Bajram Curri, lindi në Krushë të Madhe, 1862-Dragobi ,1925) , i biri i Shaqir agës dhe Ajkunës. Currët njiheshin si zotní, titullin deri tek Bajrami e patën Agë. Kjo familje kishte me trashëgim titullin vojvodë për bajrakët Krasniqe, Nikaj e Mërtur..
Prej pjesëmarrjes së të atit më 1860 në një kryengritje në malësitë e Krasniqes kundër taksave të rënda dhe rekrutimit, i burgosën Currët në Gjakovë. Shaqir Agë Curri ishte njeri i besuar i Abdullah pashë Drenit në Gjakovë, dhe, me sa duket, kishte luajtur rol në tagërmbledhjen dhe rekrutimin në krahinë. Ai ndihmoi Abdullah Pashën në sulmin kundër Mehmet pashë Maxharrit dhe u vra gjatë përleshjeve nga trupat e Lidhjes së Prizrenit.
Nga pozitat tradicionale të familjes në Malësinë e Gjakovës, si për kundërshtitë ndaj Kryezinjve, u emërua komandant xhandarmërie e zgjodhi kapiten në Prizren, më vonë major në Prishtinë, e së fundmi kolonel (allajbeg) në Shkup, ku kishte në dorë xhandarmërinë e gjithë Vilajetit të Kosovës.
Ishte një nga organizatorët e Lidhjes Shqiptare të Pejës të viteve 1899-1900, udhëheqës i lëvizjes në Kosovë dhe një nga prijësit kryesorë të Mbledhjes së Ferizajt, të korrikut 1908, ku përkrahu kërkesën për vendosjen e kushtetutës. Ndihmoi në themelimin e klubeve e të shkollave shqipe në Kosovë dhe mbrojti alfabetin e gjuhës shqipe të vendosur në Kongresin e Manastirit. Qe nënkryetar i klubit "Bashkimi" të Shkupit nga viti 1908. Ndihmoi kryengritjen e armatosur të Malësisë së Mbishkodrës të vitit 1911, dhe u bëri një qëndresë të fortë forcave osmane në Qafën e Morinës.
Në maj të vitit 1912 u bashkua me vendimet e mbledhjes së Junikut, mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të armatosur, u shqua si një nga tribunët popullorë që theu forcat osmane në Qafën e Prushit në korrikun e 1912, dhe në fushën e Kosovës. Me Hasan Prishtinën në krye, Isa Boletinin, Idriz Seferin dhe Riza bej Gjakova në krye të forcave kryengritëse hyri në Shkup.
Bajram Curri nuk u pajtua me vendimet e Konferencës së Londrës të 1913 që lanë jashtë kufijve të shtetit shqiptar Kosovën dhe vise të tjera shqiptare dhe luftoi për bashkimin e tyre me atdheun. Në vitin 1913 qe një nga drejtuesit e kryengritjes së armatosur popullore në Kosovë kundër zgjedhës serbomalazeze.
Më 1914 mori pjesë në qëndresën kundër Revoltës së Shqipërisë së Mesme në Durrës. Me të hyrë ushtritë austriake në Gjakovë më 1916, shkon në terren ku interesohet për rendin dhe qetësinë, dhe për zhvillimin arsimor.
Në vitin 1918 u zgjodh anëtar i Komitetit "Mbrojtja Kombëtare e Kosovës" dhe u bë një nga veprimtarët e saj kryesorë.
Në Kongresin e Lushnjës u zgjodh anëtar i Këshillit Kombëtar, i cili e caktoi ministër pa portofol të qeverisë dhe komandant të përgjithshëm te forcave të armatosura.
Udhëhoqi veprimet ushtarake për shtypjen e lëvizjes esadiste në Shqipërinë e Mesme dhe gjithashtu bashkëpunoi me Zogun kundër lëvizjes separatiste të Republikës së Mirditës.
Krizat e dhjetorit 1921 dhe marsit 1922
I bezdisur nga krushqia e Zogut me Ceno Kryeziun dhe i nxitur nga H. Prishtina, M. Kruja, Z. Dibra mbajti qëndrim kundër forcimit të pozitave të Zogut në shtetin shqiptar.
