NE EUROPE MES LETERSISE

Një lajm i mirë nuk mund të gjente ditë më të goditur për të mbërritur në kutinë postare të revistës “Poeteka”, pikërisht kur kjo e fundit kremtonte dhjetëvjetorin e lindjes. Një certifikatë që dëshmon anëtarësinë si partnere me të drejta të plota e “Eurozine”, një rrjet i revistave kulturore europiane, që lidh 80 revista partnere dhe shumë e shumë revista dhe institucione partnere që bashkëpunojnë mes tyre pothuajse në të gjitha vendet europiane.

Një përpjekje dhe punë rigoroze afro tre vjeçare e stafit të revistës shqiptare për t’u anëtarësuar në këtë rrjet, që për botën e letrave është anëtarësimi në familjen e madhe europiane, një ëndërr e shumëpritur, por e vonuar e Shqipërisë politike e ekonomike. Por shqisa e gjashtë e bën letërsinë të vetëdijesohet më herët. Kështu Shqipëria kulturore bëhet pjesë e Europës kulturore.

“Përmes Eurozine na jepet një mundësi më shumë për integrim kulturor dhe angazhimin intelektual. Përmes leximit dhe pjesëmarrjes si autorë në rrjetin EUROZINE mund të jemi pjesëtarë, banorë, shtetas të Europës shumë kohë më parë se vendi ynë, Shqipëria, të jetë pjesë e Eurozonës” –është i mendimit Arian Leka, themelues i “Poeteka”.

EUROZINE u krijua si një network joformal, më 1983-shin. Që nga ajo kohë, revistat më të rëndësishme kulturore europiane takohen një herë në vit në qytetet të ndryshme të Europës për shkëmbyer mes tyre ide dhe përvoja. Më 1995-ën, takimi u zhvillua në Vjenë. Suksesi i këtij takimi, në të cilin morën pjesë për herë të parë edhe shumë revista të Europës Lindore, së bashku me zhvillimin e shpejtë të internetit, nxiti mendimin e editorëve të revistave për t’i zhvilluar më tej format ekzistuese (botimet letër) të rrjetit drejt një forme virtuale, më bashkëpunuese me njëra – tjetrën.

Me anëtarësimin përveç detyrimeve dhe standardeve të larta, të njëjta me të simotrave europiane, Poeteka dhe të gjithë ata që shkruajnë dhe pasqyrojnë aktivitetin e tyre në faqet e saj kanë edhe shumë përfitime.

EUROZINE është gjithashtu një net-magazine, që publikon artikuj të përzgjedhur nga partneret e saj, botuar më parë në revistat kulturore të rrjetit në gjuhën amtare, të cilat përkthehen në një nga gjuhët kryesore europiane. “Botohet i plotë artikulli kryesor me të cilin është hapur numri i revistës, në një nga gjuhët kryesore europiane dhe një sinops i të gjithë artikujve në brendësi qofshin këto krijimtari në prozë a poezi, studime apo kritika”, saktëson Leka.

Duke ofruar një pasqyrë të gjerë të temave dhe debateve aktuale nga mbarë Europa EUROZINE ofron një burim të pasur informacioni për lexuesin ndërkombëtar si dhe lehtëson komunikimin e shkëmbimin mes vetë revistave kulturore. Rrjeti paraqet artikujt më të mirë botuar nga partnerët e saj, ardhur në gjuhën origjinale, të cilat falë EUROZINE përkthehen, përhapen dhe promovohen.

Eurozine është një zgjerim i kontributeve në fushë të mendimit estetik, filozofik, social dhe politik, përmes së cilave tejkalohet trashëgimisë së të kaluarës, ndarë me mure ideologjike, në emër të një të ardhmeje të përbashkët europiane. Përfshirja në këtë gjeratore të rrahjes së ideve nuk nënkupton plotësim kushtesh ekonomike apo politike.

Formën që paraqitet sot, Eurozine e mori në vitin 1998. Anëtarët themelues ishin Mittelweg 36 (Hamburg, Gjermani), Kritika & Kontext (Bratislavë, Sllovaki), Ord&Bild (Göteborg, Suedi), Revista Crítica de Ciências Sociais (Coimbra, Portugali), Transit – Europäische Revue (Vjenë, Austri) dhe Wespennest (Vjenë). Sot, së bashku me një ose më shumë partnere të saj, ky rrjet organizon çdo vit Takimin Europian të Revistave Kulturore.

