Ali Aliu: Vlerat e vërteta në fushën e letërsisë janë zëvendësuar me interesa klanesh, ja pse nuk kemi kritikë
Ali Aliu është studiues i letërsisë bashkëkohore shqiptare, fushë nga e cila ka botuar shumë vepra. Akademik i njohur dhe i vlerësuar, Ali Aliu gjithmonë me praninë e tij në çdo event apo aktivitet në fushën e letërsisë në fjalët e tij thekson vlerat. Këto ditë në Tiranë ai shprehet se Panairin e Librit e shikon si një ngjarje të parë kulturore. Por akademiku i njohur shprehet se kur flasim për probleme në fushën e letërsisë, një atmosferë e ngarkuar për të mos thënë e sëmurë është ekzistimi i klaneve. Në intervistën dhënë për gazetën, akademik Ali Aliu shprehet se kur vjen puna e ndarjes së çmimeve në fushën e letërsisë, e vlerësimeve në konkurse të ndryshme, sikur janë thyer parimet e vlerave të vërteta. Problem për akademikun e njohur mbetet dhe komunikimi i vlerave, sipas tij mungojnë botimet e autorëve shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia në Shqipëri.
Këto ditë ndodheni në Tiranë, nuk mungoni dhe në Panairin e Librit, që erdhi në edicionin e tij të 18. Për ju si po zhvillohet ky panair, atmosfera që ka këtë vit?
Panairi i Librit është manifestimi më i rëndësishëm kulturor i vitit për hapësirën shqiptare, dhe e përjetoj gjithnjë si të tillë, si një ngjarje të parë kulturore. Vij të shoh edhe prurjet e vitit tek botuesit, por edhe të takohem me krijues dhe miq të mi, që kam shumë në Tiranë. Ky është motivi i parë që vij sa herë që është panairi, dhe ndjehem si në një shtëpi të njohurish me miq dhe shumë ngjarje brenda ditës në vargun e përurimit të librave të shumtë. Gjithnjë ke autorë dhe vepra që pret ti shohësh, ti prekësh me dorë, vepra që i ke dëgjuar muaj më parë. Me kënaqësi udhëtoja, duke ditur që sapo të mbërrij në panair do të marr librin me poezi të Ilirian Zhupës, që vjen pas 20 viteve si poet, po kështu dhe me romanet e Mehmet Krajës te “Onufri”, romani i Kim Mehmetit tek stenda e botimeve “Saras”, si dhe kam pasur në vëmendje dhe libra të tjerë. Por kur flasim për probleme në fushën e letërsisë, një atmosferë e ngarkuar për të mos thënë e sëmurë është ekzistimi i klaneve.
Një atmosferë e ngarkuar dhe ekzistimi i klaneve në fushën e letërsisë?
Mendoj se kur vjen puna e ndarjes së çmimeve në fushën e letërsisë, e vlerësimeve në konkurse të ndryshme, e prononcimeve publike, sikur janë thyer parimet e vlerave të vërteta. Në vend të vlerave ka më shumë interesa rrethesh, klanesh. Në konkurse shikojmë, që janë juri të përhershme që kam përshtypjen nganjëherë shkojnë deri në një paturpësi të tillë, sa me fuqinë e votave nxjerrin të parin kë të duan ata, që është për të ardhur keq kjo që ndodh, sepse e sëmur atmosferën kulturore. Kjo ndodh në qendër, në Tiranë, por mund të ndodhi në periferi dhe nuk i vëren shumë. Kjo nuk ndodh vetëm në çmimet, që janë nga institucionet, por ndodh dhe në çmime të tjera që ndahen ku është dhe letërsia pjesë. Po kështu dhe në Ministrinë e Kulturës kanë ndodhur vendime të kësaj natyre, që nuk bindin askënd, vendime që nuk janë në përputhje me vlerat që kemi. Kjo nuk i shqetëson as anëtarët e jurisë, aq ata që japin çmimin. Si në çmimet, që ndajnë institucionet apo dhe ata privatë, duhet që të vlerësohen vlerat, dhe jo t’ia japin kujt duan. Është një fenomen që e dëmton kulturën në përgjithësi, sidomos në fushën e letërsisë krijon animozitete mes krijuesve. Kjo nuk duhet të ndodhë. Një raport tjetër, që e kam përmendur disa herë dhe gati nuk ndërmerret asgjë në përmirësimin e saj, komunikimi i vlerave shpirtërore në Shqipëri dhe me shqiptarët jashtë nuk është në rregull.
Pse ka probleme ky komunikim vlerash sipas jush?
