentues i historisë arbëreshe e ilire, ndër të tjera e ka shoqëruar profesor Shandrin në shumë rrugëtime zyrtare dhe e ka përkrahur gjatë veprimtarisë së tij shkencore, duke qenë se ai është më i madhi studiues dhe argumentues i prejardhjes sonë ilire. Ekskluzivisht për Gazetën Express, Latifi na sjell reportazhin nga vizita e tij e fundit, shënime për veprimtarinë e tij dhe disa foto nga aktivitetet e tij në Kosovë gjatë viteve të fundit.

“I bëra një foto me plis në kokë së bashku me bashkëshorten e tij, por edhe unë u fotografova pranë këtij kolosi të shtrirë, por me plis në kokë”, tregon Latifi.

Pasi kaloi koha e vizitave, ai u nda me Akademik prof.Dr. Aleksandër Stipçeviqin, duke i dëshiruar shëndet dhe shërim, i vetëdijshëm për gjendjen e tij, por nuk duke mos përjashtuar edhe mrekullitë që mund të ndodhin, sepse ishte tepër e rëndë të shikoje atë kolos të shkencës, ashtu të shtrirë… Lutja jonë shkon për të!

Nga Libri i Aleksander Stipqeviq 

ILIRET

Kolonizimi greke

Fondacioni i kolonizmit grek ne bregdetin e Ilirise eshte ndodhi me rendesishmja historike te fiset ilire.
si dhe historinë e përgjithshme të detit Adriatik në historinë e Adriatikut

Kjo kolonizimi shkaktoi një ndryshim në rajone, mundësia politike, dhe pasoja serioze në fushën politike te Iliret, por edhe një pasoja shume te mëdha për zhvillimin material ilire dhe të kulturës shpirtërore dhe shoqrore ilire.

Kolonizimi i pare grek ne bregdetin adriatik,ne jugun e adriatikut ne shek.627 pes. ne Korkyra(Korfuze) pastaj Epidamin dhe me vone romaket e dryshuan emrin ne Durrhachium,Durresi i otem etj.

 

Gjarpri shpëton marinarët në Liqe të

Shkodrës 

Shkruan Aleksandër Stipçeviq

Në besimet e popujve të Ballkanit, gjarpri shpeshherë shfaqet si krijesë që ndihmon njerëzit, që i ruan prej të keqes, që u ruan shtëpitë dhe varret, që përfaqëson shpirtrat e të parëve. Ata besime për gjarprin janë shumë të moçme në Ballkan, sidomos në trevat, të cilat për arsye gjeografike ose ndonjë arsye tjetër, kanë mbetur të kursyera prej ndikimeve të mëdha të popujve të ndryshëm, të cilët gjatë kohës prunë në Ballkan besime dhe adete tjera.

Një prej atyre viseve, që kanë ruajtur shumë besime dhe adete të moçme, është treva në veri të Liqenit të Shkodrës. Saktë, në këtë zonë është ruajtur tregimi shumë interesant dhe si duket shumë i moçëm për gjarprin, i cili u ndihmon njerëzve në nevojë. Tregimi, që është shënuar edhe jashtë kësaj treve, është ruajtur në shumë versione, por ai më interesanti është: 
Marinarët (peshkatarët) kanë lundruar me një anije nëpër Liqe të Shkodrës dhe kanë gjuajtur peshk. Pa pritur, erdh furtuna dhe tallazet e hodhën anijen në shkëmb nënujor, i cili çeli vrimën në barkë. Nëpër atë vrimë, uji shpejt depërton dhe rrezikon të mbys anijen bashkë me peshkatarë (marinarë). Këtë luftë për jetë e pa gjarpri prej bregu. Ai u hodh në ujë dhe me trup të vet e mbylli vrimën dhe e shpëtoi anijen bashkë me peshkatarë. Gjarpri e ka trupin e ftohtë për arsye se uji në liqe ka qenë shumë i ftohtë kur ai u fut në ujë për të shpëtuar peshkatarët.
Është edhe versioni, ku thuhet që vrimën në anije e bëri miu, e jo ndeshja e anijes me shkëmbin nënujor. Në një version tjetër, për të shpëtuar anijen, gjarpri u kërkoi disa kushte njerëzve në anije.

