ROTERI I WEB FAQËS google.com - Google Analytics‎ paraqet Serbinë pa Kosovën dhe Vojvodinën

Në faqen e internetit Google Analytics është vendosur harta gjeografike e Serbisë, në të cilën është paraqitur shteti i Serbisë pa  Kosovën dhe Vojvodinën, raporton Telegraf.rs.

Siç thuhet , kur hyni në  Google Analytics dhe në të njëjtën kohë dëshironi të hapni  faqe e Serbisë, do të paraqitet  harta gjeografike e këtij shteti  nw tw cilen nuk është  as  Kosova dhe as  Vojvodina.

Kryeministri serb Ivica Daçiç deklaroi për Telegraf.rs se ky  iështë një  "provokim skandaloz".

- Vendosja e hartës së  Serbisë pa  pa Kosovën dhe Vojvodinës është një skandal dhe provokim për Serbinë,  në të cilin provokim do të dim të  dimë të reagojmë. Kjo nuk është hera e parë që hasim në  një provokim të ngjashëm - tha Daçiç.

Ministri i Ndërtimit dhe Planifikimit Urban në Qeverinë e Velimir Iliç tha se ky provokim nuk meriton koment.

- Fotografia e Serbisë pa Kosovën dhe Vojvodinën është provokim i thjeshtë !  Atë e vendosi dikush i cili natyrisht nuk mendon mirë për vendin tonë.  Vojvodina  është në Serbi dhe është  serbe, këtë e di gjithkush ,  dhe  kujt i duhet ti fus kso far gjërash , unë vërtet nuk e di - thotë Iliq, icili me këtë rast për qudi  nuk e përmendi  Kosovën.

Google Analytics Shows Serbia Without 

Kosovo And Vojvodina

BELGRADE – Deputy Foreign Minister Goran Aleksic has protested to the U.S. Ambassador Michael Kirby for removing Vojvodina and Kosovo from Serbia’s map on the Google Analytics webpage.

“Deputy of the Foreign Minister, Goran Aleksic, called U.S. Ambassador Michael Kirby and pointed him on the error on the Google webpage. American Ambassador was surprised, apologized and promised that the whole incident will be thoroughly investigated,” officials from the ministry said for Kurir. They added that the Ambassador Kirby explicitly confirmed that the map of Serbia without Vojvodina and Kosovo is not the U.S. policy towards Serbia.

In the Ministry of Foreign Affairs officials said that they also asked Google to explain this amazing omission, and that they have insisted for the error to be corrected immediately.

http://inserbia.info/news/2013/06/google-analytics-shows-serbia-without-kosovo-and-vojvodina/

Author

Maja Radojcic | E-Mail: maja@inserbia.info | http://inserbia.info

Serbia's Ambassador to the World

Google Map – Serbia Without Vojvodina And Kosovo

2 days ago

Back in October 2011 I asked “Is Google Anti-Serb? It seems that the answer is yes. Looking at Serbia on the Google Analytics webpage, you see a geographical map of Serbia without the autonomous provinces of Vojvodina and Kosovo and Metohija. Scandalous. It looks like that the American company Google is following world powers’ hidden agenda – to destroy the Republic of Serbia.

2

http://www.ambassador-serbia.com/2013/06/27/google-map-serbia-without-vojvodina-and-kosovo/comment-page-1/#.Uc8aIjszP5E

Shërbëtori servil i kishës shoviniste greke, si gjithmonë, në krye të detyrës

Prof.dr.Eshref Ymeri



Në numrin e datës 21 qershor të gazetës së nderuar internetike “Tribuna shqiptare”, unë kisha botuar një shënim të shkurtër me titull “Kanë shumë të drejtë z. Moisiu dhe znj Kati, por…”, në të cilin reagoja ndaj shqetësimit të këtyre dy intelektualëve për faktin që në disa kisha shqiptare shërbesat bëhen në greqisht. Shtysën për një shënim të tillë, ç’është e vërteta, e mora nga reagimi i znj. Kozara Kati, të cilën e kujtoj me shumë respekt që nga koha kur ajo ishte studente në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë.
Ndaj shënimit tim ka reaguar zoti Pirro Prifti, një servil i Janullatosit ky, i argasur deri në regjje shembullore. Në reagimin e vet ai më këshillon të mos merrem me KOASH-in, pra, të mos përzihem me problemet që ka ortodoksia shqiptare. Por unë, si shqiptar me vetëdije kombëtare, nuk mund të heshtja dhe nuk mund të heshtë kurrë për problemet, të cilave servili janullatist Pirro Prifti u trembet si djalli vetëtimës.
Sipas argatit janullatist Pirro Prifti, unë duhet të heshtë ndaj deklaratës së historianit grek Nikolas Stavros, sipas të cilit “hedhja në dorë e kishës ortodokse shqiptare është fitorja me e madhe e Greqisë në shek. XX”.
Sipas shërbëtorit janullatist Pirro Prifti, unë duhej të heshtja kur Janullatosi, që nga Moska, bëri kauzë me kriminelin Millosheviç kundër popullit shqiptar të Kosovës.
Sipas stallierit janullatist Pirro Prifti, unë duhej të heshtja kur armiku i kombit shqiptar Janullatos ka deklaruar në gazetën “Katemirini”:
“Nuk e kuptoj idenë e shqiptarëve që feja e shqiptarit është shqiptaria. Këtë tezë do ta luftojmë, duke dalë hapur kundër Rilindjes Kombëtare Shqiptare”.
Sipas njeriut pa vetëdije kombëtare Pirro Prifti, unë duhej të heshtja ndaj shpifjes së fëlliqur të Janullatosit, i cili, para gazetarit amerikan Fred Reed, ka deklaruar:
“Zoti Reed, ju jeni një gazetar i shquar dhe fjala juaj peshon. Ndaj, ju lutem shumë, sensibilizoni se këtu duan të krijojnë një shtet fundamentalist islamik dhe kanë si qëllim të shtypin ortodoksinë”.
Sipas Pirro Priftit, të këtij njeriu pa shtyllë kurrizore, të cilën Janullatosi ia ka shndërruar në pikëpyetje, unë duhej të heshtja kur agai i tij Janullatos sulmonte emigrantët shqiptarë dhe bënte kauzë të përbashkët me partinë nazifashiste “Agimi i Artë” po kundër emigrantëve shqiptarë dhe kundër Aleancës Kuq e Zi.
Sipas sahanlëpirësit të Janullatosit Pirro Prifti, unë duhej të heshtja për shqetësimin e dy intelektualëve shqiptarë, z. Alfred Moisiu dhe znj. Kozara Kati, për kryerjen e shërbesave në greqisht në disa kisha shqiptare.
Servilizmi i kulluar i Pirro Priftit para Janullatosit të bën të dyshosh se ai e ka gëlltitur keq çorbën janullatiste, e cila i ka hyrë thellë në çdo pore të trupit dhe në çdo qelizë të gjakut të tij dhe prandaj është i detyruar të vjellë kohë pas kohe.
Pranë reagimit të tij të dyfishtë kundër shënimit tim, Pirro Pifti ka vendosur edhe dy portrete të Fan Nolit, çka vërteton se qenka edhe një hipokrit me paha të madhe. Nga njëra anë, merr në mbrojtje Janullatosin, si servil i pështirë i tij, kurse, nga ana tjetër, para lexuesve kërkon të hiqet si fanolist. Hipokritët e kallëpit të Pirro Priftit, i ka demaskuar Leonardo da Vinçi (1452-1519) këtu e ca shekuj më parë:
“Mes budallenjve ekziston njëfarë sekti ku përfshihen njerëzit hipokritë, të cilët ushtrohen papushim për të mashtruar veten dhe të tjerët, por, në të vërtetë, ata mashtrojnë më shumë vetveten sesa të tjerët”.
Njeriu me servilizëm të lindur në qenien e vet Pirro Prifti, i vënë kryekëput në shërbim të Janullatosit, kërkon që unë të mos merrem me problemet e ortodoksisë shqiptare. Por është halli se, tradicionalisht, ortodoksia shqiptare ka qenë e lidhur ngushtë me vetëdijen tonë kombëtare dhe me mbrojtjen e çështjes kombëtare shqiptare nga kisha shoviniste greke. Prandaj jo më kot kisha shoviniste greke, si pararoja e shovinizmit grekokaragjoz, na ka masakruar personalitete të shquara të kombit shqiptar nga radhët e ortodoksisë shqiptare, si Papa Kristo Negovani, Naum Veqil Harxhi, Koto Hoxhi, Anastas Kullurioti, Petro Nini Luarasi, Atë Stath Melani etj. Pikërisht kjo është arsyeja që Noli i madh e vlerësonte ortodoksinë shqiptare si një pasuri shpirtërore të mbarë kombit shqiptar. Prandaj edhe unë nuk mund të heshtë për çështjet e ortodoksisë shqiptare, e cila ka më shumë se njëzet vjet që ka rënë në duart e kishës shoviniste greke, të përfaqësuar prej Janullatosit dhe shpurës së tij servile dhe pa identitet kombëtar, mes së cilës vazhdon të vegjetojë edhe servili shembullor Pirro Prifti. Pirro Prifti le të vazhdojë të shpalosë servilizmin e tij para Janullatosit, kurse unë do të vazhdoj ta demaskoj pa mëshirë si sahanlëpirësin e tij të pakundshoq. Aq më tepër kur kam parasysh një thënie të artë të shkrimtarit të njohur rus Gavril Trojepolski (1905-1995):
“Nuk ka tipar më të pështirë sesa servilizmi”.

Sarandë,  qershor 2013

TROJET SHQIPTARE SHTRIHESHIN NGA PREVEZA NË TIVAR E DERI MBI NISH

Isuf B. Bajrami

“S’ka komb tjetër të jetë marrë nëpër këmbë kaq pamëshirshëm nga shtetet fqinjë” Bajroni
Një nga çështjet për të cilat nuk është folur e nuk po flitet është: Sa e ka dëmtuar copëtimi i 1913-ës edhe pjesën që ka mbetur gjëja e lirë brenda kufijve të shtetit ekzistues shqiptar? A është me të vërtetë e lirë kjo pjesë e kombit ? Nuk është fjala se duhet vetëm për t’i ditur këto gjëra, por për ta realizuar një lëvizje sa më të gjallë kombëtare. Duhet të buçasin të gjitha mjetet e informimit, duhet të botohen studime dhe libra, për t’i pohuar shkencërisht të vërtetat që na janë mohuar e po na mohohen aq padrejtësisht edhe sot. Problemi kryesor më i ngutshmi është që duhet ta dimë dhe t’i tregojmë me hollësi vetes dhe botës se sa e si janë tejdëmtuar Shqipëria dhe shqiptarët nga ndarjet dhe vendosjet e kufijve të dhunshëm mes neve. Zhgënjimi i madh ndaj fqinjëve, për tërë atë gjak që derdhën shqiptarët në altarin e lirisë së tyre, të bën të rikujtosh gjithnjë fjalët e Bajronit për Shqipërinë : “S’ka komb tjetër të jetë marrë nëpër këmbë kaq pamëshirshëm nga shtetet fqinjë” .(1.”Korrespondence de Lord Byronë”,Paris,1825).

Ku janë trojet autoktone të shqiptarëve? Cilat janë trojet e vërteta shqiptare? Autorë të ndryshëm dhe specialistë të gjeografisë kane shpjeguar me të dhënat e tyre për madhësinë e trojeve shqiptare. Sami Frashëri thoshte se: “Shqipëria ka një sipërfaqe prej 70.000 km2.(2. Sami Frashëri, ”Dheshkronja”, Bukuresht, 1886 ). Studiuesi francez L. Uelavitch thotë se: ’’Madhësia e sipërfaqes së Shqipërisë është 75.000 km2’’.(3. L. Uelavitch, ”L’Albania”, Paris, 1902).Studiuesi tjetër shqiptar T. Selenica na jep një “sipërfaqe të Shqipërisë prej 80.000 km2”.(4. T. Selenica,”Shqipëria në vitet 1927”, ”Nezioni geografiche sul Albania”, Roma, 1902, fq.5).



