Prof. Ferid Duka
Historiani Ferid Duka, i specializuar për periudhën osmane, në një intervistë dhënë të përditshmes ‘Shekulli’ shpjegon, ndër të tjera, rëndësinë që ka rishikimi i një teksti historik.
Sipas Dukës, duke u përgjigjur përkitazi me peticionin e nënshkruar nga intelektualët shqiptarë, në mesin e të cilëve dhe Kadare, “shkrimi dhe rishkrimi i historisë duhet të jetë një proces i natyrshëm, i cili ka logjikën e vetë, ka dinamikën e vetë. Dhe është ekskluzivitet i historianëve”.
Pa përjashtuar të drejtën e peticioneve të tilla, Duka është i mendimit se mbi të gjitha duhen pritur përfundimet që do të nxjerrë Komisioni i formuar për shqyrtimin e teksteve. “Personalisht, mendoj se historia jonë kombëtare nuk duhet cenuar. Sepse janë vlerat të rinisë për të cilat ka luftuar populli gjatë shekujve. Por kjo duhet të bëhet duke iu përmbajtur edhe parimit që historiografia ka nevojë të zhvillohet gjithnjë si çdo shkencë tjetër”.
Çka gjithsesi duhet të kihet kujdes, është të mos politizohet gjuha kur flitet për çështje historie, mendon Ferid Duka. “Historia është një shkencë, e cila ka dinamikën e vetë të zhvillimit, shkruhet nga historianët, pëlqehet nga publiku. Sepse i gjithë publiku është pronar i së kaluarës dhe ka të drejtë që të ketë zërin e tij për të kaluarën e vet. Por kur vjen puna për shkrimin e historisë përgjegjës janë historianët. Unë mendoj se, duhet që të jenë ata që shkruajnë dhe rishikojnë historinë sa herë që dalin dokumente të reja, sa herë që duhen rishikuar probleme të caktuara, periudha të caktuara, personalitete të caktuara. Në këtë mënyrë historia do të ketë karakter shkencor”.
Për rrjedhojë, Duka është edhe kundër imponimit nga ana e një shteti tjetër të mënyrës se si duhet shkruar historia. Çka është e pranueshme janë “propozimet e zakonshme që paraqiten nëpër tryeza siç ndodh për çdo çështje që diskutohen nëpër vendet e Ballkanit, si heqja e etiketimeve, gjuhës vulgare, brutale,fshirja e një gjuhë propagandistike etj., që mund të burojnë që nga periudha e komunizmit, edhe për këtë në periudhën post-komuniste, historianët kanë bërë ndryshime të mëdha. Këto ndryshime kanë qenë në mënyrën sesi shkruhet dhe sesi shtrohen çështjet që i paraqiten publikut të gjerë. Është pasuruar teksti me materiale faktike dhe dokumentare. Kështu që, ky proces në republikën e Shqipërisë ka nisur në vitet e para post-komuniste dhe vazhdon edhe sot duke iu përmbajtur logjikës se historia jonë ka nevojë të rishikohet dhe të rishkruhet vazhdimisht. Pavarësisht se, nga cili vjen ky shqetësim apo kjo kërkesë, mund të vijë nga qeveria apo nga rrethet e historianëve, por çështja është se sa e drejtë është kërkesa. Sa racionale është ajo”.
Duka, përkundër Kadaresë, nuk mendon se Turqia po bën agresion kulturor. Kërkesa e Turqisë, shprehet Duka, është po ashtu kërkesë e Këshillit të Europës, pra “që të rishikohen tekstet e historisë nga vendet ballkanike, të hiqen nga këto tekste termat fyese, terminologjitë propagandistike etj. Por duhet që teksti i historisë të mos modifikohet, por të ruajë të vërtetat historike, natyrën shkencore, duke qëndruar larg gjuhës së urrejtjes dhe gjuhës fyese. Në këtë mënyrë, historiografia në Ballkan nuk kthehet në nxitje të urrejtjes ndëretnike. Por të jetë nxitëse e një klime identiteti dhe t’u japë fund plagëve të vjetra”.
Ai e konsideron periudhën osmane “një nga periudhat më të rëndësishme të Ballkanit dhe të shqiptarëve në veçanti… Në qoftë se, ne do ta konsiderojmë periudhën osmane një “gropë të zezë”, atëherë nuk mund të shpjegojmë as edhe një dukuri, as edhe një ngjarje dhe asnjë proces të rëndësishëm që ka ndodhur brenda kësaj periudhe. Ne nuk mund të shpjegojmë, fjala vjen, sistemin ekonomiko-politik që u vendos në tokën ballkanike dhe shqiptare apo ndryshimet e mëdha me karakter social dhe politik që ndodhen gjatë këtyre shekujve. Kam parasysh intelektualët rilindës që i dhanë jetë këtij procesi. Kemi babain e pavarësisë sonë kombëtare, Ismail Qemalin, që doli nga radhët e burokracisë Osmane. Edhe shumë pashallarë të tjerë dolën nga radhët e burokracisë osmane. Prandaj as nuk mund t’i ikim dhe as nuk mund ta shmangim këtë periudhë. Nuk mund ta shpallim “nul”, por duhet të bëjmë atë që bën sot e gjithë bota akademike në katedrat e botës. Akademikët nëpër botë kanë bërë studime të shkëlqyera, kanë zbuluar dokumente nga fondet arkivore me shumë rëndësi. Në të gjithë universitetet e botës, kjo periudhë ka katedrat e veta, ka studentët e vet. Dhe në hapësirën shqipe ka pasur zhvillim dhe pse duhet që të ketë akoma më shumë. Në periudhën osmane, sigurisht që, duhet t’i ruhemi zbukurimit dhe trajtimit të saj.
Duhet që të trajtojmë me objektivitet çdo periudhë që nga pushtimi osman, luftërat e Skënderbeut, sistemi ekonomik dhe politik që u vendos, raportet që krijoi populli shqiptar me strukturat osmane, bashkëjetesën, integrimin, fenomenet sociale, religjioze, siç ishte konvertimi i shumicës së shqiptarëve në myslimanë etj. Pa zbukurime, pa idealizime, por duke i qëndruar besnik objektivit shkencor, mendoj se historianët këtë periudhë jo vetëm që nuk do ta lënë pas dore, por kanë se çfarë mund t’u thonë të tjerëve”.
Duka beson se këto debate mbi rishikimin e teksteve të Historisë nuk do të kenë ndikim të keq në Kosovë. “Kërkesat që mund të vijnë nga një shtet i caktuar, mund të jenë propozime edhe të gabuara, por kam përshtypjen se institucionet e Kosovës kanë mundësi të reagojnë në mënyrën e duhur ndaj një partneri të barabartë. Kanë mundësinë të reagojnë në mënyrën e duhur aty ku shikojnë se një propozim që vjen është i gabuar. Theksoj se, këtu nuk duhet që të ketë keqkuptime, sepse shtetet e Ballkanit nuk janë vetëm për t’u mësuar të tjerëve sesi duhet që të jetë historia e vendit, por duhet që ta shikojnë edhe vetë. Sepse edhe Turqia, sipas meje, ka shumë për të parë në tekstet e historisë së saj. Këtu duhet të kërkojmë parimin e reciprocitetit. Ashtu siç duhet të rishikojë dhe Serbia, Greqia dhe vende të tjera. Prandaj, këshillimi reciprok me historianë të rajonit për çështjet bazike të historisë mendoj se është një rrugë pozitive dhe frytdhënëse për të përgatitur një të ardhme të ndritur për Ballkanin”.
