Nga kritikat e iluministit Volter për Kishën katolike në esenë e tij “Traktat mbi tolerancën”, te deklaratat provokuese të një tjetër francezi, Michel Houllebecq, i cili e ka quajtur islamin fenë më budallaqe të botë, tek autori shqiptar Ben Blushi, që parashikon rritjen e ekstremizmit fetar ndër myslimanët e Shqipërisë. Si i trazon letërsia ekuilibrat historikisht delikatë të besimeve fetare? A do të shtohen zërat kritikues të religjioneve apo të ashtuquajturit islamofobë si Houllebecq, pas ngjarjeve që kanë terrorizuar të gjithë Europën?
Është viti 2022 dhe Franca jeton në frikë. Vendi është turbulluar nga trazira misterioze. Episode të rregullta dhune urbane fshihen qëllimshëm nga media. Gjithçka është mbuluar, publiku është në terr…dhe në pak muaj, lideri i të sapokrijuarës Parti Myslimane do të zgjidhet president. Në mbrëmjen e 5 qershorit, në zgjedhjet e dyta të përgjithshme –pasi të parat janë anuluar nga përhapja e mashtrimit të votuesve –Mohammed Ben Abbes mund Marine Le Pen-in me mbështetjen si të socialistëve ashtu edhe të djathtëve.
Të nesërmen, gratë braktisin veshjet perëndimore. Shumica nis të veshë robëdëshambrë të gjatë pambuku mbi pantallona; të inkurajuara nga subvencionet qeveritare, ato e braktisin vendin e punës në turma. Papunësia mashkullore bie brenda natës. Në ish-lagjet e trazuara krimi zhduket. Universitetet bëhen islamike. Mësuesit jomyslimanë detyrohen të dalin në pensionet herët, nëse nuk konvertohen dhe i nënshtrohen regjimit të ri…
Kjo është bota e imagjinuar nga Michel Houellebecq në romanin e tij të gjashtë “Nënshtrimi”, sjellë në shqip nga shtëpia botuese “Skanderbeg Books”.
Pas daljes së romanit “Platforma” në vitin 2001, Houellebecq u shpreh se Islami është ‘feja më budallaqe në botë’. Për këtë arsye, myslimanët e denoncuan dhe ai u detyrua t’i nënshtrohej një procesi gjyqësor, të cilin e fitoi, por duke i kushtuar atij largimin nga Franca.
I cilësuar si ‘Profeti Ogurzi’ i letërsisë franceze, cilësime që nisën qysh me botimin e romanit “Platforma”, Houllebecq vazhdon ende të provokojë.
Çfarë e shtyu Houellebecq –un të shkruajë një libër që krijoi skandal në Francë, qysh përpara botimit të tij?
Më 7 Janar të këtij viti –dita kur romani shumë i debatuar u botua –tmerri goditi Francën. Më 8 e 20 të mëngjesit Houellebecq –u ishte në radio duke dhënë të parën intervistë të gjatë rreth librit, i cili qysh para botimit ishte përballur me akuzat se ishte një provokim islamofob. I pyetur për deklaratën e tij të vitit 2002, që nxiti urrejtje racore pasi tha se Islami ishte “ feja më budallaqe”, ai ka thënë se ka ndryshuar mendje pasi ka lexuar Kuranin dhe ka ndjerë se Islami është diçka me të cilën mund të negociohet. “Kur më gjykuan për racizëm një dekadë më parë, prokurori theksoi, drejt, se feja myslimane nuk ishte një tipar racial. Është bërë më e dukshme sot. E kemi shtrirë sundimin e “racizmit” duke shpikur krimin e islamofobisë. Islamofobia nuk është një lloj racizmi”, – do të shprehej Houllebecq kur e pyetën nëse ishte racist.