Në dhjetor 1921 u caktua Komandant i Përgjithshëm i forcave të armatosura në qeverinë pesëditore të Hasan Prishtinës. Pas qeverive të dhjetorit dhe formimit të kabinetit Ypi, me min. të Brendshëm Zogun, iu dha titulli i kolonelit të nderit.
E ngarkuan me ruajtjen e kufirit dhe me mbajtjen e rendit e qetësisë në cepin perëndimor shqiptar të Kosovës. Në vend të kësaj, mblodhi qindra kosovarë rreth vetes, mori Pukën dhe po bëhej gati të marshonte drejt Shkodrës, bashkë me Elez Isuf Ndreun në marsin e 1922.
Në krye të 2 mijë vetëve, Curri u ndal në Va të Dejës, ku do të kërkonte bisedime me qeverinë, por nuk e vazhdoi aventurën pasi nuk mori besën e parisë shkodrane dhe për këtë e la të vetëm Ndreun.
Në zgjedhjet e 27 dhjetorit 1923 bëri të mundur nxjerrjen fitues Avni Rustemin, falë ndërhyrjes dhe ndikimit të tij në prefekturën e Kosovës.
Përkrahu Lëvizjen e qershorit më 1924, duke nisur që më 24 maj fillimin e lëvizjes së armatosur me forcat e veta duke pushtuar Krumën si qendër e pref. së Kosovës. Në vjeshtë të vitit 1924 shkoi në Gjenevë me Nolin, Prishtinën e Gurakuqin, të cilët i paraqitën Lidhjes së Kombeve çështjen e të drejtave të popullsisë shqiptare të Kosovës të shtypur mbretëria jugosllave.
Më pas, megjithëse kontribues në kryengritje, qeveria revolucionare e nxori në pension. Shpresonte që të përfaqësohej me njerëzit e vet në qeverinë e Nolit, dhe që sekretari i tij të bëhej ministër Arsimi, por Niman Ferizi u emërua prefekt i Beratit. U tërhoq në Dragobi, i prekur në sedër nga mosmirënjohja e mospërfillja
Me Triumfin e Legalitetit në dhjetor të 1924 trupat e Zogut nuk u përballën me njerëzit e Currit. Letrave të Zogut që i shkruante për t'u larguar përkohësisht nga Shqipëria, Curri nuk i pranonte. Mes kërkesave të palës për mosprekjen e Currit dhe Kryezinjve që donin të merrnin hakun, Hasan bej Kryeziu si prefekt i Krumës mobilizoi xhandarët për ta ndjekur, deri atëherë kur u vetëvra më 29 mars 1925.
Varrimi i tij u bë në prani të autoriteteve shtetërore dhe sipas riteve fetare.
Bajram Curri
Nga Sazan Papraniku
Burrë i rrallë Dukagjini
Mbi tokë e shpellë luftoi
Deri sa i doli xhani
Dragobisë iu ngrit nami.
I gjakosur me Osmanli e shkini
Për tokën e shtrenjtë- Shqipëri.
Lahu dheun me gjak e u bë fli
Me heqë tradhtinë
Për të çfarosur robërinë
Ndërroi jetën me vdekjen
Për Kombin dhe Lirinë.
BALADË PËR BACË BAJRAMIN
- Dragobi, fundmarsi, 1976 -
Nga Zeqir Lushaj
Mallkonte nëna vehten,
Për fatin e zi,
Tek luftonte me jetën,
Atë nate që t’lindi Ty.
Të lindi në udhëtim,
Rrugës në karrocë,
Në vargun e mjerimit,
Që s’kishte të sosë.
Ah, moj nënë e dashur,
Me zemrën ngrir –borë,
Ta dije se ç’kreshnik,
Atë natë ti mbaje n’dorë!
Si shqipet krahëhapur,
Që në shkëmb bëjnë foletë,
Gjithnjë, në gji të popullit,
More krah dhe jetë.
Ti, s’pranove rrogat,
As kolltuqet e Turqisë,
E ndershme buka e popullit,
E butë postiq-ja e dhisë.
Prijës, në shumë luftëra,
Të njofti Shqipëria,
Janë shkruar me gjak,
Dëshmon historia.
