Poezi nga Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto alias PABLO NERUDA(1904-1973)

Nga Flori Bruqi 

Neftalí Ricardo Reyes Basoalto i njohur si Pablo Neruda (12 korrik 1904, Linares, Santiago - 23 shtator 1973) ishte poet, diplomat dhe politikan kilean.

Si diplomat kaloi shumë vite në Madrid,i cili u shoqërua me Lorcën dhe me poetët e tjerë spanjoll, pastaj kaloi në lëvizjen antifashiste, për shkak të saj u bë i dëbuar nga atdheu. Në fillim shkruante kryesisht poezi të dashurisë, a më vonë kaloi në temat shoqëroro-politike dhe në poezinë e angazhuar politike e cila flet kundër marrëzirave në luftra dhe çdo herë në mbrojtje të të shtypurve.

Botoi 19 përmbledhje të poezive, nga e cila më e njohura është "Spanishtja në zemër" në të cilën jep dridhjet, apo fotografinë e vërtetë të luftës për popullin spanjoll. Jetën dhe botën i ka përjetue, para së gjithash me ndijime, por janë zgjimet, zemrimet, vetmia dhe shoqërimi janë motive të poezisë së tij.

Me stil, kaloi rrugën nga neoromantizmi nëpër nadrealizmëm deri te poezitë e pastërta luftarake dhe sociale. Bazë ishin temat e dashurisë në kohët e hershme të rinisë, më vonë shkretirë, vetëmi, mendime, luftë dhe vdekje. Temperamenti i tij vullkanik, veçanërisht i gatshëm për diçka të reagoj dhe për diçka të luftoi, e bëri atë njërin nga poetët më të plleshëm, dhe të pakrahasueshëm të kohës në të cilën jetoi.

Me punën e tij të përkthyer në shumë gjuhë të huaja, Pablo Neruda konsiderohet një ndër poetët më të mëdhenj të shekullit të XX. Në vitin 1971 Neruda fitoi Çmimin Nobel për Letërsi, një çmim ky i kundërshtuar për shkak të aktivitetit të tij politik. Novelisti Kolumbian Gabriel García Márquez e quajti “Poeti më i madh i shek. XX”.

Kënga gjithëpërfshirëse e tij (Canto general, 1950), u bë symbol i rreshtimit për letërsinë e popullit kilean.

Më 1958 botohet në Tiranë vëllimi me poezi "Zgjohu druvar" përkthyer nga Mitrush Kuteli në mënyrë të krahasuar nga përkthimet e Nerudës në gjuhën ruse, frënge dhe rumune.

Kilianët festuan jetën dhe veprën e shkrimtarit të tyre me famë botërore Pablo Neruda, fitues i Çmimit Nobel në Letërsi në vitin 1971.

Në Santiago u zhvillua një paradë me balona gjigande që paraqisnin portretin e shkrimtarit dhe imazhe fanstastike zogjsh dhe peshqish, në kujtim të veprës së tij shpesh surrealiste.

Më tepër se 40 vjet pas vdekjes së tij, poemat e Nerudës për dashurinë dhe jeta e tij plot aventura vazhdon të jetë burim frymëzimi për bashkatdhetarët e tij.

Edhe pse ishte më tepër i njiohur si poet i dashurisë, Neruda ishte edhe diplomat dhe një politikan i majtë, mik me presidentin socialist kilian Salvador Alende, i cili vrau veten gjatë grushtit të shtetit në Kili në vitin 1973, që rrëzoi qeverinë e tij.

Në atë kohë 69 vjeçar, Neruda, vuante nga kanceri; ai u traumatizua nga persekutimi i miqve të tij dhe kishte në plan të mërgonte, por ai vdiq në rrethana të dyshiomta 12 ditë pas grushtit të shtetit.

Veprat

Crepusculario;

Njëqind sonete për dashurinë;

Njëzet të dashurisë dhe një e dhimbshme;

Unazat;

Mirëseardhja në atdhe;

Oda elementare;

Përkujtues nga Ishulli i Zi;

Duart e ditës;

Fundii i botës.

Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë 

Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë.

Të shkruaj, për shembull “Nata është plot me yje blu

Që fërgëllojnë drithërueshëm atje larg.”

Era e natës vërtitet nëpër qiell dhe këndon.

Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë.

Unë e kam dashur atë dhe ndonjëherë edhe ajo më ka dashur.

Në netë si kjo unë e mbaja atë në krahët e mi.

Unë e puthja atë pafundësisht nën qiellin e paskaj.

Unë e kam dashur atë dhe ndonjëherë edhe ajo më ka dashur.

Si të mos i duash sytë e saj aq të mëdhenj.

Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë.

Të mendosh se nuk do ta kem më. Të ndjesh se e kam humbur përgjithnjë.

Si mund të mos i duash sytë e saj aq të mëdhenj.

Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë.

Të ndjej natën e paskajme, edhe më e paskajmë në mungesë të asaj.

Dhe vargu bie në shpirtin tim si vesa mbi bar.

Pak rëndësi ka që dashuria ime nuk arriti ta mbante atë pranë meje.

