Pse Sulltanët osmanë i donin gjësendet e Profetit Muhamed në Stamboll?

Përgatiti: Arbnora Avdiu-Hoxha

Duke e pasur Pallatin Topkapi si qendër administrative të sundimit osman, Turqia ka trashëguar disa nga reliktet më të vlefshme islame, përfshirë edhe gjërat personale të Profetit Muhamed.

Edhe pse tani ditët me diell përvëlues nuk janë lehtë për t’u përballuar, Topkapi Palace megjithatë mirëpret një numër të madh të turistëve dhe vendasve që duan të vizitojnë vendbanimin e sulltanëve, që ishte qendra e tyre nga viti 1453 e deri në mesin e shekullit 19.

Pasi të keni vizituar pjesë të ndryshme të pallatit ku mund të sodisni gjithçka – nga tryezat e ushqimit e deri te “Oda e Relikteve të Shenjta”, ju mund të kuptoni rëndësinë e këtij pallati.

Në muzeun Topkapi ndodhen disa nga reliktet më të vlefshme islame, duke filluar nga pelerina e Profetit Muhamed, e deri te shpatat e përdora nga ai dhe katër shokët e tij: Ebu Bekri, Omer ibn al Hatab, Uthman ibn Affan dhe Ali ibn Abi Talib.

Muzeu gjithashtu ekspozon materiale që besohet se ishin te profetëve Musa, Ibrahim, Jusuf dhe Daud.

Ndonëse turistët mahniten me admirimin e relikteve, ata mund t’i shpëtojnë informacionit historik – faktit se ndërtesa ishte pika qendrore e sulltanëve osmanë.

“Sulltanët osmanë donin t’i mbanin afër relikte e shenjta, sepse mendonin se vendosja e tyre në Pallatin Topkapi do ta bënte Stambollin si qendër të botës islame”, thotë Mustafa Sabri Kucukasci, drejtor i Muzeut, i cili është gjithashtu profesor i historisë së Mesjetës në Universitetin e Marmarasë.

“Pelerina e Profetit, e cila quhet ndryshe “Manteli i Shenjtë” është përdorur si shenjë e kalifatit qysh nga periudha e Umajadëve – tregon Kucukasci.

Nuk është e rastësishme pse turistët turren pikërisht në Odën e Relikteve të Shenjta. Edhe sulltanët i kishin kushtuar tejet rëndësi kësaj ode.

Siç tregojnë historianët, çdo vit, në periudhë të caktuar të muajit Ramazan, vet sulltanët e kishin pastruar odën me ujë trëndafili dhe me leckë mëndafshi.

Më pas, për orë të tëra aty ishte lexuar Kur’ani. Ndonëse kjo traditë më nuk ekziston, Oda gëzon të njëjtin respekt, jo vetëm nga turistët, por edhe nga vet shteti.

Sulltanët osman trashëguan këto relikte të çmuara nëpër epoka të ndryshme. Gjithçka filloi kur Sulltani Selim I pushtoi pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme në vitin 1517, ku shumë relikte islame u sollën në Stamboll nga bota arabe.

Ndërsa Perandoria Osmane u përhap në atë që sot kufizohet si Egjipti, Siria, Libani, Palestina, Jordania dhe Gadishulli Arabik, Sulltan Selimi jo vetëm që i mposhti Mamlukët, por edhe morën halifatin prej tyre, duke sjellë shumicën e relikteve të shenjta nga Kajroja në Stamboll.

“Qysh nga periudha e Selimit të parë, osmanët i kanë dhënë rëndësi të madhe koleksionimit të relikteve te Profetit Muhamed në qendrën e tyre në Stamboll, dhe kjo ishte si rezultat i dashurisë dhe besnikërisë ndaj mësimeve të tij”,tregon Kucukasci.

Që nga Sulltan Mehmedi II, ndërtesa e Topkapi është restauruar disa herë. Në kohën e Sulltan Selimit kur janë sjellë reliktet e shenjta, shtëpia perandorake papritur u shndërrua në një faltore muslimane, ku sulltanët dhe zyrtarët e tyre mbajtën ceremonitë për të puthur mantelin e Profetit, duke shfaqur respekt për gjësendet personale të tij.

“Si rezultat, kryeqyteti otoman fitoi një reputacion të qendrës politike dhe fetare të botës islamie”, thotë Kucukasci.

Në shekullin e 17-të, arkitekti i pallatit, Mustafa Safi, e quajti odën Has Oda Beytu’l-hilafe, që do të thotë Shtëpia e Kalifatit, ndërsa ai rendiste reliktet e shenjta të vendosura në dhomë, duke përcaktuar hapësirën si  “vizualizim të kalifatit osman”. Edhe dryni dhe çelësi i Qabesë, që është vendi më i shenjtë Islam, gjenden në këtë pallat.

Ahmet Xhevdet Pasha, një nga burrështetasit më të shquar osmanë dhe juristët e fundshekullit të 19-të, argumentoi se kalifati Abbasid kishte humbur kontrollin e shumicës së botës islame, pasi i përdorën Mamlukët si instrument për të fituar legjitimitet.

Sipas Pashës, ishte udhëheqja osmane që rivendosi rendin islami pas Selimit, duke i mundur mamlukasit dhe duke marrë kalifatin nga abasidët.

“Duke iu bashkuar sulltanatit me kalifatin, shteti osman arriti një nivel më të lartë, të cilin e meritonte. Me këtë bashkim një komb i forcuar i Islamit e gjeti drejtimin e tij”, thotë Xhevdet Pasha në shkrimet e tij të asaj kohe.

Udhëheqja otomane kishte një interes të veçantë për reliktet e shenjta dhe magjepsja ndaj tyre shkoi përtej kohës së Profetit Muhamed.

“Ka një kulturë besimi rreth këtyre relikteve. Ka pasur gjithashtu gjëra që besohet se u përkasin profetëve të tjerë të së kaluarës”, tha Kucukasci.

Një shkop, që besohet se i përket Musait, gjithashtu ekspozohet në Pallatin Topkapi në Stamboll.

Në fillim të shekullit të 19-të, sulltani Mahmud II vendosi të largohej nga Has Oda dhe të dedikonte hapësirën ekskluzivisht në reliktet e shenjta. I biri Abdulmexhid I, i cili vazhdimisht ndoqi politikat e modernizimit të shtetit osman, u largua nga Pallati Topkapi në 1856 dhe u fut në Pallatin Dolmabahçe të ndërtuar rishtas, një arkitekturë froni në stilin neo-barok, përgjatë brigjeve të Bosforit.

Deri në vitin 1918, kur Perandoria Osmane ishte në prag të rënies, një nga gjeneralët e saj, Fahrettin Pasha shfaqi një sfidë të jashtëzakonshme. Si komandant i forcave osmane në qytetin e shenjtë të Medinës, Pasha refuzoi të dorëzohej përpara forcave aleate, duke lënë mënjanë urdhrat e eprorëve të tij.

“Unë ju bëj thirrje në emër të Pejgamberit, dëshmitarit tim, që a mbroni atë dhe qytetin e tij me fishekun e fundit dhe frymën e fundit, pavarësisht nga forca e armikut. Lutjet e Muhamedit qofshin me ne”, u tha ai ushtarëve të tij gjatë rrethimit të Medinës.

Në janar 1919, Pasha u arrestua nga oficerët e tij për shkak të mosbindjes ndaj urdhrave nga Stambolli, 72 ditë pas marrëveshjes së Perandorisë Osmane me forcat aleate.

