Mario Vargas Llosa: “Dashuria është eksperienca më e pasur, që një qenie njerëzore mund të përjetojë”

Mario Vargas Llosa ose Jorge Mario Pedro Vargas Llosa, Markezi i I i Vargas Llosa (Arequipa, Peru, 28 mars 1936.) është shkrimtar peruan dhe njëri ndër romansierët kryesor në Amerikën Latine.

U lind në vendin Arequipa, në një familje të klasës së mesme me prejardhje spanjolle. Shkollimin e filloi në vendlindje. Më vonë shkollimin e vazhdoi në Bolivi, por u kthye në shtëpi kur gjyshi i tij muar një funkcion të lartë politik. Prindërit të tij u ndanë vetëm 5 muaj pas kurorëzimit. Babain e njohu në moshën 10-vjeçare. Në moshën 14 vjeçare shkon në akademi ushtarake, por nuk e mbaron. Punon si gazetar amator, shkruna, studijon (më 1971 doktoron). Bëhet i njohur me romanin "Qyteti i qenëve" më 1962, pastaj vazhdon me romanin "Shtëpia e gjelbër" ku hetohet se është i ndikuar nga William Faulkner. Fitoi edhe çmime të rëndësishme letrare. Është martuar dy herë, dhe ka tre fëmijë. Ai dhe Gabriel Garcia Marquez ishin shokë, po më vonë u ndanë. E përkrahte ideologjinë e Fidel Castros, por më vonë u distancua dhe u kthye në të djathtë. Në vitin 1990 kandidohet në zgjedhjet presidenciale, por i humb.

Është fitues i Çmimit Nobel për Letërsi për vitin 2010.


Vepra të zjgedhura
Romane
Los jefes (1959)
La ciudad y los perros (1963)
La casa verde (1965) - Çmimi Romulo Galjegos
Los cachorros (1967)
Conversación en La Catedral (1969)
Pantaleón y las visitadoras (1973)
La tía Julia y el escribidor (1977) – roman autobiografik
La guerra del fin del mundo (1981)
Historia de Mayta (1984)
Quién mató a Palomino Molero? (1986)
El hablador (1987)
Elogio de la madrastra (1988) – roman erotik
Lituma en los Andes (1993). Çmimi Planeta
Los cuadernos de don Rigoberto (1997)
La Fiesta del Chivo (2000) - Roman për diktaturë të gjeneralit Rafael Leonidas Truhiljo në Republikën Domenikane i ekranizuar më 2005
El Paraíso en la otra esquina (2003) - roman historik për Pol Gogenin dhei Flori Tristanin
Travesuras de la niña mala (2006)
Drama
La señorita de Tacna (1981)
La Chunga (1986)
El loco de los balcones (1993)
Ojos bonitos, cuadros feos (1996)
Ese
Autobiografi
El pez en el agua (1993)
Në gjuhën shqipe
Shtëpija e Gjelbër, përktheu Nasi Lera (2004)
Festa e cjapit (2010)
Vajza e prapë
Lëvdatë për njerkën (2016)
Kush e vrau Palomino Moleron?

*****


Me 59 libra në një periudhë 55 vjeçare, shumë e mendojnë se Mario Vargas Llosa duhet të pushojë, por peruani i vetëm që ka fituar një Nobel duket se nuk ka asnjë qëllim të tërhiqet përfundimisht nga letërsia. Në moshën 82 vjeçare njeriu i quajtur si titani i fundit i letërsisë hispanike pohon se ka shkruajtur çdo mëngjes të jetës së vet. I shquar për luftën e tij të palodhur kundër nacionalizmit dhe populizmit, artikulli thekson se Llosa mbetet një nga mbrojtësit e lirisë individuale dhe demokracisë në botën latine dhe sulmet e tij kundër autoritarizmit kanë fituar një numër të madh armiqsh përgjatë viteve singa konservatorët ashtu edhe nga socialistët. Shkrimtari pohon se dhuna familjare që ka vuajtur në fëmijëri nga i ati e kanë bërë që të strehohej në letërsi dhe poezi.

Ishte ky baba abuziv që me besimin se letërsia ishte një pasaportë për dështimin në jetë dhe që romanet ishin vepër e bohemianëve dhe homoseksualëve vendosi ta dërgonte djalin e vet 14 vjeçar në një akademi ushtarake me qëllim që të rikonsideronte prioritetet. “Im atë mendoi se shkolla ushtarake do të ishte një kurë për letërsinë dhe për ato aktivitete që ai i konsideronte margjinale, por që në të vërtetë më dha temën për romanin tim të parë.” “Qyteti i qenve” u publikua në 1963 dhe mbetet edhe sot mjaft i gjallë për shkak të temës së intimidimit dhe ngacmimeve që ka në mjedisin ushtarak. New York Times heq paralele mes karrierës së Vargas Llosas me atë të Gabriel Garsia Markezit që së bashku me Kortazarin, Karlos Fuenten, Hoze Danozon, Huan Rulfon, Migel Asturiasin dhe Guilliermo Kabrera Infanten kanë qenë pjesë e një transformimi letrar në botën latinoamerikane.

Artikulli thekson se ndërkohë që realizmi magjik i Garsia Markezit e ka fituar një vend në bibliotekën dhe studiot e amerikanëve, punët më të errëta të Vargas Llosës kanë qendruar në plan të dytë. Pozicionimi i tij si shkrimtar më demokratik ka bërë që të shquhet si një mbrojtës i të drejtave të homoseksualëve dhe të zgjedhjeve të lira mes kauzave të ndryshme.