EUROZINE, si platformë e mundësive të shumta që ekzistojnë në bashkëpunimin me mediat e shkruara dhe atyre elektronike, paraqet të sistemuara kontributet e partnerëve në internet, u jep këtyre revistave të shtypura mundësinë të zgjerojë sferën e tyre të ndikimit, pa kompromentuar asgjë nga pavarësia e tyre editoriale dhe politikat e botimit. Në të njëjtën kohë, mbështetja që Eurozine u jep revistave të shtypura me një traditë të gjatë intelektuale e dallon atë nga shumë web-e të tjera që mbështeten vetëm në versionet online të revistave. Konceptuar si një platformë e pavarur kulturor, Eurozine përdor botën e gjerë të internetit për të promovuar revistat kryesore kulturore të Europës; për të intensifikuar komunikimin dhe shkëmbimin midis tyre; për të ofruar, si një revistë e vetme, një hapësirë publike të një lloji të ri, të hapura dhe kritike, që debatojnë në një nivel transnacional.

Sfida e vërtetë mbetet që diversiteti kulturor europian si një pasuri e kontinentit, të merret seriozisht dhe të zërë vend në perspektiva të reja përmes fjalës dhe mendimit të përkthyer. Revistat kulturore janë sektori i mediave që sjell më pranë përkufizimin mbi hapësirën publike europiane. Këto revista janë pjesë e së vërtetës së debatit kulturor ndërkombëtar, përhapjes politike të tij, që dëshmon dimensionin filozofik dhe estetik që përcillet përmes gjuhëve. Përmes panoramës europiane që revistat partnere sjellin për publikun ndërkombëtar, Eurozine nxit një diskurs të përbashkët kulturor mes lexuesve ndërkombëtare. Përkthimi si çelësi për krijimin e një hapësire publike europiane respekton këtë diversitet. Me përkthimin e teksteve në njërën nga gjuhët europiane që fliten, Eurozine u krijon autorëve mundësinë për t’u kuptuar dhe vlerësuar edhe përtej kontekstit të gjuhëve tyre origjinale.

Në numrin nëntë të revistës “Poeteka”, Arian Leka i dedikonte një ese lexuesit europian “Duke pritur…Eurolexuesin”, shkruante ai…tani lexuesi europian pret produktin shqiptar në letërsi.



10 vjet Poeteka…jo vetëm poezi

“Poeteka” mbetet e vetmja revistë e specializuar për poezinë dhe kulturën poetike, por që me kohë ka krijuar hapje ndaj fushave të tjera si përkthimi letrar, kritika letrare, eseja, studimet, albanologjia, filozofia, etj..