(Kufijtë e vërtetë etnik të Shqipërisë)

Brenda këtyre kufijve ndodhet Shqipëria, e cila shtrihet në jug - perëndim të siujdhesës Ballkanike, mbi brigjet detare të Adriatikut dhe të detit Jon, nga jugu në veri prej Prevezës e në Tivar,në lindje të Vrajës deri mbi Nish. (5. ”Kosova” (OSHAPK.), Tiranë nr.20,8 dhjetor1991,fq.1). Me luftërat Ballkanike dhe Konferencën e Londrës më 1913 i plotësuan ëndrrat e tyre shtetet fqinje, Greqia, Serbia dhe Mali i Zi dhe u vendos kufiri i sotëm që përmbledh më pak se gjysmën e Shqipërisë së vërtetë (6. Dr. Muhamet Pirraku, ”Ripushtim i jugosllav i Kosovës”,fq.7).

Shqipëria etnike para ardhjes së turqve në Ballkan zinte një sipërfaqe prej rreth 110.000 km2 (7. Dr. Muhamet Pirraku,”Kultura kombëtare Shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit”, Prishtinë 1979,fq.11-20,). Në periudhën e pavarësimit të shteteve të Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë, Turqia u ‘’fali’’ këtyre shteteve rreth 5.000 km2 të tokës Shqiptare.(8. ”Dielli”, nr.21/27,1979). Pas luftës së vitit 1876 - 1877 me Rusinë, Turqia i dhuroi në interes të popujve ortodoksë të Ballkanit rreth 25.500 km2 të tokave Shqiptare.(9.Mr.Kolë Krasniqi,”Roli i fesë në ruajtjen e identitetit dhe të harmonisë kombëtare te shqiptarët”,Vjenë 1996, fq. 56-58 ).

Në fund të shekullit XIX Toka e Shqipërisë etnike do të tkurrej në 80.000 km2 me 2.5 milion banorë (10. Ahmet Hamiti, ”Çështja shqiptare”, Koha, nr.14/1991, fq. 26), ndërsa Konferenca e Paqes që u mbajt në Versajë më 1919 - 1920 do të pranonte se tokat shqiptare në vitet 1912-1913 zinin një sipërfaqe prej 90.270 km2 me rreth 3 milion banorë. (11. Liman Rushiti, ”Stradanja albanskog Naroda na Kosovu “1912-1918, Zagreb 1991, fq. 24). Përkundër këtyre pohimeve kjo Konferencë lejoji vendimet e Traktatit “Paqës” të Londrës (1913) duke shkëputur nga trungu etnik shqiptar rreth 80.000 km2 që iu shpërndau shteteve fqinje, kështu që Shqipërisë i mbetën vetëm rreth 28.700 km2 (12. Dr. Muhamet Pirraku, ”Kultura kombëtare Shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit”, Prishtinë 1979, fq.6). Ndërsa sipas Vjetarit Shtetëror Statistikor të Shqipërisë sipërfaqja në km2 e Shtetit shqiptar është 28.748 km2. (13. Vjetari Statistikor i Shqipërisë,1991, fq.12 ).

RËNDËSIA POLITIKE E RINOVIMIT DHE EKO-KULTURA

FALMA FSHAZI

Mundësia të ndjek nga afër zgjedhjet në Francë më ndihmoi të vëzhgoja e analizoja në praktikë të majtën europiane dhe mendimin e majtë në tërësi. Nëse vërejmë nga afër tendencat në Francë, duket qartë se në mendimin e majtë po integrohen gjithnjë e më shumë linjat ambientaliste. Ndjesia e përkeqësimit të kushteve të jetesës, veçanërisht nga shfrytëzimi i pakujdesshëm i ambientit, bëri që shumë votues të reagojnë pozitivisht ndaj programeve politike me prioritete ekologjike. Shqetësimet ekologjike dhe rritja e ndjeshmërisë politike të shtetasve ndaj tyre ka vite që ka një grafik në rritje në Europë. Duke qenë se jemi në një stad të zhvillimit të shoqërisë, kur ambienti është i rrezikuar seriozisht dhe vazhdimisht, këto ndjeshmëri nuk do të pësojnë ulje, por rritje konstante. Përveç asaj reale, rëndësia politike e faktorit ambient sa vjen e bëhet më e madhe në këto vite që mund t’i quajmë post-ideologjike. Bëhet fjalë për periudha kur krahët ideologjikë klasikë, të djathtë e të majtë, kanë kuptime mjaft të ndryshme e shumë ndarje të mëparshme nuk vlejnë më. Në këtë aspekt do të ketë elementë të tjerë, që do të bëjnë diferencën mes grupimeve e krahëve politikë.Ndër këto elemente, ndërsa e djathta ka në dorë konsumimin, nacionalizmin, konservatorizmin, e majta ka ambientin, multikulturalizmin dhe rinovimin. Bëhet fjalë për një të djathtë që mbron industrializmin në emër të pasurimit të disave, duke theksuar hendeqet mes grupeve socialë, ekonomikë e kulturorë, duke i legjitimuar ato. Një të djathtë ku grupet me lidhje të pandryshuara në vite (tradicionale) janë gjithnjë në pushtet dhe përdorin të renë vetëm si kozmetikë për të maskuar të vjetrën. Nga ana tjetër kemi të bëjmë me një të majtë që është e hapur ndaj ndryshimit, të resë, nuk sakrifikon ambientin në emër të industrializimit dhe ruan balancat mes grupeve.Këto dallime janë dhe po bëhen çdo ditë e më shumë ndarja sa teorike aq dhe praktike mes së majtës dhe së djathtës në përgjithësi. Nga ana tjetër, nëse gjithë elementët e lartpërmendur të majtë do të bashkoheshin në një koncept me efekte konkrete praktike, ai do të ishte eko-kultura. Bëhet fjalë për një teori e praktikë që shërben në afrimin e të ndryshmeve, në bashkëjetesën e tyre, në bashkëpunimin që nuk lejon të dizavantazhohet apo subordinohet shtetasi dhe të preket ambienti i tij në favor të kujtdo individi apo grupi që mendon se ka lindur me apo ka fituar të drejtat mbi të tjerët.
Ajo tregon një kulturë që është e frymëzuar nga natyra, duke përfshirë shumë të ndryshme të gjitha në harmoni me njëra-tjetrën. Harmoni e cila nënvizon tre fjalë kyçe; respekt, detaj, përgjegjësi.Respekti për çdo gjë e për të gjithë. Kujdesi për detajet dhe bindja që çdo gjë ka vlerë, prandaj duhet të ruhet. Përgjegjësia që lind nga ndërgjegjësimi se çdo veprim/aksion ka konsekuenca në vazhdimësi e për të gjithë. Një kulturë në të cilën kujdesi ndaj ambientit zë një vend kryesor. Ambienti vendoset si kriter i zhvillimit të vendit dhe nuk mendohet një vend i zhvilluar pa një ambient të mbrojtur.Eko-kultura promovon idenë që ka vend për të gjithë e pa bashkëpunimin e të gjithëve nuk mund të ndërtohet mirëqenia e vazhdueshme. Për ta promovuar këtë mentalitet duhet një bashkëpunim sa në arsim, sa në drejtim lokal, sa një angazhim qendror. Eko-kultura është koncepti i një botë në kushte krejt të reja, si rrjedhim i gjeneratave të reja. Ndërkohë që është një koncept që i përket së majtës së reformuar. E majta shqiptare, pavarësisht nga si u sulmua, adoptoi një linjë mendimi, të së majtës së re.Kjo linjë nuk doli plotësisht e qartë. Vetë PS duhej të insistonte në shpjegimin e saj. Ndoshta duhej të trajnoheshin shkurtimisht në lidhje me këtë linjë mendimi vetë njerëzit, që u përfshinë në fushatën e PS kudo në qendër apo rrethe. Gjithsesi, “përtej së majtës dhe së djathtës” që kur u hodh si ide nga Giddens, bënte fjalë për një të majtë që ecte përtej komplekseve të klasave, përtej shkëputjes nga pjesët e mëdha të popullsisë, përtej gjuhës katastrofale apo revolucionare. Një e majtë që nuk kishte kompleks biznesin apo biznesmenët, por i sillte ato në platforma sociale.Ajo çfarë nuk doli qartë në Shqipëri qe fakti se “përtej së majtës dhe së djathtës” është një ide e iniciativë e majtë. Është e vërtetë që në vendin e lindjes së saj, këto ide u aplikuan edhe nga të djathtët. Gjithsesi, bëhej fjalë për një tentativë për të nxjerrë të djathtën nga ndrydhja konservatore dhe krijimi i diferencave fatale mes grupeve socio-ekonomike e kulturore. Ishte një tentativë për të sjellë të djathtën tek e majta, e cila qe reformuar, duke qenë më realiste, si rrjedhim duke u kthyer më pranë shtetasit të përditshëm. Në këtë kuptim me “përtej së majtës dhe së djathtës”, qe e majta në tërësi ajo që tregoi të kishte kuptuar se çdo ditë e më shumë po krijoheshin grupe socio-kulturore-ekonomike të papajtueshme me njëra- tjetrën. Dhe, se kjo papajtueshmëri do të frenonte zhvillimin e shoqërive.Për t’i dalë para kësaj, e majta vjen me ide edhe më të reja siç është eko-kultura. Prioritetet e eko-kulturës nuk bazohen në elemente propagande ambientaliste, që në disa raste përdoren të krijojnë gjendje katastrofale që nuk ekzistojnë. Bëhet fjalë për faktorë që janë sa globalë, aq dhe lokalë. Bëhet fjalë për të menduar mirëqenien si të pandashme me ambientin që na rrethon dhe për të menduar ambientin si një frymëzim për harmoni sociale, ekonomike e kulturore. Në këtë linjë, një nga aspektet praktikë më të rëndësishëm të eko-kulturës është decentralizimi dhe menaxhimi lokal i lokaliteteve. Mbështet idenë e ndërtimit të strategjive lokale të zhvillimit. Vendosen prioritet e çdo lokaliteti dhe në kuadrin e strategjisë të zhvillimit lokal mbështeten sipërmarrjet lokale.Kjo platformë angazhon shtetasin lokal në ruajtjen e ambientit të vet dhe parandalon dëmtimin e tij për interesa super grupesh lokale dhe qendrore. Kështu zhvillohen prodhimet lokale, kulturat lokale, punësimi lokal dhe hapet rruga drejt pjesëmarrjes më të gjerë të shtetasve lokalë në qeverisjen e vetë vendit të tyre. Shteti bëhet rregullator dhe garantues i këtij sistemi, duke dhënë mbështetjet e nevojshme për të gjithë lokalitetet. Për më tepër është qendra ajo që i krijon hapësira ndërrajonale e ndërkombëtare prodhimeve e iniciativave lokale. Adoptimi i elementëve e ideve të tilla do ta sillte sa teorikisht, aq dhe praktikisht më afër të majtën shqiptare me atë europiane. Për më tepër do ta bënte atë të ecte në një hap me të.Natyrshëm, sot, e majta shqiptare është në një periudhë të vështirë, sepse në ambientin politik shqiptar nuk është krijuar akoma mundësia e debatimit mbi ide e strategji zhvillimi. Ky anormalitet i ambientit politik, nuk ka aq lidhje me të majtën, sa me një pushtet që në fakt është shumë larg së qenit europian, për të nënkuptuar demokratik, konstruktiv e i përgjegjshëm. Në qorrsokakun që ky pushtet ka futur veten, po edhe gjithë vendin, duke detyruar rezistencën qytetare nuk ka se si të dalë i fituar, ndërsa bën llogaritë e super grupeve. Opinioni ka nevojë të hedhë pas krahëve këtë makth, i cili, siç po tregon me sjelljet e veta qeveria, nuk do të mbarojë derisa ajo të ndryshojë qëndrim ose derisa të ndryshohet krejtësisht. Në fund të fundit, ç’opsion tjetër i ka lënë vetvetes! Vetë opinioni shqiptar, çdo ditë e më shumë, do të insistojë të dalë nga anormaliteti politik dhe si do që të bëhet dalja, do të kërkohet rinovimi i diskursit, sjellja e ideve të reja dhe qëndrimeve që nuk kanë lidhje me shkëmbime batutash fyese apo përralla mbi jetë personale, mbi të cilat ka stërprovuar specializimin e vet pushteti aktual. Në këtë moment do të jetë e favorizuar e majta, për aq sa do të tregojë se përpos rezistencës ka dhe forcë krijuese, rinovuese, ka gjithnjë prurje të reja, di të çojë përpara mendimet e veta dhe është në një hap me shqetësimet e shtetasve dhe zhvillimin e vendit në një kontekst europian të vërtetë ndryshe nga ai demagogjik i pushtetit të sotëm.