 

Lë të ndalemi te tregimi që rrjedh nga afërsia e Liqenit të Shkodrës. Çka është këtu aq interesante, që na shtyu ta zgjedhim për komentim tonë?
E vërtetë, ky tregim na çon larg në të kaluarën ilire. Dihet, në trevën e Liqenit të Shkodrës, në kohën para-romake dhe romake, kanë jetuar Labeatët, fis ilir. Në monedhat e tyre të farkëtuara në shekullin II para Krishtit shumë qartë shihet që anijet përpara (në ballë) dhe mbrapa kanë pasur simbolin e gjarprit. Zbukurimet që marinarët i vendosin në ballë të anijes simbolizojnë ndonjë kafshë ose shpeshherë krijesë mitologjike, për të cilën besojnë që do t'i mbrojë në lundrimin e gjatë dhe të rrezikshëm nëpër det. Nëse Labeatët, çka është e besueshme edhe për Ilirët tjerë, vendosnin në ballë të anijes simbolin e gjarprit, e jo vetëm në anije që lundronin nëpër Liqe të Shkodrës, por edhe nëpër det, vepronin ashtu se besonin që ai do t'i mbrojë prej fatkeqësive. Pra, gjarpri merr rolin e mbrojtësit të marina-rëve, dhe kjo kurrsesi jo rastësisht. 
Dihet, Ilirët e jugut e çmonin gjarprin si mbrojtës të fisit (totem), për arsye se në mitologjinë ilire gjarpri është në lidhje me vetë emrin e Ilirit. Shkrimet antike, që sjellin këto tregime, përmendin Ilirin (Illyrios), të cilin, sa lindi, e mbështolli gjarpri dhe i dha fuqinë magjike. Edhe prindërit e Ilirit, Kadmi dhe Harmonia, mbas vdekjes u shndërruan në gjarpërinj. Disa dijetar modern mendojnë që emri Ilir do të thotë gjarpër. Këtu duhet të jetë edhe shpjegimi pse gjarpri ka qenë kaq shumë popullor te Ilirët, dhe kjo në kuptimin pozitiv; ai nuk rrezikon njeriun, por e ndihmon dhe e ruan prej të gjitha fatkeqësive. Ky besim për gjarprin në kuptimin pozitiv është i pranishëm edhe sot e kësaj dite në Ballkan, besim i përhapur për gjarprin rojë e shtëpisë; gjarpri ruan shtëpinë dhe familjen.

 

Tregimi që këtu paraqitem, e gati mund të përjashtohet dyshimi, është vazhdim i drejtpërdrejtë i tregimeve me të vërtetë shumë të moçme për gjarprin që ndihmon njerëzit; për arsye se në atë tregim, ai shfaqet si shpëtimtar i marinarëve, gjegjësisht peshkatarëve në Liqenin e Shko-drës, duhet të supozojmë që tregimi është i lidhur me besimin e mari-narëve labeatë dhe të gjithë ilirëve për gjarprin si mbrojtësin e tyre.

Ky tregim ka rëndësi të madhe për studimin e gjurmëve ilire në besimet e tashme të shqiptarëve rreth Liqenit të Shkodrës; ai mund të na shërbejë edhe si vërtetim jo vetëm për vazhdimësinë kulturore por edhe etnike të shqiptarëve në ato troje. 


*Prof. Dr Aleksandër Stipçeviqi është anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kroacisë në pension. Përndryshe, është prej Arbanasit të Zadrës (Kroaci), të parët e tij rrjedhin prej Shestanit (perëndimi i Kranjës, jug-perëndimi i Liqenit të Shkodrës, rrethi i Tivarit).

 

Prof.Dr Aleksandër Stipçeviq; G’jya arbnëshe e ruajtun 300 vjet

Intervistë me ilirologun, balkanologun, arkeologun e akademikun arbënesh, Aleksandër Stipçeviq-Shandri

Akademik prof. Dr Aleksandër Stipçeviqi, shkencëtari arbënesh, që kurrë nuk e ka fshehur prejardhjen e vet shqiptare, me hulumtimet, studimet dhe publikimet e veta u bë një nga figurat më emblematike të ilirologjisë, e sidomos në polemikat rreth prejardhjes së shqiptarëve-trashëgimtarëve të ilirëve. Është i shquar në disa fusha shkencore.