Revista Poeteka, e themeluar në vitin 2005, mbetet një nga pjesët më të qëndrueshme, më funksionale dhe promovuese që organizon POETEKA, përfshi këtu Festivalin Ndërkombëtar të Letërsisë, Rezidencën e Shkrimtarit dhe Përkthyesit letrar, Takimet ballkanike dhe veprimtaritë e tjera lidhur me ngjarje, emra dhe data me rëndësi për kulturën e shkruar kombëtare dhe atë ndërkombëtarë.“Poeteka” mbetet e vetmja revistë e specializuar për poezinë dhe kulturën poetike, por që me kohë ka krijuar hapje ndaj fushave të tjera si përkthimi letrar, kritika letrare, eseja, studimet, albanologjia, filozofia etj. Revista është një botim i përtremuajshëm dhe deri më sot ka realizuar 35 numra të botuar. Përveç fokusimit të saj tek poezia dhe rubrikat e lartpërmendura, revista POETEKA ka edhe hapësira për suplemente të veçanta kushtuar dramës, përkthimit dygjuhësh me tekst përballë, politologjisë, poezisë më pak të njohur, rubrikave “In Memoriam”, “Portofol”, “Dossier”, “Portret”, etj. Përveç autorëve më të njohur të mbarë letërsisë shqipe, të traditës më të hershme, të klasikëve letrarë, të aktuales dhe të më resë në letërsinë shqiptare, në faqet e revistës kanë zënë vend edhe emra të shquar të letërsisë botërore. Një hapësirë e veçantë ia ka kushtuar kulturës letrare të fqinjëve, “tjetrit të panjohur apo të panjohurit pranë nesh”. “Prej mëse gjashtë vitesh POETEKA i ka përkthyer këta autorë, duke u bërë një faktor urë për njohjen jo vetëm të kulturave letrare të largëta, por edhe të atyre që i kemi pranë, por që nuk u dimë as gjuhët e ku nevoja për përkthyes është mjaft e pranishme”, rrëfen Leka. Secili numër i revistës POETEKA ruan profilin dhe traditën e deritanishme të numrave paraardhës, duke u plotësuar me rubrika e profile të reja sipas prurjes letrare të secilit numër. Koncepti bazë editorial dhe hapësirat e ofruara nga revista Poeteka janë përqendruar kryesisht në. Rubrika Status: Rubrikë mbi një tematikë shqetësuese për artin letrar vendas dhe atë botëror. Krijimtari letrare: Botime të krijimtarisë poetike vendase dhe të huaj. Rubrika e kritikës letrare: Artikuj kritikë dhe recensë letrare. Eseistikë: Ese të autorëve bashkëkohorë vendas dhe esetë më të spikatura të kohës të sjella në shqip nga përkthyes vendas. Përkthime dhe botime dygjuhësh: Krijimtaria e përkthyer e botuar krahas origjinalit. Tradita poetike: Jetëshkrimi dhe krijimtari e emrave më të shquar të poezisë botërore. Paralelizmi dhe krahasimi bashkëkohor: Artikuj studimorë dhe teorikë që hedhin dritë mbi doktrinat dhe trendet e reja të poezisë dhe prozës bashkëkohore. Një hapësirë e veçantë u është kushtuar krijimeve të autorëve më të rinj dhe zhanreve që kanë spikatur në skenën letrare botërore si dhe një hapësirë speciale të rezervuar për krijimtarinë e dedikuar të autorëve të ftuar në shtëpinë e shkrimtarit në programin “Tirana in Between”.Përmes editorialeve ka mundur të ofrojë një udhëzues tematik lidhur me kulturën, me synimin e prezantimit dhe inkurajimin e mënyrave më të fundit të të shkruarit letrar.

Revista POETEKA qarkullon lirshëm në rrjetin e librarive. Ajo mbështetet në abonimet e lexuesve shqiptarë, të disa qendrave universitare europiane me të cilat bashkëpunon, si dhe bashkëvepron me disa nga revistat më të njohura europiane, të cilat prej kohësh kanë qenë pjesë e rrjetit EUROZINE. Në vite është mbështetur nga zyrat e kulturës së Ambasadës së Gjermanisë në Tiranë, të zyrës për promocion kulturor pranë Ambasadës Amerikane, të Ambasadë holandeze, të ProHelvetia, të Qendrës së gjuhëve të huaja “Goethe” dhe prej Ministrisë së Kulturës së Republikës së Shqipërisë.



Eurozonë-Eurozine

Nëse shumicës së shqiptarëve do u mjaftonte të ishin vetëm pjesë e Eurozonës – pra pjesë e zonës së monedhës euro, njerëzve të letrave në Shqipëri do u interesonte të ishin pjesë e një njësie më të madhe: të eurozonës, por më shumë të Eurozine-s