Dhe ne, që jemi të rinj,
E kurrë s’të kemi parë,
Na duket se bashkë rrijmë,
Dhe s’kemi për t’u ndarë.
Çdo mars vijmë te Shpella,
Të shohim me kobure,
Dragua mbi këto male
Që kurrë su përkule.
Vepra jote, Bacë,
Nuk harrohet kurrë,
E ruan gjithë malësia,
Çdo lis e çdo gur .
Emri yt, mbeti,
Si simbol i burrit,
Ta ruan përjetsisht,
Qyteti i Bajram Currit!
Halit Bogaj
BAJRAM CURRI
Dridhej bjeshka e Dragobisë
Po lufton biri i Shqipnisë
Bajram Curri tuj luftue
Shumë asqerë i kish farue
2
O nja t’gjallë s’donte me lshue
Ni toger na ish idhnue
Gjithë ushtrisë i ish bashkue
Bajram Currin me rrethue
3
Ai ish kanë Toger Kadria
E mallkon sot shqiptaria
E mallkon sot shqiptaria
Digjte stane digjte shpia
4
Me asqerë shkojnë përpjetë
N’Bajram Currin janë zatet
Dil Bajram për me u dorzue
Me xhanarë t’kam rrethue
5
S’um ka lidhë as kral as mbreti
Jo po m’lidh Kadri Mehmeti
Thuj Kadrisë more budallë
S’lidhet burri sa asht gjallë
6
Po thot Curri o faqezi
Shumë punova unë për ty
Mundi kot më paska shkue
Për ty pare kam harxhue
7
Të kam çu për me t’shkollue
Hakikat të kam nimue
Ty për vehte t’paskna rue
Që kaq keq më ke tradhtue
8
Dridhet toka n’Dragobi
Lufton Curri me ushtri
Lufton Curri me ushtri
I rrethuem me tradhëti
9
Kur i vrahej fort ushtria
Se çka bante Qen Kadria
Se çka bante Qen Kadria
Lypke ndihma nga Serbia
10
Bajram Curri tuj luftue
Shumë ushtarë i kish varrue
Asgja t’gjallë s’donte me lshue
Shumë anmiq kish pushkatue
11
Bajram Curri ish ngushtue
Nis Shqipninë për me vajtue
Haj medet kuku për mue
Qysh shiptarët me m’sulmue?
12
Lot për faqe i kanë shkue
Edhe shokt e kanë ndëgjue
Kurrë prej fisit nuk jam rue
Qysh mu fisi me m’tradhtue?
13
Bajram Curri n’Dragobi
E dha jetën për liri
E dha jetën për liri
Për Flamurin kuq e zi
14
Fort po kajnë djem e Gjakovës
Për atë Currin e Kosovës
Qan Kosova e Shqipnia
Po vajton mbarë historia
Flori Bruqi
Prej pjesëmarrjes së të atit më 1860 në një kryengritje në malësitë e Krasniqes kundër taksave të rënda dhe rekrutimit, i burgosën Currët në Gjakovë. Shaqir Agë Curri ishte njeri i besuar i Abdullah pashë Drenit në Gjakovë, dhe, me sa duket, kishte luajtur rol në tagërmbledhjen dhe rekrutimin në krahinë. Ai ndihmoi Abdullah Pashën në sulmin kundër Mehmet pashë Maxharrit dhe u vra gjatë përleshjeve nga trupat e Lidhjes së Prizrenit.
Nga pozitat tradicionale të familjes në Malësinë e Gjakovës, si për kundërshtitë ndaj Kryezinjve, u emërua komandant xhandarmërie e zgjodhi kapiten në Prizren, më vonë major në Prishtinë, e së fundmi kolonel (allajbeg) në Shkup, ku kishte në dorë xhandarmërinë e gjithë Vilajetit të Kosovës.
