Popullsia e Shkodrës ndahet ndërmjet dy besimeve fetare kryesore: katolikë dhe myslimanë. Një pjesë e popullsisë ka besim ortodoks, kryesisht minoriteti serbo-malazez, dhe ka pasur si banim zonën e Vrakës, Komuna Gruemirë.
Shqiptarët përmenden për tolerancë fetare dhe vërtetë, që konflikte të hapura për shkak të fesë, ashtu siç kanë ndodhur e ndodhin në Lindjen e Mesme, në Irlandën e Veriut, etj., fatmirësisht në Shqipëri, apo në Shkodër nuk kemi pasur. Kjo është ana pozitive e tolerancës fetare, që duhet vlerësuar dhe duhet mbështetur në vendin tonë.
Por me tre besime në Shqipëri, vendi është i ngjashëm me kopshtin e Babilonit, ku nuk e merr vesh i pari të dytin. Pra, kuptueshmëria fetare, fsheh nën rrogoz një armiqësi të heshtur, që nuk e lë këtë vend të prosperojë e të zhvillohet, sidomos për arsye të kulturave të ndryshme, që sjell një bashkëjetesë, dhe mentalitetit oriental, bizantin e mashtrues, që ka ardhur nga pushtimi 500 vjeçar osman, apo depersonalizimi i njeriut të ri, që erdhi sidomos nga 50 vjetët e regjimit komunist.
Edhe vitet e demokracisë në Shqipëri mbetën një tranzicion i tejzgjatur, si rrjedhojë e shoqërisë shqiptare, të papërgatitur e të paaftë për të gjetur rrugën e duhur dhe për të ecur përpara. Shpeshherë dolën në dritë njerëz me pasion e vetëdije arabike, që fusin letra në shishe e besojnë në hajmali, për të hipur në pushtet apo për të mbajtur pushtetin, në vend që të bëjnë rregulla të përbashkëta të lojës politike dhe me logjikë të thjeshtë, e t’i respektojnë ato.
Kjo ka ardhur edhe për shkak të faktit se kultura e shoqërisë shqiptare është e tillë, ka mungesë respekti për shtetin dhe pronën e përbashkët dhe shtetarët tanë, të dalë nga ky popull, hipin në një post vetëm për të siguruar të mirat materiale për vete dhe si në një shoqëri pa vetëdije, ata nuk mendojnë fare për tjetrin. Ose shumë pak. Në një shoqëri ku toleranca ndërmjet njëri-tjetrit është tepër e vogël, nuk mund të pritet shumë tolerancë fetare, por meqë feja në fakt nuk ka sjellë ngartërresa të dukshme, atëherë merita për këtë duhet t’u atribuohet drejtuesve fetarë të të tria feve, veçanërisht priftërinjve katolikë të shkolluar, një pjesë e të cilëve kanë pasur edhe një rol kulturor e historik në shërbim të kombit.
Një gjë duhet të jetë e qartë: Fetë nuk krijojnë konflikte në Shqipëri, por në vetvete ato nuk të lënë të unifikohesh si komb. Dhe ky mund të jetë edhe shkaku kryesor pse shqiptarët nuk dinë të merren vesh. Ata rrjedhin nga i njëjti komb, që në përpjekje për të mbijetuar, ka marrë përdhuni besime të ndryshme, të cilat transmetojnë në shoqërinë shqiptare, kulturë dhe mesazhe të ndryshme, jo-shqiptare. Krijojnë kështu për secilin komunitet një botkuptim të ndryshëm, që nga injoranca krijohen edhe probleme të bashkëpunimit siç duhet me njëri-tjetrin.
A nuk do të ishte mirë, që fetë të aplikohen brenda objektit fetar dhe banorët të mos shqetësohen jashtë objekteve fetare nga tingulli i zërit të myzeinit, përmes altoparlantëve zëlartë, këmbanat e kishave etj.? Kjo do ta rriste më shumë kuptueshmërinë për njëri-tjetrin dhe tolerancën fetare për besiminh e tjetrit.
Ka mendime të ndryshme në formën dëshirore të tyre: ah sikur të kishim qenë të gjithë në një fe, e meqë zhvillim më të madh ka marrë bota kristiane, aludohet se mund të kishim qenë ndryshe, më mirë si komb, si shqiptarë, sikur të gjithë të kishim qenë katolikë. Por ky mendim nuk u përshtatet atyre, që janë fanatikë myslimanë, ose që përfitojnë në emër të fesë. Dhe fenë myslimane nuk mund ta injorosh sot, kur ka një shumicë njerëzish në Shqipëri, që besojnë ose trashëgojnë familje me besim mysliman.
Kisha Ortodokse
Ndërgjegjësimi dhe kuptueshmëria më e madhe për proceset fetare, si pjesë e botës shpirtërore dhe jo asaj politike, si dhe zhvillimi i vendit, punësimi i njerëzve dhe zhdukja e varfërisë, siç ka ndodhur edhe në vendet e perëndimit, e kalon fenë në plan të dytë, feja humbet forcën fundamentaliste e negative të saj, dhe shoqëria bëhet më imune dhe më racionale. Duhet të punojmë për zhvillimin e tolerancës dhe arsyes, se paqja sociale nuk vjen vetvetiu.