Politikanët dhe zyrtarët e shtetit, priren të theksojnë aspektin politik që Shqipëria duhet të përmbushë për t’u bërë pjesë përbërëse e “eurozonës”. Njerëzit e ekonomisë dhe të tregtisë priren të theksojnë aspektin ekonomik që Shqipëria duhet të përmbushë për t’u bërë pjesë e “zonës euro”. Por veç eurozonës politike dhe eurozonës ekonomike ekziston edhe një eurozonë kulturore. Ajo është gjithashtu mjaft e rëndësishme për integrimin, por ajo bëhet veçanërisht e rëndësishme për përkatësinë dhe ndjesitë e të qenit pjesë e botës dhe jo veç dhe ndryshe saj. Meqë kjo zonë ekziston, vlen të pyesim se cilën lëmi priren të theksojnë njerëzit e kulturës, të artit, të ideve dhe të mendimit? Ku shprehen dhe ku kontribuojnë ata, që ata vetë dhe vendi i tyre përfshihen në jetën, rrjedhat kulturore dhe në strukturat europiane të kulturës letrare? Nëse shumicës së shqiptarëve do u mjaftonte të ishin vetëm pjesë e Eurozonës – pra pjesë e zonës së monedhës euro, njerëzve të letrave në Shqipëri do u interesonte të ishin pjesë e një njësie më të madhe: të eurozonës, por më shumë të Eurozine-s. A jemi pjesë saj?

“Ambasadorët tanë më të mirë”, siç i cilësojmë shpesh njerëzit e letrave, mund ta kishin ngulmuar prej kohësh për të qenë pjesë e bashkësisë europiane të kulturës dhe që jeta kulturore shqiptare të përfshihej në strukturat letrare që promovojnë letërsinë e kontinentit. Ngulmimi do u ofronte atyre rastin e rrallë që në vend të heshtjes, të fshehjes, të strukjes apo të mospjesëmarrjes të shfaqeshin dhe të shpreheshin, të bëheshin kontributorë. Ata, nëse do të ishin shprehur dhe do të kishin marrë pjesë në këto struktura, sot do të ishin pjesë e përvojës dhe vetëdijes europiane.

Kërkesa dhe mëtimi ka qenë i ulët, ndaj deri më sot ata kanë qenë të vetëpërjashtuar nga jeta e përbashkët kulturore europiane. Ata nuk janë bërë pjesë e diskursit të përbashkët europian. Kanë pranuar të heshtin për çështjet kulturore dhe sociale europiane, thua se janë banorë të ndonjë kontinenti tjetër, ndërkohë që janë shprehur për tema krejt të rëndomta të rëndomësisë së përditshme shqiptare. EUROZINE është një zgjerim i kontributeve në fushë të mendimit estetik, filozofik, social dhe politik, përmes së cilave tejkalohet trashëgimisë së të kaluarës, ndarë me mure ideologjike, në emër të një të ardhmeje të përbashkët europiane. Përfshirja në këtë gjeratore të rrahjes së ideve nuk nënkupton plotësim kushtesh ekonomike apo politike. Kushti ka qenë dhe mbetet po ai: Ndjeshmëria përballë çështjeve me të cilat përballet Europa sot. Mënyra se si mendon t’i zgjidhim këto probleme, që nuk janë ndoshta shqiptare për momentin, por që shumë shpejt do të trokasin në derën tonë. Çështja bëhet fare e thjeshtë dhe përfundon në pyetjet: A jemi ne, njerëzit e letrave dhe të mendjes të njëkohshëm në pyetje dhe në përgjigje me pjesë tjetër të kontinentit? A prodhojmë dhe konsumojmë edhe ne të njëjtën histori me Europën? A përjetojmë të njëjtat ndjesi dhe gjendje nga ngjarjet që ndodhin në kontinent? A jemi të interesuar të lexojmë, të shkruajmë të njëjtën histori me europianët e tjerë, apo kjo histori është historia e tyre dhe ne jemi ende jashtë dhe veç? Tek e fundit, a flasim edhe të njëjtën gjuhë kulturore me europianët e tjerë? Në këtë debat ndërkombëtar qasja jonë, reagimi apo heshtja, të shprehurit apo heshtja ndaj çështjeve që shqetësojnë Europën dhe europianët bëhet tregues jo vetëm i ndjeshmërisë, por edhe i përkatësisë si pjesë reale dhe jo formale e kontinentit. Në këtë kontinent, të qenit europian nuk është çështje gjeografie, por çështje kulture. Mbi këtë bazë duhet t’i riformulojmë pyetjet tona lidhur me identitetin dhe përkatësinë kulturore. Të qenit europian nuk nënkupton, por shpreh një qëndrim për sa bëhesh pjesëmarrës në debatin europian, për sa shqetësohesh apo gëzon mbi problematikat kulturore dhe sociale që shfaq kontinenti.