Lëvizja letrare dhe botimet shkencore

Fundi i viteve 60 shënojnë një etapë me rëndësi në përparimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, që u pasqyrua edhe në zhvillimin e letërsisë shqipe.
Një veprimtari të madhe në këtë fushë zhvilloi Kostandin Kristoforidhi. Duke hyrë në shërbim të një organizate protestante angleze, të Shoqërisë Biblike, e cila botonte përkthime të ungjillit në gjuhë të ndryshme të botës për përhapjen e besimit fetar, Kostandin Kristoforidhi kishte shpresë që të vinte në jetë planet e tij për zhvillimin e letërsisë në gjuhën shqipe me fondet e kësaj Shoqërie. Dhe me të vërtetë, në vitet 1864-1872, me ndihmën e Shoqërisë Biblike, ai mundi të botonte mbi 10 vëllime, ndërmjet të cilave ishin disa përkthime të rëndësishme fetare, si “Dhjata e re” etj.
Por Kostandin Kristoforidhi nuk mendonte ta kufizonte veprimtarinë e vet vetëm në botime fetare. Në këtë kohë ai vijoi punën për hartimin e një fjalori themelor të gjuhës shqipe dhe përgatiti një varg botimesh popullore, si dhe një revistë kulturore. Nga këto ai mundi të botonte më 1867 “Abetaren e gjuhës shqipe” toskërisht e gegërisht. Ndonëse planet e tij për mungesë përkrahjeje nuk mundën të arriheshin veçse pjesërisht, veprimtaria e Kostandin Kristoforidhit në këto vite pati rëndësi të madhe. Përkthimet e shkrimeve fetare të Kostandin Kristoforidhit u bënë objektivisht një mjet lufte kundër propagandës shkombëtarizuese të kishës greke; ato shënonin një hap të ri drejt krijimit të një kishe ortodokse shqiptare dhe rrëzonin pretendimet e “panhelenistëve” që thoshin se gjuha shqipe ishte një gjuhë e varfër dhe nuk mund të shërbente si gjuhë kulture. Me përkthimet e tij Kostandin Kristoforidhi bëri gjithashtu një punë të madhe për pasurimin e gjuhës së shkruar me një varg termash dhe shprehjesh të nxjerra nga gjuha e popullit. Për më tepër, me shkrimet e tij ai ndihmoi për afrimin e dy dialekteve kryesore të shqipes, të gegërishtes dhe të toskërishtes, duke marrë si bazë për përkthimet e tij gegërisht autorët e vjetër të Shqipërisë së Veriut, që ishin shumë afër toskërishtes.
Në këto vite letërsia shqiptare filloi të merrte përmbajtje të re më të përparuar, lidhur me detyrat e reja që shtronte koha dhe gjendja e vendit. Kështu, krahas shkrimeve me karakter fetar e didaktik që kishin mbizotëruar deri tani, filloi të trajtohej tema patriotike. Në këto krijime rilindësit u bënin thirrje bashkatdhetarëve për të luftuar sundimin e huaj, për ta vënë çështjen kombëtare përmbi fetë, për të zhvilluar e për të lëvruar gjuhën e kulturën kombëtare. Një rol të rëndësishëm si aktivist i letërsisë artistike shqipe dhe i lëvizjes kombëtare në përgjithësi filloi të luante në këto vite Thimi Mitkoja nga Korça. I mërguar në Egjipt, ai zhvilloi një veprimtari të madhe e të frytshme për mbledhjen e folklorit shqiptar.
Në të njëjtën kohë filloi të shkruante vjersha Spiro Risto Dineja nga Vithkuqi i Korçës (1846-1922), që përshkoheshin nga fryma atdhetare. Shovinistëve grekë Spiro Dineja nuk ua kurseu qortimet për armiqësinë që tregonin kundrejt shqiptarëve, si p.sh. për vrasjen e pabesë të Naum Veqilharxhit.
Dashuria për atdheun gjeti një shprehje të zjarrtë dhe artistikisht të lartë në vjershat e Preng Doçit (1846-1917), siç dëshmojnë ndër të tjera vargjet: “Shqyptarë trima, zgjedhën lshoni, / kputni prangat e luftoni!”
Fryma patriotike përfshiu edhe të tjerë poetë klerikë katolikë të veriut si Pjetër Zarishin (1806-1866), Ndue Bytyçin (1847-1917), Leonard de Martinon (1830-1923) etj.
Në këtë lëvizje morën pjesë edhe intelektualë arbëreshë, duke dhënë një ndihmë të çmuar në dobi të çështjes kombëtare. Besnikë ndaj traditave demokratike, që ishin shfaqur edhe me pjesëmarrjen masive të arbëreshëve në Revolucionin e vitit 1848 edhe në lëvizjen për çlirimin e Italisë në vitet 1859-1861, një plejadë intelektualësh arbëreshë, midis të cilëve shquheshin Jeronim de Rada, Dhimitër Kamarda, Vinçenc Dorsa, Zef Serembe etj., iu dhanë me mish e me shpirt mbledhjes dhe studimit të thesareve të gjuhës e të kulturës së popullit shqiptar.
Një rol veçanërisht të rëndësishëm në këtë drejtim vijonte të luante Jeronim de Rada (1814-1903) me punën e tij si poet i shquar, studiues i palodhur dhe propagandist i flaktë i çështjes së çlirimit të popullit shqiptar. Me veprat e tij shkencore, si “Vjetërsi e kombit shqiptar”, me poemat epike madhore, si “Skënderbeu i pafanë”, të botuara në vitet 60 e në fillim të viteve 70, De Rada u bë një figurë e madhe e kulturës shqiptare, e njohur jo vetëm në kolonitë arbëreshe e në Shqipëri, por edhe në botën letrare e kulturore evropiane. Veprimtarët e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare e nderonin De Radën si një udhëheqës të shquar të luftës së tyre. Veprat e tij i çmuan edhe figurat e mëdha të letërsisë evropiane të kohës, si A. de Lamartinë, F. Mistral; ato u përkthyen në një varg gjuhësh të huaja.
Në vitin 1866 u botuan dy përmbledhje të rëndësishme të folklorit arbëresh-shqiptar, njëra “Rapsodi e një poemi shqiptar” prej De Radës dhe tjetra prej filologut të shquar Dhimitër Kamarda (1821-1882) nga Hora e Arbëreshve pranë Palermos, si “Shtojcë” e veprës “Sprovë e gramatologjisë krahasuese mbi gjuhën shqipe”. Nëpërmjet pasurisë së madhe artistike që paraqiste folklori, të dy studiuesit arbëreshë u përpoqën me sukses të tërhiqnin vëmendjen e opinionit publik botëror mbi popullin shqiptar dhe lashtësinë e tij, si dhe mbi të drejtën e tij për t’u njohur si komb më vete. Nga viti 1865 filloi të bashkëpunonte me studiuesit arbëreshë edhe Dora d’Istria (Elena Gjika). Ajo zhvilloi një veprimtari të gjallë publicistike veçanërisht mbi tema lindore, midis tyre edhe shqiptare, që e bënë më shumë të njohur dhe shërbyen njëkohësisht për ta popullarizuar çështjen shqiptare në opinionin publik botëror.
Duke marrë shkas nga libri i De Radës, Dora d’Istria botoi po atë vit (më 1865) në gjuhën frënge një studim me titull “Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore”. Në të autorja vinte në dukje se këngët popullore historike shqiptare, e në mënyrë të veçantë rapsoditë e botuara nga De Rada që kishin si figurë kryesore Skënderbeun, flisnin jo vetëm për aftësitë krijuese artistike të një populli me kulturë të lashtë, por përbënin edhe një dokument historik, i cili dëshmonte për dashurinë për liri e pavarësi që kishte ruajtur populli shqiptar gjatë shekujve, me gjithë kushtet e vështira të pushtimit të huaj. “Ka ardhur koha, – i shkruante ajo De Radës, – që historia jonë të dalë gjithashtu nga varri ku e kanë groposur kaq e kaq farisej”. Duke u mbështetur në të dhënat e historisë, në këtë vepër dhe në vepra të mëvonshme, Dora d’Istria vinte në dukje se shqiptarët kishin të drejtë, me rastin e një risistemimi të ardhshëm politik të Evropës Juglindore, të fitonin lirinë e tyre dhe mundësinë për përparim në kuadrin e shtetit të tyre të pavarur.
Grupi i patriotëve arbëreshë u vu në lidhje me atdhetarë shqiptarë në Shqipëri dhe në kolonitë, si p.sh. me Zef Jubanin në Shkodër, Thimi Mitkon në Egjipt etj., të cilët u dhanë zemër për të vijuar veprimtarinë politike e letrare për të mirën e çështjes shqiptare. Duke u nisur nga parimi i shprehur nga Dora d’Istria, se “pa rilindje letrare nuk ka ringjallje politike”, grupi arbëresh përpiqej të themelonte një shoqëri letrare mbarëshqiptare, që do të botonte një gazetë me emrin “Flamuri i Skënderbeut”, një fjalor dhe një gramatikë të gjuhës shqipe.
Grupi arbëresh zhvilloi një veprimtari të rëndësishme për të bërë të njohur çështjen shqiptare në opinionin publik botëror dhe për të krijuar lidhje me lëvizjen atdhetare në Shqipëri. Dëshmi e këtij bashkëpunimi u bë libri me titull “Dora d’Istrias – shqiptarët”, një përmbledhje vjershash botuar nga Dhimitër Kamarda më 1870, për të cilën kishin bashkëpunuar autorë shqiptarë dhe arbëreshë të kolonive të Italisë e të Greqisë si Zef Jubani, Thimi Mitkoja, I. Pema, Preng Doçi, Jeronim de Rada, Anton Santori, Zef Serembja etj. Përtej qëllimit kryesor, për t’i shprehur filoshqiptares së shquar mirënjohjen për ndihmën që i jepte çështjes shqiptare, libri u bë një manifest i parë, i përbashkët i lëvizjes letrare kombëtare që po rritej në këto vite.

Shtresimet e identitetit Kulturor Kombetar Shqiptar: Cka me tutje?

 Nga Prof.dr.Milazim Krasniqi

Identitetet e popujve, pavaresisht se a definohen si vetepercaktime, si diferencime nga te tjeret, ose si diferencime qe u behen nga te tjeret, ne fakt jane te dhena, te lindura. Deshmia me e sakte per kete eshte shpallja e Krijuesit:

“O ju njerez, vertet Ne ju krijuam prej nje mashkulli dhe nje femre, ju beme popuj e fise qe te njiheni ndermjet vete…( El-Huxhurat:13).

eshte e qarte se identiteti fillestar ademit i dhene ne fill te krijimit te njerezimit, eshte shumezuar ne identitete te shumta etnike, gjuhesore e racore, me qellim qe ato ta pasurojne njohjen e njeriut, ta bejne me te begatshme jeten njerezore, e kurrsesi ne fare funksioni te konfliktualitetit a te unifikimeve e asimilimeve te dhunshme.
Ndersa identitetet e dhena prej Krijuesit, te popujt e ndryshem kane arritur ose arrijne te theksohen e te funksionalizohen me shume a me pak, ne faza te ndryshme te proceseve historike, sociale e kulturore. Shkalla e theksimit e te funksionalizimit te ketyre identiteteve, duke qene e ndryshme dhe e ndryshueshme nga rasti ne rast, e rrjedhimisht duke iu nenshtruar nje procesi te panderprere te levizjeve e te transformimeve, nuk e konteston ne asnje moment faktin e mesiperme se jane te dhena, te koduara ne vete njerezimin.

