Libra ‘të harruar’ nga Gentian Çoçoli

Imazhi i Montagut që rend përgjatë brigjeve të zymta të një lumi pa emër nëpër perden e rënë e të stërgjatë të një muzgu pavetor, ndjekur nga disa qenë – robotë, me Homerin – Iliadën – që e shtrëngon fort në gjoks, duket se është për Ray Bradbury-in bibliofili i fundit në një botë tashmë të huaj për njeriun, të begatë për jo-njeriun, që shelbohet duke kaptuar hapësirën eterore. Libri i shkruar më 1947, është vendosur në një të ardhme të afërt dhe menjëherë u ‘vulos ‘ prej kritikëve si fantashkencë – ‘babushit’ Bradbery siç e thirrnin me dashamirësi miliona lexues në mbarë Amerikën dhe në botë, e mërziste shumë ky term dhe vetë ankohej, përse nuk na qenka njëlloj të shkruash për të ardhmen ashtu sikundër edhe për të shkuarën. Mos kritika, kjo mbretëreshë e nënqeshjes, vënëse nofkash, kjo gjyqtare e shkallës së parë, por jo të fundit, po nuhaste me aq intuitë të vetën e me një lloj gëzimi të fshehtë, që e ardhmja i takonte teknologjisë dhe jo njeriut, heshtjes dhe jo gumëzhimit njerëzor, programimit dhe jo ‘lirisë’ libreske?

Këto mbresa vijnë nga leximi i librit të Ray Bradbery-it ’453 gradë Fahrenhajt, ose Vitet e Feniksit’ diku rreth vitit 1991 (libri qe botuar më 1983 në Shqipëri!!!) dhe në të vërtet qe tepër pështjellues. Në një intervistë më vonë lexova se për Bradbery-in ky libër qe një sonatë e trishtë që ai ia kishte dedikuar bibliotekës së vet apo cilado biblioteke tjetër kudo në botë, thjesht ‘nga frika e zhdukjes së tyre të papritur’. Por edhe mund të ‘shfarohen disi’, mund t’u dhjetohen radhët pasi beteja e njeriut me teknologjinë është tashmë në vlug të vet, ndonëse sondazhet e bëra nga gazeta ‘New York Times’ para disa javësh lidhur me rivalitetin ‘book versus ebook’ tregonin qartas se libri pas një disfate të lehtë kishte marrë terren njëlloj si më parë. Dhe ky është lajm i mirë për çdo lexues që do ta prekë atë që lexon, por lajm i mirë sidomos për bibliofilin.

Po bibliofili shqiptar, ç’po bën në këto ditë mugu të librit? A e pa dot ai se si një të ngjashmi të vet, diku mbi Tregun e Ri të Tiranës, po i ndodhte pikërisht si me personazhin e Bradbery-it, ku qindra libra të tij, kryesisht libra të rrallë, ia morën para syve dhe ia hodhën në kazanët më të afërt portokalli të mbeturinave dhe po aq afër tabelës elektronike që varej nën diellin e fundtetorit e ku shkruhej “Luftë zhulit’? Qe Brikena Çabej që ma tregoi e tronditur në telefon pamjen fatale. Disa tatimorë ’të programuar’ pasi gjetën te ky bibliofil ‘i fandaksur’ shkelje, pasi u lebetitën nga pasioni i tij mbinatyror për librin (kjo krijon reaksion të fortë tek tjetri, është e kuptueshme), vendosën që ta ndëshkojnë aty ku ‘kësaj specie’ i dhemb më tepër – fshirja e librave nga raftet, nga pamja, nga dyqani, nëse qe dyqan. E meqë historia e bibliofilëve shqiptarë është në përgjithësisht tragjike, e kjo shpjegon shumë gjëra, pasi historia ishte njerkë për ne me shekuj, më erdhën vetiu të tjera imazhe bibliofilësh me fytyrat triste: Petraqi, ish-drejtori i Bibliotekës së qytetit të Gjirokastrës, që në mars të 1997 shpëtoi 100 000 syresh nga bastisja dhe djegia që qe planifikuar nga mësymësit. Dhe imazhi tjetër që më vjen – Liqeni i Ohrit përplot më libra të flakur e të qullur që notojnë me ditë të tëra brigjeve të Pogradecit derikur rëndesa i merr përfundimisht në fund të liqenit, dhe si në një imazh huazuar nga Bradbery ose Ashbery, ‘librat i shfletojnë tashmë peshqit.’

Por ‘Lavdi i librit’ i Krenar Zejnos, i këtij poeti, shkrimtari, përkthyesi, botuesi dhe bibliofili famoz në Tiranë, m’i kthen sa hap e mbyll sytë ato fletë gri ku më kishte ngecur mendimi dhe përpara kam një pamje krejt tjetër. I shkruar fillimisht si hyrje për një ekspozitën vetjake të një miku të vet – bibliofil frankofon, Krenar Zejno e rimori atë libërth për ta rishkruar e na dhënë një himn, apo ‘lavd’ të mrekullueshëm për librin si të tillë (sebdin më të çuditshëm në këtë botë – Borges), kulturën komplekse që ai përfaqëson për njeriun prej fillimeve më të largëta e deri sot, për rëndësinë dhe ‘kotësinë’ e tij dhe po ashtu për atë që i bie pas hijes së librit, që e vesh si mantel hijen e tij, bibliofilin. Librin e përpinë për shkak se është shkruar, siç di Krenari, ‘me plor’ dhe mund ta kuptoni sadopak se ç’mundim gjuhësor është; për shkak të një erudicioni zotëruar me kaq mund e dhënë kaq këndshëm; për aurën që i vesh librit, a qoftë lloj saturni, pse ai i vesh më tepër unaza të ndritshme; për bibliofilin ‘me profil’ të trishtë që ai ia shpall vetes nëpër muret e galerisë ‘Zenit’ spërkatur me imazhe, natë dhe vite. Një libër që do duhej botuar me mijëra kopje, që zbret bukur si në përfytyrimin e fëmijëve, ashtu edhe të të rriturve, me atë shpërfaqje misteri të karakterit të pakohë të bibliofilit, që rri mirë edhe përfund një peme a strofke, po aq edhe në rafte me dru ahu të lëmuar. Po ç’është ky tip që nuk e shqetëson as balli i rreptë i Harold Bloom-it as bërrylat e një adoleshenti që rrudhosin fletën, as era e mykut, as letra artificiale e librave, me letër druri ku ma gjen!, që kujton me nostalgji epokën e germave të plumbit tek rrëshqet mollëzat që nuk ngecin nëpër fletë plot germa dixhitale, që as qiriu as drita ‘led’ nuk përbën ndonjë problem për të, që mërzitet nga faqosja dhe fundarët e cekët të librave, pa humbur kërshëritë dhe imagjinatën letrare, këtij misteriozi që si mëndeshë e vjetër, kujdeset për jetën pas leximit të librit, që veç ai e di vetminë e Garamondit apo Granjonit, apo bashkëbisedimet e heshtura mes rreshtave, gjumin e librave . . . Dhe gjithë përhumbja shkundet nga ankthi mos një troshitje dheu (a mos qoftë zemërim i të tjerë librave) dhe mijëra kilogramë shkronja befas të ndërpresin frymëmarrjen.

Ndaj dhe Krenar lexuesi nxiton të dalë nga galeria e vetes në kohë dhe ja, bëhet Libër.

Gentian Çoçoli