Gjatë përplasjes, Fahrettin Pasha shpëtoi shumë relikte të rëndësishme të shenjta dhe i transportoi ato në Pallatin Topkapi në Stamboll.

Pavarësisht nëse i bëni Stambollit një vizitë njëditore apo më shumë, Topkapi është një destinacionet që jo vetëm se do të ju mahniste me stilin dhe trashëgiminë, por edhe do të ju ndriçonte dijen historike, duke ju endur nëpër periudha shumëshekullore.

Nga Pëllumb KULLA: Vdekjet në aleancë me shtabet e grabitjes (viti 2005)

Duhet pranuar ndershmërisht se edhe sikur të kishin vullnet të mirë, qeveritë paskomuniste nuk e kanë të lehtë zgjidhjen e çështjes së pronave. Por ato nuk e kanë atë vullnet. Dhe ajo që e përshkëndit situatën është prepotenca, shpërfillja dhe shpesh përbuzja e fshehur me zor, ndaj pronarëve të dikurshëm nga ana e figurave qendrore të qeverisë. Këtyre të fundit, në thelb, u mungon vetëdija për dimensionin real historik edhe të përkohshëm, që ka qenia e tyre në krye të punëve të shtetit.

Dhe nuk është vetëm mungesa e vetëdijes…

Duket sikur në Shqipëri është ndeshja e përditëshme, rutinore, politike e pikpamjeve jo të njëjta. Në të vërtetë, është kohë vendimesh historike, është beteja përfundimtare e një lufte të gjatë dhjetëravjeçarësh. Luftrat me armë, Lufta e Klasave, gjyqet speciale, votimet groteske, copëtimi i PPSh-së, plaçkitja e depove të ushtrisë dhe miratimet e ligjeve, nuk kanë qenë veçse beteja të ndërmjeme, të vogla e të mëdha, të kësaj lufte: luftës së egër për tjetërsimin e pronës, për kalimin nga një zotërim në një zotërim tjetër.

Në skenën e madhe të territorit të republikës, prej më se 15 vjetësh po dekretohen pasanikët. Liritë e shprehjes, reformat, demokratizimi janë shkumba e bardhë e përpjekjeve të nënujëshme. Përsëris, se gjatë tërë këtyre viteve, pak rëndësi patën ato. Kryesorja është se po vendoset cilët do të jenë pasanikët në Shqipëri. Jo ata pasanikë, që bëhen përkohësisht me grykën e pushkës a me thikën në fyt, që të dëbojnë nga vatra e të marrin me zor laçkë e plaçkë, por ata, afatgjatët, të ligjëruarit, të miratuar nga Europa dhe tërë bota e qytetëruar.

Prandaj kjo betejë e fundit është kaq e zgjatur, rraskapitëse dhe e egër.

Ata që kanë marrë përsipër të bëjnë zgjidhjen e çështjes së pronave në kushtet specifike të vendit tonë, në një mënyrë a në një tjetër, favorizojnë një gjendje të krijuar gjatë administrimit anarkik të tranzicionit shqiptar, me një shtet pothuaj inekzistent, që nuk u bëri, (dhe më së shumti, nuk deshi t’i bënte) dot ballë veprimeve të jashtëligjshme të grupeve dhe individëve “të fortë” dhe “grabitqarë”.  Sot, kur qeveritë shqiptare janë vënë në provë nga komuniteti ndërkombëtar, duket se ruajnë më shumë interesat e këtyre individëve dhe grupeve të lidhur me njëqind fije me ta, me botën e politikës, sa që, duke parë tendencat, shtabet e rregullimit, mund të quhen thjesht shtabe të grabitjes.

Ata nuk e përfillin turpin historik që sjell vënia e vulave mbi këtë grabitje. Puna më e madhe, ajo e ndyta, e përgjakshmja, e pushkatimeve, e asgjësimit të protopronarëve është bërë. Ajo ka filluar para ’45-sës dhe ka vazhduar edhe më pas. Tani, shtabit të grabitjes i takon të përpiqet në parlamente, gjykata e organizma ndëkombëtare dhe është i larë e bile nderohet, tek distancohet nga shtabi i mëparshëm bolshevik, që mënjanoi pronarët, që kreu kolektivizimin si etapë të ndërmjeme e të domosdoshme të përzjerjes së kartave, për të arritur këtu, tek rishpërndarja. Këtij shtabi të ri, tani në kohëra të reja, i erdhi radha të vendosë se si do të ndahet prona socialiste, kush do rimarrë këtë e kush do marrë atë, cilit do t’i kthehen florinjtë e cilit jo, cilit do t’i shpërblehet burgu e cilit do t’i paguhet varja në litar, cili do të sistemohet në bregdet e cili do rrijë në moçal, cili do marrë pjelloret dhe cili do ketë për pjesë tokat ranishte.

Është fatkeqësi kombëtare të kesh mbi krye njerëz që zgjidhen të parë të vendit dhe i delegojnë vetes plotfuqinë për të shkelur të drejta kaq sublime, si kjo e pronës. Pas një stazhi të bollshëm si komunistë, ata edhe tani ia lejojnë vetes të dhurojnë e të emërojnë pronarë të rinj, me autoritetin e partisë! Shumica e shqiptarëve e ndjejnë që është mjerim historik, që për një verdikt kaq madhor në konfliktin mes të vjedhurit dhe vjedhësit, gjyqësinë ta bëjë ky i fundit. Na mbetet të nënvizojmë e t’ia bëjmë të qartë botës perëndimore dhe asaj të katër pikave të horizontit, se radhët e komunistëve shqiptarë, sikurse në tërë botën, ishin të ngjeshura paq me proletarë varfanjakë, mbetur ashtu jo për faj të tyre, ngjeshur paq me argatë dhe mëditësa të etur, natyrisht, për barazi sociale. Për shkaqe shumë të qarta, janë ata tani, që duhet të vendosin, me këmbënguljen e ndërkombëtarëve të bezdisshëm, t’ia heqin vetes atë që këto vite e bënë të tyren e t’ia kthejnë një tjetri, atij që historia parakomuniste e ka klasifikuar me termin e neveritshëm “pronar legjitim” e që shtabet e shpërndarjes, organikisht, pa e shpjeguar as vetë se si, e urrejnë dhe, leninistikisht, do ta preferonin të shfarosur.

Ata e kuptojnë, pra, se duhet të rrinë me thonj e dhëmbë aty ku merren vendimet e shpërndarjes. O sot o kurrë! Është kjo arsyeja e vërtetë, se përse tek ne, betejat zgjedhore janë kaq të ashpra dhe nuk do të jenë të tilla në dekadat që vijnë, pasi dekretimi i pasanikëve të ketë përfunduar, pasi gjithëçka të jetë vulosur. Atëhere ambicja për pushtet do të jetë më e vogël dhe pavarësisht nga nderet dhe shiritat e ofiqeve, shtetarët do të jenë më afër statusit të shërbëtorëve të shoqërisë.