…Disa orë më vonë, dy vëllezër francezë shkuan në zyrat e së përjavshmes satirike Charlie Hebdo, e cila kishte botuar karikatura të profetit Muhamed dhe vranë 12 njerëz, përshirë disa prej karikaturistë më të mirë të Francës, e më vonë vranë një polic mysliman i cili u ndesh me ta në rrugë. Houellebecq –u qe në kopertinën e parë të Charlie Hebdo-s atë mëngjes i pikturuar si Nostradamus i drobitur teksa përgatitej për kremtimin e Ramazanit. Ishte një rastësi që sulmet ndodhën atë ditë kur libri i tij u botua por kjo e tërhoqi atë pa ndalim nëpër ngjarje. Ditën tjetër, kryeministri socialist Manuel Valls, duke kërkuar të bashkojë kombin kundër asaj çka ai e dënoi si tregim gishti me urrejtje për myslimanët e zakonshëm tha: “Franca nuk është Michel Houellebecq… nuk është mungesë tolerance, urrejtje dhe frikë”.
Për të, frika te “Nënshtrimi” vjen në dhunën e errët në fillim të romanit, përpara se partia e moderuar myslimane të vijë në pushtet. A ishte ai duke luajtur qartazi me një gjendje frike në Francë? “Po, shpallem fajtor”, ka thënë. Për Houellebecq –un, puna e një romancieri është mbi të gjitha të mbajë një pasqyrë lart ndaj shoqërisë bashkëkohore.
Ai thotë se lumi i librave dhe kopertinave të revistave që luajnë me frikën ndaj Islamit “ është bërë efektivisht obsesive” A është libri i tij pjesë e kësaj? Sigurisht, sigurisht, thotë ai. “Por nuk ndihem në mënyrë të veçantë për të kërkuar ndjesë. Është e pamundur të rrisësh përpjesëtimin të dhënë tashmë Islamit nga lajmet. Jemi pranë 100 përqindëshit”, – thotë Houllebecq.
Houellebecq –u këmbëngul se “Nënshtrimi nuk është një roman islamofob, në mënyrë absolute.
Por pas sulmeve të Charlie Hebdo-së në termat e lirisë së shprehjes, ai ka argumentuar se kushdo duhet të ketë të drejtën të shkruajë një roman islamofob, nëse zgjedh ta shkruajë.
“Dëshpërimi vjen duke i thënë lamtumirë qytetërimit, sado i lashtë. Por në fund të fundit Kurani del se është shumë më mirë se e kisha menduar, tani që e kam rilexuar- ose më saktë, lexuar. Konkluzioni më i dukshëm është se xhihadistët janë myslimanë të këqij. Padyshim si me të gjitha tekstet fetare, ka hapësirë për interpretim por një lexim i ndershëm do të bëjë të dalësh në përfundim se një luftë e shenjtë agresioni nuk është e sanksionuar në përgjithësi, vetëm lutja është e vlefshme. Kështu mund të thoni se kam ndryshuar mendim”, thotë autori, duke shtuar se objektivisht ka pak mundësi që një mysliman të lexojë Kuranin aq sa edhe një i krishterë të lexojë Biblën. “Ajo që ka vërtet rëndësi është kush është kleriku, ndërmjetësuesi apo interpreti. Dhe në rastin e Islamit, kjo është shumë e hapur”.
Një Kasandra apo një profet i ditës së fundit? Vetë autori nuk e quan parashikim pesimist romanin e tij. Sepse, sipas tij, në fund të ditës gjërat nuk shkojnë edhe aq keq.
Një libër i shkruar duke mos pasur ndërmend provokimin?!
“Unë e përshpejtoj historinë, por jo, nuk mund ta them se ky libër është provokim – nëse kjo do të thotë të thuash gjëra që i konsideroj në thelb të pavërteta vetëm për t’iu ngritur njerëzve nervat. Unë kondensoj një evolucion që në opinionin tim është realist”.
A është ai islamofob? “Po, me gjasa. Dikush mund të ketë frikë” –përgjigjet ai –“Mund të jem islamofob, por fjala fobi ka kuptimin e frikës dhe jo të urrejtjes”.
