Ilir Yzeiri
Nuk e mbaj mend me saktësi se si e kam njohur Dhimitër Xhuvanin, nuk e mbaj mend as vitin dhe as stinën kur e kam njohur.
Më kujtohet se kur isha pedagog në Elbasan, andej nga viti 1986, i kam shkuar për vizitë në shtëpi, në banesën e vjetër te Rruga e Durrësit, prapa “Kafe Florës” së njohur. Natyrisht që e njihja qysh më parë si shkrimtar dhe kisha lexuar gjithë librat e tij.
Nga ajo kohë e deri para një muaji, jemi takuar e kemi ndenjur e biseduar thuajse rregullisht. E gjitha kjo, edhe për shkak se prej rreth 17 vjetësh jemi edhe fqinj.
Kjo jeta e dytë, në mund ta quaj kështu, pra ajo pas viteve ‘90, na afroi më shumë dhe na lidhi më fort akoma. Kishim kafen tonë, ku takoheshim çdo mëngjes.
Te kafja te Vefi, gruaja e shkrimtarit Jani Duri, mblidheshim çdo mëngjes dhe nuk mbaj mend qoftë edhe një ditë të vetme që Dhimitër Xhuvani të mos vinte duke qeshur.
Që kur dilte nga shkallët e pallatit të tij e deri sa linte dyqanin e fundit, ai ishte gjithmonë i qeshur. Nga sytë e ëmbël ngjyrë kafe buronte vetëm dritë dhe ishte gati ta kthente çdo ngjarje serioze në humor. Ishte i gjithi dritë, ashtu si e bija,
Buqja, apo si mbesa e tij e dashur, Sara, vajza e Gjergjit dhe Luizës. I ëmbël, i qeshur dhe i dashur me të gjithë, Dhimitër Xhuvani ishte një prej atyre njerëzve dhe një prej atyre shkrimtarëve që duket se po rrallohen dhe nuk do të na vijnë më. Ai nga pesë pasionet primitive të njeriut: dashuria, urrejtja, dëshira, gëzimi dhe trishtimi, nuk zotëronte urrejtjen.
Dhimitër Xhuvani nuk dinte të urrente, nuk dinte të kishte zili ndokënd, ai dinte vetëm të dashuronte dhe të gëzonte. Edhe i trishtuar ishte shumë rrallë.
Edhe nëse ishte i dëshpëruar, ti e kishe të vështirë që ta kuptoje, sepse ai ishte pajisur me një vetëpërmbajtje të tillë sa të tjerëve u dhuronte vetëm gëzim dhe dashuri, sepse sa takonte dikë, sytë e tij ndrisnin nga gëzimi.
Sot natyrisht emocionet janë më të forta dhe unë që e kam njohur nga afër kam dëshirë të flas për Taqon e shtrenjtë si njeri, por ai do të kujtohet në letrat shqiptare si shkrimtari që u mor vetëm me njeriun, që u përpoq të tregonte me sinqeritet vuajtjen dhe dëshpërimin njerëzor.
Edhe atëherë kur donte të tregonte me më shumë sinqeritet e dashuri se ç‘duhej, pra edhe kur shkroi romanin “Tuneli”, nuk donte t‘i kundërvihej askujt, donte vetëm të tregonte me shumë dashuri vuajtjet e njerëzve që punonin.
Mirëpo “Tuneli” i tij u bë metaforë dhe për shumë kohë u përmend si një formë jo komuniste e dashurisë njerëzore.
Edhe këtë dramë të jetës së tij ai e tregonte me humor dhe kur e pyesja më thoshte se në internim, atje në punën e detyruar, kishte takuar edhe personazhin e romanit të tij, infermieren e famshme, sepse edhe ajo ishte përjashtuar nga puna dhe po riedukohej bashkë me të në brigadën e punës me krah. Pas kësaj ai u bë i famshëm me romanin “Përsëri në këmbë”, roman që edhe sot po ta shohësh me vëmendje ka më shumë solidaritet njerëzor, më shumë dashuri për jetën sesa politikë.
Në romanet e Xhuvanit ka vetëm rrëfime dhe histori për fate njerëzish, që edhe në diktaturë vuanin e gëzoheshin, sepse edhe atëherë njerëzit e jetonin jetën. Pas viteve ‘90 ai shkroi shumë romane të tjerë me personazhe që vinin nga realiteti shpeshherë tragjik i tranzicionit shqiptar, siç ishin romanet “Kupa e helmit” apo “Letra e Sonjës”.
Natyrisht do të doja të shkruaja më gjatë për Taqon si shkrimtar, por sot ti nuk jeton më i dashur Taqo dhe rrugës sonë do t‘i mungojë e qeshura jote, humori dhe batutat. Ti nuk do të vish më te kafja te Vefi që të qeshim e të tregojmë anekdotat e fundit, nuk do të vish që të na tregosh për historitë e tua të mrekullueshme që ti i tregoje me aq kripë.
Ti nuk do të kalosh më te dyqani te “Biondja” dhe Sara e vogël që e di pasionin tënd, nuk do të të thotë më me naivitetin e fëmijës: Gjysh nuk do të kthehemi te Biondja? Jo, i dashur Taqo, ti nuk do të bësh asnjë prej këtyre.
Mbrëmë, nuk e mbaj mend në ëndërr apo zgjuar, më shkoi mendja te ti.
Kishe kohë që vuaje dhe unë ashtu si gjysmë zgjuar e gjysmë fjetur, duke ndier shiun që binte dhe duke të menduar edhe ty, thashë me vete se vetëm tani nuk është koha për të vdekur.
Por sëmundja nuk pyeti, i dashur Taqo.
Megjithëse sot nuk ishte koha për të vdekur.
Lamtumirë, miku im i shtrenjtë Taqo!