Bisedën e zhvilluam gjatë panairit të librit “Ulqini 2008”, në gjuhën Arbanase (arbëneshe), ashtu siç flitet në Arbanasi (Arbënesh) të Zadrës. Po bëhen afër 300 vjet që arbëneshët jetojnë larg trungut shqiptar, të izoluar dhe nën ndikimin e shumë kulturave dhe gjuhëve. Lexuesit do të ketë mundësinë të kënaqen, që prej shkencëtarit dhe akademikut 78 vjeçar arbënesh të njihen me mënyrën e të shprehurit të arbëneshëve të Zadrës (Zara, Dalmacia, Kroacia).

Kush është akademik Aleksandër Stipçeviqi-Shandri?

Kom le në Arbnesh në vjetin 1930, jam arbnesh. Të parët e mi jan pe Shestani, e kan arl në Zarë ne vjetin 1726. Kom diplomua arkeologjinë në vjetin 1954 e kom doktorua në vjetin 1977. Jam në pensiun goti nizet vjet, e mbetem gjol në Zagreb.

Në kuadër të panairit të librit “Ulqini-2008”, organizatori, një mbrëmje ua kushtoi juve, veprimtarisë dhe krijimtarisë suaj mbi gjysmëshekullore?

Për mua kjo manifestacion ko ken shum interesante, përse jam për të parën er këtu në Ulqin. I kom ndesh shum miç pe Tirane, pe Maqedonie e pe Kosovës e plus miç të re këtu çish i kom njos këtu në Ulqin. Unë mendoj se kjo dit për mua asht shum interesante.

I nderuar profesor, keni dhënë kontribut të jashtëzakonshëm në fushën e ilirologjisë, ballkanologjisë, albanologjisë, arkeologjisë dhe të komunikologjisë e bibliografisë. Çfarë jeni duke punuar tani?

Der tash un kom shkrua libra pe në disa fusha shkencore. Tash i kom mbarua çikto puna, e po thkej në Arbnesh. 

Tash kom zan, jo veç kom zan po dizhdo vjet po mbleli materialin me shkrua ni libër mbi kultura popullore ol tradicionale në Arbnesh. Kjo asht i mbromi moment për me shkrua at libër përse kta jet e plaka po dekin e për dizhdo vjet s’ko me pat ken me puvet. 

Por, tash çi po shkon mir, un e kom bo ni material fort të mal e un mendoj se për në shkosht kshtu para, për dy a tri vjet ky libër ko me ken libër i trash, ko me ken i goti. Ashtu se pas po punoj me gji forcat në ket tem e për pesmlet dit po shkoj në Arbnesh me intervistat ele diç jete pleç, për me kompletua kta dokumentat, porse tash kom zan me shkrua tekstin, po, po më mufijojnë dizhdo pun ashtu mos mu thkye mbropa e me puvet dokond do për donifar elementit a e kom mor vesh mir ose jo. Ashtu se un mendoj kjo faz, ko me duet ele ni vjet, ni vjet e xhys, e masandan e kom me shkrua tekstin.

Për ta kompletuar materialin për këtë libër, kishit dëshirë që të vizitonit vendet e të parëve tuaj. Për herë të parë ishit edhe në Shestan, prej nga e keni prejardhjen. Si e ndiet veten në Shestan?

Kur der tash s’kom ken në ket reth kah kan ordh arbneshët e Zarës. Kom ken me po Shestanin. Osht ni katund shum i mal. Mua shum ma kanda se kom ken tash për t’parën er e kom mujt me poe pe sfar katundi kan arl arbneshët në Zarë. Un kom mendua se kta katundar arbnesh kon mbet xhol ktu mir, se kon pat fusha, bagtijat kan… 

Tash kur e kom poe ket katund po poe se ko ken vendin të varfun, nuk kan pas çish me angër -ashtu me san-, e kur kan arl kta venecijanët i kan san se afër Zares ko fusha, ko bagtija, ko gji ata çish dyet e shpijën kon me bo. E ashtu ata kon vot pe kësaj afër Zare. Nuk kan fijua, se me san t’vërtetën, ju kon godit shpijat para se me arl atje, ju kan lan fushat, ju kan lan bagtijat e çish dyet me mbet gjol. E ata jon sistematizua afër Zare e un mendoj se der tash po mbesin gjol mir.

Profesor i nderuar, jeni arkeolog e ilirolog i shquar. Para disa ditëve është publikuar se në Ohër është zbulua një varrezë-skelet i një princeze ose fisnike ilire, i vjetër rreth 7.000 vjet. Cili është mendimi juaj?