Në këtë aspekt duket se shkrimtarët shqiptarë – “ambasadorët tanë më të mirë” – nuk flasin të njëjtën gjuhë me frymën europiane. Ata janë, për fat të keq, të vonuar. Nisur nga prania e pakët apo nga mungesa e theksuar e zërit shqiptar në forumet e intelektuale europiane të kulturës, druaj se edhe këtë herë jemi “veç dhe ndryshe” botës ku jetojmë, siç kemi qenë dikur, në epokën e izolimit totalitar. Përfshirja në diskursin e sotëm europian, trajtimi i shqetësimeve të përbashkëta në mënyrë të njëkohshme me popujt dhe kulturave e tjera të kontinentit, bëhet mirëfilli tregues i përkatësisë europiane, jashtë patetikës dhe retorikës me të cilat na ofrohet kjo tematikë sot.

…Për të krijuar një përfytyrim më të qartë se sa të përfshirë dhe të “integruar” jemi në diskursin dhe në problematikën e sotme, tek e cila Europa ngulmon dhe ndalet, mjafton të bëjmë një ndalim nëpër temat e debatit publik me të cilat ne ushqejmë veten në fushë të mendimit dhe asaj që ofron rrjeti Eurozine ofron si alternativë në faqet e saj.Le të ndalemi vetëm tek dy raste. Njëri ka të bëjë me rolin e artit në promovimin e miteve kombëtare, në shumëfishimin e stereotipave ideologjike dhe përdorimin e artit dhe artistëve në dobi të propagandës. Ky diskurs, që prej kohësh hapet dhe rimerret në Europë, tek ne rri fjetur, si të qenkësh qenë i parëndësishëm, i kaluar, kujtesë e totalitarizmit apo i padenjë për t’u marrë në konsideratë. Nëse ky diskurs do shtjellohej vetëm në rrafshin dhe analizimin e së kaluarës, ne nuk do të bënim gjë tjetër veçse do të ngushtonim tematikën, pa mundur t’i qasemi shqetësimit për rikthimin e kësaj mendësie, si formë e shfaqjes së totalitarizmit, tanimë jo për artet, por për mediet shqiptare që promovojnë mitet ideologjike, mitet nacionaliste, propagandën dhe ofrojnë shërbime ndaj politikës. Duket sheshit ajo që ndodh jo vetëm për ne. Shtetit të prejardhur nga shoqëritë e mbyllura, nuk i intereson shumë kultura. Shprehje formale e këtij interesimi janë edhe fondet e buxhetit – krejt të pamjaftueshme për ringritjen e kulturës në nivele përfaqësimi. Kjo tipologji shteti të dalë nga e kaluara totalitare, por që nuk është pastruar ende nga dregëzat e placentës së përgjakur, nuk i mbështet pa kushte artet dhe artistët. Kjo formë shteti, e paçliruar ende nga makthet autoritariste, i do shkrimtarët në shërbim, si dikur “inxhinierët e shpirtrave”. Por as artet dhe artistët nuk munden ta shqetësojnë më shtetin. Heshtja nuk shqetëson askënd, edhe kur shfaqet si heshtje proteste. Artet dhe artistët e kanë humbur rëndësinë përballë pushtetit, pasi nuk krijojnë imazh për shtetin, siç mediet prodhojnë. Ndaj dhe flugeri i shtetit kthehet jo nga artet, por nga mediet. Shteti me autoritarizmin në gjak mbështet, financon, subvencionon, promovon mediet dhe gazetarët, opinionistët dhe analistët që sot kanë zënë vendin dhe luajnë atë rol që zinin dhe luanin artistët e angazhuar. Janë këta krijesa mediatike, televizive dhe të shtypur mbi letër ata që sot, në mënyrë paradoksale përfaqësojnë “njeriun e revoltuar”, kur në të vërtetë janë pjesë e konformizmit. Rasti i dytë lidhet me marrëdhënien që kemi krijuar tanimë me të kaluarën. Nuk është aspak i pavënë re fakti se pjesa më e madhe e energjisë krijuese dhe intelektuale të shqiptarëve po shkon drejt dhe vetëm analizimit të së kaluarës. Mediet po i kushtojnë faqe të tëra një “historizimit të kujtimeve”, që nuk janë mirëfilli histori e kujtesës së një kombi. Jashtë çdo dyshimi, zbardhja e marrëdhënies me të kaluarën përbën një çast të rëndësishëm ndarjeje dhe vijimësie. Jo thjesht si gjest ndaj vetë të kaluarës dhe të tashmes, por si detyrim ndaj së ardhmes. Ngulmi për t’u marrë vetëm me të kaluarën, po nxjerr jashtë vëmendjes projektimin e një të ardhmeje për Shqipërinë dhe shqiptarët. Dëshira për t’u ndarë me të, si për ta hequr qafe, shfaqet më e zjarrtë se prirja për ta vështruar si një vis në të cilin rikthehemi për t’u rinjohur dhe për të ndrequr ato gabime, vese dhe zona të errëta që janë tonat, por mund të na ndihmojnë të dëlirësohemi. EUROZINE ndërkaq, përmes platformës së saj ofron diçka më tepër se botimi i artikujve të revistave të lidhura në partneritet. Përmes saj na jepet një mundësi më shumë për integrim kulturor dhe angazhimin intelektual. Përmes leximit dhe pjesëmarrjes si autorë në rrjetin EUROZINE mund të jemi pjesëtarë, banorë, shtetas të Europës shumë kohë më parë se vendi ynë, Shqipëria, të jetë pjesë e Eurozonës.