Por jemi ende larg. Sot, mjafton të vëzhgosh me vëmendje e do të vesh re se programet e partive ndërluftuese për pushtet, shëmbëllejnë, si dy pika uji. Prandaj dhe ato nuk i publikojnë programet. Nuk ndryshon strategjia në politikat e jashtme dhe të brendshme. Fare! Absolutisht! Nderimi dhe respekti ndaj ShBA dhe Bashkimit Europian, është po ai. Kurvërimi me fqinjët është i pandërprerë. Brenda, vazhdojnë privatizimet me prioritet në favor të atyre që në një mënyrë a një tjetër u bënë me para. Ligji famëkeq i grabitjes, ai me numër 7501, do të jetë gjithaq i respektuar, premtimet e papërmbushura për arsim, shëndetësi e sidomos për energji dhe ujë të pijshëm, janë po ato. Në stafetën e pushtetit nuk sheh, fjala vjen, sipërmarrje të çmendura për të rikolektivizuar pasuritë, apo për t’i kthyer kurrizin NATO-s. Gjithëçka është llahtarisht e njëjtë! Vëzhguesit habiten kot për egërsinë e fushatave dhe urrejtjen e ndërsjellët partiake. Koalicionet zgjedhore urrehen mes tyre, pikërisht ngaqë janë pabesueshmërisht të ngjashëm dhe piksynimi është prania në shtabet e shpërndarjes dhe në mjeljen e lopës-mëmëdhè. Vëzhguesit nuk duhet të habiten as për heqjet dhe zëvendësimet në administratë e sidomos heqjen e vendim marrësve në tendera dhe doganierëve, që është edhe i vetmi qëllim i shumë njerëzve, gjatë viteve në opozitë. Pasurimi është imperativi i kohës. Tek ne nuk zëvendësohen mësuesit dhe mjekët, pasi askush nuk ua ka zilinë pozicioneve të tyre mjeranë në këtë tranzicion. Ah, me postet e doganierve dhe shefave të policisë ndryshon puna! Pjesa më e madhe e tyre janë lindur proletarë dhe vdesin milionerë.

*     *     *

Në Korçë vazhdon t’i qëndrojë viteve një shtëpi dykatëshe, në të cilën është lindur 60 e ca vjet më pare një miku im. Banorët e shtëpisë u dëbuan në vitin 1947 dhe shtëpia iu dha ushtrisë. Më pas shteti e shiti dhe ajo shtëpi tani ka një pronar të ri, i cili nuk pranon kurrsesi të dalë që andej. Titullari i pronësisë, rropatet prej vitesh ta bëjë realitet atë që i thotë dokumenti që ai ka në dorë të lëshuar nga shteti demokratik, që ia rikthen shtëpinë përsëri atij. Peripecia vazhdon, me njëqindmijë trokitje. Gjyqi i hapur nga babai i mikut tim vendos ta marrë në shqyrtim; uzurpatori nga ana e tij, hedh në gjyq komisionin e kthimit të pronave për vendimin, sipas tij, të padrejtë që ka bërë duke ia kthyer pronën të zotit(!). Padia e plakut rri pezull, sa të përfundojë procesi i hapur nga uzurpatori kundër komisionit, në të cilin ai paraqet dokumentacion teknik të falsifikuar, për gjoja meremetime. E natyrshme, të bësh meremetime aty ku ke banuar për gjysmë shekulli, por për askënd që viziton shtëpinë nuk ka dyshim, se të vetmet meremetime në atë shtëpi jetëgjatë, me beton dhe profile hekuri, duhet të kenë qenë vetëm lyerjet e mureve dhe fshirjet e odave me fshesë. Uzurpatori e fiton gjyqin! Babai i mikut tim ia anullon atij në apel këtë fitore mbi Komisionin e Kthimit të Pronave. Hapet rruga për padinë e babait, e cila mund të dalë me sukses, por do të pritet apelimi, dhe tashmë tërë janë të bindur, sipas skenarit të Katovicës, do ta fitojë uzurpuesi. Një inskenim i përsosur i një paragrafi të lënë në testamentin e Ramiz Alisë!

Para ca vitesh u ktheva nga Amerika dhe në Korçë gjeta një formacion të vërtetë luftarak vëllezërish e kushurinjsh mbledhur për rimarrjen e shtëpisë. Dikush në pushtet, u pat sugjeruar të përdornin forcën, siç paskëshin bërë dhe të tjerë anë e mbanë vendit.

U mundova ta shmang përplasjen duke i bindur miqtë e mij, se konfliktin e kanë me shtetin, – të cilit nuk po rri pa ia nënvizuar epitetin demokratik – që u ka rikthyer pronën e nuk ndërhyn të zbatojë vendimet e tij. Edhe uzurpatori, e ka konfliktin me shtetin, gjithmonë demokratik, që me reformat e reja kërkon ta nxjerrë nga një shtëpi, ku ai është mësuar të rehatohet e të pjellë fëmijë. Tani ky shtet batakçi, (megjithëse demokratik!), shtyn të përleshen dy palë, të përgjaken. E ai sodit.

E ndalova përplasjen duke u thënë se edhe unë, personalisht, kisha një proces të ngjashëm. Problem më të koklavitur kishin edhe disa kushurinj të mij, Kulla të emigruar, trojet e të cilëve ishin zënë me ndërtime që shteti kish ndërmend t’i legalizonte. I binda se duhet të presim dhe u ktheva në Tiranë e më pas në Amerikë, ku ndodhen e qindra mijë si unë, gatuar papërshtatshmërisht për këtë jetën e re postkomuniste që bëhet në atdhe. Ata, sikurse unë, nuk e kanë gjëkundi stofin e heronjve dhe janë të paaftë për t’u rreshtuar nën urdhërat e komisarëve të partive, të cilët hapin nganjëherë depot e armatimit. Gojëhidhur, këta lloj shqiptarësh, rrijnë e vështrojnë që këtej, në ankth, se si zhvillohen ngjarjet e ç’fund do të marrë në truallin e vendlindjes, farsa dramatike me ndriçime dhe errësime nga ato të spektakleve më maramendës, se si qarkullojnë paratë e se si në furtuna hedhin shtat pasuritë e reja.

Që këtej soditja e atij teatri është e hidhur. Këtu, në Perëndimin e ëndërruar, në radhët e agjensive të punësimit nuk gjen asnjë nga pinjojtë e nomenklaturës komuniste. Jo ngaqë ata janë më patriotë, por ngaqë janë të gjithë atje, pranë shtabeve, të cilët ndajnë dhe legalizojnë pronat e grabitura. Qeveria e vjetme kish caktuar dy milion dollarë për kompensimin e të vjedhurve. Qeveria e sivjetme cakton për vitin që vjen dy milion të tjerë. Është edhe këtu një rast tipik se sa të ngjashme në taktika e mendësi janë qeveritë me ngjyrime kundërshtare. Por mali i kompensimeve është i madh dhe, sipas vetë specialistëve të qeverisë, do t’i duhen dyzeteshtatë vjet të shlyejë kompensimin! Pronarët e grabitur thonë se vitet nuk dalin as njëqindedyzeteshtatë, por sado që të zgjatë ajo shlyerje, shihet se po luhet me kohën e koha punon për fitoren përfundimtare të shtabeve të grabitjes. Dekadat janë në aleancë me ta. Vdekjet janë në aleancë me ta. Vdesin ata si babai i mikut që tregova, që i duan pronat më shumë; vdesin ata si unë, që shfaqen në shtyp herë të zemëruar dhe herë ironikë; vdesin ata që dikur i patën parë arat me sy, i patën shkelur me këmbë e shkriftuar plisat me gishta: vdesin ata që kishin parë se si i paguheshin napolonat flori pronarit, nga i cili ishin blerë. Pastaj vdekja shuan shtabet bolshevike që bënë shtetëzimet e grabitjet e para. Ja, më thanë se zv/Kryeministri Ilir Rusmajli paskësh thënë se “Ohu! Pronarët t’ia kërkojnë pronat regjimit komunist dhe Enverit, që ua ka marrë dhe jo PD-së!”.E Rusmajli, me të drejtën e tij, fërkon duart se vdekja aleate i ka hequr qafe Enverin me kohë dhe të tjerë vazhdojnë dhe vdesin. Vdesin ca nga ca antarët e Byrosë Politike, vdesin të burgosurit, vdesin hetuesit. Vdekja, si terapi paqtimi, qetëson ujrat, fton prehje për shpirtrat e trazuara, shuan qëndresat dhe, nga vatra e këtij zjarri, pritet të ngrihen e shkundin hirin nipër, që nuk e dinë se në mes të shekullit që shkoi janë grabitur. Do të ngrihen nipër të tjerë fytyrë dlirë, që mund të mos e dinë aspak, që të parët e tyre që u kanë lënë tërë këtë kamje, e paskëshin të grabitur. E të dy palët e fëmijëve do të jetojnë në paqe, të pajtuar me fatet e veta që u vendosën më parë në 1945 dhe më pas në 2005!