Nga se ka frikë ai? “Gjithçka po shkon keq në Perëndim; mund të thuash që tashmë gjithçka ka shkuar keq”. E ka fjalën për terrorizmin? Ai tund kryet. Ndoshta vetëm pak njerëz kanë një efekt të fortë. Shpesh janë minoritetet ata që bëjnë historinë…
Blushi: Interpretuesit e fesë duhet të reformohen
Me daljen e librit eseistik “Hëna e Shqipërisë”- botuar nga “UET Press” -nuk munguan shkrimet në median e shkruar apo atë elektronike që e shihnin veprën si anti-islame, po aq sa edhe autorin e saj, Ben Blushin. Kishte nga ata që bënin thirrje për ta refuzuar këtë libër, të cilin Blushi bën një parashikim thuajse profetik mbi ngjarjet dhe zhvillimet që do të përfshijnë Shqipërinë, Kosovën, por edhe Europën në 100 vitet e fundit. Një profeci pesimiste e cila parashikon më shumë pabarazi ekonomike, më shumë radikalizëm politik, më shumë ekstremizëm fetar (të krishterë dhe myslimanë) më shumë nacionalizëm dhe më pak rëndësi e peshë ndërkombëtare. Blushi ka provokuar duke gërvishtur besimet fetare. Shumë mund të thonë se pjesërisht parashikimet e Blushit u bënë të vërteta ndërsa libri ndodhej në botim. Shqiptarë që luftojnë për shtet islamik në Siri nën flamuj organizatash terroriste apo të tjerë shqiptarë që “mbysin” me fjalë urrejtje njëri -tjetrin në rrjete sociale apo gazeta për shkak të besimit fetar. Mes tyre ai gjen edhe të kundërtën, pjesën tolerante që sipas tij duhet të përkrahet. “Unë nuk them se fetë janë të padobishme, por them që nuk mund të jenë busull për të orientuar jetën e shumicës së botës. Dhe në qoftë se kjo ndodh, bien pre shoqëritë që janë më të varfra, varfëria na çon në këtë drejtim besoj”, është shprehur Blushi. Në libër Blushi flet për deislamizim të vendit, siç është dekristianizuar Europa. Madje, kritikon edhe vetë kishën për favorizimin ndaj meshkujve, luftën që i shpallte shkencës, e jo vetëm. Blushi është i mendimit se interpretuesit e fesë kanë arsye sot të reformohen. “Bota nuk pret sot që të reformohet feja islame dhe të ndryshojë Kurani apo të ndryshojë Muhamedi, se janë gjëra që nuk ndryshojnë dhe nuk kanë mundësi të ndryshojnë, por ata që e interpretojnë, ata kanë arsye të reformohen. Pra interpretuesit dhe lexuesit e dogmës dhe normës fetare kanë arsye të reformohen. Nuk presim që Kurani te rishkruhet- nuk ka pse- apo që Muhamedi të ndryshojë-që është në thelb të këtij debati-, ai është një gjurmë e historisë dhe është atje nuk mund të ndryshojë. Por ata që e lexojnë atë, kanë arsye të ndryshojnë- dhe është e domosdoshme. Kështu ka ndodhur me të gjitha fetë. Ka qenë shumë më fanatike Evropa e krishterë. Ka qenë dhe Evropa dikur në këtë fazë por njerëzimi ndryshon. Ndryshon koncepti që ke për fenë…Pas Charlie Hebdo-së, nëse ka një fe që është goditur më shumë, ajo është feja Islame. Ka marrë një damkë shumë të madhe në sytë e botës. E gjithë bota po pret që ajo të ndryshojë dhe të mos i krijojë botës kaq shumë tension dhe kaq shumë konflikte të panevojshme” – është shprehur Blushi në një intervistë televizive para disa kohësh. Duke iu referuar Francës, Blushi është i mendimit se jo të gjithë myslimanët atje janë