*Arian Leka, Tiranë 2012

Gjurmë letrash në 35 numra

Në 35 numra të botuar nga “Poeteka” në 10 vite të aktivitetit të saj janë shfaqur emra si Zbigniew Herbert, Forough Farrokhzad, Wole Soyinka, Edoardo Sanguineti, Maria Luisa Spaziani, Titos Patrikios, Vasko Popa, Pier Paolo Pasolini, Fiona Sampson, Milorad Pavic, Soren Kierkegaard, Bertrand Russell, Marcos Ana, Athina Papadakis, Francesco Ferrer Lerin, Blanca Andreu, Edoardo Moga, Italo Calvino, Tom Sliegh, Brigit Pegeen Kelly, Harold Bloom, Haydar Ergulen, Eugenio Montale, Luis Sepulveda, Ferida Durakovic, Ales Debeljak, Marjan Strojan, Faruk Sehic, Patrick Dubost, Jean Pierre Balpe, Raphawel Urweider, Mile Stojic, Olga Sedakova, Ilia Kuklin, H.M Enzensberger, Paul Celan, Rainer Maria Rilke, Ingeborg Bachmann, Bertold Brecht, Ludwig Wittgenstein, Hans Raimund, Americo Rodrigues, Bogomil Gjyzel, Jevrem Brkovic, Jaroslaw Mikolajewski, Milan Rakovac, Boris Biletic, Mircea Dinescu, si dhe është prezantuar krijimtaria e artistëve Gëzim Qendro, Ilirian Shima, Arben Bajo, Ardian Isufi, Magnus Muhr, Daniel Firman, Christian Thanhauser, Frank Paul, Ali Asllani, Frederik Rreshpja, Ali Podrimja, Ermir Nika, Primo Shllaku, Luljeta Lleshanaku, Ismail Kadare, Faruk Myrtaj, Zija Çela, Sabri Hamiti, Salajdin Saliu, Moikom Zeqo, Agron Tufa, Ervin Hatibi, Preç Zogaj, Xhevahir Spahiu, Visar Zhiti, Flutura Açka, Romeo Çollaku, Ali Aliu, Lindita Arapi, Bardhyl Londo, Besnik Mustafaj, Anton Papleka, Behar Gjoka, Ndoc Gjetja, Arshi Pipa, Arben Dedja, Maks Velo, Lekë Tasi, Silvana Leka, Ben Andoni, Edmond Tupja, Mira Meksi, Mirela Kumbaro Furxhi, Timo Flloko, Ylljet Aliçka, Rezart Palluqi, Jovan Nikolaidis, Natasha Lako e shumë emra të tjerë.