Zhdukja e popujve- per shkak te mizorive dhe degjerimeve morale

Meqe gjate ekzistences se njerezimit ka pasur shmangie te jashtezakonshme nga identiteti themelor i njeriut si krijese me mision te veçante ne Toke, pra edhe nga procesi i njohjes dhe i bashkepunimit te ndersjelle, ku do te respektoheshin dallimet e dhena ndermjet popujve e fiseve, kane ndodhur edhe raste te zhdukjes se popujve nga faqja e dheut dhe zevendesimi i tyre me te tjere. Per zhdukje te popujve te ndryshem ka edhe lende dokumentare, veçmas ne periudhat e vona te historise se njerezimit. Ketu do te sjellim vetem ndonje shembull, sa per ilustrim. Fjala vjen, inket jane nje nga shembujt. Inket ishin nje fis, i cili ne shekulin XV arriti te shnderrohej ne popull dominues ne Ande, aq sa shteti i tyre shtrihej ne nje kohe nga jugu i Ekuadorit e deri ne veri te Kilit, duke perfshire edhe Perune e Bolivine. Por, ky popull i fuqishem kishte nje kult te tmerrshem: flijimin e njerezve ne dite festash, sipas disa ritualeve makabre. Dhe u be si u be, inket u zhduken si popull, ne vorbullat e pushtimeve spanjolle qe pasuan.

Nje popull tjeter qe pati shkaktuar termet ne levizjet demografike e politike ne Europe e ne Azi, ishin avaret. Avaret kishin prejardhje mongole, dhe jetonin ne nje territor te gjere, qe nga Bajkali e deri ne Kinen Veriore. Pastaj u shperngulen dhe ia mesyen Europes, ku mposhten bullgaret, hunet dhe fiset sllave e madje rrezikuan edhe Bizantin. Por, pas atyre valeve te shpenguljeve e te ekspeditave pushtuese, pasoi renia dhe madje zhdukja e tyre. Edhe avaret kane mbetur ne kujtesen historike per prirjen e tyre qe te benin mizori dhe pabesi te pashembullta, gje qe eshte me domethenie te madhe ne kontekst te epilogut te tyre.

Keto jane raste te historise me te re, ndersa per zhdukje popujsh na ka dhene deshmi edhe Kur’ani, ku permendet zhdukja e popullit te Adit e Themudit, per shkak te degjenerimeve qe linden ne mesin e tyre.

Ka edhe raste kur ndonje popull ose disa popuj, nuk jane perfshire nga zhdukja e plote, por jane perfshire nga tjetersimi i identitetit te tyre etnik. Rasti me i afert per ne mund te jete ai i popullit bullgar. Bullgaret kishin prejardhje turko-tatare. Ky popull arriti te beje disa pushtime, po duke qene me i paket ne numer, hyri ne nje proces asimilimi dhe u transformua ne popull sllave.

Nje realitet tjeter jetesor e historik eshte ai i fateve te popujve qe as jane zhdukur plotesisht, as jane asimiluar plotesisht, por qe historia e tyre eshte e mbuluar nga amnezione te medha ne periudha te gjata historike, ashtu qe per fazat e hershme te jetes se tyre, nuk kane kujtese historike, ose e kane te mjegullt, te ngaterruar me mite e me legjendat e prodhuara sipas klisheve ideologjike te koheve me te reja. Nje rast drastik nga pikepamja logjike, eshte ai i popullit sllavomaqedonas.

Gjithe bota e di se ky popull me identiteti te formesuar pas Luftes se Dyte Boterore, ka prejardhje sllave dhe do te kete ardhur me valet e invadimeve sllave ne Gadishullin Ilirik ne shekujt VII e kendej. Mirepo, ne librat e historise dhe ne gjithe propaganden kombetare, sllavomaqedonasit kane ngritur pretendimin se jane pasardhes direkt te maqedonasve antike. Keshtu, nje ideologji e re kombetare, ne kete rast sllavomaqedonase, eshte ndertuar mbi falsifikime drastike te fakteve historike dhe manifeston kokefortesi iracionale ne mbrojtje te nje idnetiteti nacional te rrejshem, vetem e vetem qe te justifikohet me ane te tij hegjemonia mbi nje popull tjeter brenda te njejtit shtet.

Lehtesia e konvertimit te sotem te shqiptareve ka burim te hershem

Sa u perket shqiptareve, tashme eshte nje standard te thuhet se populli shqiptar eshte njeri nga popujt me te vjeter te Gadishullit Ilirik dhe te Europes dhe kjo eshte normuar edhe ne librat e historise. Dhe eshte e padyshimte qe populli shqiptar ka nje identitet te vetin ne aspektin e gjuhes, te territorialitetit dhe te etnopsikologjise, marre ne kuptim te gjere. Por, duke qene nje popull i lashte, pa dyshim ka edhe veshtiresi te medha per dokumentimin me fakte konkrete materiale te periudhave te hershme te ekzistences se vet. Qe nga deshmite e Herodotit 1 per alfabetin e pellazgeve, te cilin e huazuan helenet e deri te deshmite e Brokardit 2 per alfabetin latin ne librat shqipe, jane fragmente deshmish te palidhura, te terthorta e te cilat nuk arrijne ta krijojne nje pamje te plote te ekzistences dhe te transformimeve pellazgo-iliro-shqiptare.

Sot, kur shihet ne menyre retroaktive ajo histori e shqiptareve, megjithese ende e paplote, mund te hetohen disa shtresime te identitetit kulturor e kombetar shqiptar, qe kane ardhur si rezultat i fateve dramatike, te perpjekjeve per mbijetese e per zhvillim brenda nje identiteti kulturor e kombetar te veçante, ne statusin e te qenit popull i pushtuar gjate dy mijevjeçareve.

Rrjedhimisht, shumica e fakteve te ditura deshmojne se shtresimet e identitetit kulturor e kombetar shqiptar, me shume jane pasoja te gjendjeve te pushtimeve te gjata se sa te zhvillimit normal. Kjo do te thote se shume here eshte fjala per imponime te vlerave nga jashte, me shume me dhune e me pak si rezultat i nje procesi normal kontaktesh ndermjet popujsh e kulturash qe formesohen ne vijimesi te ekzisteces e te zhvillimit historik. Rrjedhimisht, ato shtresime identitetesh, ne shume raste jane te paharmonizuara njera me tjetren, madje edhe te konfrontuara, ashtu sikunder ka qene edhe gjeneza e tyre. Ndoshta ne kete kontekst edhe eshte rasti te mendohet per nje çast per ate lehtesi me te cilen shqiptari i dikurshem po edhe ky i sotmi eshte kovertuar e konverohet ne identitete te tjera gjuhesore, fetare, kulturore e kombetare, si bizantine, sllave, turq, arabe, greke, italiane e madje edhe ne ashkali e ne ruse, ku keto entitetet e fundit jane edhe si raste te shemtuara te kesaj prirjeje ne ditet tona ne Kosove, e qe arsyetohen me ndonje lehtesim ose perfitim administrativ e material ne shtetet te tjera. Duket se ne rastet e sotme te konvertimeve te tilla, kaq te panatyrshme, aktivizohet ndonje shtrese e atyre identiteteve te dikurshme, te lekundura ne themele, (shtresat pellazge/ ilire, romane, bizantine, ose atyre te konfrontuara( kastriotik/otoman, nacionalist/komunist), gje qe e ben konvertimin me te perballueshem ne ndergjegjen e bartesve te ketyre dukurive. Sa na eshte e njohur, ne kete kohe nuk ka raste te tjera ne Europe, qe nje komb te manifestoje prirje te konvertimit te lehte te identitetit administrativ si shqiptaret. Probleme te medha ne periudhen e tranzicionit postkomunist kane pasur edhe kombet e tjera ballkanike( kroatet, boshjaket, sllavomaqedonasit, serbet, bullgaret, rumunet), po edhe kombet e tjera qe kane jetuar ne orbiten sovjetike, dhe ende kalojne neper nje proces te rende çmoralizimi te shoqerive te tyre. Bie fjala, kontigjentet e prostitutave nga Moldavia, Ukraina, Bullgaria e Rusia, jane tabloja tragjike e atij çmoralizimi dhe degradimi. Por, prirje te theksuar per konvertim te idnetitetit kombetar nuk kane manifestuar. Perkundrazi, shumica e ketyre kombeve, ne kete periudhe jane shquar per modifikimin e doktrinave tradicionale nacionaliste dhe funksionalizmin e tyre ne realitetet e reja gjeopolitike. Ketij sindromi nuk i kane shpetuar as dy kombet ballkanike me identitetet me te brishta kombetare, boshnjaket dhe sllavomaqedonasit. Ndersa, shqiptaret kane adoptuar si orientime dominuese ideologjite kozmopolite, te cilat edhe konvertimin e bejne moralisht me te justifikueshem.

Asnje shqiptar i sotem nuk krenohet se ka tradite ilirie

Sot ne identitetin kulturor dhe kombetar te shqiptareve, si njefare vetepercaktimi ne nivele te definimit te prejardhjes, eshte e injektuar nje doze e identitetit antik ilir. Kjo shtrese identiteti antik me shume eshte marre si mitologji, e me pak si argument historik, per shkak se historia ilire shfaqet e fragmentuar, e fshire ne kapitujt e saj kryesore. Ne nivelin e kultures materiale, vertet kane mbetur trashegimi objekte te shumta arkeologjike, me te cilat arkeologet bejne perpjekje te rikonstruktojne periudha dhe ngjarje te ndryshme. Fatkeqesisht, ende nuk eshte gjetur askund se paku nje fjali e shkruar ilirisht, e cila do te ishte njefare çelesi per lidhjet ndermjet ilirishtes antike e shqipes. Argumenti me i forte qe perdoret per argumentimin e lidhjeve gjuhesore te ilirishtes me shqipen, jane toponimet e disa qyteteve si Skupi, Skodra, Naisus, te cilat edhe pse jane ndryshuar ne ndonje element tingullor, prape kane ruajtur natyren me rastin e transformimit nga ilirishtja ne shqipe.3

Por, fragmente e argumenteve te gjetura, nuk e mposhtin faktin se shtresa e identitetit antik ilir te shqiptaret e sotem, eshte ne shume vende e mbuluar nga harresa.

Ajo qe eshte edhe me e dukshme, kjo shtrese e identitetit eshte pasive, dhe funksionon kryesisht ne tematikat letrare dhe ne debatet historike. Pra, kjo shtrese e identitetit nuk tregon sot fuqi qe te regjenerohet, nuk prodhon energji ne kontekstin e vetepercaktimit tone kulturor e kombetar. Fjala vjen, asnje ngjarje e Ilirise antike, qofte kulturore, qofte historike, nuk shenohet sot nga shqiptaret, me çka do te mbahej e gjalle tradita. Poashtu, asnje figure historike ilire nuk ka gjetur identifikim ne politike. Shqiptareve te sotem as qe u shkon ndermend ta aktivizojne modelin e ekspeditave pushtuese te Pirros, veçse e kane teme me te shpeshte humbjen e lufterave te Teutes, humbjen fatale te mbretit Gent, humbjen e Batos se desidiateve, tradhtine e Demeter Farit, tradhtine e Batos se breukeve, etj. eshte e qarte se keto kane nje perseritshmeri te habitshme ne historine e re te shqiptareve, por kjo eshte nje tradite negative dhe si e atille nuk ka fuqi te participoje me aktivisht ne identitetin shqiptar.

Mbetet qe pika kulmore e afirmimit te kesaj shtrese te identitetit antik ilir eshte arritur me perdorimin si argument politik te identitetit ilir, bile me shume te atij pellazg, nga ideologet e Rilindjes Kombetare Shqiptare, te cilet ne memorandumet qe u dergonin Fuqive te Medha, dhe ne studimet historike, argumentonin lashtesine pellazge e ilire te shqiptareve.4

Ne letersi dhe ne pikture ende sot perdoret si tematike mitologjia ilire, dhe thermiat e njohura te historise se saj.5 Por, ky tematizim megjithate ka mbetur shume i kufizuar dhe nuk ka prodhon ndonje element te fuqishem te identitetit kulturor. Asnje shqiptar i sotem nuk krenohet se ka tradite ilire.