Por zv/Kryeministri Rusmajli, që nuk është aspak figurant në shtabin e grabitjes së pronave, duhet të njohë tërë praktikën juridike ndërkombëtare e cila ka literaturë të bollshme mbi praktikën në vendet e lindjes, ku nuk thuhen asnjëherë fjalët që mori guximin e tha ai. “a -Shteti” – thotë Kritz Neil J. në librin e tij ‘Dilemat e drejtësisë tranzicionale’ (1995), fq. XXXVII – “është i detyruar t’u japë kompensim të dëmtuarve nga shkelja e të drejtave njerëzore bërë prej qeverisë, dhe b – detyrimet për këtë kompensim i shlyejnë qeveritë pasardhëse” Për të qortuar  shfryrjen e zv/Kryeministrit, kundër Enver Hoxhës dhe regjimit komunist, që ia paskan lënë Rusmajlit në derë, gjenden dhe të tjerë:  “Reparacionet janë përcaktuar, si një kurim për atë që është bërë keq, në dobi të viktimës që e ka pësuar, por pa as më të voglën nevojë që të jetë i njëjti: keqbërësi dhe ai që paguan –  dhe as i njëjti: viktima dhe ai që përfiton reparacionin”. [Posner, Eric A. dhe Adrian Vermule “Reparacionet për skllavërinë dhe për padrejtësi të tjera historike, “ 103 Columbia Law review 689 (2003)].  Ndryshe nga këta, zoti Rusmajli, thotë një budallallëk tepër të mprehtë, pasi ai nuk di të dallojë, në se më pranë regjimit komunist, kanë qënë pronarët e grabitur, apo ka qenë PD-ja?! Në se e ka të vështirë këtë metaforë, le ta konkretizojë më mirë akoma duke e vrarë ca mendjen: më pranë Enverit, kanë qenë, Kullat apo Rusmajlat!

Rusmajlit dhe shtabit të plaçkitjes, askush nuk po i kërkon të rikthehen të vrarët e të humburit, fëmijët që nuk u lindën dot nga martesat që nuk u bënë dot, për shkak të luftës së klasave. Shtabit i kërkohen terrene që ekzistojnë qysh kur është ftohur rruzulli, i kërkohen ndërtesa që kanë mbetur ende më këmbë dhe vazhdojnë të lëshojnë hije, sapo del dielli.

Momenti është i rëndësishëm. Vendimet që do merren janë me peshë. Zgjidhjet në dëm të pronarëve legjitimë e kanë turpin e rëndë dhe pasojat, me siguri, tepër të mëdha!…

“Panorama”, 3 dhjetor – “Shekulli”, 5 dhjetor – “Illyria”, 7 dhjetor 2005

Përmbledhur në vëllimin “Luftë pa Fund” fq 399 Botimet UET 2013

Nga Arbnor SADIKU: Marrëdhëniet SHBA- Rusi dhe Kosova mes tyre

Presidenti Putin, siç e dimë, para dhe pas 11 shtatorit kanë pas ndryshime thelbësore në politikën jashtme, duke e përshtatur atë me politikat historike të Rusisë dhe realitetet e krijuara rishtas në politikën ndërkombëtare.

11 Shtatori i vitit 2001 i shpjegoi tendencat përafruese në marrëdhëniet SHBA-së dhe Rusisë, ku kjo marrëdhënie kishte për synim që të hapë një epokë të re të raporteve pozitive në mes dy vendeve.

E kjo, ndonëse Putini ishte ish-kuadër i KGB-së ruse, dhe me vonë kishte marrë një post udhëheqës në pushtetin lokal, si ndihmës i kryetarit të bashkisë së St. Petresburg në Rusi.

Duke e ditur se Rusia është hapur për bashkëpunim, presidenti Xh. W. Bush e kishte kuptuar këtë momentum politik dhe me pas e kishte kapur atë si opsion të bashkëpunimit ruso-amerikan në luftën ndaj terrorizmit ndërkombëtar, në pakësimin dhe reduktimin e armëve bërthamore, në mbajtjen e paqes në konfliktin Izrael-Palestinë,  si dhe në arritjen e një marrëveshjeje historike Kosovë-Serbi.

Dikur gjatë Luftës së Ftohtë, ish-Bashkimi Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës SHBA e luanin lojën me shumë shumë 0, në kuptimin që fitorja e njërës palë në një pjesë të botës sa i përket influencës dhe lidershipit, konsiderohej dobësim dhe humbje për palën tjetër, ndërsa që nga 11 Shtatori i 2001-ës, tanimë kjo teori si duket ka rënë dhe bashkëpunimi në mes këtyre dy shteteve të mëdha me ndikim në gjeopolitikën botërore do të avancohet më tej.

Siç e kishte thënë më parë njohësi i shkëlqyer i marrëdhënieve ndërkombëtare, ish-Sekretari i Shtetit Henry Kissinger, se marrëdhëniet amerikano-evropiano-ruse duhet të përballojnë katër sfida bazë:

-Marrëdhëniet duhet të ngrihen nga një nivel psikologjik në atë politik. Pra nëse i shikojmë në aspektin e dioptrisë analitike dhe krahasuese, i bie që këto marrëdhënie, apo thënë më saktë këto raporte, nuk mund të varen nga marrëdhëniet personale të udhëheqësve rusë dhe amerikanë. Ky bashkëpunim duhet zgjerohet e sidomos në ndalimin dhe kufizimin e armëve të shkatërrimit në masë dhe atyre nukleare, por për t’u arritur kjo kërkohet punë dhe angazhim i thellë i dyja vendeve, duke e sanksionuar çdo shtet i cili dëshiron të konkurrojë në krijimin  e armëve të reja bërthamore, sikurse Irani dhe Koreja e Veriut.

-Në fushën politike,  nevojat e së sotmes nuk duhet të mbulohen me shpresat për të ardhmen, pra veçanërisht ruajtjen e raporteve me Evropën përmes aleancës së  NATO-s, si linja e vetme zyrtare e raporteve në mes dy fuqive, por këtu s’duhet përjashtuar edhe Kina, Japonia dhe Izraeli. Amerika s’mund të taktizoj asnjëherë me ndonjë politik momental kur vihen në pyetje interesat e saj  dhe aleatëve të vet.