Në ndryshim nga Markezi që u kthye në një përkrahës të Fidel Kastros, Llosa ndryshoi pozicionimin e tij mbi revolucionin në Kubë me kalimin e kohës. Sipas New York Times-it ai i dërgoi një letër private Kastros ku i shprehte pakënaqësinë, shkrimtari mblodhi kolegët dhe miqtë, mes tyre Kortazarin, Simone de Beauvoir, Zhan Pol Sartrin për të redaktuar atë që do ta publikonte në “Le Monde”, kartën e tij emblematike me titull “Çështja Padila” ku denonconte burgimin dhe gjykimin e poetit Heberto Padilla. Pas këtij episodi shkrimtari do të shihej si një referent ideologjik që shkonte kundër rrymës, pavarsisht nga ajo që pritej nga një intelektual i asaj epoke.

Llosa shprehet edhe për fundin e martesës së tij 50 vjeçare me Patricia Llosan, nënën e tri djemve të tij, për të filluar një marrëdhënie me Presley-in. “Dashuria është përvoja më e pasur që një qenie njerëzore mund të përjetojë. Nga ana tjetër është një çështje private dhe nëse bëhet publike ka çmim të lirë, plot me vende të zakonshme. Prandaj është kaq e vështirë të shkruash për dashurinë në letërsi. Besoj se një person nuk duhet të flasë për dashurinë meqë është diçka kaq e rëndësishme në jetë”, – shprehet duke u distancuar nga ajo që në dukje i detyron të famshmit të ventilojnë të gjitha aspetet e jetës së tyre private në mënyrë që bota t’i zhveshë.

*****

Mario Vargas Llosa: Letërsia është jeta ime, kurse të shkruarit – lumturia më e madhe


Nobelisti Mario Vargas Llosa ka qëndruar kohë më parë  në Beograd, ku është takuar me lexuesit e veprës së tij, por edhe me udhëheqësit më të lartë shtetërorë.

Ai ka deklaruar se globalizimi është gjëja më e mirë që i ka ndodhur botës, sepse ofron mundësi për paqe dhe mirëkuptim të njerëzve të cilët u përkasin kulturave, arsimimeve, religjioneve dhe zakoneve të ndryshme.

Sipas Llosas, globalizimi i zhvillon dhe i modernizon vendet e varfra, gjë që nuk ka ndodhur më parë.
“Kush e kundërshton këtë tendencë ka vizion të mbrapambetur shoqëror”.

“Sikur të kishte vetëm njerëz që e kundërshtojnë, ndoshta ende nuk do të dilnim prej shpellave”.

Por, Llosa ka vlerësuar se përveç anëve pozitive, globalizimi ka edhe mangësi.

Si rrezikun më të madh e ka përmendur nacionalizimin tek ata njerëz të cilët sigurinë në botë e kërkojnë në bashkësitë fisnore dhe në fanatizmin radikal fetar.

“Mendoj se këto shtytje mund t’i shkatërrojë edhe projektet më fisnike dhe më pragmatike, prej të cilëve më i vjetri është ai i krijimit të Europës”.

“Miliona njerëz kanë vdekur për shkak të nacionalizimit dhe vizionit të tij të ngushtë për botën”.

“Nacionalizmi është pengesë për zhvillim të Europës dhe tërë botës”.

“Nacionalizmi dhe fanatizmi fetar janë kërcënimet më të mëdha për shoqëritë bashkëkohore”.

Nobelisti ka thënë se situata e sotme në botë prapëseprapë është më e mirë se çdoherë tjetër, sepse ka më pak diktatura autoritare dhe në shumicën e vendeve është instaluar demokracia.

“Vizioni katastrofal nuk është pjesë e realitetit tonë. Fanatizmi fetar është i fuqishëm, dhuna troket me forcë në dyert tona, nuk ka armë kundër terrorit dhe frika është e arsyeshme, mirëpo nuk mendoj se bota do të marrë pjesë në çmendurinë e luftës së tretë botërore”.

Duke folur për angazhimin e tij politik, Llosa ka thënë se marrjen trevjeçare me politikë e konsideron si përvojë të pakëndshme.

“Letërsia është jeta ime, kurse të shkruarit – lumturia më e madhe”.

“Letërsia e ndryshon botën, sepse në mënyrë të drejtpërdrejtë ndikon tek lexuesit – u zgjon imagjinatën dhe mendimin e tyre kritik”.

“Njerëzit që lexojnë letërsi të mirë lejojnë që ajo të ndikojë në mënyrën e tyre të të menduarit”.

Mario Vargas Llosa ka thënë se nuk është e mundshme të dëshmohet konkretisht se në ç’rrugë veprat e mëdha ndikojnë tek njerëzit, por është i sigurt se pa Servantesin, Hygonë, Borhesin, Markezin dhe shkrimtarët tjerë, edhe vetë ai do të ishte mediokër dhe shumë më i varfër.

“Këta shkrimtarë e kanë pasuruar në masë të madhe mënyrën në të cilën unë mendoj, besoj dhe veproj”.

Shkrimtari i famshëm ka thënë se aktualisht është duke e shkruar romanin “Pesë kënde”, për Perunë e viteve 1980 dhe një lagje të veçantë e cila në periudhën e kolonive ishte qendër e jetesës, vend i formimit të kompozitorëve të shumtë dhe vatër e muzikës kreole nga Luiziana, mirëpo që tashmë është rrënuar.

“Është roman për njerëzit, por do ta përfshij edhe rrëfimin mbi mitin dhe legjendën që ekziston për këtë lagje në Peru”.

Llosa ka thënë se i ka lexuar të gjitha veprat e shkrimtarit jugosllav Danillo Kish që janë përkthyer në spanjisht.

Flori Bruqi