Bile, sot kur kombi shqiptar eshte kombi me i varfer i kontinentit, ka raste kur permendja e te qenit populli me i vjeter i gadishullit e i kontinentit, tingellon si alibi e rreme per gjendjen e tashme. Regjinal Hiberti e ka goditur sakte kete gjendje kur ka thene se “ shqiptaret jane nje nga popujt me te vjeter te Europes, por vendi i tyre eshte nje nga shtetet me te reja te Europes. Te jesh kaq i vjeter dhe njekohesisht kaq i ri, eshte njefare fati i keq”.6

Kur te plotesohet tabloja e dhene nga Hiberti, me faktin se me shume se gjysma e kombit shqiptar as qe eshte perfshire brenda shtetit shqiptar qe eshte nderkombetarisht i njohur, veçse ka mbetur nen sundime e administrime te huaja, (Çameria, Kosova, Lugina e Presheves, Maqedonia, Kraja e Ulqini), eshte e qarte se sa ters eshte ky fat dhe sa pak ze vend ne realitetin e hidhur, argumentimi me identiteti antik ilir a pellazg.

Zhdukja fizike ne periudhen e sundimit serb

Amnezioni ilir apo alban/shqiptar ka qene edhe me i rende ne periudhen e gjate te pushtimeve bizantine, e cila pasoi pacifikimin ilir te arritur ne permasa te medha nga Perandoria Romake. Po ai Reginald Hibert qe cituam me heret, thote per Shqiperine se “Lidhja e gjate me Kostandinopojen nuk e la te krijonte identitet politik”.7 Por, nuk eshte se mbeti vetem pa identitet politik po ne ate periudhe shqiptaret mbeten edhe pa identitet kulturor. E tera qe vjen si trashegimi kulturore dhe qyteteruese nga ajo periudhe, veç shqiponjes me dy krere ne flamurin kombetar, vjen ne forme emrash te disa perandoreve bizantine me origjine ilire, prej themeluesit te Kostandinopojes, Kostandinit te Madh e deri te Justiniani. Por, nje prejardhje etnike nuk eshte e mjaftueshme, per t’i bere keto figura elemente te identitetit shqiptar 8. Dhe ne pergjithesi, qyteterimi bizantin, me luftera te pergjakshme per pushtet, nga me mizoret qe mund te imagjinohen, me luftera te egra sektare ndermjet arianizmit e monofizizmit, me psikozat e mitingjeve dhe te hipodromeve, ku ekspozoheshin gjymtyret e te masakruarve 9, per shqiptaret me formim ne shtratin e qyteterimit perendimor dhe per ata te besimit islam, nuk paraqet nje moster qe motivon te ndiqet. Si per kumt, bash ata qe u shpallen trashegimtare te qyteterimit bizantin, ruset, serbet dhe greket, jane armiqte historike te shqiptareve dhe kryesit e mizorive me te llahtarshme kunder shqiptareve. Egersia serbe, e shartuar mbi mizorite bizantine, ka bere gjenocid mbi shqiptaret ne shekujt XI- XIV, aq sa e ka sjelle para zhdukjes fizike popullin shqiptar. Kjo eshte periudha e sllavizimit me dhune te shqiptareve dhe te toponimeve ne hapesirat shqiptare, e qe edhe sot nuk jane çrrenjosur plotesisht. Noam Malkolm konstaton se “Duke marre para sysh mbisundimin e serbeve ortodokse, si edhe te gjuihes serbe ne Kosoven mesjetare, ka arsye te mendohet se rrjedhas e eprgjithshme e asimilimit ka qene ne favorin e serbeve, me dias adallime te vogla. Konkluzioni kryesor duhet te jete se, a marre para sysh se ne ç’shkalle ka qene asimilimi, ai ehstye bere: shume veta te cilet iu nenshtruan ketij procesi, duhet te kene lene gjuhen e tyre shqipe dhe jane bere serbe”. 10

Kjo eshte periudha kur edhe kishat bizantine uzurpohen nga kisha serbe dhe shpallet trashegimia dhe pronesia ekskluzivisht serbe mbi to, edhe pse shumica e shqiptareve te Kosoves se sotme dhe te viseve lindore shqiptare, aderonin ne fene ortodokse Kjo eshte periudha kur aplikohet “Zakonik cara Dushana” sipas te cilit shqiptaret gjymtoheshin, ne rast se nuk e pranonin ortodoksine serbe: “Neqoftese ndonje heretik kapet duke jetuar nder te krishteret, le te demkoset ne fytyre dhe le te debohet”. 11

Pra, ne keto periudha te gjata te pushtimeve bizantine e serbe, as qe mund te behet fjale per zhvillimin e identitetit shqiptar, po vetem per nje proces te zhdukjes fizike dhe kulturore te shqiptareve perkatesisht te mbijeteses kritike. Dihet se ne periudhen para Betejes se Kosoves te vitit 1389, pjesen me te madhe te Kosoves e sundonte Vuk Brankoviqi, ndersa pjesen lindore te saj, me minierat e njohura te Novoberdes, i sundonte Llazar Hrebelanoviqi.12 eshte shqetesues fatki qe tere ky realitet i gjendjes se pushtimit te Kosoves dhe te viseve te tjera shqiptare nga serbet, dhe rpocesi i zhdukjes se tyre fizike nga serbet, para ardhjes se osmaneve, margjinalizohet ose edhe fshehet nga historiografia shqiptare

Sami Frasheri - simbol i identitetit te dyfishte

Proces i zhdukjes fizike te shqiptareve nga ana e Perandorise serbe dhe i asimilimit kulturor nga Perandoria e Bizantit, u ngadalesua dhe me tutje pothuajse u nderpre, pas fitores se Perandorise Osmane kunder serbeve dhe me tutje kunder Perandorise Bizantine.

Zevendesimi i pushtuesve te eger, serbe e bizantine, te cilet kishin per qellim shfarosjen fizike te shqiptareve dhe fshirjen e gjurmeve te tyre kulturore, me nje pushtues te bute, i cili sillte edhe mesazhin hyjnor te Islamit, ishte fillimi i nje fati te ri historik, kur fillon e krijohet nje shtrese e re e identitetit kulturor e kombetar te shqiptareve. Prej kesaj kohe ka nje profilizim te ri, me tutje edhe nje qendrueshmeri identiteti kombetar shqiptar.

Sot, mund te flitet per nje shtrese te identitetit shqiptare nga periudha otomane. Kolosi i dijes, Sami Frasheri, eshte ne te njeten kohe refermator i kultures turke dhe ideolog i çeshtjes shqiptare. Ai eshte ne te njeten kohe shkrimtar turk dhe shkrimtar shqiptar. Sami Frasheri eshte simbol i nje simbioze kulturore turko-shqiptare, te bazuar ne shtratin e qyteterimit islam.

Kjo tradite peseshekullore, ka mbetur ne disa aspekte edhe pas largimit te Turqise nga gadishulli Ilirik ne vitin 1912. Madje, ne disa qytete te medha shqiptare si Shkupi, Prishtina e Prizreni, e folmja turqisht ka mbetur per decenie te tera si gjuhe e familjes, edhe te shtresa qytetare shqiptare. Sot kjo tradite eshte ne te perenduar, por ama vetem pas gati nje shekull te largimit te Turqise.

Perderisa breda vete popullit shqiptar kjo gje eshte perjetuar si krejt legjitime dhe jokonfliktuale, ajo eshte keqperdorur nga armiqte e shqiptareve. Fjala vjen, ne rrokullimen e lufterave ballkanike, Mali i Zi ne vitin 1913, pati ndermarre nje projekt per konvertimin me dhune te shqiptareve muslimane te Rrafshit te Dukagjinit ne ortodokse. Ky projekt u kthye ne nje gjenocid kunder popullsise shqiptare. Ndersa, ne rrokullimen e Luftes se Dyte Botyerore, ideologjia fashiste zervase, e ka perligjur gjenocidin kunder shqiptareve, ne Çameri, duke i trajtuar si turq qe duheshin debuar nga toka greke.

Me duket indikative e dhena se shpernguljet e medha shqiptare nga Kosova dhe viset e tjera shqiptare te mbetura nen pushtimet sllave, ne vitet 1912- 1955, kane qene te drejtuara per ne Turqi. Kjo sigurisht ka qene si rezultat i politikave koniukturale te qeverive serbo-jugosllave e turke, (Konventa e nenshkruar nga Stojadinoviqi e Ataturku ne vitin 1937 dhe Marreveshja Xhentellmene ndermjet Titos e Kyprillise e vitit 1953.) Por, kjo politike koniukturale, nga pikepamja turke dhe e shqiptareve qe deboheshin nga atdjheu i tyre, ishte e bazuar edhe ne prirjet qe pulsonin ne vete realitetin jetesor, qe ishte formesuar si afri e ndersjelle neper shekuj, nga prezenca dhe nga ndikimi i Turqise mbi identitetin e popullit shqiptar.

Ridefinimi i identitetit kombetar: drejt panamerikanizmit shqiptar?

Pas ardhjes ne krize te doktrines dhe te praktikes se socializmit jugosllav, e cila identitetin kulturor dhe kombetar shqiptar e mbante nen trysnine e fuqishme te sllavizmit te ambalazhuar si kozmopolitizem, filloi nje faze e re e rifedinimit te identitetit kombetar te shqiptareve ne Kosove dhe ne viset e tjera te pushtuara nga sllavet.

Nuk eshte pa interes te permendet se pas dyzet vjeteve, kur filloi nje vale e re e shpernguljeve masive te shqiptareve nga Kosova, ( ne vitet 1994-1999), ajo u drejtua per ne shtetet europerendimore, e aspak drejt Turqise. Kjo per arsye se lidhjet me Turqine qene shkeputur, ndersa me Europen Perendimore qene intensifikuar. Me duket se kjo prirje e re e shkuarjes drejt shteteve europianoperendimore, ka te beje edhe me zbehjen e dukshme te identitetit islam te shqiptareve, ne deceniet e jetes nen socializem dhe me forcimin e nje shtrese europiano-perendimore te identitetit kombetar. Partia e pare politike jokomuniste e krijuar ne Kosove, Lidhja Demokratike e Kosoves, (1989) u shqua per nje orientim te theksuar propagandistik europiano-perendimor, i cili u shnderra ne diskurs dominues edhe ne opoziten qe lindi ne Shqiperi nje vit me vone.

Keto zhvillime ideologjike, politike dhe me tutje ushtarake, ne rastin e luftes ne Kosove (1998-1999) dhe ne Maqedoni (2001), qene me ndikim edhe ne identitetin shqiptar ne pergjithesi, te te cilet ne kete periudhe ka triumfuar botekuptimi per identitet perendimor, per çka edhe i kane shpallur aspiratat e tyre per integrimet e plota euroatlantike. Roli kryesor i Shteteve te Bashkuara ne vitin 1999, ne nderprerjen e spastrimit etnik dhe te gjenocidit kunder shqiptareve te Kosoevs, eshte momenti kyç, i cili prodhon kete ndjeshmeri proamerikane. Ne luften e fundit amerikane kunder Irakut, elitat politike shqiptare, ne Shqiperi dhe ne Kosove, shpalosen solidaritetin dhe madje pjesemarrjen ne koalizionin nderkombetar te udhehequr nga Shetet e Bashkuara te Amerikes, me çka kane forcuar idene e re, qe mbase mund te emertohet si panamerikanizem shqiptar.13. Ky sindrom panemarikanizmi, ne fakt eshte shtresa e tashme dominuese e identitetit te proklamuar politik shqiptar.14 Sa eshte kjo gjendje emocionale rezultat i zhvillimit normal dhe i aspiratave normale, e sa i ngjarjeve te imponuara, do te shihet ne te ardhmen, nga shkalla e integrimit. Ajo qe shihet sot per sot, eshte se potencialet per kete proces nuk shquhen per mobilitet te madh. Mbetja e Kosoves pa status politik dhe te qenit e Shqiperise si shteti i fundit ne listen e shteteve europiane qe planifikohen te pranohen ne Bashkimin Europian, eshte nje indikator i joqendrueshmerise se ketij ekzaltimi te proklamuar. Elementet bllokues te energjive te kombit shqiptar, ende nuk jane identifikuar ne menyre korrekte.