Ishte një nga organizatorët e Lidhjes Shqiptare të Pejës të viteve 1899-1900, udhëheqës i lëvizjes në Kosovë dhe një nga prijësit kryesorë të Mbledhjes së Ferizajt, të korrikut 1908, ku përkrahu kërkesën për vendosjen e kushtetutës. Ndihmoi në themelimin e klubeve e të shkollave shqipe në Kosovë dhe mbrojti alfabetin e gjuhës shqipe të vendosur në Kongresin e Manastirit. Qe nënkryetar i klubit "Bashkimi" të Shkupit nga viti 1908. Ndihmoi kryengritjen e armatosur të Malësisë së Mbishkodrës të vitit 1911, dhe u bëri një qëndresë të fortë forcave osmane në Qafën e Morinës.
Bajram Curri nuk u pajtua me vendimet e Konferencës së Londrës të 1913 që lanë jashtë kufijve të shtetit shqiptar Kosovën dhe vise të tjera shqiptare dhe luftoi për bashkimin e tyre me atdheun. Në vitin 1913 qe një nga drejtuesit e kryengritjes së armatosur popullore në Kosovë kundër zgjedhës serbomalazeze.
Në vitin 1918 u zgjodh anëtar i Komitetit "Mbrojtja Kombëtare e Kosovës" dhe u bë një nga veprimtarët e saj kryesorë.
Në Kongresin e Lushnjës u zgjodh anëtar i Këshillit Kombëtar, i cili e caktoi ministër pa portofol të qeverisë dhe komandant të përgjithshëm te forcave të armatosura.
Udhëhoqi veprimet ushtarake për shtypjen e lëvizjes esadiste në Shqipërinë e Mesme dhe gjithashtu bashkëpunoi me Zogun kundër lëvizjes separatiste të Republikës së Mirditës.
Krizat e dhjetorit 1921 dhe marsit 1922
I bezdisur nga krushqia e Zogut me Ceno Kryeziun dhe i nxitur nga H. Prishtina, M. Kruja, Z. Dibra mbajti qëndrim kundër forcimit të pozitave të Zogut në shtetin shqiptar.
Në krye të 2 mijë vetëve, Curri u ndal në Va të Dejës, ku do të kërkonte bisedime me qeverinë, por nuk e vazhdoi aventurën pasi nuk mori besën e parisë shkodrane dhe për këtë e la të vetëm Ndreun.
Me Triumfin e Legalitetit në dhjetor të 1924 trupat e Zogut nuk u përballën me njerëzit e Currit. Letrave të Zogut që i shkruante për t'u larguar përkohësisht nga Shqipëria, Curri nuk i pranonte. Mes kërkesave të palës për mosprekjen e Currit dhe Kryezinjve që donin të merrnin hakun, Hasan bej Kryeziu si prefekt i Krumës mobilizoi xhandarët për ta ndjekur, deri atëherë kur u vetëvra më 29 mars 1925.
Më 1926 u vendos t'i jepej pension familjeve të Bajramit dhe të nipit, Hysni Currit, për shërbimin e tyre ushtarak.
Shpell'e Dragobise
(Elegji për Bajram Currin)
Fan Noli
Kur tufani e çthuri fenë,
Kur tirani e krrusi atdhenë,
Mi një brek të Dragobisë
Priret Flamur' i lirisë.
Atje nisi, atje mbaroj,
Atje krisi, atje pushoj,
Rrufe-shkab' e Malësisë,
Në një shkëmb të Dragobisë.
Vendi dridhej, ay mbeti
Se s'tronditej nga tërrmeti.
Dif drangoj i Dragobisë,
Trim tribun i Vegjëlisë.
0 Bajram, bajrak i gjallë,
More nam me gjak në ballë,
Te një shpell' e Dragobisë,
Yll i rrall' i burrërisë.
Thon' u-shtri e thon' u-vra,
Po ti s'vdiqe, or Baba,
As te shkëmb' i Dragobisë,
As te zëmr' e Djalërisë.
As je vrar' e as po vritesh
Legjendar Ante po rritesh.
Dithiramb i Dragobisë,
Tmerr, panik i mizorisë.
Me Zjarr Shenjt u-ndrit kjo shpellë.
Gjer në qjell u-ngrit Kështjellë
Për çlirimn' e Shqipërisë
Katakomb' e Dragobisë.
Bajram Curri
Nga Sazan Papraniku
Burrë i rrallë Dukagjini
Mbi tokë e shpellë luftoi
Deri sa i doli xhani
Dragobisë iu ngrit nami.