terroristë. “Franca ka 5-6 milionë myslimanë. Të jeni të bindur që më pak se 1% e tyre mund të jenë radikal dhe më pak se 0.001% e tyre kanë nevojë për të vrarë, pra të moderuarit janë gjithmonë më shumë. Dhe në Shqipëri, por ata nuk bien në sy, se shkrihen me masën tjetër”. Me frikën e terrorizmit që nuk vjen nga vendet myslimane, por që rritet në Europë, Blushi ngre një skenar sesi do të kishte qenë gjendja nëse Europa do të ishte kontinent i mbyllur. “Jemi mësuar që dikush që e lexon në mënyrë të deformuar fenë e vet, në këtë rast Islamin, jeton në Pakistan apo Afganistan apo Palestinë dhe bëhet kamikaz. Deri diku është e kuptueshme pasi në këtë pjesë të botës ka më pak kanale lirie, ka më pak informacion, më shumë homogjenizëm dhe një trysni dogmatike fetare dhe mediatike të caktuar. Ndoshta është më e lehtë të kthehesh në një kamikaz po them, s’po them terrorist në çdo rast. Në Francë, Angli dhe Belgjikë, rezulton që nuk është kështu. Këta ekstremistë nuk janë mbartur, kanë lindur aty. Kanë lindur aty se gjyshërit apo prindërit e tyre kanë emigruar para 30 a 50 vjetësh dhe këta fëmijë me origjinë algjeriane, marokene, siriane apo iraniane kanë lindur dhe janë me nënshtetësi franceze. Për shkak të këtyre lirive ai është aty, se nëse Europa do të kishte qenë një kontinent i mbyllur s’do kishin mundësi prindërit e këtyre dy vëllezërve të jetonin në Francë. Nëse Franca do i përjashtonte të huajit, atëherë ata nuk do kishin mundësi të jetonin në Paris. Pra ata janë përfitues të parë të asaj lirie që kanë sulmuar para 2-3 ditësh. Se çfarë kanë bërë? Duke sulmuar i kanë dhënë mundësi gjithë francezëve dhe europianëve të bëjnë një pyete: a duhet ti hapim dyert për ekstra komunitarët? Dhe dua të them që ky lloj Islami- pavarësisht se ky është një deformuar- ky lloj Islami është një devijim i ushqyer nga dy drejtime them, e para nga vendet e tyre të origjinës dhe e dyta nga kriza në Europë. Se këta përveçse ishin besimtarë në llojin e vet- për mua nuk ishin- ishin pjesë e margjinalizuar e shoqërisë franceze, që nuk u integruan dot.”Në librin e tij “Hëna e Shqipërisë” Blushi paralajmëronte rrezikun e ekstremizmit fetar, ndërsa bashkëjetesën mes feve e ka parë si një vlerë në rrezik. “Ka një humbje të besimit dhe shumë njerëz e gjejnë besimin tek fetë. Duke qenë se jemi një vend me shumicë islame, feja myslimane rrok më shumë njerëz dhe shpirtra. Në këtë kuptim, kam thënë, në një të ardhme nuk përjashtohet fakti që të kemi organizime me karakter fetar, si në Kosovë. Në Kosovë janë dy parti, të regjistruara në zgjedhje me nuance totalisht fetare. Në Turqi e kemi në pushtet prej gati 10 vitesh, në Evropë po bëhet ky debat masivisht por nuk ka gjasa të ndodhë. Por ne si vend me predominancë fetare me këtë humbje besimi ndaj shtetit nuk e përjashtoj që mund të ketë parti me nuance fetare dhe që pastaj do futet në tregun normal të partive, duke bërë aleancë me njërën apo me tjetrën”. Çfarë do të jetë Shqipëria në njëqind vitet e ardhshme? Autori Ben Blushi duket se i fton shqiptarët të reflektojnë për të ardhmen.
A i zbut toleranca e Volterit masakrat në Francë ?