Amnestohen te gjithe pushtuesit, perveç Turqise

Sado qe shtresa e identitetit otoman nder shqiptare tashme rezulton e zbehur, me duket se ende behen perpjekje qe ajo te fshehet e te mohohet krejtesisht, perkatesisht te mbulohet nga amnezioni i plote. Dhe kjo behet per dy arsye: e para, mendohet se duke i prere rrenjet e lidhjeve te gjata shqiptaro-turke, mund te dobesohet dhe eventualisht te mposhtet Islami nder shqiptare. Nxjerrja ne epiqender si identitet kombetar dhe kulturor vetem e nje shtrese te identitetit krishtere te shqiptareve, qe ambalazhohet si “perkatesi civilizimit europian”, behet per kete shkak. Madje edhe nje ngjarje si Beteja e Kosoves e vitit 1389, paketohet si gjoja lufte lufte per ruajtjen e lirise se popujve ballkanike, pra edhe te lirise e te pavaresise se shqiptareve. Ndersa me heret u konstatua se cila ishte gjendja e shqiptareve nen Perandorine Serbe, para se ajo te shkermoqej nga ardhja e osmaneve. Me duket se fshehja e fakteve kaq te fuqishme, perveç qe ka per qellim zbutjen e qendrimit antisllav dhe antiortodoks te shqiptareve, veçmas ka per qellim mbajtjen e akuzes per Islamin si gjoja pengues te lulezimit te shqiptareve.

Edhe lufta e Gjergj Kastriotit Skenderbeut, ne shume aspekte te saj, eshte e mbeshtjelle me mitologji, me funksion te njejte ideologjik, pra per mbjelljen ne ndergjegje te shqiptareve te ideologjise, sipas te ciles identiteti i tyre i vetem eshte ai krishtere.

E dyta, ne periudhen e vet te fundit, Perandoria Osmane, nuk kishte mbetur as hija e nje shteti qe rrezatonte kulture, qyteterim e vlera te medha per njerezimin. Ajo ishte perfshire nga korrupsioni, nga injoranca dhe nga mipoia politike. Turqia e fundit te shekullit XIX dhe e decenies se pare te shekullit XX, faktikisht ishte bere protektorat i disa shteteve perendimore, veçmas Rusise, e cila kishte marre te drejtat e perkujdesjes per ortodokset dhe te Austrohungarise e cila kishte fituar te drejtat e protektoratit mbi katoliket e Ballkanit. Egersia e ekspeditave pacifikuese xhonturke kunder shqiptareve kryengrites ne vitet 1910 1912, u shnderrua ne armiqesi per gjeneratat qe e themeluan shtetin shqiptar ne vitin dhe la vrrage te thella ne kujtesen e njerezve. Prej andej u bart edhe ne arsim e ne kulture, duke gjeneruar per decenie te tera armiqesi kunder Turqise dhe veçmas kunder Islamit, e duke i mohuar te gjitha anet e mira qe kishte sjelle per shqiptaret ajo bashkejetese e gjate ne Perendorine Otomane.

Sindromi antiturk ushqehet vazhdimisht nga propaganda e ashper, e injektiuar qe nga programet shkollore e deri te komentet politike. Rrjedhimisht, ne nje pjese te madhe te popullsise, shfaqen hutesa e bllokime te energjive, nga frika se pergjigjja ne keto mostra, do te shkaktonte rritje te konfliktualitetit brendakombetar.
Shqiptaret tashme i kane harruar, ose se paku shtiren se i kane harruar vuajtjet qe u jane shkaktuar nga dy pushtime italiane, nga pushtimi nazist gjerman, nga gjenocidi grek ne Çameri, e ka shenja se po relativizohen edhe hidherimet per gjenocidin e fundit serb ne Kosove. Mbajtja e paragjykimit per Turqine si pushtues, kur jane amnestuar pushtuesit me te eger, nuk ka si te shpjegohet ndryshe, veçse ne kontekstin e nje strategjie antiislame, si nder vete shqiptaret, qe duan te mbajne idene se identitetit i tyre kombetar eshte vetem i krishtere, si nga te huajt, qe e stimulojne kete ideologji. Por, kjo prirje po e shkakton blllokimin e energjive, çoroditjen e dialogut te brendshem dhe gjymtimin e identitetit shqiptar.

Çka me tutje?

E para, eshte i domosdoshem rishkrimi kritik i historise se shqiptareve, duke e dekontaminuar ate plotesisht nga mitologjte romantike iliro-pellazge dhe nga ideologjite

agresive antiislame. Vertet, perfytyrimet romantike per nje popull madheshtor ne antike, perplasen sot per nje realitet te hidhur, sikunder qe perfytyrimet per muslimanet shqiptare si antieuropiane potenciale apo te fshehte, nuk kane asnje qendrueshmeri logjike. Poashtu edhe periudhat e pushtimit te gjate bizantin, e pushtimeve shkaterrimtare mesjetare serbe, e lufterave te Gjergj Kastriotit, e integrimit ne Perandorine Otomane dhe e komunizmit shqiptar, kerkojne interpretime te reja shkencore, duke identifikuar pasojat dhe rezultatet per identitetin shqiptar. Ne nje interpretitm kritik te hisorise kombetare, duhet te perfshihen te gjitha shtresat e identitetet, ashtu qe te krijohet nje pamje e plote dhe koherente, pa konfliktualitet te mbarsur ideologjik. Fjala vjen, krahas identitetit kastriotik dhe prodhimit te tij ne historine dhe ne kulturen kombetare, duhet te pranohet edhe ajo shtrese e identitetit kulturor me prejardhje otomane, e cila ne fakt u be tharmi i ideologjise kombetare te shqiptareve.

E dyta, ka ardhur koha te mos injorohet identiteti aktual fetar i shqiptareve, ashtu si eshte ai ne realitetin jetesor. As ne kete nivel nuk ka nevoje te konfrontohet asgje, dhe as te imponohet asgje. Duhet hequr etiketa qe Islami na qenkesh fe antieuropane dhe antiperendimore, kur dihet se trualli i te tri feve monoteiste eshte i njejti dhe vete Shpallja Hyjnore eshte unike. Rrjedhimisht, edhe Islami i shqiptareve duhet te pranohet ashtu si eshte ne te vertete: perqafim i Shpalljes Hyjnore15, e cila askujt nuk i imponohet me dhune, por e cila vertet nuk mund te mposhtet nga asnje ideologji dhe nga asnje lufte qe i behet. Ne pajtim me kete, duhet te pranohet kontributi i dhene nga shqiptaret muslimane ne krijimin dhe zhvillimin e identitetit shqiptar dhe ne zhvillimin e gjithmbarshem shqiptar ne keta shtate shekujt e fundit, qe nga shpetimi nga asimilimi sllave e bizantin ne Mesjete e deri te krijimi i shtetit shqiptar dhe i ridimensionimee me te reja gjeopolitike te kombit shqiptar ne hapesirat ballkanike.

E treta, ne procesin e globalizmit, kultura dhe kombi shqiptar duhet te vene ne perdorim gjithe spektrin e vlerave qe disponojne, pra edhe vlerat dhe identitetin islam, ne menyre qe ne integrime te jemi partner i pashfytyruar dhe ashtu te kontribuojme me shume ne njohjen e ndrsjelle dhe ne zhvillimin pozzitiv te bashkesise njerezore. Te qenet ne nje pozicion gjeografik dhe qyteterues te ures lidhese ndermjet Perendimit e Lindjes, do te duhej te shnderrohej ne nje favor per kombin shqiptar ne proceset e ardhshme te integrimeve glolabe. Hezitimi sa u takon lidhjeve e bashkepunimit me Turqine dhe me boten islame, duhet te tejkalohet, sepse me to bashkepunojne te gjitha kombet e tjera, duke perfshire edhe amerikanet, te cilet edhe kur sulmojne nje shtet arab, si Irakun, ate sulm dhe invadim e bejne nga trualli i disa shteteve arabe, si Katari e Kuvajti. Rrjedhimisht, mbajtja e paragjykimeve dhe e “fajesise historike” per perkatesine islame te nje numri te madh te shqiptareve, nuk kane asnje mbeshtetje logjike. Thjesht jane komplekse te imponuara nga armiqte e shqiptareve, te cilet ketij kombi i kane imponuar edhe nje ekuilibrim artificial te identitetit shqiptar, duke e shtypur shtresen e identitetit islam. Vetem ekuilibrimi i vertete i shtresimeve te identitettit tone, do te na nxirrte nga vorbulli i falsifikimeve te perfytyrimeve dhe te realiteteve kombetare, me çka do te qetesohej ndergjegja e shumices se njerezve shqiptare. Ashtu do te fitohej mobiliteti i kombit ne rrugen e perparimit e te emancipimit, çka nenkupton edhe ndihmen e pakursyer te Krijuesit, ne rast se veprohet ne rruge te drejte.

Perfundimisht, ky do te ishte stabilizim ne nje identitet natyral, pas sa e sa shekujve te humbjes ne vorbullat e amnezioneve te medha, sikunder ishin proceset e medha asimiluese: romanizimi, greqizimi, sllavizimi, e turqizimi, e sikunder ndodh sot, konvertimi ne greke, ne italiane e madje edhe ne ashkali e ne ruse. Pikerisht keto ndikime te forta shfytyruese mbi identitetin kulturor e kombetar, e veçmas ate fetar, si boshti kurrizor i harmonise dhe i stabilitetit individual dhe kolektiv, e kane katandisur kombin shqiptar ne me te varferin dhe gati me te parendesishmin e kontinentit europian, te njohur per lekundje ideologjike dhe shpernderrime te rrezikshme te kerkesave sociale dhe politike 16, si edhe per relativizime tragjike te projekteve politike e kombetare17.

Po se a kemi nxjerre mesime te dobishme nga pervojat e hidhura te dy mijevjeçareve te shkuar, ende nuk shihet qarte. Ne fakt, nese nuk veprohet sipas strategjise qe u skicua me lart, duhet te konstatoj me keqardhje se do te vazhdoje katandisja e kombit tone, si pasoje e brishtesise se identitetit, e konfrontimit te shtresave te ndryshme te ketij identiteti dhe e rritjes se presionit shkombetarizues te proceseve integruese globale. Ta zeme, gjuha shqipe, e cila mbahet si argumenti me i fuqishem i identitetit kulturor e kombetar te ne shqiptareve, ne te ardhmen mund te margjinalizohet edhe nga vete shqiptaret, te cilet nen presionin e integrimit, do te parapelqejne te flasin e te shkruajne ne gjuhe te tjera, anglisht, italisht, greqisht, ashtu siç kane bere edhe paraardhesit tane, qe identitetin e vet gjuhesor e kane shfytyruar, duke parapelqyer ose duke pranuar imponimin e latinishtes, greqishtes, sllavishtes a turqishtes.

Procesi shfytyrues ne te kaluaren ka qene disi me i ngadalte, edhe per shkak se pushtuesit kane ardhur ne territoret shqiptare dhe e kane imponuar me aparat shteti nje gjendje pushtimi, ndaj se ciles eshte manifestuar nje doze rezistence, ndersa sot shqiptaret vete shkojne me vullnet ne vendet e tjera dhe me vullnetin e tyre bejne perpjekje te integrohen ne identitete te reja kulturore e kombetare. Dhe mbi te gjitha, ateizmi i injektuar ne te kaluaren komuniste me dhune nga ideologjia dhe praktika agresive e komunizmit shqiptar dhe i perqafuar nga nje numer i shqiptareve te brezave te rinj, per shkak te edukimit te mbrapshte, ne ndonje rast edhe si fare “trendi europianizues” e me shpesh si fshehje e identitetit te vertete fetar, eshte vete tharmi i çmoralizimit, i krizes se identitetit te sotem shqiptar dhe i lehtesise se konvertimit.