Nata është plot e përplot me yje dhe ajo nuk është me mua.

Kjo është e gjitha. Thellë nëpër natë dikush këndon. Larg meje.

Shpirti im nuk pajtohet kurrë me humbjen e saj.

Shikimi im e kërkon atë, a thua se e merr përdore dhe ma sjell.

Zemra ime e kërkon atë dhe ajo prapë nuk është me mua.

E njëjta natë është që përndrit të njëjtët lisa.

Ne të atëhershmit nuk jemi më ata që ishim dikur.

Unë nuk e dua më, kjo është e vërtetë, po sa shumë e kam dashur.

Zëri im rendte nëpër erë për të prekur veshët e saj.

E një tjetri. E një tjetri do të jetë ajo. Siç ishte para puthjeve të mia.

Zëri i saj, trupi i saj burime drite. Sytë e saj të paanë.

Unë vërtetë nuk e dua më atë, por ndoshta e dua përsëri.

Dashuria është kaq e shkurtër dhe harresa është kaq e gjatë.

Ngaqë në netë si kjo unë e mbaja atë në krahët e mi

Shpirti im nuk gjen paqe pse e humbi atë.

Qofshin këto dhimbjet e fundit që m’i shkakton ajo,

Dhe këto qofshin vargjet e fundit që i shkruaj për të.

LERMË

Lemë këtë herë

të jem i lumtur,

askujt s’i ka ndodhur gjë

s’jam thjesht

në një vend,

jam i lumtur

në të katër këndet

e zemrës, duke ecur,

duke fjetur apo duke shkruar.

Ç’mund të bëj, jam i lumtur,

janë më të panumër

se bari

në kullotat,

e ndjej lëkurën

si një pemë të rrudhosur,

nën të uji,

mbi të zogjtë,

deti si një unazë rreth meje,

bërë prej buke dhe guri toka

ajri këndon si një kitarë.

Kënga e mashkullit dhe e femrës!

Fruti i shekujve

që shtrydh lëngun e tij

në damarët tanë.

Shpirti im që përhapet në mishin tënd të shtrirë

për të dalë i përmirësuar nga ti,

zemra që zhduket

duke u spërdredhur si një panterë,

e jeta ime, e thërmuar, që të nyjëtohet

ty si drita yjeve!

Më pret

si erën vela.

Të pres

si brazda farën.

Shtrihu e fli mbi dhimbjet e mia

nëse dhimbjet e mia nuk të djegin,

lidhu për flatrat e mia,

ndoshta flatrat e mia të mbajnë,

priju dëshirave të mia,

ndoshta të dhemb lufta e tyre.

Ti je e vetmja që kam

prej kur e humba trishtimin tim!

Më shqyej si një shpatë

ose më ndjej si një antenë!

Puthmë,

kafshomë,

kallmë,

që unë të vij në tokë

vetëm për mbytjen e syve të mi të mashkullit

në ujërat e pafundme të syve të femrës!

Kam uri për gojën tënde

Kam uri për gojën tënde, zërin tënd, flokët e tu,

dhe shkoj rrugëve i uritur e i heshtur,

Nuk më ngop buka, agimi me ngasje më çorodit,

në kërkim të tingujve të ujshëm të hapave të tu nëpër ditë.

Kam uri për të qeshurën tënde që si lumë rrjedh,

për duart e tua në ngjyrë të grurit të pjekur

Për të zbehtën e gurtë të thonjve të tu,

Kam uri për lëkurën tënde si bajame e paprekur.

Dua të ha rrufenë e djegur në hijeshinë tënde,

hundën kryeneçe të fytyrës tënde të bukur

dua të ha hijen fluturake të qerpikut tënd

shkoj e vij i uritur i muzgut nuhatës,

ty duke të kërkuar, në kërkim të zemrës tënde ngrohtësi,

si një pumë që endet në të Kitrates1) vetmi.

1)Quitratúe, vend në Kili

Unë dua që ti të dish diçka.

Ti e di se si është kjo:

nëse unë vështroj

në hënën e kristaltë, në degën e kuqe

të vjeshtës të ngadaltë në dritaren time,

nëse unë prek

pranë zjarrit

hirin e imët

ose trupin e rrudhosur të drurit,

gjithçka më sjell tek ty,

sikur gjithçka që ekziston,

aromat, dritat, metalet,

të ishin anije të vogla

që lundrojnë

drejt atyre ishujve të tu që më presin mua.

E pra tani,

nëse pak e nga pak ti ndal të më duash,

unë do të të ndal të të dua pak e nga pak.

Nëse papritmas

ti më harron

ti do të ndalësh të më kërkosh

sepse unë do të të kisha harruar tashmë.

Nëse e mendon gjatë dhe marrëzisht,

erën e flamujve

që kalon përmes jetës time,

dhe ti vendos

të më lësh mua në bregun

e zemrës ku i kam rrënjët e mia,

mos harro

se atë ditë.

se atë orë,

unë do të ngre krahët e mi për fluturim

dhe rrënjët e mia do të çrrënjosen

në kërkim të një toke të re.