Kesosh vornje të princezave, van të mbretreshave të ilirëve ko mjaft në teritor të ilirëve. Un për ket zbulim të ri nuk e kom ndje. Kur ko me kon i publikum kom me mujt me san çish osht ata. Për tash nuk muj me komentat përse nuk muj me fol pa e poe.

Pas shumë kohe, fjalori i arbëreshëve të Zarës, punuar nga Dr.Kruno Krstiqi, i përkthyer në gjuhën shqipe, do të botohet me ndihmën e Universitetit Mbretëror “Iliria” dhe komunës së Strugës në SHB “Toena”. Cili është vlerësimi Juaj?

Ky fjalor i Kruno Krstiqit ko ken i botuar, le frk ato 1.000 copa i kan shit e i kan lan. Ata kan vot në Arbnesh, në Zarë, por kush ka vot në Amerikë etj. Ne kemi arl në ide me bo ribotim-reprintin. Un mendoj se kët vjet ko me dol reprinti. Por, ky tjetri, ketu ke ideja me bo ni përkthim të ktij fjalori asht ni ide shum bukur përse Krstiqi e ko lan fjalën arbnisht e gji komentarin në shkenisht ose në kroatisht.

Nuk osht mjaft ata përse nuk osht ai fjalor veç për ata çish e din shkenishten, van për gji ata çish meren me ilirologjin, me balkanologjin e albanologjin. 

Kurse ideja me bo përkthimin e kti fjalori, kta çish osht në shkenisht me bo në ship osht ide shum i mir e un mendoj se ko me ken i botuam ky fjalor jo vetëm në kolon ship-arbnisht, çish e ka bo Mehmet Latifi, po osht mo mir me bo në tri kolona e munjen me lexua aj çish di ship e aj çish di shkenisht. Mendoj se osht vepër shum e mir për me studjua ket historin të shiptarve. Ne e kemi rua ni gjye të plak çish nuk njoset në Shipni. 

Ata në Shipni, kjo gjya osht ndrua, e naj ne nuk osht ndrua kurxho naj ne osht originale ajo gjye çish osht fol në ket reth të Shkodres mbrapa 300 vjet e kur s’osht ndrua. Ashtu, ne kemi ni relikt të linguistikës çish osht shum interesant kta shkenctor çish jan specialista për historin e gjyes arbnore ship. Un mendoj se dyet me bo ket fjalor se për nizet ose trilet vjet kjo gjye pak ko pak po biret e dyet me rua ata çish der tash osht rue. 

Ky fjalor, jo vetëm ko me dye shkenctarve, van e arbreshve gji kan nërmend me rua ket gjye në Arbnesh. Çish tash mjaft jet çish dojn me sua ket gjya e dojn me rua gjyen të arbneshve. Kjo ideja ko me ken ni obël pra si me rua ket gjya e jo si me bir se njizet-trilet vjet ne shkot keshtu pak ndokush ko me dit arbnisht. Un e kam san në recensen teme çish vlera e randsi ko ky fjalor çish e ke bo ship. Faleminderit pe arbneshve e lingvistave çish kan me pat me lexua.

Cili është mesazhi i Juaj për shqiptarët në Strugë e gjetiu?

Duet pe në Strugë, e jo veç në Strugë po në gji gjytetat e katundat ku mbesin gjol shiptrarët duet me rua dialketin. Se nuk duet me pat veç gjyen letrare. Ajo osht ni gjye artificiale jo veç në Shipni, van e në gji shtetat tjer. 

Por keta dialekta, keta duet mi rua se në dialekta po ruen originalitetat si me san, si suet në popul, kjo gjya letrare nuk folet naj jet, naj popul por folet dialekti në secilin gjytet e secilin katund. Duet mi rua këto dialekta e ashtu jo veç në Strugë po e në Arbnesh, në Tiran dyet mi rua gji kto fjala, gji kto format gramatikale e ashtu kena me dit mbrapa niçind vjet, dyçind vjet se sfar gjye ko ken në Shipni në ket moment.

Kur prof.Shandri do të na vijë për vizitë përsëri në Strugë?

Kur kom me ken i sirur. Un kom ken ni er në Strugë, e kom poe Strugën, fort ma kanda. Osht gjytet i bukur e kur kom përbie në at rugën me gur e kom ndie si në Dalmaci. Un mendoj se kam me u sye se osht ni gjytet me san të vërtetën bash i bukur.

Përgatiti:Flori Bruqi