-Rusia do të kërkojë që të ruajë influencën e vet në rajonet e një rëndësie gjeopolitike dhe historike për të dhe kjo duhet jetë bazë për ndërtimin e raporteve të reja amerikano-ruse, duke mos lënë anash edhe raportet e reja të mira me Kinën dhe Korenë e Veriut.

Pra, siç mund të konkludojmë nga ajo që pamë me lartë se Amerika ka nevojë për një politikë të jashtme të zgjuar, e thotë ish-Sekretari i Shtetit Kissinger, duke i bërë shtet e tjera sikurse Kina dhe Rusia që më shumë të përfitojnë nga bashkëpunimi me Amerikën sesa të humbin, politikisht, ekonomikisht, dhe diplomatikisht them unë.

Gjithashtu, një çështje tjetër e ndërlidhur me interesat SHBA-Rusi ka qenë edhe statusi i pazgjidhur i Kosovës, i cili ka rrjedhën e vet nga pas-lufta e vitit 1999, kur forcat e NATO-së kanë hyrë në Kosovë në bazë të një mandatit të OKB-së, i cili është në kundërshtim me aspiratat e popullit shqiptar sepse dihet që ata rezistuan paqësisht dhe luftuar me pas për pavarësi nga Jugosllavia shtypëse. Megjithatë, Kosova ka shpallur pavarësinë e saj nga Serbia më vonë, në shkurtin e 2008-ës, dhe është njohur deri më tani nga më shumë se 115 shtete anëtare të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB)-së, kurse tani mbetet që dy vendet, Kosovë e Serbi të shkojnë drejt normalizimin të plotë të marrëdhënieve të tyre,  me një marrëveshje jo të lehtë historike e cila do të  dërgonte dyja vendet në njohjen e ndërsjelltë dhe anëtarësimin e Kosovës në OKB.

Koha se kur do të vendosim të hyjmë në këto negociata është rëndësi jetike për diplomacinë kosovare dje, sot, apo nesër. Dhe për të ardhur deri te zgjidhja e kësaj mosmarrëveshjeje rreth pranimit të Kosovës nga Serbia fqinje, konsideroj se  ka  dy mënyra :

-Ulja në bisedime e përfaqësuesve të Serbisë dhe Kosovës dhe arritja e një marrëveshje dypalëshe për njohje të ndërsjelltë nën mbikëqyrjen amerikane dhe evropiane pas konsolidimit të institucioneve të BE-së të dala nga zgjedhjet e fundit të 2019-ës, si dhe një rrugë tjetër mund të ishte thirrja e një Konference Ndërkombëtare nga Perëndimi dhe të tjerët, lidhur me ofrimin e  Kosovës dhe Serbisë në tavolinën e bisedimeve,  ku me pas Konferenca do t’i jepte edhe garancitë për arritjen e marrëveshjes nga të dyja palët në negociata.

Nga Gramos SURKISHI*: Përplasja e realiteteve shqiptar versus serb?

Të filozofuarit për konceptin e realitetit asnjëherë s’ka sjellë ndonjë teori e cila nuk është vënë në dyshim të paktën njëher. Ekzistojnë shkrime, analiza dhe debate të ndryshme se çka përfshinë realiteti! Janë ngritur pyetje të vazhdueshme nëse realiteti përfshinë vetëm objekte fizike, apo është tërësisht imaterial! Sigurisht, gjetja e përgjigjes së sakt është tejet komplekse, ndërsa e vërteta absolute rreth tij do të mbetet misterioze deri në kohë të caktuar.

Brenda këtij lëmshi të paqartë rreth realitetit qëndrojnë edhe Kosova me Serbinë. Që nga viti 2000′ e deri më sot, në periudhën para dhe pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, marrëdhëniet shqiptaro-serbe (e kemi fjalën për shqiptarë të Kosovës) karakterizohen nga një standard ironik i ekzistencës së tyre. Në të dy periudhat gjejmë një Kosovë që mundohet të lë të shkuarën mbrapa dhe të ndërtoj një të ardhme të përbashkët në nivel rajonal dhe ndërkombëtar me fqinjin e saj të ri. Në anën tjetër, Serbia vazhdimisht ka prodhuar probleme të ndryshme për Kosovën ku në mënyrë konsistente është munduar të delegjitimoj gjithçka rreth Kosovës.

Në këto 20 vitet e fundit, Kosova dhe Serbia kanë krijuar një dimension më ndryshe të konfliktit në Ballkan, duke lënë në rresht të dytë ideologjinë politike, fenë apo dominimin territorial. Në këto dy dekada të fundit, Kosova dhe Serbia janë përplasur përmes realiteteve të tyre që domosdoshmërisht përfshijnë ideologjinë politike, fenë dhe aspektin territorial.

Kosova e ka shpallë pavarësinë e saj. Më shumë se 100 shtete e kanë njohur atë, duke përfshirë pjesën më të madhe të shteteve të fuqishme perëndimore; SHBA-në dhe 23 shtete të BE-së. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në opinionin e saj ligjor ka ardhë në përfundim që shpallja e pavarësisë është në linjë me të Drejtën Ndërkombëtare. Kosova është anëtare e disa organizatave dhe institucioneve të rëndësishme ndërkombëtare dhe ligjërisht është pjesë e proceseve integruese për antarësim në BE.

Në anën tjetër, pavarësia e Kosovës është realitet i hidhur për Serbinë, por ekzistues.“Kosova është e Serbisë”. Kjo është në Kushtetutën e Serbisë. Një realitet i tillë, përveç që është ligjor, është tërësisht i pranishëm në diskursin aktual politik, në memorien kolektive; qytetare dhe fetare në Serbi. Ky realitet mbështetet nga pjesa tjetër e fuqive jo perendimore që përfshijnë dy shtete të fuqishme të Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe tre shtete të fuqishme të bllokut ekonomik, “BRICS”.

Kjo përballje dhe përplasje e realiteteve shqiptaro-serbe ka trajtë praktike dhe tejet ironike. Si Kosova ashtu edhe Serbia aspirojnë antarësimin dhe integrimin në Bashkimin Evropian. Kushti kryesor për të dy vendet është pajtimi ndërmjet tyre që duhet të realizohet më një marrëveshje përfundimtare. Të dyja palët e kanë pranuar këtë kusht. Mirëpo, Serbia tërë kohën e procesit të pajtueshmërisë, vazhdimisht e ka sulmuar dhe e kontestuar realitetin kosovar. Dhe ende vazhdon në të njejtën mënyrë. Serbia përveç që ka retorikë raciste dhe diskriminuese ndaj shqiptarëve të Kosovës, ku në të njejtën kohë një pjesë e madhe e liderëve kosovar janë në lista të prokurorisë serbe për terrorizëm, ajo vazhdimisht lobon kundër pavarësisë së Kosovës, për tërheqjen e njohjeve dhe në mos antatërsimin e Kosovës në institucionet ndërkombëtare.

Në këtë aktualitet ironik, Serbia është më e fuqishme se Kosova në këtë përplasje. Kjo sepse Serbia ka pozicion sulmues ndërsa Kosova mbrojtës. Kosova ka zhvilluar politikën e saj të jashmte duke u mbrojtur pikërisht në këto pika ku Serbia sulmon, duke u përpjekur të bind aktorët tjerë që Serbia është gabim dhe Kosova jo.