Toleranca nuk ka shkaktuar një luftë civile, intoleranca e ka mbuluar tokën në masakra”…Librarët as nuk do e kishin imagjinuar, por pas sulmeve të Charlie Hebdo-s libri “Traktat mbi tolerancën” ngjalli edhe njëherë interesin e lexuesit. Fluturoi nga raftet me shpejtësi marramendëse në të gjithë Francën. Libri u kthye në një bestseller edhe në Amazon, duke u renditur i 17 –ti, duke iu afruar Nënshtrimi” të Michel Houellebecq –ut. I shkruar 250 vjet më parë, një nga librat më të debatuar në të gjitha kohërat, eseja e Volterit ka ardhur këtë vit në shqip nga botimet “Saras”.Botuesit nxituan të ribotonin “Traktatin e Tolerancës” së Volterit, shkruar më 1763-shin, i cili nisi të shiste kopje në javën pas vdekjeve të 12 njerëzve në sulmin e zyrave të revistës satirike “Charlie Hebdo”. I shkruar pas ekzekutimit për vrasje të tregtarit protestant Zhan Kalas, i trajtuar nga Volteri si një viktimë, i dënuar gabimisht nga persekucioni katolik. 250 vjet pas fushatës së Volterit që rezultoi me shpalljen të pafajshëm pas vdekjes së Kalasit, emri dhe imazhi i ndryshueshëm i autorit ishte i vështirë të shmangej në vazhdën e vrasjeve të “Charlie Hebdo”. Ishte pikërisht në bulevardin parisian “Volter” që masa të panumërta njerëzit marshuan dhe një portret i Volterit u shfaq në Pallatin e Versajës në homazh të viktimave të xhihadistëve. Një poster që tregonte bustin e Volterit me një flamur të shkruar ‘Je suis Charlie’, ilustroi artikuj dhe u shfaq në mediat sociale. Një thirrje kundër fanatizmit fetar, dhe një ese e mrekullueshme filozofike mbi raportin që shoqëria duhet të mbajë me besimin. Volteri ishte i bindur se ndasitë fetare janë shkaku i luftërave të ndryshme në botë. Në libër ai është shpesh kritik ndaj fesë, pikërisht në momentet kur ajo del nga terreni i saj.Vepra është një tekst i rëndësishëm dhe karakteristik i “Përndritjes” dhe sjell bashkë tri aspekte të Volterit: shkrimtarin, veprimtarin dhe filozofin. I lindur nga fushata e Volterit për të nxjerrë të pafajshëm Zhan Kalasin, kjo vepër sjell një polemikë brilante shoqëruar nga deizmi dhe humanizmi i tij dhe nga vlerat dhe idealet e Përndritjes. Çështjet që ngrihen me pyetjet mbi tolerancën dhe dinjitetin njerëzor janë ende shumë të rëndësishme edhe për kohët tona. Volteri ka qenë avokati më elokuent dhe i palodhur i lëvizjeve antidogmatike të njohura si “Përndritje”. Ai argumentonte të favor të “deizmit”, një zëvendësues i vagullt për fenë tradicionale që bënte me dije një krijues dhe një lloj drejtësie hyjnore, por refuzonte pjesën më të madhe të kredove themelore të Krishterimit. Në vend të kësaj ai predikoi se të gjithë janë të detyruar të tolerojnë njëri-tjetrin. Ai i sheh besimet fetare si të dobishme, por jo domosdoshmërisht të vërteta. Duhet përmendur që ateizmi në kohën e Volterit ishte i paligjshëm, dhe ai është burgosur shpesh dhe më në fund u dënua me mërgim për shkak se sfidoi fenë tradicionale.
Houllebecq
A jam islamofob? Me shumë gjasa, po. Dikush mund të ketë frikë. Mund të jem islamofob, por fjala fobi ka kuptimin e frikës dhe jo të urrejtjes.
Volter
Në vend të kësaj, ai predikoi se të gjithë janë të detyruar të tolerojnë njëri-tjetrin. Ai i sheh besimet fetare si të dobishme, por jo domosdoshmërisht të vërteta. Duhet përmendur që ateizmi në kohën e Volterit ishte i paligjshëm, dhe ai është burgosur shpesh dhe më në fund u dënua me mërgim për shkak se sfidoi fenë tradicionale.
Blushi
Unë nuk them se fetë janë të padobishme, por them që nuk mund të jenë busull për të orientuar jetën e shumicës së botës. Dhe në qoftë se kjo ndodh, bien pre shoqëritë që janë më të varfra, varfëria na çon në këtë drejtim, besoj.
Suadela Balliu