Shënim: Njerëzit në Shkodër merren më shumë me fe, se me punë, prandaj ka edhe lulëzim të ndërtimit të xhamive sidomos, dhe kishave, e jo të sipërmarrjeve prodhuese, që japin prodhim dhe sigurojnë edhe vende pune dhe rrisin mirëqenien e shoqërisë. Pra, si në gjithë shoqërinë shqiptare, edhe shkodranët po shkretojneë në fe! Por feja nuk e zhvillon shoqërinë!
****
Nga Michaela Ortis :
Shkodra – një qytet që po ngrihet përsëri
Në Rrugën Kol Idromeno, shëtit i gjithë qyteti dhe shijon mbrëmjen, në sfond xhaminë Ebu Baker. Pamje ajrore e Shkodrës në luginën e Drinës. – (c) imago/robertharding (Fotografia nga Ben Pipe)
Xhamitë janë të hapura për të gjithë njerëzit. Karrocat, makinat dhe çiklistët ndajnë të njëjtat rrugë. Shkodra është një qytet i qetë në Shqipëri. Ndoshta sepse historia ishte kaq e ndryshme.
“Unë jam katolike dhe jam martuar me një musliman, kjo është shumë lehtë tek ne“, thotë Gloria. Gruaja e re jeton në Shkodër, qyteti më i vjetër në Shqipëri, dhe ajo ka një qasje të relaksuar ndaj fesë – sot një shembull i vlerësuar. Në komunizëm, kjo ishte ndryshe, Enver Hoxha shpalli në vitin 1967 shtetin e parë ateist në botë. Kishte kisha dhe xhami të shkatërruara dhe klerikë të persekutuar, i kishin torturuar, i dërgonin në kampet e punës. Shkodra u godit veçanërisht keq, dëshmon në faqen e sapohapur të Dëshmitarëve të Muzeut të Kujtesës në vendin ku ish-policia sekrete “Sigurimi” kishte burgun e vet. Kishat janë rindërtuar sot, në afërsi kulla e këmbanës së Kishës françeskane është xhamia Ebu Baker, ku mund të vizitoni secilën prej tyre; është e mjaftueshme për të hequr këpucët, atëherë ju jeni tashmë në këmbë, në qilim të butë dritë blu nën kupolën e madhe.
Gloria punon si një rrobaqepëse në një fabrikë, në mbrëmje ajo pëlqen të ulet në një pastiçeri në Rrugën Kolë Idomeneo. Në këtë rrugë për këmbësorë ka aq shumë kafene, ku ju mund të fotografoni ndërtesa historike, tregtare dhe rezidenciale, ato ndezin driutat portokalli, të verdha dhe të kuqe dhe i kanë kapakët prej druri. Pastaj shtrihet Rruga Gjuhadol, këtu janë pjesërisht edhe disa fasada – që janë ende më mirë se sa t’i rrëzojmë dhe të lëmë vetëm boshllëqe, thotë administrata e qytetit.
E vërteta dhe retushimi
Këtu është rrethi kulturor i Shkodrës – i cili drejton në rrugët anësore, zbuloi studiot e vogla. Piktori Shpëtim Garuci shet pikëpamjet e qytetit të tij me çmime të pabesueshme. Bollshëm, ndërsa njerëzit janë këtu, ai të jep një libër të shtypur me pamjet dhe me fotot e tij. Fototeka Marubi është një shtëpi këtu, tre breza të fotografëve kanë lënë 150.000 Pllakat fotografike dhe vizatoni një pamje të qytetit nga 1858 deri 1974. Dokumentet e kohës përfshijnë familje borgjeze, luftëtarët e lirisë, skena të përditshme; interesante janë fotot e ritrajuara nga periudha e Hoxhës – manipulimi dhe lajmi i rremë ekzistonte në atë kohë. Origjinali nga 1936 tregon, me rastin e varrimit të dy patriotëve, udhëheqjes politike dhe shpirtërore të Shkodrës, në ballkonin e Bashkisë së qytetit, në mesin e tyre edhe Hoxha. Gjatë regjimit të tij, të gjithë personat u hoqën – diktatori qëndronte vetëm në ballkon.
Lëreni kohën tuaj dhe bisedoni
Ndërsa ha në Rozafa Seefood në Marin Bicikemi, rruga me shumë korsi ofron një shfaqje të gjallë të trafikut. Shumë çiklistë janë në rrugë, ata kanë shtigje biçikletash, të cilat përdoren kryesisht nga prindërit me karroca, këmbësorë ose makina të parkuara. Kushdo që parkon largohet nga dera e makinës në drejtim të rrugës dhe bisedon me animacion me një mik që kalon. Çiklistët dhe makinat e kalojnë në mënyrë paqësore. Ndërsa turistët nga Evropa Perëndimore janë të rrallë, ata qëndrojnë jashtë – një familje shqiptare nga tavolina e ardhshme ofron për të pirë kafe së bashku. Njeriu është një inxhinier civil në ndërtimin e rrugëve dhe bëri një praktikë në Luzern, kështu që ata po vizitojnë Atin zviceran André, i cili po përkthen.