Në këtë mënyrë, Kosova duhet të ndërroj pozicionin e saj. Ajo duhet të ndryshoj qasjen në politikën e jashtme. Kosova duhet të ndal së shpenzuari kohë dhe para për të arritur më shumë njohje të pavarësisë dhe të antarësohet në organziata ndërkombëtare. Arritja e njohjeve të pavarësisë dhe antarësimi në organizata ndërkombëtare janë relative. Në rende të caktuara ndërkombëtare ato shtete që dikur të kanë mbështetur ndërrojnë linjë. Në këtë sens, Kosova duhet të përqendrojë politikën e jashtme tërësisht te qytetarët e Serbisë. Me këtë lëvizje, Kosova ndryshon pozicionin e saj duke imponuar Serbinë të kthehet në pozicion mbrojtës.

Kosova duhet të krijoj në propagandë të tillë ku bind qytetarët e Serbisë që rëndësia e saj është irelative për të tashmen dhe të ardhmen e tyre. Propaganda kosovare duhet të bindë qytetarët serb që fokusi politik dhe fetar i Serbisë në Kosovë është thjeshtë ekonomik që i shkon për shtati vetëm grupeve të caktuara të interesit dhe jo qytetarëve. Qytetarët serb duhet të binden që përmes emocioneve të tyre, grupet e interesit shtyejn përpara agjenda të caktuara që në realitet nuk janë në interes të qytetarëve serb.

Nëse Kosova arrinë që në mënyrë përfekte të organizoj një politikë të jashtme të tillë, atëherë Serbia do të fokusohet për të pasqyruar të kundërtën. Serbia do të mundohet që politikën e jashtme ta zhvilloj brenda territorit të saj. Me këtë qasje, Kosova ka përfitim në terren. E para do të krijoj huti në politikën e brendshme të Serbisë, dhe kjo do ti jap avantazh Kosovës në politikën e jashtme. Në këtë mënyrë, Kosova mund të zhvilloj heshturazi dhe pa pengesa lobimin e saj për konsolidim të pavarësisë së saj në nivel ndërkombëtarë dhe për antarësim në organizata ndërkombëtare. Së dyti, Kosova mund të ndihmoj lëvizjet liberale dhe pro Evropiane që të fitojnë poena politik brenda Serbisë, duke dobësuar lëvizjet nacionaliste dhe partitë me bindje radikale.

Ky mission është tejet i vështirë, por është mundësia e vetme që Kosova të arrijë pavarësinë e plotë dhe të mbrojë qytetarët e saj për një periudhë afatgjate. Në realitetin shqiptar, Kosova ka pavarësi të plotë, por e vërteta është ndryshe. Mund të tingëlloj anakronike, por ajo vazhdon të jetë nën protektoratin ndërkombëtarë; vazhdon të mbrohet ushtarakisht nga NATO. Nëse në ditët në vazhdim trupat e NATO-s do të tërhiqeshin nga Kosova, Serbia menjëherë do të intervenonte ushtarakisht në Kosovë. Për Serbinë kjo lëvizje është obligim kushtetues.

Ndonëse në raport me Serbinë Kosova ka përkrahje nga aktorë të shumtë ndërkombëtarë, në rendin e ardhshëm ndërkombëtarë gjërat mund të ndryshojnë rrënjësisht. Prandaj, Kosova duhet të shfrytëzoj rendin dhe komunitetin aktual ndërkombëtarë për të përmbajtur Serbinë dhe paqen në rajon. Kështu, duke i dhënë vetës mundësi që gradualisht edhe të krijoj doktirnën e saj për politikën e jashtme, Kosova  mund të mposhtë realitetin serb përmes qytetarëve të Serbisë.

Nga Besnik MUSTAFAJ: Ne, pionerët e Enverit (viti 1985)

Si erdhi ky çast?! Papritur edhe shumë fëmijë u bënë “veteranë”. Gati të gjithë ne ata i njohim. Gazmend Gjoka është ai djali flokë-verdhë që pamë të ngjitet në tribunën e manifestimit të madh të 1 Majit të kaluar për t’i dhënë tufën me lule shokut Enver. Sot, ai, me një dosje të hollë kartoni nën sqetull kapërcen ngadalë pragun e Pallatit të Pionerëve. Gazmendi është nxënës i shkollës “Avni Rustemi” në Tiranë dhe në Pallatin e Pionerëve ka ardhur për të sjellë kujtimet e tij nga takimet me udhëheqësin e shtrenjtë. Tregon se si për herë të parë e ka takuar në fillim të nëntorit 1981, kur shkuan me shokët për të përshëndetur Kongresin e 8-të të Partisë. Dhe pastaj përsëri vjet. Nuk ka asnjë imtësi që të mos ketë mbetur e ngulitur thellë në kujtesën e tij. – Kur më kishte hedhur dorën në sup, më pyeti për emrin – thotë Gazmendi tani. – Unë, ia thashë, po ia thashë me zë të ulët se isha i hutuar nga emocionet. “Pse nuk e thua fort, më tha, apo nuk ke emër të bukur?”. Mua këto fjalë më bënë të ndjehem krejt i lirshëm.

Ky hutim i fillimit i ka mbetur në mend dhe Enkelejda Priftit, nënëse në klasën e 7-të të shkollës “Emin Duraku”. Para katër vjetësh, kur zhvillonte punimet Kongresi i 8-të i Partisë, ajo ishte fatose. Kur u ndodh në tribunë, ajo harroi krejt fjalët që do të thoshte dhe mbeti një çast. – Po të mos kishte qenë xhaxhi Enver që të më nxirrte nga hutimi, unë e humba për vete, por do t’i kisha ngatërruar edhe shokët-tregon ajo. – Atëherë thashë atë vjershën që do të më mbetet në mendje për jetë: “Xhaxhi Enver, me ç’gëzim e mall e kam pritur këtë çast të rrallë. Ende jam e vogël, do të rritem nesër, përqafimin tuaj do ta ndjej gjithë jetën.

Ja pra, si na u bënë “veteran” shumë e shumë pionerë nga e gjithë Shqipëria. Erdhi një çast që ata të ulen e të shkruajnë kujtimet e tyre. Të cilat kanë nisur t’jua mbledhin këto ditë në Pallatin e Pionerit në Tiramë. Fëmijët na u bënë më të heshtur, më te ndjeshëm, më të mençur. Sikur u rritën shumë vite njëherësh! Gjithë pionerët e kanë takuar shokun Enver, i kanë dhënë lule, e kanë përqafuar. Kam parë një zili të mirë nga moshatarët e tyre. Por këto ditë, ndërsa u kërkonin t’i rikrijonin ato skena, ishte një ndjenjë e dyfishtë: edhe trishtimi i ëndrrës së parealizuar për të qëndruar qoftë dhe njëherë me kokën e mbështetur në kraharorin e tij, për të ndjerë sir eh ajo zemër e madhe që nuk i shterroi asnjëherë dashuria për brezin e ri të rinisë sonë; edhe vetëdija e nderit të lartë. Prandaj, kush nuk i pa lotët e ngrohtë të syve të tyre si brishtësi fëminore. Lotët u dilnin nga zemra e lënduar, siç u dilnin vëllezërve e motrave të rritur, prindërve, gjyshërve. Dhe me ato lotë, me atë dhimbje të çiltër e burrërore, fëmijët u bënë më të respektuar në sytë e të gjithë popullit, në sytë e Partisë.