Por

nëse çdo ditë dhe,

çdo orë,

ti e ndjen se je fati im dhe unë jam fati yt,

me buzëqeshjen që s’të shqitet,

nëse çdo ditë një lule

ngjitet në buzët e tua duke më kërkuar,

ah dashuria ime, ah vetja ime,

tek unë është kthyer rishtaz zjarri,

tek unë asgjë s’është fikur dhe as harruar,

dashuria ime ushqehet prej tëndes dashuri, e dashur,

dhe deri sa ti të jetosh do të jetë në krahët e tu

shtrënguar e lidhur pazgjidhshëm me të mijtë

FRIKA

Ata të gjithë më thonë të kërcej përpjetë

të forcohem, të luaj futboll,

të vrapoj, të notoj, të fluturoj.

Shumë mirë.

Ata të gjithë më këshillojnë

më çojnë tek mjeku,

më shohin në një mënyrë të veçantë

Sikur çfarë po ndodh ?

Ata të gjithë më këshillojnë të udhëtoj

të vi,të ikë, të qëndroj

të vdesë, mos të vdesë

E çfarë rëndësie ka.

Ata të gjithë shohin vështirësi

për habinë time të thellë

prej portreteve të tmerrshme të rrezeve iks

Unë me ata nuk pajtohem aspak.

Ata të gjithë gjëmbojnë poezinë time

me pirunë të pamëshirëshëm

duke kërkuar, padyshim, një mizë

Më fusin frikën.

Kam frikë nga çdokush

nga moti i ftohtë, nga vdekja

Si të gjithë vdektarët

në mënyrë të pashmangshme.

Dhe prandaj, në këto ditë të shkurtra

Nuk po merrem aspak me ta.

Jam duke ia hapur e mbyllur zemrën

armikut tim më zinzar

GOTA

Trupi yt i tërë përbëhet nga qelqi

Dhe nga ëmbëlsia njerëzore e paracaktuar për mua

Kur unë të prek me dorë,

Kudo gjej një pëllumbeshë

Që më shikon drejt e në sy, sikur

Kanë krijuar për mua duar të vërteta në çdo gotë.

Kanë krijuar gjunj, kraharorë

Të cilët rrëkëllehen në mua

Si në një tokë të etur

Ku ato janë një formë

E braktisur

Dhe bashkë

Ne jemi si një lum i tërë i vetëm

Si një korrizë rëre në ranishtë.

GJITHMONË

Unë nuk jam xheloz

i kohës kur nuk më kishe.

Eja me një burrë

mbi supet e tua,

eja me njëqind burra mbi flokët e tua,

eja me një mijë burra midis zemrës dhe këmbëve të tua,

eja si një lumë

plot me burra të mbytur

që rrjedhin poshtë në det të egër,

për të shfletuar të përjetshmen, kohën!

Silli të gjithë ata

këtu ku jam duke të pritur ty;

Ne gjithmonë do të jemi vetëm,

ne gjithmonë do të jemi unë dhe ti

të vetëm në rruzull,

të fillojmë jetën tonë!

Çdo ditë duke luajtur

Duke luajtur për çdo ditë me dritën e gjithësisë.

Vizitore e brishtë, që vjen në lule e në ujë.

Ti më shumë ishe se një kokëzë e bardhë shqetesuar

si një degë në duart e mia çdo ditë.

Me qenë se askujt nuk i duket më që unë të dua.

Lermë të të vë në shtratin prej garlandësh të verdhë.

Kush shkruan emrin tënd me shkronja tymi mes yjeve të jugut?

Ah lermë të të kujtoj si ishe atëherë, më parë kur akoma nuk ishe.

Papritmas era ulërin e në dritaren time të mbyllur troket.

Qielli është një rrjetë ngjizur me peshq që s’flenë.

Aty erdhen të japin gjithë erërat, të gjitha.

Shiun zhveshën.

Zogjtë aty pranë kaluan.

Era. Era.

Unë vetëm kundër forcës njerëzore mund të luftoj.

Furtuna që gjethet e errëta në vorbull rrotullon sjell

e anijet e lidhura mbrëmë tek qielli të lira i la.

Ti je këtu. Ah mos ik.

Ti do më përgjigjesh deri në thirrjen e fundme.

Në anën time mbahu sikur e frikëshuar të jesh

E pa ngjitur çdo herë si një hije e huaj për sytë e tu.

Tani, përsëri tani, vogëlushe, sillmë hoje mjalti,

që akoma mbajnë aromën e gjijve të tu.

Ndërsa era me vrap kali pret e vret flutura.

Të dua, e gëzimi im lehtas kafshon buzët e tua si kumbull.

Sa shumë u lëndove qëkur me mua u mësove,

me zemrën time të vetmuar, të egër, e me emrin tim që të gjithë frikëson.

Shumë herë kemi pare yjet të digjen tek puthin sytë

e mbi kokat tona muzgjet që shpërdridhen nga erashkat e mëdha.

Me ty bashkë dua të bëj

atë që pranvera u bën qershive.