“Pas rënies së komunizmit, mesha e parë u festua në varrezat në Shkodër, 300 persona u bashkuan më 4 nëntor 1990, feja ende e paligjshme. Të dielën tjetër, tashmë kishte mijëra besimtarë, katolikë dhe myslimanë, përfshirë veten dhe gruan time“, thotë inxhinieri civil. Pranë restorantit qëndron katedralja Kisha e Madhe, e cila shërbeu si një sallë sportive në komunizëm. Në katin e sipërm ekziston një ekspozitë në të cilën varet një foto e katedrales që nga marsi i vitit 1991, në pllakën e terrenit duhet të shihen shënimet në terren, prapa saj qëndrojnë spektatorët.
Dhe pastaj ka një foto të vizitorëve të panairit në varrezat e 11 nëntorit 1990, nën të cilat janë ndoshta të njohurit e mirë nga restoranti. Nga rruga, ju nuk keni humbur mundësinë për të ftuar mysafirët për kafe. Kur largohesh nga qyteti mikpritës është e habitshme që këtu nuk ka pothuajse asnjë shenjë trafiku. Nëse shkoni në një rreth e rrotull, duhet të dini se ku të shkoni. Përndryshe do të thotë të kthehesh – në trafikun e relaksuar ku nuk ka problem. Në lindje të Shkodrës ndodhet Ura e Mesit. E ndërtuar nga osmanët në shekullin e 18-të, është ura e ruajtur më mirë.
Si një delikatesë e veçantë arkitekturore, ajo jo vetëm e tejkalon lumin, por ka një ngërç në mes. Në jug ngrihet Kalaja e Rozafës në një kodër të pjerrët dhe ofron një pamje të gjerë të Liqenit të Shkodrës. Romakët, Venedikasit dhe Osmanët e pushtuan dhe e ndërtuan kështjellën në fortesë. Sot, shumë e kalbur, por bedenat i japin disa të rinjve shqiptarë një test të përsosur të guximit nga: Kush do të jetë në gjendje për t’u hidhur nga një majë në një tjetër majë? Para flamurit të kuq shqiptar me shqiponjën e zezë një foto e krenarisë rinore – karakteristike e këtij vendi, ku secili ka mësuar të luftojë në rrugën e vet, pas izolimit në komunizëm dhe anarkisë pasuese dhe korrupsionit.
Liqeni i hidrocentralit me gjirin e ngushtë
Nga Shkodra, me vlerë është një udhëtim në rezervuarin e Komanit. Ky projekt i madh u zbatua në vitet 1970 dhe që atëherë pothuajse e gjithë Shqipëria është furnizuar me energji elektrike atje. Rruga është në gjysmë të rrugës, një rrugë me zhavorr dhe gropat e panumërta, dhe pastaj të përmbledhur 30 kilometra fundit për 1,5 orë kohë me makinë, të shoqëruar nga shtylla të mëdha të energjisë elektrike prej çeliku.
Trageti fillon ditën tjetër, destinacioni është për këtë arsye kampingu Natyral, i cili gjithashtu jep dhoma me qera, në fund të rezervuarit. Stuhia në zhvillim fryn në pluhur prej zhavorit, njehsohet në fundit me një urë të vjetër betoni, shumica prej tyre nuk kanë kangjella, duke përfshirë padepërtueshëm uji gri-jeshile, dritat e forta të verdha të hidrocentralit ndriçojnë Gri nër të kuqe peizazhin shkëmbor industrial – gjendje apokaliptike. Vështirë të besohet se deri në ndërtimin e autostradës në vitin 2008, lidhja me Kosovën ishte kështu. Në kamp takon nga Steiermark, Salzburg, Mynih, Baseli und Viena.
Ngarkimi i tragetit në mëngjesin e ardhshëm është një spektakël. Skela është e përshtatshme vetëm për automjetet e larta me katër rrota, kështu që një masë shqiptarësh të rinj mbajnë me kujdes makinat me peshë të vogël në anije. Ata kërkojnë që bordet të plotësohen, pastaj vendosin makinat aq të shtrënguara sa duhet të dalin nga dritarja. Me vonesë ajo fillon, derisa Fierza është dy orë me makinë përmes një peizazhi mbresëlënës në gji. Anët malore të pyllëzuara zhyten në ujë, duke ndryshuar ngjyrën e tij nga e gjelbërta e myshkut në blu-jeshile. Tani bëhet e qartë se pse Liqeni i Komanit gjendet në pothuajse çdo film shqiptar. Lundërtarët, megjithatë, nuk kanë sy për gjirin, ata preferojnë të garojnë me tragetin e dytë – atje është ajo përsëri, krenaria.