Suat Gega ka mbi 20 vjet që punon në Pallatin e Pionerit, që ndjek nga afër se si ecin dëshirat dhe aftësitë e tyre. – Por si këto ditë nuk i kam parë kurrë – thotë ai, – kurrë. Të shtunën në mbrëmje u njoftua vendimi i Pleniumit të 11-të të KQ të PPSH-së për t’i dhënë organizatës së tyre emrin “Pionerët e Enverit”. Të nesërmen në mëngjes ishte mbledhur këtu i tërë aktivi i Pallatit. E pra qe e dielë dhe askush nuk i pati lajmëruar ende. Pionerët e dinin vetë ç’duhet të bënin. I urdhëronte zemra. Zemra i urdhëroi pionerët e bllokut 14 të lagjes Nr.1 të ngrinin ato mozaikët e bukur me yllin, kazmën, pushkën e flamurin dhe të vinin me krenari firmën “Jemi pionerë të Enverit”. Zemra i urdhëroi pas disa orësh tërë moshatarët e tyre të kryeqytetit të bënin “vepra” të tilla. E nuk qe nevoja të thërritej asnjë piktor për t’i ndihmuar. Ishin bërë vetë të gjithë artistë. Simbolika e këtyre mozaikëve zbërthen para gjithëkujt që i sheh, karakterin dhe pjekurinë e pionerëve.

Zemra i urdhëroi pionerët elbasanas të shkollave “Ptoleme Xhuvani”, “Thoma Kalefi” e “Kostandin Kristoforidhi” të merrnin udhën për në malësinë e Shmilit. E ndjenë se do t’ua lehtësonin pak dhimbjen nënë Selime Cekës etë gjithë atyre veteranëve të nderuar që e pritën shokun Enver në ditët e acarta të operacionit të dimrit. Por do të lehtësoheshin dhe vetë pak. Duket se si tek at aka folur njëherësh mendja dhe zemra. Ndaj Partia e zgjodhi pikërisht këtë organizatë për t’ja bërë nderin e veçantë, i dha emrin “Pionerët e Enverit”. Kjo ka një kuptim të madh. Po mbushen gati 45 vjet që Partia i njeh mirë pionerët e Shqipërisë. Ata janë pionerët e Luftës, debatikasit. Tani janë bërë gjyshër. Por thinjat e tyre janë bërë dritë në begatinë e Atdheut, siç u bërë e tërë jeta e Udhëheqësit tonë të shtrenjtë që i udhëhoqi dhe ata në luftën e madhe për liri e socializëm. Ky do të jetë dhe “fati” i pionerëve të sotëm. Edhe i atyre që do të vijnë. Nesër ata do të bëhen anëtarë të BRPSH-së. Endrra për t’u bërë komunistë do të realizohet. Ndërkohë, të tjera do të vënë shallin e kuq të pionerit. Dhe Shqipëria do të ketë vetëm rini. Aty do ta gjejnë dhe do ta bëjnë të tyren figurën e ndritur të shokut Enver, dhe ata që sot janë ende shumë të vegjël, edhe ata që do të vijnë.

Ky mendim ndjehet që sot deri në bisedat me pionerët. – Miqtë e fatosave shkojnë çdo mëngjes te klasat e para dhe te grupet e rritura të kopshtit, sepse shkolla jonë ka dhe kopësht, e bëjnë biseda për xhaxhin Enver, – thotë Enkelejda Goga, nxënëse e klasës së shtatë në shkollën “Ylli i Kuq”. Ndërsa edukatorja e kopshtit 54, Myhrije Sula, tregon: U dhashë fëmijëve të bëjnë një tregim me tre fjalë: Pranvera, fëmijët, lulet. Pas pak e kishin gati: “Kjo pranverë na hidhëroi shumë. Për çdo pranverë, lulet e para që do çelin, do t’ja çojmë xhaxhit Enver”. Kështu, moshat e fëmijëve fshihen. Të gjithë e ndjejnë veten pionerë, të gjithë e duan mbiemrin e përbashkët “të Enverit”. Edhe në këtë tregim, yllkat kanë thënë atë që kanë thënë mijra e mijra shokë të tyre më të rritur në krijimet e këtyre ditëve.

Duke i marrë në dorë ato vjersha e hartime, askush nuk mund të kalojë pa u ndalur mbi to sepse të mbërthejnë vetë. Secila është e veçantë, por edhe të gjitha janë pranë njëra-tjetrës. Nisin me dhimbjen e shpirtit dhe mbyllen me betimin se rruga e tyre do të jetë vetëm rruga e xhaxhit Enver. Kështu, krijimet janë pranë njëra-tjetrës sepse pranë njëri-tjetrit janë autorët e tyre. – Çdo të bëni me to? – e pyesin Genta Popën, nxënëse në shkollën 8-vjeçare “Jeronim De Rada” – Tani për tani i nxjerrim në një kënd të veçantë të ngritur posaçërisht në shkollë dhe i ndërrojmë përditë, – përgjigjet ajo. – Më të mirat i shkruajmë në librin e nderit dhe i përcjellim bashkë me stafetën që po lëviz nga shkolla në shkollë e që do t’ja çojmë Komitetit Qendror të Partisë. Më vonë duam t’i botojmë në një libër. Mesazhi i stafetës në shkollë, nis me fjalët: “Ne, pionerët e Enverit”. Duke shpallur që në krye përkatësinë e tyre të gjakut e të shpirtit, ata i flasin me zemër të çelur të sotmes e të ardhmes.

Nikaj Mertur: perla e Tropojës…

Nikaj Merturi është mbase  rasti më unikal në botë i bashkëjetesës së dy fiseve të ndryshme pa lidhje gjaku me njeri tjetrin, të ardhur nga drejtime të ndryshme prej shekujsh, të shkrirë në një popull, me një kulturë, me një traditë, në një bashkëjetesë të lakmueshme.

Këtë e tregon më së miri fakti se këdo që të takosh nga kjo zonë në çdo anë të botës ku ai ndodhet, banor apo me origjinë nga Nikajt apo Merturi, dhe ta pyesësh se nga je, nuk do të përgjigjet as nga Nikajt e as nga Merturi, por “jam nga Nikaj Merturi”.

Kisha e Nikajve në vitin 1903

Mark Mitri i Nikajve, ndjesë pastë, lahutar me famë dhe gjamatar i njohur, e ka përcaktuar  më së miri bashkëjetesën e këtyre dy fiseve, kur një dukagjinas në Shkodër  e pyeti për fiset e Nikaj Merturit se “çka është puna e juaj, a jeni një  a dy fise, se cilindo të pyesësh prej jush, thotë se jam nikajmerturas”, e Marku “këmbadoraz” ia kthen përgjigjen duke i thënë se Nikaj e Merturi janë dy fise, por “janë si dy shpia në një oborr”.

Lulja përmbi gur…

Nikaj Merturi është krahina  më e veçantë e Alpeve Shqiptare, sepse nga do që ta vështrosh, nga qafat dhe luginat, nga bjeshkët dhe nga vrrini, mahnitesh nga peisazhe të mrekullueshme, të cilat vetëm Zoti mund t’ia falë. Nëse të jepet rasti t’i hedhësh një vështrim kësaj “nahije”, në secilën stinë nepërmjet pamjeve mahnitëse, do të kuptosh se natyra ka mrekullinë e saj midis këtyre maleve. Në Nikaj Mertur, edhe brenda një dite vere mund t’i përjetosh të katër stinët përnjeherësh: dimrin nq majëmali, ku bora nuk shkrihet kurrë; më poshtë vjeshta e natës bjeshkatare; pranvera me lulnajën që s’thahet asnjëherë por ylberon në rudinat alpine; e më poshtë vera e nxehtë që lagështitet nga liqeni i Komanit.