I gjakosur me Osmanli e shkini
Për tokën e shtrenjtë- Shqipëri.
Lahu dheun me gjak e u bë fli
Me heqë tradhtinë
Për të çfarosur robërinë
Ndërroi jetën me vdekjen
Për Kombin dhe Lirinë.
BALADË PËR BACË BAJRAMIN
- Dragobi, fundmarsi, 1976 -
Nga Zeqir Lushaj
Mallkonte nëna vehten,
Për fatin e zi,
Tek luftonte me jetën,
Atë nate që t’lindi Ty.
Të lindi në udhëtim,
Rrugës në karrocë,
Në vargun e mjerimit,
Që s’kishte të sosë.
Ah, moj nënë e dashur,
Me zemrën ngrir –borë,
Ta dije se ç’kreshnik,
Atë natë ti mbaje n’dorë!
Si shqipet krahëhapur,
Që në shkëmb bëjnë foletë,
Gjithnjë, në gji të popullit,
More krah dhe jetë.
Ti, s’pranove rrogat,
As kolltuqet e Turqisë,
E ndershme buka e popullit,
E butë postiq-ja e dhisë.
Prijës, në shumë luftëra,
Të njofti Shqipëria,
Janë shkruar me gjak,
Dëshmon historia.
Dhe ne, që jemi të rinj,
E kurrë s’të kemi parë,
Na duket se bashkë rrijmë,
Dhe s’kemi për t’u ndarë.
Çdo mars vijmë te Shpella,
Të shohim me kobure,
Dragua mbi këto male
Që kurrë su përkule.
Vepra jote, Bacë,
Nuk harrohet kurrë,
E ruan gjithë malësia,
Çdo lis e çdo gur .
Emri yt, mbeti,
Si simbol i burrit,
Ta ruan përjetsisht,
Qyteti i Bajram Currit!
Halit Bogaj
BAJRAM CURRI
Dridhej bjeshka e Dragobisë
Po lufton biri i Shqipnisë
Bajram Curri tuj luftue
Shumë asqerë i kish farue
2
O nja t’gjallë s’donte me lshue
Ni toger na ish idhnue
Gjithë ushtrisë i ish bashkue
Bajram Currin me rrethue
3
Ai ish kanë Toger Kadria
E mallkon sot shqiptaria
E mallkon sot shqiptaria
Digjte stane digjte shpia
4
Me asqerë shkojnë përpjetë
N’Bajram Currin janë zatet
Dil Bajram për me u dorzue
Me xhanarë t’kam rrethue
5
S’um ka lidhë as kral as mbreti
Jo po m’lidh Kadri Mehmeti
Thuj Kadrisë more budallë
S’lidhet burri sa asht gjallë
6
Po thot Curri o faqezi
Shumë punova unë për ty
Mundi kot më paska shkue
Për ty pare kam harxhue
7
Të kam çu për me t’shkollue
Hakikat të kam nimue
Ty për vehte t’paskna rue
Që kaq keq më ke tradhtue
8
Dridhet toka n’Dragobi
Lufton Curri me ushtri
Lufton Curri me ushtri
I rrethuem me tradhëti
9
Kur i vrahej fort ushtria
Se çka bante Qen Kadria
Se çka bante Qen Kadria
Lypke ndihma nga Serbia
10
Bajram Curri tuj luftue
Shumë ushtarë i kish varrue
Asgja t’gjallë s’donte me lshue
Shumë anmiq kish pushkatue
11
Bajram Curri ish ngushtue
Nis Shqipninë për me vajtue
Haj medet kuku për mue
Qysh shiptarët me m’sulmue?
12
Lot për faqe i kanë shkue
Edhe shokt e kanë ndëgjue
Kurrë prej fisit nuk jam rue
Qysh mu fisi me m’tradhtue?
13
Bajram Curri n’Dragobi
E dha jetën për liri
E dha jetën për liri
Për Flamurin kuq e zi
14
Fort po kajnë djem e Gjakovës
Për atë Currin e Kosovës
Qan Kosova e Shqipnia
Po vajton mbarë historia
Flori Bruqi