Nga ana tjeter, eshte krejt e qarte se ne mijevjeçarin e ri, permasat e gllaberimit te identiteteve te brishta kulturore e kombetare, jane shumefish me te medha se ne dy mijevjeçaret e shkuar.

Ne Prishtine, 18 prill 2003
Shenime
1. “Pellazget kane qene te paret qe i moren shkronjat prej fenikasve dhe prej pellazgeve i moren greket aty nga fillimi i shekullit XVI p.e.s” (cituar sipas Albert Kotini, Çameria denoncon, Fllad, 2001, Tirane)
2 “Shqiptaret kane nje gjuhe krejt te ndryshme nga latinishtja, megjithate ata kane alfabetin latin ne te gjitha librat e tyre” (citim sipas autorit te njejte, fq. 130)
3. “Keto jane disa nga emrat e vendeve te lashta te Shqiperise, qe peshojne ne pune te autoktonise se shqiptarevet. Po te mendojme me nje ane se shumica e emrave te tilla kane humbur ne rryme te koheve, pa lene gjurme toponimi (nenv. imi), e me ane tjeter se materiali arkival i mesjetes nuk ka dale i teri ne shesh, do te pranojme se emrat me te cilet mund te operohet sot, nuk jane veçse mbeturina e fundit e burise se dikurshme. (Eqrem Çabej, Studime gjuhesore, Rilindja, Prishtine, 1977, fq, 150)
4.. ”Ne te zanun fill te botes, e qysh ne kohe qe njeriu ishte i padije e jetonte tui luftue njeni me tjetrin, u lkund prej Aziet nji komb njerezish, shumice e madhe, e u nda prej faresh te tjera e rej gjindhs tjere, qe ishin nder ato dhenate larga, e mueren udhen kah detri per me gjet nje dhe tjeter, e per me mujtun me gjallue ne pushim, pa frike e pa droje. Keti kombi, qe iku ne kete menyre prej Aziet, ia thojshin emnin Pellazge.” (Pashko Vasa: Shqypnija dhe Shqyptaret, 1879 te “ Pashko Vasa, Vepra 3. Rilindja, Prishtine, 1989, fq. 241)
5. Autori i ketij teksti, ka botuar vepra letrare me kete tematike si bie fjala dramen “Monedha e Gentit, komedine “Kush i bie fyellit”, si dhe nje numer te madh te poezive me motive e tema nga historia dhe mitologjia ilire ne vellimet me poezi: ”Qeshje sardonike, (1987) Formula e Katonit, (1990), Kurs per panotmime, (1994) dhe “Dalja e atdheut edhe nga endrrat, (1996).
6. Reginald Hibert, Fitorja e hidhur, fq. 11
7. Po aty
8. Deshmi te rralla te perpjekjes per adoptimin e figures se Kostandinit te Madh jane keto vargje te Naim Frasherit: “Konstandin i madh qe thone/ Edhe ai nga fara jone”
9.Shih: Ogyst Baji, Perandoria e Bizantint…
10 Noel Malkolm, Kosova nje histori e shkurter, Koha, Prishtine, 1998, fq.53
11. Cituar sipas Noam Malkolmit, fq. 53
12. Po aty
13. Kur filloi intervenimi ushtarak i SHBA-ve dhe i koalicionit kunder Irakut, ne Prishtine u mbajt nje tubim publik ne perkrahje te luftes. Krahas nje asociacioni te veteraneve te luftes se UÇK-se, organizator te ketij tubimi ishin edhe nje asociacion qe mirret me mbrojtjen e te drejtave te njeriut (!)dhe nje organizate studentore. Ky spekter heterogjen i shoqerise kosovare, ne perkrahje te luftes se SHBA-ve, bashke me pjesemarrjen e Shqiperise ne koalicion, e ilustron panamerikanizmin e shqiptareve te Kosoves po edhe te Shqiperise zyrtare.
14. Deri sa po merrte formen perfundimtare ky tekst, ne Prishtine u mbajt nje konference e organizuar nga strukturat e partise me te madhe shqiptare te Kosoves, Lidhja Demokratike e Kosoves, me teme te formuluar keshtu: “Demokracia amerikane-model per zhvillimet ne Kosove”. Edhe ky aktivitet e ilustron pohimin tone per prirjen jokritike drejt nje panamerikanizmi, madje edhe ne rastet si ky, ku kerkohet qe te sherbeje si model demokracia e superfuqise se vetme te botes se sotme, ne rethanat kosovare, kur Kosova eshte nen administrim te huaj dhe nuk eshte fare shtet i pranuar!
15. Mehdi Frasheri eshte njeri nga falsifikuesit e medhenj shqiptare lidhur me natyren e Islamit. Ai ne vepren “Problemet shqiptare”, perpiqet ta mohoje natyren hyjnore te Kur’anit dhe ta paraqet fene Islame si veper te Muhamedit.
16. Rebelimi i armatosur i vitit 1997 ne Shqiperi, krahas pergjegjesise objektive te lideshipit per lejimin e skemave piramidale, krahas reagimit joadekuat ndaj protestave, krahas sponzoruesve te jashtem, qe e sponsorizuan destabilizimin e Shqiperise, duket sikur e ka pasur brenda vetes edhe tharmin e psikozave te dikurshme te herezive dhe te rebelimeve bizantine.
17.Aktualisht ne Kosove ka disa projekte politike per te ardhmen, e qe ne shume aspekte jane kunderthenese ndermjet tyre: 1.njohja sa me pare e pavaresise formale te Kosoves nga faktori nderkombetar, (Rugova, LDK)ç 2. moratorium-afatizim per statusin final te Kosoves, ( Thaçi, PDK)ç 3. shpallje e pavaresise nga deputetet ne Kuvendin e Kosoves (AAK)ç 4. Unioni Kosove-Shqiperi, (LPK)ç 5. bashkim i te gjitha trojeve shqiptare (LKÇK dhe AKSH.)

Kultura dhe konjuktura

 Artan Fuga

Në shkrimin e një jave më parë jam përpjekur të nxjerr në pah disa tipare të thelbit kulturor të qytetërimit shqiptar që kanë ngjasime me kulturën evropiane. Dhe kjo ngjashmëri nuk është fare e rastit. Përgjithësisht, historia e traditave të lashta të qytetërimit shqiptar është ngjizur me lidhje të fuqishme me botën evropiane. Ndikimet greko-romake nuk mund të kalonin pa lënë gjurmë edhe në trevat tona. Një periudhë mesjetare deri në ardhjen e osmanëve është kryer nën ndikimin e fuqishëm dhe mbisundues të Krishtërimit, si të Kishës Romane ashtu edhe nga ajo e Bizantit, e cila mbajti flamurin e fesë në Evropë nën presionin e valëve të barbarëve që vërshuan mbi të pas rënies së Romës dhe më tej. Po kështu, sado që në sundimin otoman dhe të kulturës së tyre sunduese në planin fetar, ideologjik dhe të modelit të zhvillimit ekonomik, përsëri bota shqiptare nuk është se doli jashtë konceptit të përgjithshëm tradicional të zhvillimit të kulturës së kohës. Po kështu, ndikime të forta konstatohen edhe në kohët moderne.

Gjithsesi, në kulturologji duket se ka tri parime të para, të cilat vështirë se mund t'iu shmangesh.
Parimi i parë ka të bëjë me atë që më së pari kultura përbën një bërthamë shpirtërore, është një fenomen ideal. Sado që ajo ngurtësohet në një realitet të gjerë material, në sjelljen njerëzore, në mënyrën sesi ndërtohen lidhjet shoqërore duke nisur nga familja deri te shteti, në mënyrën si vishen, si zbukurohen, si përshëndeten etj., anëtarët e një kulture, kuptohet logjikshëm se këta modele janë fillimisht ideorë, ndodhen në ndërgjegjen kolektive të njerëzve, dhe vetëm më pas, mund të projektohen në botën e vëzhgueshme empirikisht.
Parimi i dytë, që duket i mbështetur nga pothuajse të gjithë ata që kanë bërë emër në kulturologji, është se ky thelb shpirtëror, shpesh herë i ndërtuar në mënyrë mistike, fetare, apo mitologjike, çfarë rëndësi ka kjo gjë!, strukturohet në pak elemente thelbësore, thuajse shekullarisht të pandryshueshme, kurse më pas këtij thelbi i bashkëngjiten pa fund anë dytësore. Dhe pikërisht, këtu qëndron vështirësia, pra te dallimi mes asaj që quhet identitet kulturor dhe kulturës në përgjithësi në të cilën mund të futësh çdo gjë.
Parimi i tretë bazë ka të bëjë, më duket, me atë se thelbi kulturor i një qytetërimi nuk mund të shfaqet vetëm duke bërë analiza që rrokin disa vjet, apo disa dekada. Ai është një fenomen historik afatgjatë dhe kërkon patjetër një shqyrtim që të shtrihet në kohë, me një fjalë nuk mund të ngatërrohet me karakteristika shoqërore që karakterizojnë këtë apo atë periudhë të dinamikave shoqërore të një kombi, por jo historinë afatgjatë të tij.
Të tria këto parime bazë më bëjnë të mendojnë se ne kemi një nevojë urgjente metodologjike për të dalluar koniunkturën nga kultura dhe kulturën nga koniunktura.

Çfarë dëshiroj të them me këtë?
Ideja është e thjeshtë. Ka vend që të ndahet shapi nga sheqeri në një farë mënyre. Kjo do të thotë se ka nevojë që periudha historike ndofta krejt të ndryshme nga pikëpamja e dukurive objektive dhe materiale që i karakterizojnë, mbase edhe të kundërta midis tyre, përsëri të arrijnë të shpjegohen nisur nga i njëjti thelbi kulturor.
Edhe kur kombi bën luftë edhe kur ai bën paqe, është i njëjti komb, nuk janë dy kombe të ndryshme. Nuk është një komb i keq dhe një komb i mirë.
Edhe kur kombi i gëzohet tributeve të marra nga popujt që ka mundur, dhe kur vuan nga shtypja e kombeve fqinje, përsëri është i njëjti komb.
Edhe kur ndërton monumente të magjishme kulture, edhe kur shpërthen mes vetes luftëra dhe masakra të ndryshme, përsëri e bën këtë gjë brenda të njëjtit thelb kulturor.
Edhe ku celebron lindjen, edhe kur përgatitjet për vdekjen, edhe kur qan të rënët në fushë betejë, edhe kur sheh se fatkeqësitë kolektive i kanë zënë derën, përsëri reagon duke mbetur i njëjti, nuk janë dy kombe të veçantë.
Kombi edhe kur qan, dhe kur qesh, dhe kur harbon nga hareja dhe kur mblidhet kruspull nga hidhërimi dhe dhimbja, në çdo rast është i njëjti komb. është i njëjti qytetërim. Ndryshon sjellje, por nuk ndryshon model të sjelli.
Sepse na ndodh një gjë e çuditshme që na gabon shpesh pa dashje. Nga historia jonë nxjerrim në pah kryesisht vetëm vuajtjet, nga e sotmja jonë dalin në pah vetëm anët shumë negative, kurse jeta e popujve të tjerë na duket vetëm një rreze drite e shndritshme dhe e magjishme. E para, sepse shpesh e kundrojmë këtë të fundit nisur nga një pozicion i jashtëm dhe nga jashtë është vështirë të kuptosh se çfarë ka brenda. E dyta sepse shpesh frekuentojmë perimetrin periferik të shoqërive të huaja, ato që i shfaqen të huajit, ku i zoti i shtëpisë paraqet anët e veta më të mira, aeroportet, hotelet, kryeqytetet, universitetet, restorantet, trenat. Por, jeta e një kombi nuk mund të përmblidhet këtu. E treta, sepse shpesh jeta e qytetërimeve të tjera na del para syve nisur nga imazhet që na sjell një kulturë shpirtërore e sublimuar, sikurse është informacioni mediatik, poezia, shkenca, etj.