Kisha e re ndërtuar në vitin 2000 në rrënojat e kishës së vjetër

Nikaj Merturi është krahina më interesante e Shqipërisë, bazuar në mundësitë e shumta për zhvillim me një prapambetje relative: nga ashpërsia natyrore e terrenit, me butësinë hyjnore të peisazhit, e kaluara e lavdishme dhe e padiskutueshme, e sotmja e diskutueshme me shumë anë të të njëjtit realitet, nga traditat që mbart dhe vlerat kombëtare të prodhuara ndër shekuj, nga veçoritë klimaterike dhe pasuritë e mëdha, bijtë e bijat që ka nxjerrë si dhe nga doket, zakonet e karakteristika të tjera që janË ruajtur dhe ruhen nga brezi në brez e përcillen deri në ditët tona.

Djalë i ri nga Nikaj Merturi

Banorët katolikë të Nikaj Merturit kanë bashkëjetuar si vëllezër të një gjaku me muslimanët, veçanërisht fshati Rajë (Breg Lumi) dhe Dushajt; e që kujtohet ende sot miqësia mes priftit dhe hoxhës, apo rasti i dy vëllezërve që jetonin brenda një kulle me besime të ndryshme fetare; e të tjera fakte që e bën të veçantë Nikaj Merturin, legjionin katolik të Tropojës, tashmë të braktisur pothuajse 80 përqind e banorëve.

Banorët e kësaj krahine vazhdojnë të kujtojnë me nostalgji kultivatorin e Gjelosh Vatës, i cili ishte “automjeti” i parë dhe i fundit që shkeli në këtë fshat, i sjellë  pjesë-pjesë me mushkë në fshatin e mrekullive, tashmë të braktisur me vetëm dy familje, njëra prej të cilave e Martinit, kryeplakut që nuk e braktisi vendlindjen.

Por banorët e mbetur, ata që nuk i braktisën trojet e tyre, i gëzohen edhe rrugës automoblisitke të asfaltuar në aksin rrugor Fierzë-Lekbibaj nga ish-kryeministri Sali Berisha, ndonëse ish-komuna drejtohej nga socialistët.

E për t’u njohur sado pak me legjionin e këtij komuniteti katolik, i vetmi në Tropojë, u paraqesim muzeun e vërtetë të tij, 

Gjon Neçaj/ “Malësorët e Nikaj Merturit para një shekulli”

Prej kohësh kisha planifikuar që  të shkruaja diçka për një nga zonat më të thella të veriut e njëherazi më të varfrat, më të braktisurat, por edhe nga më të veçantat, Nikaj Merturi. 


E kjo më nxiste për të shkruar. Por duke hulumtuar dhe mësuar më tepër për banorët e kësaj krahine, mësojmë se mbi 70 % e tyre tashmë kanë migruar brenda vendit dhe të tjerë shpërndarë nëpër botë. Fise të tëra janë larguar nga viset e tyre për një jetë më të mirë për vete dhe të ardhmen e fëmijëve të tyre. Mirëpo nuk është e tepërt të shkruajmë se nga kjo krahinë kanë dalë mbi 500 kuadro të lartë në fusha të ndryshme, që kanë kontribuar dhe vazhdojnë të kontribuojnë në jetën e vendit. Bijtë e kësaj krahine janë shquar si intelektualë në arsim, shkencë, kulturë dhe letërsi. Por e veçanta e tyre është se, çdo vit nën kujdesin e komunës mblidhen dhe zhvillojnë folkfestën e Nikaj Merturit, duke ruajtur kështu traditat, doket dhe zakonet e saj. Nga kjo krahinë, siç hulumton poeti dhe biri i saj, Anton Papleka, janë ruajtur deri në ditët e sotme këngë mbi 400 vjeçare si: “Duel m’gurit bukuria”, “Kapërceva dy tre male”, etj.

Veçantitë e kësaj zone janë në ritet pagane: të vetmit në Shqipërinë e Veriut që vajtojnë të vdekurin nga kori i burrave, të vetmit në Shqipërinë e veriut që festojnë natën e Buzmit ndryshe nga viset e tjera. Në Nikaj Mertur ndodhet kisha më e vjetër në veri. E folmja e kësaj zone dhe fjalët e shprehjet e rralla që përdoren nga banorët janë të veçanta, thonë studiuesit. Arkitektura e ndërtimit të kullave me frëngji është karakteristike në Nikaj Mertur. Në Curraj Epër ndodhet, tashmë e vetmuar, kulla 200 vjeçare e ngujimit. Gjithashtu kisha e Currajve të Epërm mban mbishkrimin e viteve 1800.

Për të plotësuar më tepër portretin e malësorëve të kësaj krahine, po citojmë shkrimin e Pal Dukagjinit, sekretarit të At Gjergj Fishtës, shkruar një shekull më parë, me titull: “Shqiptari i maleve të veriut-nikaj merturasi”, ku citojmë në origjinal: “Shtatnaltë, ije-hollë, shpatullgjanë, gjak-kulluet, si vena ne gastare. Synin gacë xixëlluese nën vetullat e zeza, rrashtën karakteristike te maleve dinarike, banori nip i Lekës, paraqet tipin e squet te veriut pa moterzime as kryqëzime race. I pastër në gjuhë, me nji gjallësi lumenjsh që rrëzohen shkëmbinjësh, ma i pastern ne doke. I kadalëshem në kuvend dhe i matun në urti, i peshuem në gjykime, i prem në vendime, i shpejtë në veprim, Lakonik në shprehje, i pasun në fytyrzime e shembëlltyrë të përshtatuna…

Gojtar ne log burrash, ulun përreth, kur rendi ti takojë me folë dhe të ndreqet në gjuj për të përshtatun kanunin ndër pleqni të fisit a por kur janë për tu marrë vendime me randësi për të mbaren dhe të mirën e Bajrakut. Bujar dhe fisnik në shtëpi, qi deri natën vonë rrinë çilë për të pritun miq, të njoftuem e te panjoftuem, e deri anmikun, udhëtarin që i bjen për shteg t’oborrit a drumit, qi kalon asajt, të vorfën e lypsa, qi erren jashtë pa ditë se kujt me i msyme. Kulla shumë katëshe e kasolla përdhese në mal marrin ngjyrë feste, kur Zoti i harton me kambën e mikut përherë të deshiruem. Besnik në fjalë e premtime të dhanuna, të cilat vetëm deka i pezullon, dheu i zi shban. Përfjale, qi del ka del shpirti, e beset e shtërngueme, ep jetën, shkrin robi rob, djeg kullë e fortesë, shkretnon mal e vrri. S’din dredhi përse s’don të gënjejnë , s’mrrinë me u paraqitë shka s’asht, përse s’pranon të jetë fletë, qi luen era, as pendël qi ban fryma. U edukue qysh në fëmini me e que jetën nën prizmën e nderit pa të cilin njeriu asht i dekun. Para erzit vehtjak a familjar kanuni i mësoi vetem dy rrugë: gjakun, faljen por jo ligshtin.”

Ky ishte malësori i Nikaj Merturit skalitur prej Pal Dukagjinit para një shekulli. A thua brezi i sotëm, i ikur nga vendlindja, do t’i ruaj këto virtyte të mrekullueshme?!…