Nuk komunikon vetë libri, vlerat nuk komunikojnë. Nuk i shikoj nëpër librari të Shqipërisë botime të autorëve Kosovës, Maqedonisë. Kjo ndodh shumë rrallë, vetëm nëse botohen këtu. Pra vetëm ndonjë autor që e ka botuesin në Shqipëri mund të botohet këtu. Nuk i shoh jo vetëm fizikisht, por as si frymë vlerësimi, as si botime që merren konsideratë kur ndahen çmime. E them këtë, sepse ne kemi vetëm një letërsi shqipe. Përshembull në Kosovë çmimet letrare që janë, qoftë ai i Ministrisë së Kulturës, qoftë ata që janë çmime që jepen nga të tjerë që nuk kanë lidhje me shtetin, duhet të vlerësohet produksioni në gjuhën shqipe, jo vetëm autorët e Kosovës. Kjo nuk ndodh as këtu. Shpesh shihni që vlerësohet ose merr një çmim të madh një vepër, që përballë një vepre tjetër në Prishtinë është minore. Kemi një kufi sikur e vëmë vetë në letërsi. Ka krijues të gjeneratës sime këtu që thonë, edhe në kohën e diktaturës megjithatë ne i shkëmbenim botimet brenda vitit, tani nuk ndodh asgjë. Kjo është për ardhur keq.
Ju e përmendët Ministrinë e Kulturës, pra për ju roli i saj për shkëmbimin e vlerave, vlerësimet në fushën e letërsisë, etj, nuk kanë qenë si duhet në vëmendje?
E gjithë ajo që unë përmenda deri tani, qoftë komunikimi i vlerave shpirtërore, i librit dhe i autorëve, qoftë mënyra e vlerësimit të autorëve, qoftë mënyra e veprave të vlerësuara që janë çmimet letrare, të gjitha duhet të jenë në vëmendje të Ministrisë së Kulturës në Tiranë, por deri tani nuk ka qenë sa duhet vëmendja. Kjo atmosferë e ngarkuar për të mos thënë jo e sëmurë kulturore për mirë apo për keq i faturohet Ministrisë së Kulturës. Të paktën dy Ministritë e Kulturës në Tiranë dhe Prishtinë duhet të kenë një vizion të përbashkët, si të kemi një kulturë të përbashkët, një letërsi, një gjuhë që ne e ruajmë standardin. Të gjitha këto janë sfera, që ministria e Kulturës nuk mund ta shmangë kujdesin e saj.
Nga akademikët është pohuar për projektin e hartimit “Bibliografia e letërsisë shqipe në gjuhë të huaj”. Ju ishit i pranishëm në këtë takim, që u bë para disa ditësh në Akademinë e Shkencave. Për ju sa e rëndësishme është kjo?
Në kuadër të temës të konferencës, që ishte “Letërsia shqipe dhe gjuhët e tjera të letërsisë shqiptare” pata disa prononcime dhe u ngrit kjo çështje, që ju pyetët për të bërë një bibliografi shteruese për autorët dhe veprat e tyre të përkthyera në botë. Ky problem u shtrua edhe nga kënde të tjera. Kam parasysh Arian Lekën që doli me një tezë shumë të qëlluar, që depërtimi i letërsisë sonë jashtë të mos bëhet në mënyrë incidentale, as në mënyrë rrethesh apo kontaktesh personale, por njëherë ti nënshtrohet një vlerësimi brenda vendit. Ai foli për institucionin e quajtur Kritikë që ne s’e kemi, dhe do të ishte një mbështetje për veprat dhe autorët që ne duhet t’i përkrahim për të na prezantuar jashtë.
Përmendët kritikën letrare që në letërsinë shqipe ajo profesioniste pothuajse mungon?
Fatkeqësisht mungon një kritikë letrare e sistemuar. Për arsye se në radhë të parë mediat nuk kanë interes të kenë njerëz të specializuar për këtë fushë. Kjo fushë nuk është qendra e botës as në Shqipëri, dhe e dimë tashmë çfarë shikojmë në faqet e gazetave. Është një problem i madh, që vështirë zgjidhet. Me të drejtë gazetat e shmangin, sepse ata bëjnë gara për të qenë të pranishëm në treg, dhe tregu është i egër nuk pyet.
Ju jeni akademik i njohur, por në panair u pohua për krizë botimesh të reja, por dhe krizë leximi?
Kriza e botimit është krizë leximi. Ka pak lexues dhe botuesit detyrohen që të rrudhin numrin e botimeve të autorëve sidomos të vendit, dhe shkojnë më shumë tek të huajt, tek Nobelistët, bestseller, që tregu i pranon më shumë.
Jeni një nga emrat më të vlerësuar në fushën e studimeve të letërsisë. Por gjatë kësaj kohe me çfarë po merreni?
Unë lexoj aq sa mundem të lexoj. Kam problemin e leximit të ngadalshëm shumë dhe e kam rrudhur rrethin e atyre që detyrohem t’i ndjek, por megjithatë janë disa autorë që nuk mund të rri pa i lexuar.
Julia Vrapi