Ndonjëherë thuhet se edhe flamuri unë duke pasur një qendër një shqiponjë me dy koka, qysh në simbolikë qenka i dyzuar midis Lindjes dhe Perëndimit. Ndërkaq që dihet se ky simbol vjen nga aq larg saqë dallimi i sotëm Lindje - Perëndim atëherë nuk do të kishte pikë kuptimi.
Nga një vështrim, në Tiranë, thuhet se do të gjesh mjaft restorante me aromë shijesh dhe organizimi lindore, qofte, byreqe, bakllava, brumëra me yndyrë, pilaf, imam-bajalldi, salep, bozë, dhe prej këtej, ose nga dukuri të ngjashme me këto, dilet në përfundimin se kultura jonë lindore është mbisunduese. A thua se janë anët materiale të jetës që ngatërrohen me thelbin kulturor të një qytetërimit. Meqë përdorim autovetura ta zëmë japoneze, të flasim për thelbin tonë kulturor imagjinar aziatik, meqë përdorim Macintosh, këtej do të rridhte thelbi ynë kulturor amerikan, meqë kemi edhe restorante italiane atëherë do të ishim edhe pak italianë, e kështu me radhë.
Po të përdoreshin këto kritere atëherë do të humbitnim krejtësisht dallimin midis Perëndimit dhe Lindjes, ndonëse dallimet nuk janë gjithmonë të lehta të bëhen, sepse edhe në kryeqytet e mëdha të botës perëndimore ka edhe restorante turke, edhe mongole, edhe japoneze, edhe kineze, dhe të gjithë pothuajse janë të kënaqur të shkojnë në to dhe të shijojnë kulinarinë e tyre krejtësisht të veçantë.

Ngatërrimi i koniunkturës, pra atë që shkaktohet nga disa rrethana të jashtme me veprim të përkohshëm (çka mund të kapë edhe dhjetëra vjet), me kulturën, do të na çonte në një rrugë metodologjike pa krye. Dikush do të konsideronte disa dukuri negative si shprehje e thelbit kulturor të një qytetërimi, kurse dikush tjetër do të tregonte me gisht disa dukuri pozitive për të vërtetuar se ato tregojnë thelbin kulturor të një qytetërimi apo kombi. Numërimi i fakteve nga të dy anët nuk do të kishte fund.
Shpesh tregojnë me gisht gjendjen në të cilën ne kemi katandisur mjedisin, territoret, hapësirat tona në zonat rurale dhe urbane. I dëshmojnë si fakte që vijnë në kundërshtim me kulturën perëndimore. Po, kur në Perëndim, ngrihen shqetësime po aq serioze për ndotjen e mjedisit nga industria, a nuk është ky i njëjti problem në marrëdhëniet mes njeriut dhe natyrës? Jo, na thotë dikush, nuk është e njëjta gjë, meqë atje është industria e madhe që ndot, kurse te ne kemi individin që hedh plehrat nga kati i gjashtë drejt e në rrugë! Ndofta, por ky dallim ka të bëjë pikërisht me koniunkturën. Ne kemi pjesën dërmuese të popullsive demografike që ka ardhur tashmë në zonat tona urbane për të jetuar, e cila nuk e ka ende sa duhet edukatën e jetës urbane. Nuk mund ta kishte meqë ka jetuar në fshat. Ajo nuk e di mirë sesi të sillet në qytet. Kurse popullsia urbane e vendeve perëndimore është ngujuar në qytete prej shekujsh dhe këtë aspekt të jashtëm të një thelbi shpirtëror kulturor, modeli i sjelljes urbane, e ka bërë të vetin prej kohësh. Pra, nuk kemi dallim veçse për një periudhë historike dhe koniunkturale të kohës, dallim që brenda një kohe historike të shkurtër do të zbehet.

Po kthehem nga Gjakova duke ecur me autoveturë në rrugën e kombit. Shoh pas se një veturë në ngjyrë metalike po më afrohet me një shpejtësi marramendëse. Hap krahun dhe pothuajse ngjitem pas pareteve të krahut të djathtë të rrugës. Makina më parakalon duke vërshëllyer rrotat e saj. Sipas llogarive të mia duhet të ecë me një shpejtësi mbi njëqind e pesëdhjetë në orë. Ka targa Kosove. Kthej kokën të shoh se kush është ky i marrë që ecën me këtë shpejtësi marramendëse. Në timon shoh një grua, duhet të jetë sigurisht nga Kosova. Targa e makinës, fakti që jemi disa dhjetëra kilometra nga kufiri, profili i saj i fytyrës, më bëjnë të mendoj se nuk ka si të jetë ndryshe. Për çudi vë re se është krejt e qetë në veprimet e saj. Veturën e kontrollon në mënyrë perfekte. Habitem që me gjithë atë shpejtësi, nuk i a përton të ketë ndezur edhe një cigare. Me një dorë mban timonin dhe me tjetrën, kapur me dy gishta, afron cigaren e saj në buzë, sheh pas në pasqyrë dhe një shtëllungë tym duhani ngjitet sipër kokës së saj. Brenda disa sekondash mbetem pas saj në rrugën e kombit. Sigurisht që i ka shkelur të gjitha kodet rrugore, evropiane apo rajonale. Por, duket se kërkon të ngasë një avion, meqë autovetura e bukur që drejton nuk i mjafton për t'i përmbushur kërkesat e psikologjisë që zotëron.

Çfarë do të ishte ajo sikur zhvillimi të ishte vonuar edhe një qind vjet më shumë? Ndofta do të ishte e ngarkuar me dru, apo e martuar qysh në djep, apo duke shërbyer për të ushqyer burrat që diskutojnë mes tyre në odë. Ndofta ashtu ka qenë gjyshja e saj. Jam i bindur se po ta pyesësh nëse vjen nga po ato tradita sikurse gjyshja e saj, me siguri do të përgjigjej në mënyrë pohuese. Gjyshja në kalë dhe mbesa në autoveturë, ndonëse kanë mentalitete të ndryshme, sjellje të jashtme të ndryshme, i takojnë një qytetërimi, një kombi të lashtë, pra në një farë mënyre kanë të njëjtin thelb të brendshëm kulturor. Përndryshe midis tyre nuk do të përjetohej asnjë vazhdimësi. Po të shoh rrugëve të zonave rurale do të mund të shoh edhe gra që janë të ngarkuara rëndë, ndonjëra ecën pas burrit, nuk ka të njëjtat të drejta reale me të, por janë të dyja tipet femërore pjesë e jetës shqiptare. Pjesë e një thelbi kulturor kombëtar të përbashkët por të shfaqur materialisht, për shkak të rrethanave, në mënyre antagoniste me njëra-tjetrën.

Jo vetëm disa dukuri të sipërfaqshme, por të rëndësishme, kulturore nuk dëshmojë për thelbin kulturor të një qytetërimi, por këto anë koniunkturale zakonisht gjithmonë janë në kundërshtim me dukuri të tjera që shfaqen në po atë kohë dhe në kushte e rrethana të tjera.
Ja përse thelbi kulturor i një qytetërimi është në radhë të parë në sferën e tij shpirtërore, sado materialist që të shfaqet. Ai duhet studiuar në mitet, folklorin e tij, krijimtarinë artistike, ideologjike, si edhe në çastet e veta kulmore, atëherë kur ai ka qenë i lirë të shfaqet ashtu sikurse është.
Në shkrimin e ardhshëm, të fundit të këtij cikli, do të doja të shihja paksa më nga afër disa dukuri si gjakmarrja, konvertimi fetar, sistemi i varësisë shoqërore etj., që shpesh janë thënë se përbëjnë vetëm specifika shqiptare, si dukuri që ndajnë nga traditat evropiane.
Por, a është e vërtetë?

Kultura evropiane është kulturë e tolerancës dhe e përparimit

Autori: Maria Dimitrova-Pisho

© Foto: BGNES

Katrin Llaljumier: “Ky identitet kulturor evropian është ajo pjesë lidhëse, e cila e forcon konstruktin evropian”

A ekziston kultura evropiane dhe identiteti evropian? Për Katrin Llaljumier, sekretare e përgjithshme e Këshillit të Evropës gjatë periudhës së viteve 1989-1994 e cila është vendimtare për Evropën e re, nuk ka asnjë dyshim, se kultura e përgjithshme evropiane ekziston.

Cilat janë elementet e saj? Në themel qëndron një tufë e tërë prej idesh dhe vlerash, të cilat të gjithë në kontinentin e vjetër i ndajmë, mendon zonja Llaljumier. Mes tyre një vend bazë kanë të drejtat e njeriut, të shtrira në Hartën për të drejtat bazë njerëzore në Bashkimin Evropian. Në kulturën tonë është shtrirë dhe përfytyrimi i përgjithshëm për demokracinë, e lindur pikërisht në kontinentin tonë. I njëjtë është dhe përfytyrimi për familjen dhe jetën familjare. Të shumta janë dhe tiparet tona të përbashkëta në fushën e artit, sepse të gjithë ne jemi trashëgimtarë të 3 feve të Lindjes së Mesme, të kulturave të zhvilluara të Greqisë së Lashtë dhe të Perandorisë Rome. Këto tipare të përbashkëta mund të vihen re kudo. Për shembull në rregullimin e qyteteve tona.

“Ata prej nesh, të cilët kanë udhëtuar më tepër, e dinë këtë. Kur unë kthehem prej ShBA-së për shembull, ku traditat janë fare të tjera, kur shkoj në këdo qoftë qytet të Evropës, menjëherë ndihem si në shtëpi. Çdo gjë më është e afërt – ve në dukje Katrin Llaljumier. – Një nga befasitë e mëdha për mua, kur ra muri i Berlinit, ishte të zbuloj se, qytetet në lindje janë të ndërtuara mbi të njëjtin parim si këto në perëndim. Unë prisja të shikoj një rregullim krejt të ndryshëm të qyteteve, në të cilat të ndihem si e huaj. Pikërisht e kundërta, menjëherë e ndjeva veten si në shtëpi, sepse kudo qytetet tona kanë një formim dhe mendim të përbashkët.”

Mes tipareve, të cilat e veçojnë kulturën evropiane, Katrin Llaljumier dallon kureshtjen dhe hapjen drejt botës së jashtme, tolerancën drejt larmisë kulturore, të cilën e konsiderojmë si pasuruese. “Prej kohërave të lashta evropiani ka udhëtuar – rikujtoj ajo. – Ne jemi kureshtar, të ditur, të cilët besojnë se, njohja nuk ka fund, se ajo mundet përherë të pasurohet, të zgjerohet. Për mua pamja “par ekselans” e evropianit është Odiseu i Homerit. Ai është njeri, i cili ndihet shumë mirë në shtëpinë e tij, pranë familjes. Por, ai është dhe kureshtar dhe një ditë ikën nga shtëpia, që të shikojë se çfarë bëhet nëpër botë. Dhe niset të udhëtojë nëpër Mesdhe. Kudo ku ankoron anija e tij, ai mëson gjëra të reja, pasurohet. Dhe kështu, nga qyteti në qytet, ai pasurohet dhe ndryshohet. Odiseu, i cili në fund kthehet në Itakë, pranë rrënjëve të veta, tanimë nuk është i njëjti. Ai është i ndryshuar, i pasuruar, ai ka ecur përpara. Sepse përparimi është një tipar i rëndësishëm dallues të kulturës evropiane. Ne besojmë se, progresi është i mundur dhe për të mirë. Ndikimi i fortë i kulturës evropiane mbi botën i dedikohet pikërisht kësaj fryme të çiltërsisë, të kureshtjes ndaj të tjerëve, të kuptimit se, progresi është i mundur.”

Për znj. Llaljumier ky identitet i përgjithshëm kulturor është shumë i vlefshëm: “Ky identitet kulturor evropian është ajo pjesë lidhëse, e cila e forcon konstruktin evropian. Ajo është mbase mirësia jonë më e vlefshme. Mirësi, e cila ka rrezik të shpëlahet në procesin e globalizimit. Në qoftë se duam ta ruajmë këtë mirësi, na është i nevojshëm një Bashkim Evropian më efektiv, i cili i kupton dhe i ndien përgjegjësitë e veta, i cili të na ndihmojë të ruajmë bazën tonë kaq të vlefshme dhe të përgjithshme kulturore.”

Përgatiti në shqip: Nataniela Vasileva